Lögrétta - 13.06.1917, Síða 2

102
LÖGRJETTA
Nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orleans. Rómantiskur sorgarleikur. Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,00.
Guðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00.
Guðm. Guðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb. kr. 7.00
og kr. 11.00.
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
H.f. Eimskipafjelag íslands.
Ameríkuferdir
þessar verða farnar, svo framarlega er engar hindranir koma í veginn:
GULLFOSS fer væntanlega frá Reykjavík nálægt 20. júní, og frá
New-York um 22. júlí.
LAGARFOSS fer væntanlega frá Reykjavík um 28. júlí, og frá New-
York um 1. september.
Frá fimtudegi 7. júní meðtökum vjer plásspantanir, en aðeins skriflega.
Reykjavík 4. júní 1917.
H.f. Eimskipafjelag íslands.
. LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. á
tslandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júlí.
undir merkjum hennar.*) Væri hjer
um mikilvæga siðbót að ræða, ættu
áhrif hennar að vera tekin að koma
í ljós, í vaxandi trúarlífi og áhuga
á eilífðarmálunum. Kirkjurnar ættu
alment að vera betur sóttar hjá
boðberum hennar í prestastjettinni
en hjá prestum gömlu stefnunnar,
og kristileg safnaðarstarfsemi meiri
og víðtækari. En fremur lítið mun
ennþá bera á þessum áhrifum. það
mun vera svo um þá stefnu, bæði
á þýskalandi og annarstaðar, að hún
er mest á orði hjá hinum lærðu
guðfræðingum, en hefur enn átt lít-
ið erindi til fólksins alment. þegar
á þetta er litið, virðist sú fullyrðing
nokkuð hæpin, að hún fullnægi
betur andlegum þörfum kristins
safnaðar en gamla stefnan. En laði
hún alment ekki hjörtu mannanna
betur að Jesú Kristi en gamla stefn-
an, þá eru horlur hennar minni en
af er látið, af loftungum hennar.
það er ekki eingöngu kenning
Jesú Krists, svo háleit og guðdóm-
leg sem hún er, sem veitir manns-
hjartanu frið og huggun og dregur
það nær guði, þar er persóna frels■
arans, krossfesta og aftur upprisna
frelsarans, syndugum manni ekki
síður dýrmætasta trúarhnossið. það
er kross Jesú Krists, sem hefur
verið og verður sterkasta aflið til
að draga hjarta mannsins úr eymd-
ardjúpi syndarinnar upp í faðm guðs
fyrirgefandi náðar. Maðurinn getur
ekki verið án æðsta-prestsins, sem
framber hina miklu friðþægingar-
fórn fyrir syndir hans. Krossinn
á Golgata er einasta hælið hans,
þegar guð gerir lífsreikning hans
upp í samvisku hans, og hann
finnur sárast til syndar sinnar og
sektar við guð, og þá tilfinning fá
vísindin aldrei skafið út úr manns-
hjartanu, þótt þau striki krossinn
út úr fagnaðarerindinu, eða skjóti
fagnaðarerindi krossins í fagnaðar-
erindinu sem mest til hliðar.
»Guð var í Kristi og friðþægði
heiminn við sjálfan sig“ hljómar í
gegn um alt fagnaðareríndið í N. T.
Að vísu fær mannleg skynsemi aldrei
til fulls ráðið „gátu krossins* eða
leyndardóm friðþægingarinnar ogþess
vegna hefur þessi trúargrein hneyskl-
að svo marga fyr og síðar. En
mannshjartað hneykslastekki á henni,
það finnar, að það þarf orð hins
krossfesta og uppristna frelsara til
að geta komist í andlegt lífssam-
fjelag við guð sem friðþægðan föður.
Kærleikurinn, sem gekk í dauðann
fyrir mennina en var þó sterkari en
dauðinn og hefur með hinni algildu
fórn sinni friðþægt oss við guð, er
sundurkrömdu mannshjartanu hin
mesta og guðdómlegasta huggunar-
grein. Vísindin geta hrist höfuðið yfír
hinni „ljótu blóðkenning" ,en húnhef-
ur verið,er og verður fagnaðarerindið
sem er kraftur guðs til sáluhjálpar
hverjum þeim, sem trúir; syndar-
inn hlustar á þennan fagnaðarboð-
skap, og finnur í honum fyrir trúna
þann frið, sem yfirgengur allan
skilning.
Friðurinn við vísindin á kostnað
trúarinnar er ekki friður við biblí-
* Þegar jeg hafðí lokið greinarstúf þess-
um, barst mjer í hendur þýðingarbyrjun á
bók Harnachs, sem jeg hef áðurgetiðum
í trúmálagreinum mínum. í inngangi
þessarar þýðingar eftir biskup vorn segir,
að bók Harnacks sje »stórfeld vörn fyrir
fagnaðarboðskap Jesú«. Ætli það hefði
hneyskl að nokkurn, sem eitthvað þekkir til
þessarar bókar, þótt biskupinn hefði bætt
við þessi ummæli sín: »eins og Harnach
skilur hann og skýrir.«
Það mun lengstum orka ærins tvímælis,
hvort hið guðssonar-lausa, friðþægingar-
Iausa og upprisulausa fagnaðarerindi Har-
nachs er sami fagnaðarboðskapurinn, sem
Jesús og postular hans fluttu heiminum.
Titill þýðingarinnar: »Hvað er kristin-
dómur?«, minnir á spurningu Pilatusar
gamla: »Hvað er sannleikur?* en ekki er
það nákvæm þýðing á titli bókar Har-
nacks, miklu nær frummáiinu: »Kjarni
kristindómsins«. Annars er liklegt, að
bókin verði gagnrýnd seinna meir.
una, ekki friður fyrir hjarta manns-
ins.
Jesús Kristur, hinn krossfesti og
upprisni frelsari og friðþægjari
mannkynsins, fær einn samið þann
frið, frið við guð.
Sigurður Stefánsson.
Dómar um skáldsögur.
Það virSist vera nokkrum erfiöleik-
um bundið nú á dögum, aS fást við
atS rita skáldsögur á íslenska tungu.
Vandfýsnin er mikil, útásetningarn-
ar margar og ritdómarnir hver öðrum
andstæðir. Svo er um dómana um
sögur þeirra Jóns Trausta og GuS-
mundar á Sandi. Þjóðinni er það þó
fyrir löngur orSiö kunnugt, að þeir
nafnar eru báðir skáld, og þeir eru
báSir þjóSinni kærir fyrir rit sín.
Samt eru báSir skammaðir.
En hafa þeir unniö til þess? Mjer
er næst að halda, aS nöfn þeirra fyrn-
ist seint, og eru þeir báðir snillingar
í því sem þeir hafa best sagt.
En þaS er eins og nú sje aS falla helj-
ar þung alda yfir Jón Trausta, svo
dynja nú útásetningarnar yfir verk
hans. Árni nokkur Jakobsson reiS þar
einna fyrstur á vaöið. Ýmislegt hafSi
vi5 rök að styðjast t hinum langa
ritdómi hans. En hvað varð svo úr
honum í heild? Það voru tómar útá-
setningar, ekkert minst á það, sem
Jón Trausti hefur best gert. En hvað
liggur mönnum á hjarta, þegar þeir
leggja á stað með slíkt? Jeg hjelt að
sjera Matth. Joch. hefði kveðið draug-
inn niður fyrir Á. J. með stuttri blaða-
grein. En þá rísa aðrir upp. Sumir
kenna um öfund yfir þeim krónum,
sem Jón Trausti fær úr landssjóði.
En þjóðinni er sómi að þvi að hafa
styrkt þann efnilega mann og látið
honum líða vel. Því ber heldur ekki
að neita, að hann hefur líka fengið
mikið lof fyrir ritverk sín, og tala
þó sögur hans sjálfar skýrast máli
höfundarins, þegar flett er upp í þeim
bestu köflunum.
í ritdómi sínum um „Dúnu Kvar-
an“ í ísaf. getur Sigurður Sigurðs-
son ekki stilt sig um að sletta til Guð-
mundar Magnússonar, segir að þeir
G. Kamban og hann sendi frá sjer
hvert ritsmíðið eftir annað skrifað á
„golfrönsku — þ. e. stíllausu hrogna-
máli.“ — Það var eins og mjer hefði
verið rekið utan undir, þegar jeg sá
þetta. Mjer fanst þetta ekki eiga við
um ritmensku G. M. (Jóns Trausta).
Jeg fór að velta því fyrir mjer, hvort
þetta ætti að eiga við allar sögurnar
hans, eða við einstaka kafla í þeim,
eða þá við einstök orð, þar sem hon-
um hefði eitthvað yfirsjest.
Jeg er ómentaður sjómaður, hálf-
gerður útlagi. Samt hef jeg samið
nokkrar smásögur, en finn það vel,
að jeg stend illa að vígi í saman-
burði viS jafnmikinn rithöfund og
Jón Trausti er. Jeg hef aldrei til þess
ætlast, að fá mikið lof fyrir verk min,
og sanngjörnum aðfinslum tek jeg
með þökkum hjá þeim, sem á þau
hafa minst. Eitt er þaö þó, sem jeg á
bágt með að átta mig á, og það er,
hve ólíkir ritdómarnir eru,t. d. hjá
þeim prófessor Á. H. Bjarnason og
dr. Valtý Guðmundssyni. Hefur dr.
V. G. áður minst hlýlega á sögur
eftir „Val“, bæði „Dagrúnir" og „Ut-
an frá sjó“. En nú virðist annað hljóð
komið í strokkinn, er hann finnur að
„Brotum“. Prófessor Á. H. B. segir
í „Iðunni": „Þessi maður (Valur)
virðist mjer hafa eitthvað verulegt
til brunns að bera. Raunar eru „Dag-
rúnir“ nokkuð lausalopalegar og bera
á sjer ótvíræð merki byrjunarstigsins.
En í „Brotum“ er öllu betur þjappað
saman og eiginlega hver sagan annari
betri .... Það er nokkuð dimt yfir
sögum þessum og í þeim kennir al-
vöru lífsins. Lítur helst út fyrir að
Valur ætli að verða málsvari olboga-
barna þjóðlífsins. Haldi hann bara á-
fram, eins og hann er byrjaður, í
fullu trausti þess, að einhvern tíma,
áður langt um líður, muni hann geta
skrifað eitthvað stórvægilegt og satt,
þótt það ef til vill verði beiskt á
bragðið. Því að eins verður þjóðar-
böl og mannúðarleysi bætt, að því sje
brugðið upp í sem átakanlegustum
myndum, sem menn eiga bágt með
að gleyma ....“ En dr. V. G. segir
í Eimr. um „Brot“: „.... Eru sög-
urnar yfirleitt tilkomulitlar og sýna
eingöngu skuggahliðina, víl og vol-
æði, og þó ekki svo átakanlega, að
von sje um nokkur áhrif. Væri og
ekki síður þörf á að skrifa eitthvað,
sem miðaði til að lyfta mönnum upp
úr smásálarskapnum og telja hug og
kjark í þjóðina .... Kennir hjer tals-
vert meiri hroðvirkni en í fyrstu sög-
um „Vals“, jafnvel í sjálfu málinu
....“ Svo ólíkir eru dómar þessara
tveggja ritdómara. Og það er eftir
þessu ekki vinsælt verk i augum dr.
V. G. að skrifa um olbogabörn ísl.
þjóðarinnar og baráttu þeirra og
stríð. Samt eiga lítilmagnarnir hjer
heima á íslandi sína lifsþrá og sögu,
sem jeg er í efa um að dr. V. G.
þekki, en alvöruleysi og gleiðgosa-
skapur held jeg að bæti þjóðlíf okkar
ekkert, þó því væri brugðið upp í
skáldsögu.
Teódór Friðriksson
(Valur).
Frá höfuðborg bílanna.
Það er Detroit, Mich., U. S. A.
Jeg hjelt að það mundu þykja
frjettir á Fróni að heyra lítið eitt
frá Detroit, þeirri borg, sem fram-
leiðir 75 af hundr. af allri bílamergð
Ameríku.
Þessa daga, þ. e. um mánaðamót
jan. og febr. 1917, er haldið bílamót
hjer, eða bíla-sýning, þar sem allar
mögulegar bílagerðir eru sýndar, bíl-
ar knúðir áfram með benzíni, vín-
anda (alkohóli) og rafurmagni.
Um margbreytni bílanna má gera
sjer ofurlitla hugmynd þegar þess er
gætt, að verð þeirra er milli 300 dala
0g 15,000 dala, eða í íslenskum pen-
ingum: mo kr. og 55,500 kr. Síð-
asta upphæðin mun þykja nokkuð há,
jafnvel handa íslenskum miljónamær-
ingum — sem jeg hef heyrt að hepn-
ast hafi að framleiða eitthvað af á
þessum byltingatímum.
Um það, hve mikið hefur verið
framleitt af bílum í Detroit síðan
1910, getur verið vert að vita það,
sem hjer fer á eftir:
Ár. Bílafjöldi. Verð í kr.
1910 .... 114,000 .... 480,000,000
1911 .... 130,000 .... 540,000,000
1912 .... 150,000 .... 610,000,000
1913 .... 283,000 .... 769,600,000
1915 .... 45S,ooo .... 1,239,500,000
1916 .... 950,000 .... 2,220,000,000
Árið 1916 framleiddi Detroit meir
en 3000 bíla á dag eða með 8 stunda
vinnutima um 400 á klukkustund, 66
á hverri mínútu, eða ríflega einn bil
á hverri sekúndu.
Og það er ekki laust við,að Detroit-
menn segi: „Miklir menn erum við,
Hrólfur minn“, eða eitthvað því líkt.
Útflutningur nemur ekki helmingi
af því, sem framleitt er. Megnið er
handa Bandaríkjunum, og það er eng-
inn efi á því, að bilaverksmiðjurnar
framvegis hafa afar-haldgóðan mark-
að handa afurðum sínum um mörg
ár enn. Bílar breyta svo mjög kjör-
um Ameríkubóndans, að í því felst
besta tryggingin fyrir framtíðar-
starfsemi bílaverksmiðjanna. Ódýrari
bílarnir eru líka að verða besta fram-
leiðslan. Ford með sína ljettu og ó-
dýru bíla er sá, sem græðir mest, af
því hann festi augu á þörfum fjöld-
ans. Ford-fjelagið græðir meira en
4 miljónir á dag í hreinan ágóða, en
borgar þó betra kaup en nokkur ann-
ar bílframleiðandi gerir.
1910 var meðalverð bíla 1140 dalir,
1916 gekk meðalverð bila niður í
631 dal — af því mjög mikið meira
var framleitt af ódýrari bílum.
Sumir hafa spáð dauða fyrir bila-
framleiðslu hjer eftir stríðið, en bíla-
verksmiðjurnar sýna ekki miklar lík-
ur til dauða fyrir það, enda þótt
stríðið hætti. Eitthvað minna mun
verða útflutt til Evrópu, en sríðið
hefur farið svo illa með hestana, að
bíllinn verður sökum þess án alls efa
víða velkominn jafnvel í Evrópu eftir
stríðið. Og svo má heldur ekki
gleyma, að amerísku bændurnir eru
mjög alment efnaðir orðnir vegna
þeirrar geysi-verðhækkunar, sem
stríðið hefur sett á allar afurðir
þeirra. Þeir munu því halda áfram
að kaupa bíla framvegis, 0g síðasta
árið markar í raun rjettri nýtt tíma-
bil í bílasölu hjer: bændur eru farn-
ir að verða bílaeigendur meir alment
en nokkurn tima fyr. Og eftirspurnin
eftir ódýru bílunum er að verða
framleiðslunni yfirsterkari. Ford t. d.
er um 500,000 bílum á eftir pöntun-
um.
D. Ö s 11 u n d.
Stríðid.
Síðustu frjettir.
Símskeytin segja frá bardögum á
vestur-vígstöðvunum og ítölsku víg-
stöðvunum. Virðist svo sem sótt sje
á báðumegin frá á víxl á báðum þess-
um stöðvum, af bandamönnum á ein-
um staðnum, en af miðveldunum á
öðrum, og skeytin segja frá, að báðu-
megin sjeu svo og svo margir fangar
teknir. Á vestur-vígstöðvunum hafa
Englendingar sótt á norður í Fland-
ern, hjá Messines, sem er suður frá
Ypres, góðan kipp norðan við landa-
mæri Belgíu. Segir í opinb. tilk. ensku
frá ákaflegum sprengingum þar, —
að Bretar hafi undir hæ'ð einni, sem
Þjóðverjar hafi haft vígstöðvar á,
komið fyrir 600 smálestum af sterk-
asta sprengiefni, og sprengt alla hæð-
ina upp. Þetta var 7. þ. m. Ein fregn-
in segir, að drunurnar af sprenging-
unum hafi heyrst um alt Suður-Eng-
land. Segir i ensku fregnunum, að
þetta sje svar til keisarans, er sagt
hafi í símskeyti til drotningar sinnar,
að vorsókn Breta að vestanverðu
mundi nú vera lokið. — Suður á víg-
stöðvum Frakka er aftur á móti sagt
frá sókn af hálfu Þjóðverja, milli
Soissons og Reims, hjá Craonne, sem
er all-langt í norðaustur frá Soissons.
— Frá ítölsku vígstöðvunum er sagt,
að Austurríkismenn hafi á 3 dögum
tekið til fanga 10 þús. ítali, en áður
voru það ítalir, sem sóttu þarna fram,
enda var nýlega sagt frá því, að Aust-
urríkismenn hefðu stefnt nýju li'ði til
ítölsku vígstöðvanna.
Mikið þjark hefur verið um friðar-
fundarhald jafnaðarmanna í Stokk-
hólmi. Það þykir hart méðal friðar-
vina, að forsætisráðherra Frakka, Ri-
bot, hefur neitað frönskum jafnaðar-
mönnum um vegabrjef til þess að
sækja fundinn. Hann sagði, er hann
skýrði frá þeirri neitun í þinginu, l.
þ. m., að enginn einstakur stjórnmála-
flokkur gæti tekið að sjer að semja
frið. Það væri stjórnarinnar verk, og
hún bæri ábyrgð á þeirri truflun,
sem þáð hefði valdið í alniennings-
álitinu, ef einstakir menn færu að
tala eða semja við óvinina um frið.
Frakkland hefði þörf fyrir alla krafta
sína þetta loka-tímabil stríðsins, sem
eftir væri. Friður yrði ekki saminn án
sigtirs. —• Jafnaðarmennirnir sem
hefðu ætlað til Stokkhólms, gætu
fengi'ð vegabrjef til Petrograd og tal-
að þar við skoðanabræður sína í
Rússlandi. í síðustu útl. blöðum má.
sjá, að ræðunni hefur verið tekiði
mjög vel af mörgum i þinginu, en að
hún hefur mætt mikilli mótstöðu hjá
öðrum. Urðu jafnvel ryskingar út af
henni, er stungi’ð var upp á, að henni
yrði slegið upp á götunum, eins og
tíska er þar um þingræður, sem þykja
miklu skifta. Forsætisráðherrann tal-
ar i ræðunni um ákafan róður fyrir
friði, og vítir har'ðlega þá hreyfingu.
En auðsjeð er að sú hreyfing stend-
ur í sambandi við afstöðu Rússlands
til ófriðarins nú, því forsætisráðherr-
ann lýsir því yfir, að hann ætli að
birta opinberlega öll skjöl, sem snerti
samninga milli frönsku og rússnesku
stjórnarinnar, segir að fregnir, sem
á gangi sjeu um innihald þeirra, sjeu
falskar, svo sem það, að til sje leyni-
samningur um það, áð Frakkland og
Rússland skuli standa saman bæði í
sókn og vörn út á við.
Enskir jafnaðarmenn taka ekki
heldur þátt í Stokkhólmsfundinum. í
opinb. tilk. ensku segir, áð1 verk-
mannaflokkurinn í Englandi hafi á-
kveðið að taka ekki þátt í friðarfund-
inum í Stokkhólmi, en senda nefnd
manna til Petrograd. Hjá forsætis-
ráðherranum franska virtist þó vega-
brjefa-afhending til Petrograd eiga
að vera því skilyrði bundin, áð1 ekk-
ert yrði af Stokkhólmsfundinum.
Hann sagði, að vegabrjefin fengjust,
er Frakkar ættu það ekki á hættu, að
hitta fyrir á leiðiftni, í Stokkhólmi,
móti vilja sínum, útsendara frá
fjandmönnunum. Hann benti á
sænska jafnaðarmanna-foringjann
Branting til milligöngu, sem er
bandamannavinur. En það eru rúss-
neskir jafnaðarmenn, sem hafa ráðið
því, að þessi umræddi fundur er hald-
inn í Stokkhólmi, og vel má vera að
sko’ðanabræður þeirra í Þýskalandi
hafi verið í samráði með þeim, er
fundarstaðurinn var valinn þarna.
Kepnin er nú mjög mikil um það
milli bandamanna og miðveldanna,
hvernig afstáðá Rússa verði framveg-
is til ófriðarins. En þar stendur nú
svo á, að enginn getur, hvorki stjórn-
in nje nokkur annar, svarað fyrir
Rússlands hönd, svo ábyggilegt sje.
Skeytafregnirnar hingað segja, að
hershöfðingi Þjóðverja á austurvíg-
stöðvunum hafi í loftskeyti sent Rúss-
um áskorun um að fara að ræða um
sjerfrið. Eitt skeytið segir að ráð her-
manna og verkmanna hafi svaráð
neitandi, en annað skeyti segir að
rússneska stjórnin hafi gert það. Svo
hefur Wilson Bandaríkjaforseti, seg-
ir önnur fregn, sent Rússum langt á-
varp og hvatt þá i því til þess að
halda ófriðnum áftam. Tveir franskir
þingmenn, sem dvalið höfðu mánað-