Lögrétta - 29.08.1917, Blaðsíða 4

LÖGRJETTA
152
ur orðiö fje afgangs af tekjum þeim
sem hann hafði, bæði fyrir kenslu-
störf og af eign, enda játar höf. sjálf-
ur, að efni konunnar muni hafa gert
honum kleift að stofna sjóðinn;
er þá ekki sama úr hvaöa pokahorn-
inu hefur veriS tekiö! LeiSrjetting
dr. Ágústs er því engin leiSrjetting.
Viö þurfum ekki aö vera aS þjarka
um þetta mál, af því þaS er augljóst
og víst, aö H. Á. hefSi aldrei getaS
stofnað sjóð' sinn, heföi konan ekki
veriS efnuS.
ÞaS sem dr. Ágúst kallar hnútu,
er alls engin hnúta, hann hefur aS
eins misskiliS orS mín, af því jeg kast-
aSi þeim fram án skýringar. Hefnd
Hannesar Árnasonar var bæSi göfug
og grimmileg, hann hóf meS styrk-
veiting sinni þá fræSigrein, sem allir
í þá daga fyrirlitu og kölluSú
s n a k k i S, á hærra stig hjer á
landi, og framleiddi einmitt úr skóla-
piltahópnum unga menn, sem á þessu
svæSi gerSu landinu gagn og sóma.
AnnaS mál er það, aS sjera Hannes
hefur ekki hugsað út í, aS þaS gat
veriö varhugavert, aS „unga út“ alt
of mörgum heimspekingum í jafn-fá-
mennu landi, og þaS er ekki sjeS fyrir
endann á því nema þeir kunni aS
verSa of margir í framtiSinni. Svo er
um alla sjerfræðinga, þeir mega
hvergi verSa of margir, ef jafnvægi
á aS haldast. ÞaS væri ekki gott fyrir
landiS, ef þaS væri fult af jarðfræS-
ingum, steinafræöingum, skordýra-
fræSingum, málfræSingum, ættfræð-
ingum s. s. .frv. Þeir mundu kroppa
hver augun úr öSrum, og vera sí-
nöldrandi yfir því, aS þjóSfjelagið
sinti þeim ekki. Mátulega margir
sjerfræöingar í hverri grein eru nauð-
synlegir, og þjóSfjelagið á aS styrkja
þá heiSarlega, og láta þá hafa nóg aS
starfa; en viSkoman má ekki verða
of mikil. Ætli þaS væri ekki betra,
ef skáldin á íslandi væru dálítiS færri,
en svo væru hin bestu sómasamlega
haldin.
Ekki datt mjer í hug, aS senda
hinum íslensku heimspekingum neina
hnútu, og virði þá báða mikils fyrir
ritstörf þerra og dugnaS, og hef alt
af álitiö þá hina nýtustu menn. Þeir
hafa báSir gert mikiS gagn, og gætu
gert enn þá meira framvegis, sjer-
staklega, ef þeir legðust á eitt, og
notuöu nám sitt og gáfur til þess aS
skerpa og efla dómgreind manna, því
vöntun á „kritik“ virðist sem stendur
alt of algengur sjúkdómur í þjóölífi
íslendinga. Ef jeg á aS finna nokkuð
aS þeim heimspekingunum tveim, þá
er þaS það, aS mjer finst þeir í tíma-
ritum sínum hlúa heldur mikiö aS ÓS-
sýkinni íslensku og ýmsu skáldsögu-
ljettmeti, sem vel mætti missa sig,
en skýra íslenskri alþýSu alt of lítið
frá mentastraumum annara landa í
mannlífi og vísindum; þjóSin má ekki
einangrast út úr veröldinni. En eSli-
lega er hægra aS vanda um en fram-
kvæma.
Vjer íslendingar höfum átt mörg
ágæt skáld og eigum enn ýms góð
skáld, gumum lika mikið af þeim.
Jafnframt skáldskapnum hefur
skrípamynd hans, leirburSurinn, frá
alda öSli blómgast fyrirtaks vel á ís-
landi, enda er oft mjótt mundangs-
hófiS. Til allrar hamingju var á fyrri
tímum lítiö eöa ekkert prentaS af
þess konar dóti, þó þaS gengi manna
á milli til gamans og dægrastytting-
ar, og því veröur ekki heldur neitaS,
aS leirburðúrinn hafði líka sitt hlut-
verk hjá þjóðinni. LjóSagerSinni ís-
lensku hefur á seinni árum fariö fram
aS því er snertir hinn ytra búning,
en kvæSaframleiðslan er oröinafskap-
lega mikil í hlutfalli viS stærð þjóS-
arinnar og aðra bókagerS. BlöS og
timarit eru full af kvæSum og hver
kvæðabókin rekur aðra. Einstöku
góð og skáldleg kvæði sjást viö og
viS innan um, en því er ekki aS leyna,
að meginiS af þessari kvæöafúlgu er
efnislaust og andlaust glamur, og í
raun og veru ekkert annað en leir-
buröur. Þó er öllum hælt í tímaritum
og blöðum og menn eru farnir aö
taka upp blaSatísku Kaupmannahafn-
ar, að geta ekki um neinar bækur
nema skáldrit; en í Danmörku hagar
alt öðru visi til en hjá oss, þar er
fjöldi sjerfræðistimarita og blaöa,
sem geta um öll veigameiri rit, en á
íslandi verða þau vanalega alveg út
undan. Einhliöa gum um skáldrit og
kveöskap getur haft ýmsar leiöinlegar
afleið'ingar, tælir marga gáfulausa og
mentunarlitla hagyröinga út á hálar
brautir bókmentanna, það eru ekki
allir skáld, sem eru hagyrtir, en allir
ungir íslendingar yrkja á vissu ára-
bili, það er beinlínis eSlishvöt þeirra.
AlþýSan venst viS eintómt efnislaust
ljettmeti, sem hljómar vel í eyrum,
en hættir smátt og smátt aS kæra
sig um hinar alvarlegri bókmentir,
sem þurfa umhugsun og rökstuSning.
Eintómt lof um hverja bók er eSli-
lega vissasti vegurinn til þesis aS
koma sjer vel og ná alþýöuhylli, en
útgefendur timarita og blaSa hafa líka
ábyrgS á framtíð bókmentanna, aS
þær verði þjóöinni til gagns og sóma.
BókmentaleiStogarnir þurfa aS verða
grandsærri í dómum sínum um
skáldritin, og það liggur næst heim-
spekingunum aS bæta og laga smekk
manna og dómgreind. „Videant con-
sules ne quid res publica detrimenti
capiat“, sögðu gömlu Rómverjar og
nú sitja heimspekingarnir tveir Á. B.
og G. F. eins og ræöismenn á rök-
stólum, hver á sínu tímariti, og eru
þannig betur settir en nokkrir aðrir
til aö leiöbeina almenningi.
Þ. Th.
Alþing-.
Fjárlögin
voru til 2. umræöu í nd. á fimtud.
og föstud. síðastl. Voru flestar tillög-
ur nefndanna samþyktar. Tekjuáætl-
unin var lækkuð um 200.400 kr., eSa
úr 5.004.150 kr. i 4.793.750 kr., en
útgjöldin voru hækkuð um 518.391 kr.
70 au., eða úr 4.997.525 kr. 40 au. upp
í 5.515.917 kr. 10 au.,svo að tekjuhall-
inn er 722.167 kr. 10 au. HækkuS voru
laun hagstofustjóra um 500 kr. á ári.
Á útgjöldum til dómgæslu og lög-
reglustjórnar o. fl. var sú breyting
gerS aS feld var rfiöur 20000 kr.
fjárveiting til eftirlits meS bannlög-
unum, en veittar 30.000 kr. til kostn-
aðar viS fasteignamat og hækkuð' um
3000 kr. fjárveiting til eftirlits úr
landi meS fiskveiðum útlendinga. Út-
gjöld til læknaskipunar voru hækkuð
úr 444.608 kr. 18 au. upp í 602.832
kr. 88 au., og er þaS mest hækkun á
útgjöldum til spítalanna. Fjárveiting
til samgöngumála er alls áætluð
1.730.250 kr., en í stj.frv. voru þau
áætluö 1.613.550 kr. Til vegabóta
nemur hækkunin alls 100.000 kr. og
er bætt við1 * * * * * 7 8 9 25000 kr. til brúar á Jök-
ulsá á Sólheimasandi og 25000 kr. til
brúar á Austur-HjeraSsvötn. Feld
niöur 150.000 kr. veiting til strand-
ferSa en hækkað úr 91.400 kr. upp í
245.700 kr. til bátafei^Sa á flóum,
fjörðum og vötnum.
Til kirkju- og kenslumála eru áætl-
aðar 780.852 kr. 82 au., og er þaS
2400 kr. hækkun frá stj.frv. Á þeim
lið er sú breyting gerð, að feld er
20000 kr. veiting til að reisa barna-
skóla utan kaupstaða, en veitt 25000
kr. til byggingar barnaskóla í Vest-
mannaeyjum. Til vísinda, bókmenta
og lista eru veittar 278.840 kr., og er
það 65.900 kr. hækkun frá stj.frv., eru
þar veittar 40000 kr. til húss yfir
listasafn Einars Jónssonar (sú fjár-
veiting er flutt af fjáraukalagafrv.),
3500 kr. til Sigfúsar Blöndal, 1200
kr. hækkun á styrk Helga Jónssonar
(upp í 3000 kr.), 700 kr. hækkun á
styrk Helga Pjeturss, 800 kr. til Páls
Þorkelssonar, 400 kr. til Finns Jóns-
sonar á Kjörseyri, 400 kr. á ári til
Sigfúsar Sigfússonar, frá Eyvindará,
til þess að endurbæta og fullgera
þjóSsagnasafn sitt, 800 kr. til GuS-
jóns Samúelssonar, 800 kr. til Sigurö-
ar GuSmundssonar, 5000 kr. til Jóns
háskólakennara ASils, 800 kr. á ári
til Páls Eggerts Ólasonar. Til verk-
legra fyrirtækja veitast 532.700 kr.,
og er þaö1 58180 kr. hækkun frá stj.-
frv. Veittar eru 2000 kr. á ári Bún-
aöarfjelagi íslands til undirbúnings
búsmæöraskóla, 4500 kr. til uppbót-
ar á launum starfsmanna þess áriS
1917, feldar niöur 28000 kr. til vatns-
virkja (þar af 24000 kr. til aS afstýra
vatnságangi af Þverá), til aö kaupa
skurögröfu eru veittar 25000 kr. og
26000 kr. til SkeiSaáveitunnar, hækk-
aSur um 6000 kr. á ári styrkur til
Fiskifjelagsins og veittar 1800 kr. til
uppbótar á kaupi starfsmanna þess
árið 1917, 2000 kr. til bryggjuviö-
gerðar á Sauðárkróki og 1500 kr. til
að endurbæta bryggju á Húsavik.
Fjárveiting til eftirlauna og styrktar-
fjár nemur 188.196 kr. 94 au., og hef-
ur hækkaö um 10182 kr. 40 au., og til
óvissra útgjalda 40000 kr. í stað I
30000 kr. í stj.frv. Veitt er heimild til
aö lána alt aS 71000 kr. úr viSlaga-
sjóði.
Þingmannafrumvörp.
109. Um rekstur loftskeytastöðva
á íslandi. Frá samvinnunefnd sam-
göngumála. — LandiS hefur einka-
rjett til aS setja á stofn og starf-
rækja stöSvar fyrir þráölaus firSviö'-
skifti á Islandi og í íslenskri land-
helgi.
110. Um vitabyggingar. Frá sjáv-
arútvegsnefnd nd. í frv. er gert ráS
fyrir, aS bygðir veröi 21 stærri vit-
ar, 38 smærri vitar og 5 þokulúSra-
stöövar, fer bygging vitanna eftir röö,
er landsstj. meö ráðum vitamálastjóra
þykir rjett, og aS fengnum tillögum
stjórnar Fiskifjelags íslands, og
stjórnar Eimskipafjelags íslands.
111. Um breyting á lögum nr. 23,
9. des. 1889, um breyting á lögum
15. okt. 1875, um laun íslenskra em-
bættismanna. Frá meiri hluta alls-
herjarnefndar (M. Torf., H. Hafst.)
ed. — Háyfirdómarinn í landsyfir-
rjettinum hefur í árslaun úr lands-
sjóöi 6000 kr. og aörir dómendur þar
5000 kr. hvor; hækka laun þeirra eftir
embættisaldri um 200 kr. á hverjum
2 árum, háyfirdómarans upp í 7000
kr. og yfirdómaranna upp í 6000 kr.
Þingsályktunartillögur.
28. Um endurbætur á gildandi lög-
gjöf um fjárforráö ómyndugra. Flm.;
GuSj. GuSI. — Efri deild alþingis
ályktar að skora á landstjórnina að
undirbúa og leggja fyrir alþingi, svo
fljótt sem unt er, frumvarp til laga
um endurbætur á gildandi löggjöf um
fjárforráö ómyndugra.
Samþyktar þingsályktunartillögur.
8. Um fóöurbætiskaup.
9. Um útvegun á nauSsynjavörum.
— Alþingi ályktar aS skora á land-
stjórnina, aS gera sitt ítrasta til að
birgja landiö nú í sumar meö árs-
foröa af matvælum, steinolíu, salti og
kolum, svo og afla landinu eftir föng-
um annara nauðsynja, svo sem veiSar- .
færa, verkfæra, læknislyfja o. s. frv.
10. Um hafnargerS í Þorlákshöfn.
— Alþingi ályktar aS skora á land-
stjórnina aS láta, svo fljótt sem unt
er, rannsaka hvort hafnarvirki þau,
sem Jón H. ísleifsson verkfræöing-
ur hefur mælt og áætlaS í Þor.láks-
höfn, muni véra fulltraust, og gera
vandlega áætlun um, hvaö slík full-
traust hafnargerö muni kosta.
11. Um breyting á fátækralögun-
um. — NeSri deild alþingis ályktar aS
skora á landstjórnina aS undirbúa,
eöa láta undirbúa, frumvarp til nýrra
fátækralaga, er bæti úr göllum þeim,
sem eru á núgildandi fátækralögum,
einkum er eftirgreind atriöi snertir:
1. Að styrkur sá, er sveitar og bæjar-
sjóöir veita mönnum vegna ómegðar,
sjúkdóma, slysa eSa elli, veröi eigi
talinn sveitarstyrkur, svo aS þeir
megi halda öllum sínum borgaralegu
rjettindum, í það minsta um nokkurra
ára skeið. 2. Að þurfamannaflutningi
veröi hagaö svo, aS mannúðlegri verði
en áöur. 3. AS frestur sá, er 66. gr.
fátækralaganna ræðir um, veröi
lengdur. 4. AS athugaö sje, hvort
ekki muni gerlegt að stytta sveitfestis-
tímann, 0. fl. Frumvarpiö sje lagt
fyrir næsta reglulegt alþingi.
12. Um konungsúrskurð um full-
kominn siglingafána fyrir ísland.
13. Um stofnun útibús í Árnessýslu
frá Landsbankanum.
14. Um fjallgöngur og rjettir.
Feld frv. og tekin aftur.
21. Frv. Bjarna f. V. um að verka-
mönnum hins íslenska ríkis skuli
reikna kaup í landaurum. Var þaS af-
greitt með svohljóðandi rökstuddri
dagskrá (frá fjárhagsnefnd nd.): „í
trausti þess, að landstjórnin taki til
rækilegrar athugunar viS væntanleg-
an undirbúning launamálanna, hvort
tiltækilegt muni að greiSa starfs-
mönnum landsins laun þeirra í land-
aurum, tekur deildin fyrir næsta mál
á dagskrá."
22. Um sölu á þjóSjöröinni Höfn-
um í Þlúnavatnssýslu með hálfuni
Kaldrana. (Frv. tekiö aftur af flm.
— Landbúnaðarnefnd lagði til, að
það yrði felt).
23. Um viöauka viS lög um for-
kaupsrjett leiguliöa 0. fl. (TekiS aft-
ur).
1
KRONE LAOERÖL
er best.
24. Um forkaupsrjett landsjóðs á
jörðum. (TekiS aftur).
25. Frv. Jör. Brynj. til heimildar-
laga til þess aS selja ýmsar nauö-
synjavörur undir veröi.
26. Frv. G. Sv. um dýrtíöarstyrk.
27. Um stofnun útibús frá Lands-
bankanum í Árnessýslu.
28. Um útibú frá Landsbankanum
í Suöur-Múlasýslu.
29. Um einkasölu landstjórnarinnar
á sementi. (TekiS aftur).
30. Um stimpilgjald. Fjárhagsnefnd
ed. gat ekki lagt til aS frv yröi samþ.
á þessu þingi. Virtist henni mál þetta
vera sjerstaklega þannig vaxiS, að
ástæðá sje til aö þaö sje vandlega
athugaö af stjórninni, og er það því
tillaga nefndarinnar, aS vísa málinu
til hennar. Var það samþ. og er frv.
þar meS úr sögunni.
Lög.
2. Um stækkun verslunarlóðar ísa-
fjaröar. -—- VerslunarlóS ísafjaröar
skal auk jarSarinnar Eyr-ar (með
Stakkanesi) einnig ná yfir jöröina
Seljaland.
3. Um breytingu á lögum nr. 39,
13. des. 1895, um löggilding verslun-
arstaöar hjá BakkagerSi í Borgar-
firöi. —- í staSinn fyrir orðin: „Hjá
Bakkageröi" komi: Á Bakka og
Bakkageröi.
4. Um sölu á kirkjueigninni, 7 hndr
aS fornu mati, úr Tungu í Skutils-
firði, ásamt skógarítaki þar. —
Stjórnarráði íslands veitist heimild
til þess aö selja ísafirSi 7 hndr. aö
fornu mati í kirkjujörSinni Tungu í
Skutilsfirði, ásamt skógarítaki, fyrir
4200 kr.
5. Um heimild handa bæjar- og
sveitarstjórnum til aö taka eignar-
námi eða á leigu brauögerðarhús o.fl.
— 1. gr.: Nú hafa brauðgerðarmenn
á einhverjum stað lagt svo niSur
brauSgerð, að yfirvofandi hætta er
á því, aö almenningur geti ekki feng-
iS venjuleg brauð keypt, og heimil-
ast þá bæjar- eða sveitarstjórn þeirri,
er hlut á að máli, að taka eignarnámi
svo mörg brauögerðarhús, er hún tel-
ur þurfa, til þess aS fullnægja þörf-
um almennings þar. Eignarnámsheim-
ildin nær bæði til húsa og áhalda, sem
nauðsynleg eru til rekstur brauðgerS-
ar, svo og til birgða af mjöli, geri,
eldsneyti og öðru efni, sem notað er
til brauðgerSar.-----: 7. gr.: Ef bæj-
ar- eða sveitarstjórn telur heppilegra
að taka brauSgerðarhús ásamt áhöld-
rm til leigu heldur en til eignar, skal
ákveða mánaöarlega leigu af því, sem
tekið er til leigu, og skal leigan greiS-
ast mánaðarlega fyrir fram. — 8. gr.:
Nú eru brauSgerðarhús tekin til leigu
samkvæmt 7. gr., og eiga þá verka-
menn þar forgangsrjett.aö öðru jöfnu,
til atvinnu af brauðgerS þar um leigu-
tímann.
6. Um breytingu á 1. gr. laga nr.
45, 16. nóv. 1907, um skipun presta-
kalla. —: 1. gr.: í staðinn fyrir tölul.
IX, 47 i 1 ■ gTr laga nr. 45, 16. nóv.
1907, um skipun prestakalla, komi:
StaSarhraun: Staðarhrauns- og Akra-
sóknir. — 2. gr.: í staöinn fyrir tölu-
0, Farimagsg. 42.
Köbenhavn 0.
— Katalog tilsendes gratis. —
Umboð fyrir Scbannong hefur
Gunhild Thorsteinsson, SuSurgötu 5.
Reykjavík.
liö X, 48 og 49 í 1. gr. sömu laga
komi þrír liöir: Miklaholt: Mikla-
holts-, RauSamels- og Kolbeinsstaöa-
sóknir. StaSastaSur: StaSastaSar-,
BúSa- og Hellnasóknir. Nesþing: Ól-
afsvíkur-, Fróöár- og Ingjaldshóls-
sóknir.
7. Um breytingu á lögum nr. 49,
10. nóv. 1913, um eignarnámsheim-
ild fyrir bæjarstjórn ísafjarðar á lóð
og mannvirkjum undir hafnarbyggju.
— 1. gr.: 1. gr. laga nr. 49, 10. nóv.
i9i3,oröist svo: Bæjarstjórn ísafjarö-
ar veitist heimild til að láta eignar-
nám fara fram á lóö og mannvirkj-
um undir hafnarbælur, hafnarkví og
hafnarbryggjur, og liyggingar og
svæSi, er þörf er á í sambandi við
hafnarbæturnar. — 2. gr.: 3. gr. laga
nr. 49, 10. nóv. 1913, falli niöur.
8. Um framlenging á gildi laga nr.
30, 22. okt. 1912, og laga nr. 44, 2.
nóv. 1914, og laga nr. 45, s. d. —
1. gr.: Lög nr. 30, 22. okt. 1912, um
vörutoll, ásamt lögum nr. 44 og 45
frá 2. nóv. 1914 (sbr. lög nr. 43 s.
d.), skulu vera í gildi fyrst um sinn
til ársloka 1919, meö þeim viðauka
að fiskumbúöir úr striga, sem eru
endursendar, skulu taldar með vörum
þeim, er samkvæmt 1. gr. laga nr.
30, 22. okt. 1912, eru undanþegnar
vörutolli. — 2. gr.: Lög þessi öðl-
ast gildi 1. janúar 1918.
9. Um húsaleigu í Reykjavík. —
2. gr. laganna hljóðar svo: Eigi má
segja leigutaka íbúöar upp húsnæSi
hans, nema eiganda sje þess brýn þörf
til eigin íbúðar og hann hafi verið
orðinn eigandi hússins 14. maí 1917.
Þó heldur leigusali óskertum rjetti
sínum til aö slíta leigumálanum vegna
vanskila á húsaleigu, eöa annara
samningsrofa af hálfu leigutaka.
VerSi ágreiningur milli leigutaka og
leigusala um þetta, sker húsaleigu-
nefnd úr. Málinu má skjóta til dóm-
stólanna, en úrskurði nefndarínnar
skal hlíta, uns fallinn er dómur. Upp-
^sagnir á húsnæjði, sem hafa fariö
fram, skulu ógildar, nema húseigandi
sanni fyrir húsaleigunefnd, aS hann
hafi, áöur en lög þessi voru sett, sam-
ið um leigu á húsnæöinu viS einhvern
húsnæðislausan, eSa hann þurfi á
húsnæðinu að halda til íbúSar fyrir
sjálfan sig.
Prentsmiðjan Rún.