Lögrétta - 20.03.1918, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
tvo kosti, annaöhvort verSi lagt á
bann fyrir aSflutningum til Hollands,
eða þá aS Hollendingar leigi banda-
mönnum flutningaskip, et; beri 500
þús. tonn. Var krafist svars af Hol-
lendingum fyrir 18. þ. m. En ÞjóS-
verjar kalla þaö hlutleysisbrot, ef
Hollendingar verSi viS kröfu Breta.
Öllum hollenskum skipum var bann-
aö a'S fara frá Engandi, og i Ameriku
var hollenskum skipum neitaS um
kol, og búist viS a'S bandamenn taki
skipin í sína þjónustu meS valdi. SíS-
ustu frjettir segja, aö Hollendingar
sjeu enn aS reyna aS komast aS samn-
ingum viS bandaménn, en úrslit máls-
ins hafa enn ekki frjetst. í opinb. tilk.
ensku segir um þetta, aS vegna áhrifa
frá ÞjóSverjum hafi samningar um
skipaleiguna strandaS, og þá hafi
Hollendingum veriS tilkynt, aS ef þeir
hefSu ekki svaraS fyrir 18. þ. m., yrSi
lagt hald á skipin.
í Austurríki hefur landstormsliSiS,
þ. e. eldri menn, sem herskyldir eru,
veriS afvopnaS.
Lífláti Bolo pasja hefur veriS frest-
aS og sagt, aS símskeyti, sem reistar
voru á ákærur gegn honum, hafi ver-
iS rangt þýdd.
Frjettir.
Tíðin hefur veriS góS síSastl. viku,
stööugar þíöur. í Vestmannaeyjum
og viS SuSurnes góSur afli, en gæftir
stopular. Þilskip, sem úti hafa veriS,
hafa aflaö vel.
Skipaferðir. „Botnia" kom frá Dan-
mörk og Noregi aöfaranótt 18. þ.
m. og „Sterling" frá Khöfn í gær.
Meö þeim komu flestir þeir farþegar,
sem út fóru meS „Botniu“ síöast o. fl.
„Willemoes“ farinn áleiöis til Nor-
egs og „Lagarfoss" í ferö kringum
land. „Sterling“ fer hjeSan nú í vik-
unni í strandferS og „Botnia“ til
Khafnar aftur.
H. Hafstein bankastjóri kom heim
meö „Sterling" og frk. Þórunn dótt-
ir hans. Hann er allhress, en veru-
legan bata hefur hann ekki fengið.
Radium-sjóðurinn. Hann hefur nú
fengiS 17000 kr. viöbót viS 10 þús.
kr. gjöfina, sem frá var sagl í síSasta
tbl.: Hlutafjel. „Völundur" gaf 1000
kr.' til minningar um Hjört heitinn
Hjartarson, sem lengi var einn af
stjórnendum fjelagsins. Svo gaf L.
Kaaber konsúll 5000 kr. Siðan Mar-
teinn Einarsson kaupm. 1000 kr. Og
loks fjekk sjóSurinn 10000 kr. gjöf
frá G. Copland kaupmanni.
Læknafjelag íslands heitir fjelag,
sem stofnaS var í byrjun þessa árs
og allir íslenskir læknar hafa gengiS
í, eSa munu bráSlega ganga í.
Vínbann í Svíþjóð. NeSri málstofa
sænska þingsins hefur nýlega sam-
þykt bann gegn tilbúningi og sölu
áfengra drykkja.
Druknun. Nýlega druknaSi maSur
niSur um ís á Hvammsfirði, Jósef
Kristjánsson, frá Snóksdal, skósmiö-
ur í Stykkishólmi. Var á heimleiS inn-
an úr Dölum og ætlaSi aö ganga yfir
Hvammsfjörö.
Dáin er hjer í bænum 13. þ. m.
Bergljót Jónsdóttir, móSir Siguröar
Kristjánssonar bóksala. — Veröur
nánar getiS síöar.
Landsbanka-útbú Árnesinga, sem
bráSum á aö koma á fót, kvaS eiga
aS verSa á Selfossi.
Mjólkurfræði, 1. hefti, eftir Gísla
Guðmundsson gerlafræöing, er ný-
komin á bókamarkaðinn. í inngangin-
um er sögS saga smjörgerSarinnar
kjer á lartdi í aSaldráttum, og því
haldið fram, aS henni hafi mjög
hnignaS, er fariö var að salta smjöriS.
Eftir aldamótin síSustu fór smjör-
geröin aftur aö vaíta, er rjómabúin
voru stofnuð, en aftur er dregiS mik-
iö úr henni síðusttl árin. Hvetur höf.
bændur eindregiö til þess að gefast
ekki upp viS smjörgerSina, og vill
íáta reyna að stofna Samlags-sel, til
þess aS kleift veröi aö „færa frá“,
þrátt fyrir fólkseklúna. — Bókin er
íiin fróðlegasta um allá meðferS
mjólkur og prýðisvél skrifuS og ætti
aS „korrtast inn á hvert eittasta heim-
iii.“ („Vísir").
Sð
Embætti veitt. Sýslumannsembætt-
i iVTýra- og BorgarfjarSarsýslu er
veitt Guöm. Björnssyni sýslumanni
BarSstrendinga.
Leiðrjettingar. 1 grein Siguröar
skólastjóra Þórólfssonar um veSur-
farsbreytingar í 6. og 8. tbl. Lögr.,
eru þessar prentvillur: í 6. tbl. 2. dlk.
24. 1. a. o. „Frakklandi“ fyrir: Finn-
landi. 1 8. tbl. 2. dlk. 5. 1. a. n. „1807“
fyrir: 1817 og „frostharöinn" fyrir:
frostharöur.
f kvæöi Þorsteins Jónssonar á
Grund um Tr. Gunnarsson í 57. tbl.
Lögr. 1917, er prentvilla í 5. vo. síð-
asta er.: „hans“ fyrir: hvers.
Um þjóðarbúskap
Þjóðverja.
Fyrirlestur fluttur í Reykjavík fyrir
alþýðufræðslu Stúdentafjelagsins
20. janúar 1918.
Eftir G. Funk verkfræSing.
(Niðurl.)
Þaö var feikna tjón, sem verslun
og iSnaöur Þýskalands beiS viö ó-
friSinn. En ver heföi fariö, ef óvin-
irnir heföu fengiö aö ráSast inn yfir
landamærin og leggja undir sig Rin-
arlöndin, sem eru aöalbækistöS
vopnasmiðjanna. En þaö var hlut-
verk þýska hersins aS koma í veg
fyrir þetta, en á því stóö líf þýsku
þjóöarinnar, enda höföu bandamenn
þá sömu skoöun á þessu, eins og sjá
niá af blaðagrein einni, er birtist i
„Daily Chronicle" 1. janúar 1914:* *
„Þýski herinn er bráS nauðsyn,
ekki eingöngu til viöhalds hinu
þýska ríki, heldur líka til sanns
lífs og sjálfStæöis fyrir þjóöina
sjálfa, j>ví Þýskaland er umkringt
af þjóSum, sem hver um sig hafa
heri, sem eru hjer um bil eins sterk-
ií, eins og her þess. Vjer gleymum
]>ví, aö vjer höldum því fast fram,
aS floti vor veröi aS vera 60%
voldugri en floti Þýskalands, ef
frelsi lands vors á aö vera ábyggi-
lega borgiö. Hefur Þýskaland sjálft
ekki líkt því slika yfirburði yfii
Frakkland eitt, og þaS má þó sann-
arlega líka eiga von á því, aS þurfa
aS kljást viS Rússa um leið austan
megin.“
Höfundur þessarar greinar er hr.
Lloyd George, sem nú er forsætis-
ráSherra Breta. Og hann vissi ná-
kvæmlega yfir hve miklum her hvert
hinna einstöku ríkja rjeði. Þýskaland
átti þá 740,000 mönnum á aS skipa,
Austurríki - Ungverjaland 420,000,
Frakkland 700,000 og Rússland
1,400,000. MótstöSumenn miöríkjanna
höfSu því á friðartímum 2,100,000
mönnum á aS skipa, en miSveldin
ekki nema 1,200,000 mönnum.* En
að þau hafa getað barist eins og raun
er á orðin, má svo að segja eingöngu
þakka því ágæta og jafnvel í smá-
atriSum nákvæma skipulagi og eftir-
liti, sem vjer, er vjer nú athugum
ófriSarbúskap ÞjóSverja, munum
reka oss á í hvívetna.
Þegar ófriðurinn hófst, mátti svo
að oröi kveöa að augu allra mændu
á vígvellina. En þegar ófriöurinn
drógst á langinn og matvæli tóku aS
minka, þá tók hungurvofan að gera
vart við sig, og það sáu menn, að
aS hún yrSi aldrei meS vopnum vegin
hvaS sem öllum sigrum á vígstöðv-
unum liöi. Menn eru beönir að hafa
þaS hugfast, aS Þýskaland fær sjötta
partinn af kornvÖru sinni og fjóröa
partinn af skepnufóðri sínu og ýmsar
aðrar nijög bráöar nauösynjar frá
öörum löndum. Auk þess hlaut fram-
leiðsla landbúnaöarins aö minka eigi
all-lítiö fyrir þá sok, að mikiS af
búaliöinu var tept á vígstöSvunum,
og eins af því, aS tilbúin áburSar-
efni fluttust ekki lengur. Upptalning,
sem fram fór í árslök I914, leiddi
þaS í ljós, aö ekki voru nein tök á
því aö láta birgöirttar endast þar til
úppskerunnar 1915 nyti viö irteð þessu
áframhaldi.
Ástandiö Var ískyggilegt, ög leit
helst út fyrir, aS tímar Napoleons-
Styrjaldahna múndrt aftur lipp renna,
ér Ibsen lýsir þanrtig í hinu heims-
fræga kvæöi sínu Terje Vigen:
* Sjá: L. D. Morrel: Truth and
the War, bls, 91.
* Þetta er tekiö eftir þýskum heim-
ildum og á viö ástandiS 1914, en
er í fullu samræmi viö bretskar heim-
ildir, sjá t. d. Hazells Annual 1913.
I
n
Mjólkurfræði
eftir
Gísla Guðmundsson
gerlafræðing.
(1. hefti.)
Nýútkomin nytsöm bók, sem ætti að vera til á
hverju sveitaheimili
og
allar rjómabússtýrur þurfa að eignast.
Bókaversluu
Sig’fusar Eymundssonar.
Engelske krydsere stængte hver havn,
I landet var misvækst og nöd,
den fattige sulted, den rige led savn,
to kraftige arme var ingen til gavn,
for dören stod sot og död. j
En þaS var ekki samboöiö ger-
mönskum þjóSarmetnaSi, aS veAa |
ofurliði borinn af sulti. Drengilega
hafa Þjóðverjar barist viö þennan ó-
fögnuö og boriö sigur úr býtum, sig-
ur, sem er fegurstur fyrir þaö, að
hann er unninn af allri þjóSinni,
gömlum og ungum, ríkum og fátæk-
um, og fyrir það aS hann er unninn
án þess aS hafa kostað nokkurn,
hvorki vin eöa óvin, líf eöa limu,
unninn meö vopnum andlegrar
hreysti, en ekki með morðtólum lík-
amlegs ofbeldis.
Stjórnin varö aS grípa fast í taum-
ana til þess aS afstýra yfirvofandi
hungursneyö. Hún bjó til svokallað
kornvörufjelag ófriöarins og átti þaö
aS gefa 67 miljónum manna daglegt
bfauð. 1. febrúar 1915 átti þaö aö
taka viS öllum kornbirgSum í ríkinu,
og' skifta þeim með jöfnuSi niður á
alt ríkiö, svo aö hvert hjerað fengi
það, sem því bæri.
Um leið var hverjum manni, meS
hinum alkunnu brauömiSum, skamt-
aS þaS, sem hann mátti neyta. Nokk-
uS jók þaS á erfiSið, aö bæöi varö
aS sjá hernum og herteknum löndum
fyrir nægilegum mat. Og þetta hepn-'
aöist, þaS tókst aö treyna birgöirnar,
þar til uppskeran 1915 kom aS gagni.
Á sama hátt var komiS skipulagi á
kartöflu- og sykurnotkunina.
En þaS varS aö grípa til enn kröft-
ugri meSala. Menn skipuöu fyrir um
þaö, hvaSa jaröarávexti bændur
skyldu rækta, og var þá lögS mest
áhersla á ávexti þá, sem nytsamastir
eru til manneldis. í þessu var fariS
eftir vísindalegum reglum. Af rann-
sóknum efnafræðinga og lækna var
fullkunnugt, hvaöa efni eru mannslík-
amanum auðsynlegust til viöurhalds.
Eftir þessu var skömtunum hagaö,
og brauði, kartöflum og kjöti útbýtt
í samræmi viS þetta.
Kjötskömtunin reyndist einna erf-
iöust. AS vísu var töluverður fjenað-
ur til í ófriSarbyrjun, eitthvaö um 20
miljónir sauökindur og 26 miljónir
svína. En af því aö ekkert skepnu-
fóSur lengur fluttist, og vegna þess,
aö nú varð aö nota mikiS af þeim
kartöflum og því byggi til mann-
eldis, sem áður haföi verið gefiö
skepnum, varö ekki hjá því komist
aS drepa skepnurnar. I upphafi var
þess vegna enginn skortur á kjöti, en
síöarmeir varS af sÖmu ástæðu aö
halda mjög spart á til þess aS
mjólkur- og smjörskort skyldi síöur
aS höndum bera. Kjötskamtarnir
minkuðu þéss vegna mjög mikiS, og
hafa rtú Unl lattgt skeiö ekki náö þvi
aS vera fjóröi partur þess} sem menn
áttu aö venjast fyrir ófriðinn.
AS þessu hefur vitanlega oft verið
hiö mésta óhagræöi, og þaö því frem-
ur, sem aðal-matvælastofn landsins,
körn og kartöflur, var sturtdum ekki
til nægilega mikið. ÁriS 1915 var
kornuppskerart 30% minni en viö Var
buist, og árið 1916 var kartöflUúpp-
skeran 40% minni. Þá var margur
maginn sotlinn, sjér í lagi í stórborg-
unUm, þar sem erfiðleikar vorú á aS
ná í matvælin. Ekki mátti hérinn
svelta, en hungriS svarf harðast aö
konum og börnum. Margt smábarniö
hefur sýkst og dáiS fyrir mjólkur-
skort, og margur brjósttrtylkingurinn
hefur látist af því, aö möSirin, sökum
rtiatarskorts, hefur ekki getað veitt
honum nægiléga næring af brjóstUm
sinum.
Fyrir skömrnu virSist þó svo, sem
eitthvaö hafi um hægst.* Uppskeran
1917 var eins og vanalega gerist, og
stórfeld framsýni bar landbúnaðinn ;
yfir hættulegust skerin. Stóreflis
verksmiöjur unnu saltpjetur úr loft-
inu, og akrarnir fengu nú aftur áburS
eftir þörfum. Ný uppgötvun var gerö.
Úr hálmi, sem annars er ekki hægt i
aS melta, tókst aS búa til ágætis
skepnufóður. 40 miljónum króna hef-
ur þýska ríkið varið til þess, aö koma
slíkum verksmiöjum á fót, sem nú
framleiSa ósköpin öll af þessu fóðri.
Gott skipulag og vísindi, sparsemi
og ósjerplægni voru vopnin í hungur-
styrjöldinni. MeS sömu vopnum var
líka unnið á hráefnaleysintt. Þaö
kostaSi mikiS vit og strit að finna
upp einhver önnur efni, sem jafn not-
hæf væru til hins sama, en þaS tókst
aö lokum.
Úr kolunum var búið til miklu
meira en vant var af koksum, til þess
aö vinna úr þeim þaS, sem hægt var
af þeim efnum, sem vantaöi. Sumt
af þeim var notaö í kafbáta og bif-
reiðar, sumt var notað í áburð, og
loks var sumt af þeim bráönauðsynl.
til þess aS búa til úr sprengiefni.**
Steinolía er aftur á móti svo aö
segja alls ekki unnin á Þýskalandi,
en þó eru þar notaSar um tvær milj-
ónir smálesta á ári. Ekkert fluttist frá
Rússlandi og Ameríku, og Rúmeníu
var lítiö um þaS gefiS aS flytja út
olíu, og steinolíuuppsprettur Austur-
ríkismanna í Galizíu voru í óvina-
höndum. ÞaS varð aS halda vel á, og
því var nú lagt inn gas eða rafmagn
í mörg hús, sem áSur voru lýst meS
steinolíu. Kringumstæðurnar skánuöu
að mun áriö 1915, þegar Austurríkis-
menn náSu aftur Galizíu og þegar
mestur hluti olíunámanna í Rúmertíu
lenti í höndum miöveldanna. Þó voru
óvinirnir áður búnir aö spilla tölu-
vert miklu, svo aS þær þurftu mik-
illar aSgeröar við.
Bandamenn höföu gert sjer sjer-
staklega góöar vonir um aS kopar-
skorturinn mundi verða miöveldun-
um skeinuhættur. Sjálf framleiddu
þau afarlítiö af þessum málmi, en
nota samt eingöngu til hergagna
meira en 120,000 smálestir á ári. En
þar skjátlaöást bandamönnum, því
aS þeir höfSu gleymt því, aS ÞjóS-
verjar fyrir ófriöinn fluttu fast aö
því inn helmingi meira en þetta, og
haföi þaS veriö notaö í rafmagns-
leiSslur,, vjelar, eldhúsgögn og anrtað
þvíumlíkt, og var því til í landinu
enn. Þegar í nauðirnar rak var ekki
skirst viö að hagnýta þessar birgSir,
sem svo aö segja höföu safnast sam-
an ósjálírátt. MeS gleöi fórrtuöú þýsk-
ar húsmæöur fegurstu koparáholdun-
um úr eldhúsinu, og jafnvel kirkju-
klukkum var ekki þyrmt. SvipaS Var
ástatt með nikkel og alúminium.
Saltpjetur, sem jeg þegar hef bent
á að hefSi mikið notagildi til ábúrS-
ar, var fyrir ófriðinn fluttur inn frá
Chile, og nam sá feikna innflutrtingur
770,000 smálestum á ári. Þetta flutt-
ist nú ekki heldur lengttr, og þar eS
saltpjetur er alveg óhjákvæmilega
* Vikuskarntar í Hamborg vorú Í
desember 1916: BrauS 1800 gr„ kart-
öflur 2500 gr„ kjöt 200 gr. En í dés-
ember Í9Í7 vöru þeir: BraUÖ 1950 gr„
kartöflúr 3200 gr„ kjöt 250 gr.
** Þegar kolces eru brénd úr kolutrt
næst í þessi efni: l) SteinkolatjÖru,
og úr henni eru búirl til litarefni Og
meðul, svo sem aspirirt. — 2) Benzol,
er notaö er við rekstur bifreiöa. —
3) Tjörtiolíu, sem notuS er í dísil-
nlótöra. —• 4) Brénrtisteinssúrt am-
níöniak, sem notaö er til áburSar. —
5) Toluol, sem er óhjákvæmilegt í
sprengiefnþ
nauðsynlegur ef búa þarf til sprengi-
efni, varð að finna eitthvaS í staðinn.
Nú reyndi á efnafræöina. RíkiS lagði
fram mörg hundruð miljónir króna
til þess aS koma á fót verksmiöjum,
sem gætu unnið saltpjetur úr loftinu,
og fullnægja þær nú ekki eingöngu
þörfum hersins, heldur líka að miklu
leyti þörfum landbúnaðarins.
ÁriS 1915 hjeldu Bandamenn, aö
þeir væru búnir aS fá auk ítalíu einn
fjelaga í lið með sjer móti ÞjóSverj-
um — þar var bómullin, eða rjettara
sagt bómullarskorturinn í Þýska-
landi. ÞaS var nefnilega litiS svo á,
að hún væri alveg bráSnauösynleg,
ef búa ætti til sprengiefni. En full-
lítiS hafði verið gert úr hæfileikum
ÞjóSverja til þess aS finna upp ein-
hverja aSra aðferö. Nú nota þeir í
stað bómullar annað efni, sem nóg er
til af: viSinn. í sprengiefnin er sagt
aS þunnklofinn viSur, svo nefndur
viöarvefur, sje fult eins hentugur ein9
og bómullin. Fyrir ófriöinn var vit-
anlega mestöll bómull, sem inn var
flutt, notuS í föt og fataefni, og eitt-
hvaö varS þar að koma í skaröiö.
Hjer varð aftur aS gripa til viðarins,
þvi nú voru búin til föt og fataefni
úr pappír. Sjerstaklega falleg efni og
lín, sem notaö er í skyrtur og annað
því um líkt, er búiö til úr brenni-
grösum. Og þetta illgresi, sem áSur
þótt varlega snertandi, var nú bæöi
tínt þar sem þaS fanst, og eins var
þaS ræktaö.
Fyrir togleður, sem alt er innflútt,
reyndist því miöur í bili ógjörningur
aö finna neina varaskeifu, sem veru-
lega vel gæfist. En þörfin á bifreiða-
hringum og læknisáhöldum úr þessu
efni er allmikil, og varS því með öllil
móti aö ná því frá hlutlausum lönd-
um, og var borgaS fyrir þaö geypi-
verð. Mikil hjálp var í því, aS í borg-
inni Antwerpen, sem er aðalverslunar-
stöö togleSursins hjer í álfu, náðist
mikiS af togleöri. Auk þess sótti Kaf-
Deutschland á tveimur feröum sínum
til Ameríku 750 smál. af togleöri, er
nægir herjumMiSveldanna ínærrilár.
ÁSur fyrri var flutt inn mikiö ai
húðum og leðri, en nú var ekki í ann-
aö hús að venda, en aS taka húöirn-
’ ar af skepnum þeim, sem slátraS var
heima fyrir. En ófriöurinn þarfnast
mikils af skóm, reiðtýgjum og ak-
týgjum og öSrum skinnáhöldum. ÞaS
varð því aö beita hinni ýtrustu spar-
semi heima fyrir. Margir fullorSnir
og börn læröu nú aftur aö gattga á
berum fótum, eitts og tíSkast haföi
á fyrri og fátækari tímum. Nú er
mikið fariö aS nota trjeskó, og oft er
notaður pappír í stað leSurs.
Menn sjá nú af þessari stuttu lýs-
ingu, við hvaöa feikna erfiöleika
þjóöirnar innan girðingarinnar hafa
átt að stríða, til þess aö geta full-
nægt þörfum herja sinna og íbúa,
Ósjálfrátt verður manni að spyrja,
hvernig tekist gat, aö þvinga 140 mil-
jónir manna, sirtn af hverju þjóSerrii
til sparsemdar, og aS sjá úm aS öll
éfni lentu einmitt á þeim staS, þar
sem þau kæmu aS mestum notunl.
Þetta tókst meö hjálp stórféngilegs
skipulags, sem vjér nú munúrn athugá
sem snöggvast:
Þegar, 13. ágúst 1914, Vár stofnuð
hráefnadeiid úndir hermála-raSatieyt-
inu og var hún undir stjórn bestú
manna af vísinda-, iSliaöar- og versl-
unarstjett. ÁöUr en þrjár vikur voni
liSiiar, var búiS aö spyrjast íyrir og
fa svar frá stærstu verslunarhúsunl
•landsins um þaö, hvaö mikið væri til
af hráefnrtm. ÞaS varö þá þegar aúg-
ljóst, aö ýms helstu hráefrti skorti, og
var óðar unnið að því hörSum hönd-
um, að bæta úr þessu. Nú voru stofn-
\ úð striSsmálmafjelag, stríðs-ullarfj^