Lögrétta - 08.05.1918, Side 3

f
LÖGRJETTA
Nýjar bækur:
Schiller: Mserin frá Orleans. Rómantiskur sorgarleikur- Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Guðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00
Guðm. Guðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb. kr. 7,00
og kr. 11,00.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúther. Æfisaga. Innbundin kr 6,50,
óbundin kr. 5,00.
j ón Helgason, biskup; Kristnisaga, 3. bindi (lok miðaldanna og sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8,oo-
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Reykjavík.
s
í Saurbæ í Dalasýslu
/
(J4 jarSarinnar)
er til sölu nú þegar.
Sturla Jónsson.
dal, frá Straumnesi (Goöafoss-strand-
íö) o. s. frv.
Hvítárbakkaskólanum var sagt upp
um sumarmálin eins og vant er. Á
honum hafa veriö 35 nemendur síö-
astliöinn vetur, frá veturnóttum. Gert
er rá'ö fyrir, aö skólinn starfi næsta
vetur.
Verslunarskólinn. Þaðan útskrifuiS-
ust nú viö nýafstaöið próf 31, en miö-
deildarpróf tóku 21 og inntöku-
próf 20.
Forstjóri Austur-Asíufjel- danska,
Andersen etatsráö, kvaö vera væntan-
legur hingaö til lands bráölega, segir
símfregn frá Khöfn.
Alþing'i.
Stjórnarfrumvörp.
8. Um stimpilgjald. Er þaö frv. að
mestu samhljóða frv- því, sem samþ.
var í fyrra í n. d., en var þá vísa'Ö
til stjórnarinnar. Breytingar þær, er
gerðar hafa veriö á frv., miöa til aö
auka tekjurnar af stimpilgjaldinu, og
hafa flestir liöir verið hækkaöir um
helming. — Gerir stjórnin ráð fyrir
aö tekjuauki af frv. verði ekki undir
200—300 þús. kr.
9. Um hækku á vörutolli. — Gjald
þaö, sem ákveðið er í i- gr. 6. og 9.
málsgr. laga nr. 45, 2. nóv. 1914 skal
hækka um helming (100%).
Nefndarálit.
Bjargráðanefnd e. d. hefur klofn-
aö um frv. Sigurj. Friðjónssonar um
einkarjett til verslunar með smjör og
tólg. Meiri hlutinn (Guöj. Guðl.,
Sigurj. Friöj. og M. J. Kristj.) vilja
samþykkja frv. með nokkrum breyt-
ingum, en minni hlutinn (Hj. Sn. og
Guöm. ól.) vilja ekki áö þaö nái fram
aö ganga.
ÞingmannafrumvÖrp..
14. Um breyting á lögum nr. 49, 30.
nóv. 1914. Um breyting á tilskipun
20. apríl 1872, úm bæjarstjórn í
kaupstaönum Reykjavík. Flm. Jör-
Brynj. — Frumv. þetta fer fram á,
aö útsvarsskylda (eða tekjuskattur)
til bæjarsjóös sje ekki skilyrði fyrir
kosningarrjetti. í frv. er og ákvæöi
þess efnis, aö þeir sem ekki hafa
staðið skil á útsvari til bæjarsjóðs,
sem fallið er í gjalddaga, skuli strik-
aöir út af kjörskrá.
„Sálin vaknar“.
Sjera Friðrik heitinn Bergmann
haföi skömmu áöur en hann dó skrif-
að í „Heimskringlu" (frá 7. febr. siö-
astl.) ritdóm um sögu Einars H.
Kvarans ,,Sálin vaknar“,og segir þar:
Naumast er unt að hugsa sjer göf-
ugra efni til að rita um skáldsögu
eöa semja. um skáldverk, hverrar
tegundar sem er, en það, hvernig
sálin vaknar. Vafalaust er þaö lang-
stærsta atriði í æfisögu hveH manns.
Líf manna og lífsstefna fer eftir því,
að hve miklu leyti þeir hafa vaknað
til siðferði-vitundar um sjálfa sig
og að hve miklu leyti þeir hafa gert
sjer grein helgi lífsins- Efnið er afar-
víötækt. Þetta verður því nær með
jafn-margvíslegum hætti og mennirn-
ir eru margir. Það er nokkurn veginn
eins ótæmandi efni og ástin, sem
flestir skáldsagnahöfundar láta mynd-
irnar, sem þeir bregöa sífelt upp af
mannlífinu, snúast utan um.
Eins og kunnugt er heytir síðasta
skáldsaga Einars Hjörleifssonar:
Sálin vaknar. Sagan gerist i Reykja-
vík og snýst utan um mannsmorð,
sem framið er. Aðal persónur bókar-
innar eru ungur ritstjóri, Eggert
Sölvason, og unnusta hans, Svanlaug
Melan. Fram viö þau kemur vökn-
unin, sem sagan lýsir.
En auk þeirra er heill hópur fólks,
sem viö söguna kemur, alt einkent
svo skýrum dráttum, að þeim sém
les, finst helst, að þetta fólk hafi hann
sjeð og kynst því einhvern tíma æfi
sinnar. Að minsta kosti finst honum
hann vera orðinn þvi gagnkunnugur,
er hann leggur bókina frá sjer. Og
það er ávalt úrslitamerki listarinnar-
Ekkert væri meira ánægjuefni, en
að gera grein alls efnis sögunnar,
benda á hið einkennilega í fari hverr-
ar persónu og sýna fram .á, hver at-
hugunarefni það eru, sem skáldsaga
þessi lætur upp renna í lmga þess, er
les, og hefur á annað borð nokkurt
yndi af að dvelja meö hugann við
það, sem hann les, og láta það grafa
um sig í hugskoti sínu. Það yrði efni
í langa og rækilega ritgerð, þar sem
margt bæri á góma, ef til vill of
löng lesendum Heimskringlu nú á
þessum tímum, er alt stendur undir
feiknstöfum styrjaldarinnar. Fyrir
því verð jegfc þessu sinni aö minsta
kosti, að minnast aðallega tveggja
persónanna, sem fram koma í skáld-
sögunni, þeirra ritstjórans og kon-
unnar Álfhildar.
Ritstjórinn er maður að eins tutt-
ugu og tveggja ára gamall, rjett
sloppinn út úr mentaskólanum. Pilt-
ungur þessi hafði látið sjer hug-
kvæmast, aö það ætlunarverk, sem
honum mundi láta best af hendi aö
inna hjer í þessari veröld, vSeri rit-
stjórastörf. Faðir hans segir um
hann, að hann hafi aldrei þótt neitt
sjerlega greindur drengur. Honum
hafi ekki gengið neitt verulega vel,
þegar hann hafi gengið til prestsins.
Hann skilur ekkert i þessu blaða-
menskutiltæki sonar síns. „Hann hef-
ur tekið að sjer að hafa vit á öllu.
Jeg efast um aö hann hafi vit á
nokkru- Hann kennir bændum að
búa. Hann hefur aldrei búið sjálfur
og sjaldan nent að gera handarvik.
Hann dseíhir bækur. Hann hefur ald-
rei skrifað neina bók sjálfur.> Jeg
gæti best trúað því, að hann hafi
sárfáar bækur lesiö. Hann dæniir um
bæjarstjórnina, eins og hann væri út-
lærður verkfræöingur og þaulæröur
fjármálamaður og jeg veit ekki hvað.
Samt hefur hann aldrei haft vit á
neinu Verki; og hann hefur aldrei
kunnað að íara meö peninga. Stjórn-
málin tala jeg nú ekki um.' Hann
gæti ekki talað borginmannlegar um
þau,,þó að hann hefði verið ráðherra
alla sína æfi. Mjer finst þetta svo
líkt vefaranum með tólfkóngavitið.
Hvaöan er honum komin öll þessi
viska?“
Ritstjórinn var einn þeirra manna,
sem enga lifandi vitund hugsaði út í,
hvort hann hefði nokkuð innan
brjósts, sem nokkurt erindi ætti til
almennings- Hann virðist ekkert hafa
út í það hugsað, aö nlaöur í þeirri
stöðu, yrði auk mikilla mannkosta að
hafa afburða mentun, mikinn fróð-
leik, víötæka þekkingu á mannlífinu,
mikla reynslu og fyrirtaks dómgreind
til þess aö vera sá kennari og leið-
togi almennings, sem ritstjóra er
ætlað að vera. En hann vildi verða
írægur, maður sem allra fyrst og
gera blað sitt að frægu blaði. Besta
ráðiö til þess virðist honum vera, að
verða fyrstúr til aö ná í það, sem
mestri æsingu veldur í huga almenn-
ings. Ritstjórinn er því ekki seinn á
sjer, þegar hann kemst aö því, að
morð hefur verið framiö í bænum,
að birta þá miklu fregn í blaði sínu
með óhemju stórletruðum fyrirsögn-
um. Hann gerir meira. Hann dróttar
því beint að ákveðnum ungum manni,
sem allmikið er kendur viö óreglu,
að hann hafi framið morðið.
Þetta gerir hann sökum þess, að
hann vill verða langar leiðir á undan
lögreglunni, sem hann i'er rnjög háðu-
legum orðum um. Til ofurlítils sam-
viskubits finnur hann í bili. Það sje
ekki óhugsanda, að hann fari villur
vegar, og kenni saklausum rnanni.
En hann harkar af sjer.
Álfhildur er gömul kona, ein af
þeirn fátækustu og umkomulausustu
í bænum. Pilturinn, sem dróttað er
morðinu að, er sonur hennar. Hún
gerir sjer ferð inn á skrifstofu rit-
stjórans til þess að eiga tal um þetta
við hann. Ritstjórinn bendir henni á,
að sonur hennar sje slarkfenginn og ,
vondur við brennivín. „Já .... já“
... .sagði Álfhildur seint og hugsandi
.... „Þjer drekkið ekki, þjer eruð
ekki í áflogum .... Þjer gangið
eftir snúrunni, sem nrannfjelagið er
að reyna að setja ástríðum mannanna
og yfirsjónum." — „Finst yður það
vera ókostur á mjer?“ — „Jeg veit
ekki .... Nei, líklegast ekki. Jeg er
svo fáfróð. Jeg veit ekki hvað er
kostur eða ókostur .... í guðs aug-
um .... Vitið þjer það ?“ — Ritstjór-
inn svaraði dálítuð drýgindalega:
„Jeg að minsta kosti get ekki hugs-
að rnjer, svona til dæmis að taka, að
það sje kostur i hans augum, frem-
ur en annara, að fylla sig á áfengl
og gera sig að svíni.“ — „En að fylla
sig á eigingirni?“ sagði Álfhildur
hægt- — Ritstjórinn stóð upp og ypti
öxlum óþolinmóðlega. — „Nei, frá-
leitt er það gott,“ sagði hann. — „En
það er einmitt þetta, sem þið teljið
aðalkostinn á mönnunum,“ sagði Álf-
hildur og' var nú tekin að lifna. —
„Hvers vegna talið þjer svona?“sagði
ritstjórinn hálf-reiður. — „Af því
það er satt: Þið eruð alt af að drekka
ykkur drukna. Jeg gæti best trúað
því, að guði sýnist þið vera að drekka
ykkur vitlausa. Surnir drekka lík-
ama sinn fullan í áfengi, eins og hann
Bjarni minnn. Aðrir drekka sál sína
íulla í gróðalöngun og valdafýsn og
alls konar heimsku. Og þeir eru tald-
ir sæmdarmenn. Því bólgnari sem sál
ykkar verður af drykk eigingirninn-
ar, því betur sem þið standið á verði
fyrir hagsmunum sjálfra ykkar, því
ótrauðari sem þið eruð að stjaka Öðr-
um mönnum frá lífsins gæðum, því
leiknari sem þið eruð í að leika á aðra,
án þess að á því vyrði haft, því fim-
legar sem ykkur tekst að nota aðra,
til þess að klifra upp eftir þeim upp
í það hásæti, sem sál ykkar er farin
að þrá, þvi meira þykir til ykkar
koma. Það er von, að þið sjeuð svona.
Þetta hefur ykkur verið kent, öll-
um, undantekningarlaUst. Allar aðrar
kenningar eru hjal venjunnar, sem
enginn ætlast til, að þið takið neitt
mark á- Þið drekkið þessa kenningu
um lífið með móðurmjólkinni. Þið
andið henni að ykkur úr loftinu utan
um ykkur. Hún seitlast inn í ykkur
'úr hugttm alífa, sém þið eruð sam-
vistum við. Sál ykkar sýgur hana í
sig nærri því úr hverri einustu línu
um lífiö, sem þiö lesiíS í blööunt og
bókum. Og þið, sem hafið ekki vilst
út af snúrunni, þið teljið ykkur ör-
ugga. Þið hlaðið utan um sál ykkar
skjaldborg drambseminnar. Þið kast-
ið þaðan grjóti á fáráðlingana, sem
álpast hafa afleiðis .... eins og hann
Bjarni minn .... Já, hvað er kostur?
Hvað er ókostur? Guð veit það. Jeg
veit það ekki.“
(Niðurl.)
Skattamál.
Svar til Jóns G. Sigurðssonar á
Hofgörðum frá Þorsteini
Stefánssyni.
í fyrra árgangi Lögrjettu skrifar
Jón G. Sigurðsson á Hofgörðum
langt mál um skattamál, og er aðal-
efni greinarinnar svar til Jóh. L. L.
Jóhannessonar á Kvennabrekku. En
svo notar hann tækifærið um leið til
þess að gera nokkrar athugasemdir
við grein mína um sama málefni', sem
kom út í 13. tbl. Lögrjettu fyrra ár.
— Athugasemdirnar við grein mína,
eru að miklu leyti bygðar á misskiln-
ingi, og, að mjer virðist, viðleitni til
að rangfæra orð mín. Geg jeg því ekki
látið athugasemdum höf. ósvarað, þó
jeg líti svo á, að alt, sem i grein minni
stóð, sje óhrakið af honum.
Svarið til mín byrjar höfundur með
því að segja, að grein mxn sje í alla
staði svo „grunnúðug", að eigi þurfi
að fara um hana mörgum orðum.
Enda verður ekki sagt, að hann geri
það, því alt svarið eru órökstuddir
sleggjudómar likt og þessi fyrsta at-
bugasemd. Jeg ætla mjer ekki að fara
að þrátta við J. S. um það, hvað
grunnúðug grein mín sje. En það get
jeg sagt honum strax, að jeg þykist
með jafnmiklum rjetti geta sagt um
svar hans til mín, að það sje „grunn-
úðugt“. En það er hvorki mitt nje
hans að' dæma um það, hvor okkar
sje grunnúðugri, þó við gerum skoð-
anir og skoðanamun okkar að blaða-
máli, heldur er það hlutverk óhlut-
di-ægra lesenda að dæma þar á milli,
og það skiftir okkur mestu, hvernig
við stöndumst þann dóm.
Þá heldur höfundur því fram, að
það sje röng kenning hjá mjer, að
þarfir manna standi i öfugu hlutfalli
við gjaldþol þeirra. — Jeg hjelt það
væri öllum ljóst, sem grein mína lesa,
að jeg er að skrifa um þol manna til
að bera opinber gjöld, og þá sjerstak-
lega gjöld i landssjóð. Lít jeg því á
það sem misskilning hjá höf., ef hann
hefur lagt annan skilning í orð mín.
Að hinar eiginlegu þarfir manna
sjeu frá náttúrunnar hálfu sniðnar
eftir hæfileikum þeirra og starísþoli
að öllum jafnaði, er gersamlega rangt
hjá höf., svo að það undrar mig að
sjá þessu haldið fram af manni, sem
jeg get ekki hugsað mjer aðekkiþekki
dálítið til mannlífsins. — Hinar eigin-
legu þarfir manna eru að öllum jafn-
aði frá náttúrunnar hálfu þær sömu,
og ef þar er einhver verulegur munur
á, þá er þar um að ræða einhvern ó-
eðlileg eða sjúk afbrigði, sem eru svo
sjaldgæf, að ekki er hægt að taka
sjerstakt tillit til þeirra í skattalög-
gjöf. Allir, sem hafa ofurlitla þekk-
ingu og lífsreynslu — og það geri
jeg ráð fyrir að höf. hafi — vita það,
að starfskarftar manna og hæfileik-
ar til þess að hafa ofan af fyrir sjer,
eru mjög mismunandi, svo að varla
tinnast tveir þeir menn, sem alveg
terða jafnir i þeim efnum. Ennfrem-
ur verða aðstæður manna í lífinu til
þess að bjarga sjer áfram mjög mis-
jafnar. — Að höfundi er það ljóst,
að hæfileikar manna eru misjafnir,
sjest á því, sem á eftir kemur. Þar
vitnar hann í þá reynslu, að sumir
komast vel áfram með stórar fjöl-
skyldur, og eru auk þess mestu mátt-
arstólpar sveitar sinnar, en „mikill
meiri hluti þeirra manna, sem kom-
ast á vonarvöl, eru ýmist einhleypir
menn eða með sárfáum ómögum.“
Hjer er höf. þá búinn að kannast
við það, að hæfileikar manna til þess
að bjarga sjer áfram, sjeu misjafnir,
og' um leið að jeta það ofan í sig,
að hinar eiginlegu þarfir manna frá
náttúrunnar hendi, standist á við
starfsþol þeirra. Ágreiningsatriðið er
þá ekki orðið annað en það, hvort
rjettlátara og eðlilegra sje að leggja
landssjóðsgjöldin á þörfina eða það,
sem menn bera úr býtum fyrir starf
, sitt og tekjur af eigmun,
67
Jeg held því fram, og sje ekki að
það sje hrakið af höf. eða sýnt að
það sje skökk skoðun, að það sje
óeðlilegt og ósanngjarnt að leggja
opinber gjöld á ómagamanninn fyrir
það, að hann hefur þunga fjölskildu
fram að færa, en að þeir, sem eru
framúrskarandi atorkumenn, eða
hafa góðar aðstæður í lífinu, og bera
þess vegna öðrum fremur mikið úr
býtum, beri þar eftir meira af opin-
berum gjöldpm.
Þá er þaö öfgakendur misskilning-
ur hjá höf. þar t sem hann segir:
„Þegai\ höfundur þessi talar um
„þarfir", þá er það svo að sjá sem
hann eigi að eins við aðfluttar vörur,
öldungis eins og alt, sem framleitt er
á landinu, væri óþarfi til alls nema
viðskifta við erlendar þjóðir.“
Það er ekki stafur fyrir þvi i gi'ein
minni, að jeg álíti innlendar vörur
ónýtar til annars en viðskifta við
erlendar þjóðir. Mjer er það óskiljan-
legt, hvernig höf. fer að fá þennan
skilning á henni, en líklega kemur
það af því, að jeg er sjerstaklega
að tala um þær þarfir, sem við þurf-
um að sækja til erlendra þjóða og
borga toll af, og hefur það freistað
hans til að misskilja grein mína eða
að reyna til aö rangfæra fyrir mjer.
Mjer er það vel ljóst, að við sækjum
ekki nær allar þarfir okkar út úr
landinu, heldur veitum okkur þær af
innlendri framleiðslu, og gætum það
meira en alment gerist, og þess vegna
tek jeg það fram i fyrri grein minni,
að allar þær nauðsynjavörur, sem við
getum ekki framleitt i landi sjálfu
fyrir sama verð eða lægra en þær
kosta frá útlöndum, ættu að vera
tollfríar, og það gat verið nægileg
bending öllum skyngóðum lesendum,
að jeg hefði skilning á því að við
gætum að meira eða minna leyti lif-
að á innlendri framleiðslu. Hjer á
landi er enginn, eða svo að teljandi
sje, framleiðsla á öðru en nauðsynja-
vörum, og því skyldum við þá síð-
ur en erlendar þjóðir geta haft þeirra
not? En innlpndar afurðir eru of
einhliða til þess að við lifum af þeim
eingöngu.
Þá kemst höf. aS þeirri einkenn-
legu, öfugu niðurstöðu, að innlendar
vörur verði innlendum notendum dýr-
ari fyrir það að lagður væri á þær
skattur. Hjer skal jeg til frekari
skýringar fyrir hann taka það fram,
að jeg hef hugsað mjer að fram-
leiðsluskattur yrði einungis lagður á
útflutta vöru en ekki þær afurðir,
sem notaðar yrðu i landinu sjálfu.
Þetta hjelt jeg að hefði mátt sjá af
fyrri grein minni, þvi þar tala jeg
um að framleiðsluskattur sje óbeinn
ekki síður en tollar. En það gat hann
ekki verið, ef hann var lagður á þær
afurðir, sem einungis gengu í inn-
lendum viðskiftum eða framleiðendur
notuðu sjálfir. Þanmg framleiðslu-
skattur yrði að leggjast á eftir fram-
tali hvers eins, og væri þar þá sama
freisting til undandráttar eins og við
lausafjártíundina, og er augljóst hvað
það væri óheppilegt skattafyrirkomu-
lag.
Að útflutningsskattur ætti, eins .og
höf. heldur fram, að heita söluskatt-
ur en ekki framleiðsluskattur, fæ jeg
ekki sjeð. Söluskattur er skattur á
einhverju óákveðnu, sem selt er, og
þar með er ekkert sagt um, hvað
það er; gæti jafnvel átt við toll á
innfluttum vörum. En framleiðslu-
skattur er skattur á einhverri fram-
leiðslu, án þess að það feli i sjer að
það þurfi að vera á allri framleiðsl-
unni, fremur en einhverjum hluta
hennar. En um þetta má auðvitað
þrátta, og jeg geri það því ekki að
deiluefni.
Verðlag innlendrar vöru grund-
vallast sem oftast á því, sem hún
selst á útlendum markaði, og það
verð breytist ekkert fyrir útflutnings-
gjaldið. Framleiðendur fengju því
þeim mun lægra verð fyrir vöru sína
sem útflutningsgjaldinu nemur, og
jafnmikið mundi hún þá lækka í verði
í iUnlendum viðskiftum. Afleiðingin
af útflutningsgjöldunum verður þann-
ig' alveg þveröfug við það, sem höf-
undur hefur hugsað sjer það, þannig
áð öllum þeim, sem katipa innlendar
vörur, yrðu þær ekki dýrari heldur
ódýrari vegna útflutningsgjaldsins.
Með þessum misskilningi og hugs-
unarvillum er þessi merkilegi höfltnd*
ur svo langt kominn, að liann þykist
hafa sýnt frarn á, að kenningar mínar
um skattamál sjeu ekki á marga
fiska, og kallar þ?er krókaleiðir tjl
*