Lögrétta - 10.07.1918, Síða 2

LÖGRJETTA
XxÉ
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miS-
vikudegi, og auk þess aukablöS viS og viS,
minst 6o blöS alls á ári. Verjí kr. 7.50 árg. á
Islandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi I. júlí.
vjer vitum 'ekki enn, hve hátt boð
er hægt aö fá hjá Svium i sítdina,
eSa hvort.ekki geta oröiö þeir ann-
markar á því tilboSi, aS því er snert-
ir borgunarskilmáta og flutning á
sildinni til SvíþjóSar, sem gæti valdiS
eins mikilli eSa meiri áhættu en ó-
vissan um verSupphæSina gerir nú.
ÞaS ætti því aö teljast sjálfsagt, aö
þingiö biöi með ályktanir i þessu
máli. þangaö til full vissa væri feng-
m um þetta atriöi, ef ekki væri komiS
í eindaga meS máliS; sildveiðarnar
ættu aö fara að byrja innan fárra
c’aga og sildveiSamenn þurfa því aS
vita tafarlaust, á hverju þeir rnegi
byggja. BjargráSanefndirnar hafa því
viljaS gera sitt ítrasta til þess að
hraöa málinu, enda ekki óhugsandi,
aö meiri vissa fáist áSur en málinu
veröur ráöiö til lykta i ])inginu.
HvaS viðvíkur sildarsölunni til
Ameríku, þá gera nefndirnar sjer
vonir urn, aö hún veröi möguleg, án
verulegs halla fyrir landssjóSinn. En
þegar kernur til afgangsins, sem síld-
veiSafulltrúarnir áætla 75000 tunnur,
þá dylst oss ekki, aS á svona miklum
afgangi mætti telja vísan skaöa og
hann mikinn. Nefndin veit til, aö i
sumurn hjeruðum er mikið af sildar-
mjöli þegar keypt og heimflutt, og
síld Englendinga hjer á landi fæst lík-
lega til skepnufóöurs með lágu verði,
en um verksmiðjuiSnaS á síldinni vit-
um vjer ekki vel, en erum hræddir
um, aS á síld til hans sje ekki byggj-
andi hátt verð, þar sem ekki getur
heitið viðunandi boð hjá Bretum i
síldarlýsi eSa þó siður i sildarmjöl.
ÞaS er því bersýnilegt, aö lands-
sjóður þyfrti að græöa verulega upp-
hæð á sænsku sildinni til þess aö
vænta mætti, að hann slyppi án mik-
ils skaöa á öllum kaupunum, ef þau
næmu 150000 tunnum og hver tunna
væri keypt fyrir 55 krónur.
Af-þessum ástæðum sjáum vjer oss
ekki fært að leggja til. að landssjóS-
ur kaupi meira en 100000 tunnur og
borgi þær þannig: Fyrri 50000 tunn-
urnar með 75 aurum hvert kg. og síS-
ari 50000 tunnurnar meö 45 aurum
hvert kg., eða aö meöaltali 60 aura
hvert kg., sem gerir 6000000 króna í
staSinn fyrir 8250000 eftir upphaf-
legri uppástungu síldveiöafulltrúanna.
í byrjun höfSu nefndirnar hugsaS
sjer að taka 120000 tunnur fyrir 50
kr. tunnuna aS meöaltali, sem einnig
gerir 6000000 kr., en svo varð þaS
aS samkomulagi viö síldveiðafulltrú-
ana, að fækka tunnunum niður i
100000, en hækka verðið upp í 60 kr.
á tunnu. En þar sem upphæöin er
sú sama, en áhættan að voru áliti
fyrir landssjóðinn engu meiri, þá vild-
um vjer ganga inn á þennan miölun-
arveg, þar sem hann mun hagfeldari
fyrir síldarútgerðina, því það mun
betra fyrir hana að fá sæniilegt verð
fyrir þaö, sem veitt veröur, þótt veið-
in sje nokkuð takmörkuð, en of lágt
verö í hlutfalli við framleiöslukostn-
aðinn, þótt takmörkin á veiðinni væru
minni. Lengra treystum vjer oss ekki
að ganga i þessu efni, en vonum hins
vegar, aö þetta geti oröið til þess að
fleyta síldarútveginum yfir grunn-
boöa fjártjónsins þetta árið Þess má
lika geta, aö ef svo færi, að landssjóö-
ur græddi eitthvaS á þessum kaupum,
þá er nefndunum ekki sárt um þann
gróða, og leggja því til, að J4 hlutar
hans gangi beint til seljendanna.
Nefndirnar hafa leitast viö að gera
sjer grein fyrir líklegri sölu lands-
sjóös á síldinni.
Eins og sjá má hjer að framan,
fer frumvarpiö fram á 100000 tunnur
á 60 kr., sem veröa 6000000 kr.
pætum vjer selt Svíum
50000 tunnur á 85 kr.
veröa þaS ...........kr. 4250000
Til Ameriku 25oootunnur
á kr. 50 ............ — 1250000
Og innanlands 25000 tn.
á 20 kr....... —• 500000
Þá fengi landssjóöur ... kr. 6000000
fyrir síldina, og verðum vjer aö telja
mjög sennilegt, aö þetta geti fengist,
cg ef til vill nokkru meira.
Einstakar greinar frumvarpsins
þarf ekki aö útlista frekar, en þó skal
þaS tekið fram viövikjandi 3. gr., aö
sem sjálfsagöa staöi til síldarútskip-
unar teljum vjer aö eins SeySisfjörö,
EyjafjörS, Siglufjörö, Reykjarfjörð,
Önundarfjörö og ísafjarSarkaupstaö.
En á hinn bóginn telja nefndirnar
rjettlátt og mjög sanngjarnt, að hafn-
ir eins og EskifjörSur, IngólfsfjörS-
ur og ÁlftafjörSur, njóti sömu hlunn-
inda, ef það veldur ekki landssjóði
verulegum aukakostnaði eöa erfiðleik-
um viö aS fá skip þangað. Annars
verða seljendurnir að bera þann
aukakostnað, er kann að leiöa af því
aö ná sildinni frá þessum eöa öSrum
aukahöfnum. Þess má geta, að á öll-
um þessum höfnum eru hafskipa-
bryggjur, sem gera útskipun sildar-
innar auðvelda.
Fulltrúar síldarútgeröarmanna hafa
komist að þeirri niöurstöðu, að rjett-
asta leiðin rnundi vera að jafna síld-
arkaupunum á einstaka sildarfram-
leiSendur, eftir tunnueign hvers»eins.
Nefndin verður aö fallast á þetta, nieð
þeirri viðbót, að þeir, sem eiga tunn-
ur fram yfir eigin þarfir, geti keypt
nýja sild af þeim, sem of fáar tunnur
eiga,' en verða þó að reka síldveiöar
vegna annars sildveiðaundirbúnings,
og er þar til tryggingar sett lág-
marksverS, er vjer álítum hæfilegt.
GreiSslutími landssjóSs á andvirði
síldarinnar til framleiðenda hefur oss
virst hæfilegt að væru lok október^
mánaðar og lok desembermánaðar.
En komi síldarveröiö aö verulegum
mun fyr inn, þykir oss eðlilegt, a&
seljendum sje greitt veröið aö sama
skapi fyr.
AnnaS, sem kann aö vera rnálinu til
skýringar, veröur tekið fram i fram-
sögunni.
Enn um húsaleigulögin.
í 22. tölubl. Lögr. frá 22. maí þ.
á. ritaði jeg greinarkorn um húsa-
leigulögin og störf húsaleigunefndar-
irfiar. Litlu siðar hjeldu húseigendur
með sjer almennan fund og var þar
samþykt aö súna sjer til Alþingis
meö áskorun um afnám laganna eöa
að minsta kosti slíkar endurbætur á
þeim, að húseigendur stæSu eigi ger-
samlega rjettlausir gagnvart leigj-
. endum og gerræöi nefndarinnar.
Reykvíksku þingmennirnir þögðu við
j þessari áskorun. En aftur á móti uröu
j tveir menn úr fjarlægustu hjeruöum
I landsins til þess aö taka málið upp.
Fluttu þeir frumvarp í efri deild og
mætti þaö, aö því er mjer er kunn-
ugt, engum mótmælum þar, en var
vísað til 2. umræSu. SíSan hefur ekk-
ert á því bólaö, og nú er mælt að
komiö sje aö þingslitum. Hef jeg þaS
fyrir satt, aö Einar A.rnórsscn hafi
ósleitilega unniS aö þvi, að fá þing-
menn til að svæfa máliö á þessu stigi,
bæöi til þess aS geta haldiö áfram aö
hirða launin sem formaöur húsaleigu-
1 nefndarinnar og til þess aö geta unn-
ið óhindraö eftir eölisfari sínu á þessu
sviði, sém bráSum mun verða það
eina, er honum verði eftir skiliö aS
starfa opinberlega á.
í fyrri grein minni skýrði jeg frá
einu clæmi um starfrækslu Einars
Arnórssonar sem húsaieigunefndar-
formanns. Hjer er annað: í fyrra
sumar fór maSur nokkur hjeöan úr
bænum bkaupavinnu i sveit með fjöl-
skyldtt sína. Fyrir þrábeiöni IeyfSi
hann öörum manni að hafast við í
íbúð sinni meðan hann væri fjarver-
andi. Þegar eigandinn kom aftur heim
í fyrrahaust, neitaSi hinn aS fara út
úr íbúöinni og hljóp til húsaleigu-
nefndarinnar. Og hún úrskuröaöi að
hann skyldi sitja, en láta eiganda i
tje eitt herbergi, og aö eigandinn
mætti liafa „prímus“ í eldhúsinu, ef
leigjandinn leyföi.
Því þarf ekki að lýsa, hver hætta
er á ferSum fyrir Reykjavíkurbæ, ef
])essum ódæmum heldur áfram. ÞaS
viröist liggja í augum uppi, að þegar
húseigendur eru sviftir eignar- og
umráðarjetti á húseignum sínum og
kaupendur húseigna fá alls; engatt
rjett yfir þeim, hljóti þær á hverri
stundu að falla gífurlega í véröi. En
þar sem húseignir eru höfuS-eign
Reykjavikurbúa, leiðir þaS af sjálfu
sjer, að örbirgS og volæði vofir yfir
bænum, ef þessu er ekki kipt í lag
ÞaS er því vonandi aS Alþingi láti
ekki telja sjer hughvarf, en hrindi
þesstt máli drengilega i horf.
En færi svo, að þingmönnum iægi
svo mjög á að komast úr „pestar“-
loftinu hjer, aS þeir hjeldust ekki viö
þá einn eða tvo daga, sem þarf til
þess a$ koma þessu máli í nauösyn-

Nýjar bækur
Schiller: Mærin frá Orleans. Rómantiskur sorgarleikur- Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Gnðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00
Guðm. Guðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb kr 7,00
og kr. 11,00.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúther. Æfisaga. Innbundin kr 6,50,
óbundin kr. 5,00.
Jón Helgason, biskup: Kristnisaga, 3. bindi (lok miðaldanna og sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8,00
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
%
Bókaverslnn Sigf. Eymundssonar, Reykjavík.
s

Auglýsingf.
KennarastarfiS viö barnaskólann á Eystri-Sólheimum er laust. Laun
samkvæmt fræöslulögunum. Umsóknir sendist skólanefndinni fyrir 15.
ágúst næstkomandi.
Kennarastaða laus.
Fyrsta kennarastaðan við barnaskólann á Akranesi er laus. Umsókn-
arfrestur til ágústmáuaöarloka.
Akranesi, 1. júlí 1918.
Skólanefndin.
legar skorður, þá veröur þó að mega
vænta þess af stjórninni, að hún setji
samviskusaman mann í formannssæti
í húsaleigunefndinni.
Reykjavík, 8. júni 1918.
Björn Gíslason.
Stríðið.
Síðustu frjettir.
ÞaS má heita, aS frjettalaust sje
af vígstöðvunum síSastl. viku. ítalski
herinn hefur enn náð nokkrum stöðv-
um frá Austurríkismönnum viö neðri
hluta Piave-árinnar og sagt er, að
Austurríkismenn sjeu að flytja her
sinn úr eyjunum í ármynninu. En
annars skríður þar ekki frekara til
skara. Sagt er aS þýski hershöföing-
inn Below hafi yfirstjórn hers Aust-
urríkismanna á ítalíu. — Frá vestur-
vígstöövuunm koma að eins fregnir
um smáskærur, en i símskeyti frá 8.
þ. m. er sagt, að í París sje búist viö
nýrri sókn af hálfu Þjóðverja. Fregn
frá 3. þ. m. sagði, aö orSasveimur
hefði borist út frá Berlin um væntan-
legan friðarfund, en enga staSfestingu
hefur sú fregn fengiö síöan.
í Rússlandi logar alt í óeirðum og
er þaö bersýnilegt, aö uppreisnin
magnast gegn Bolsjevíka-stjórninni.
Er nú barist á götum Moskvu, en
Bolsjevíkar hafa þar enn yfirhönd-
ina. Aftur á móti hafa mótstöðuflokk-
ar þeirra yfirhöndina í Síberiu. Ein
fregnin segir, að Michael stórfursti
hafi verið útnefndur keisari alls
Rússaveldis, en hann var áður sagöur
foringi hinnar nýju Síberíustjórnar,
sem berst gegn Bolsjevíkum. ViS
Múrmansströndina hafa bandamenn
bækistöö sína og ógna Rússum það-
an. Sendiherra Bolsjevíka í Banda-
ríkjunum er sagSur hafa verið hnept-
ur í varöhald, en ekki getið um or-
sakir. En sendiherra ÞjóSverja í
Moskvu, Mirba.ch fursti, hefur veriS
myrtur og segir í símfregnunum, aö
Þjóðverjar haldi því fram, aö moröiö
hafi veriö framiS fyrir undirróöur
bandamanna. Segir í símfregn frá 8.
þ. m., að þetta morö sje upphaf aö
allsherjaruppreisn gegn Bolsjevíkum.
I En allar fregnir þaSdn aö austan
' reynast mjög óábyggilegar. Stjórnin
i Ukraine hefur sagt af sjer og mun
j vera afarerfitt að hafa ]>ar hemil á
! nokku. ÞaS er sagt í fregn frá 7. þ.
j 111. að 75 þús. manna uppreisnarher
sje á leið frá Moskvu til Kiew.
Vilhjálmur keisari átti 30 ára ríkis-
stjórnarafmæli 15. f. m. og hjelt hann
það í herbúöum yfirherstjórnarinnar.
Hindenburg hjelt þar ræöu fyrir keis-
aranum, mintist framfara ríkisins á
26 friðarárum ríkisstjórnar hans og
sagði, aS synir Þýskalands mundu
ckki bregðast honum, en halda saman
þar til yfir lyki, og kvaöst nona, aS
ríkið ætti eftir að njóta enn margra
ÞiSarára undir hans stjórn. Keisar-
. inn svaraði með langri ræðu og þakk-
aði forsjóninni fyrir, að hún hefði
gefiS sjer aðra eins samverkamenn
og þá Hindenburg og Ludendorff og
kvað herinn og þjóðina bera óbifan-
leg't traust til þeirra. NokkuS var
keisarinn harðorður í garS Breta og
kvaS þá vilja þröngva öllum þjóöum
til að sitja og stancfa eftir þeirra geS-
þótta. Sagöi hann, að annari eins bar-
áttu og nú stæði yfir yröi ekki ráðiö
til lykta á skömmum tima.
í þýska þinginu hefur veriö nokkur
kur milli jafnaöarmanna og hinna
fiokkanna. Scheidemenn hafði nýlega
sagt þar í ræSu, að jafnaðarmenn
vildu fá stjórn, sem bindi hiö allra
fyrsta enda á ófriðinn. Erá Austur-
ríki er sagt, að búist sje viS, aö Czer-
nin greifi komi þar bráðlega til valda
aftur.
3. þ. m. andaðist í París Rhonda
lávarður, matvælaráðherra Breta, og
fær hann mikiö hrós fyrir starf sitt,
Frelsisdagur Bandaríkjanna, 4. júlí,
var hátíðlegur haldinn um alt Breta-
veldi og var höfS sjerstök viðhöfn
í Lundúnum og annarstaðar fyrir
sendilíð Bandarikjanna. Lloyd Ge-
orge heimsótti amerísku hermennina
í Frakklandi. Næsta dag fögnuSu
konungshjónin ensku viðskiftaþingi
bandamanna, sem háö er í Lundúnttm.
t símfregn frá 2. þ. m. er sagt, aö
finska stjórnin hafi gert alla Breta
útlæga úr landinu.
Eftir að þaS er skrifað, sem hjet
er á undan, hafa komiö svohlj. sím-
skeyti dags. í gær:
Uppreistarástandi lýst yfir '1
Moskva. Gagnbyltingamenn vilja
semja við Maximalista, en krefjast
þess að þeir gangi þeim þá alger-
lega á vald. Meölimir stjórnarinnar
hafa verið hneptir í varðhald í sendi-
herrabústaö ÞjóSverja í Moskva.
Miljukoff er kominn til Kiew til að
semja viö einvaldssinna. Deila er ris-
in milli Tyrkja og Búlgara út af Do-
brudsja.
Merkileg friðargrein er birt í þýs'ka
blaöinu „V’ossische Zeitung" og er
þess þar krafist aS friSarsamningun-
um í Brest Litowsk veröi kollvarpaS,
aö Belgía verði endurreist og aS þýski
herinn verSi fluttur burt úr Frakk-
landi en Þjóðverjar fái aftur nýlend-
ur sínar. ÞaS er álitiS að greinin sje
birt í samráSi viö stjórnina (utanrík-
isráðh. Kúhlmann).
ÞaS er opinberlega tilkynt aö Kúhl-
mann utanríkisráSherra ÞjóSverja
bafi sagt af sjer embætti. Búist er
viö, aö Hintze sendiherra í Kristianíu
komi í hans stað.
Samningar um bandalag Þýska-
lansd og Austurríkis byrjuðu i gær.
Ferð um Skaftafellssýslu
1918.
Eftir G. Hjaltason.
4. Árnar í Austurskaftafellssýslu.—
Vestasta áin í henni er SkeiSará. Hún
einhver vatnsmesta áin i sýslunni,
vanalega í 3—S kvíslum og um þaö í
kviö ]>egar hún er minst. En í vöxt-
um verður hún oft i 10—20 kvíslum
og flýtur þá stundum yfir lendar. Hún
kemur úr þessum mikla jökulhlaupa-
jökli, sem heitir eftir henni. Hleypur
hann á nokkurra ára fresti meö ofsa-
legri stórjakaferð, og sjást alt af för-
in eftir seinasta hlaupiö á sandinum,
För þessi eru trektmyndaöar, 2—4
faöma djúpar lautir, líkar gígum í
kólnuöum eldfjöllum. Jökullinn hljóp
seinast (minnir mig) 1903, og nú er
búist við hlaupi á hverju ári. Fylgd-
armaSur minn ritáði aðvörun um þaS
á sæluhúsvegginn. Jieir halda aö ein-
hver ókyrð sje aS byrja í jöklimtra.
í Öræfunum, sem eru rjett austan við
SkeiSará, eru margar smáár, kveöur
cinna mest að Svínafellsá. Rennur
hún rjett lljá Svinafelisbænum og er
lík Jökulsá á Sólheimasandi, en
minni, og má finna betri vöö á henni
nokkuö fyrir neöan þjóÖvegitin, Fyrir
aústan Svinafell eru 2 smá jökulár,
sem geta orðið miklar, og svo 2 eða
3 smá bergvatnsár. Á BreiSamerkur-
sandi er fjöldi jökulvatna. Fyrst eru
2 smáár fyrir aiistan Knappavelli. Svo
2 reglulegar jökulár, er Kvíár heita.
Svo kemur bærinn Kvisker, ágætis-
heimili, þótt í eyðimörk sje. Fyrir
austan Kvísker eru þessar ár: Ný-
græðukvíslar, BreiSá, Fjallsá, Deild-
ará og Hrútá, alt símórauS jökul-
vötn. BreiSá er einna mest. Þar þjó
Kári Sölmundarson. En nú er þar
gróöurlítil eyrarauSn. Svo er Jökulsá
sjálf á miðjum sandinum. Hún er-,
held jeg, alt af hálfu vatnsmeiri en
nafna hennar á Sólheimasandi. En
ekki var hún nú nema rúmlega í hnje
þegar jeg reiS hana 1915, og seinna
um vorið vel í kvið. En oft verður
hún ófær og líka hefur hún mörgtim
sálgað. Nána í vetur var hún aS
vísu lítil, en rann i mjóúm, djúpum
ál, og var þvi talin ófær; riðum viö
hana á ísskör þar sem hún kemur
undan jöklinum. En á vesturleiðinni
var skör þessi ónýt. Fórum viS þá
á undirvarpi, sem er neðsta röud jök-
ulsins, jeg held 3—5 álna ]>ykk. Var
þar allgott yfirferSar. En annars er
vanaleiSin hærra uppi á jöklinum, og
er hún oft góö. En gæta veröur aö
sprungúnum og hálkunni, sem oft er
þar. LeiSarvísir einhver er á jöklin-
um, og Kvískersbóndinn ágætur leið-
beinari. — Lengra austur á sandinum
er Stemma, lítil á, og VeSrá, talsvert
meiri, þær eru víst oftast færar, og
fara því litlar sögur af þeim. Svo eru
ár í Suðursveit, fyrir austan sandinn.
Renna þær sín hverju megin viS
KálfafelsstaS. Er sú vestari meiri og
getur orSið slæm.
Á Mýrum, sem eru austur af vSuð-
ursveitinni, eru 3 talsvert mikil jökul-
vötn: Kolgrínia, Heinabergsvötn og
Hólmsá. VerSa þau, eins og hin jökul-
vötnin, afarmikil í sumarleysingun-
um, og hafa mjög eyöilagt engjar og
haga i sveitinni. — Svo kemur Horna-
fjarðarfljót. ÞaS rennur út i Horna-
fjörS, milli Mýra og Nesja, ÞaS er
svo breitt, að þaS ]iarf 1 — ri/> kl.tíma
til aö ríða það á aðalvéginúm, en
upp við jökla er þaS mjórra. — ÞaS
er svipaö Núpsvötnunum, lygnt frem-
1 ur en nokkuö djúpt, nær þó varla
kviði á efra veginum, þcgar þaö er
litið, enda strangara þar. En oft er
,-andbleyta og katlar i ])Ví neðar.
Krap var í ])vi í vetur, og hestar fóru
þá hokkuS djúpt, um taglrætúr sttm-
síaðar. En þetta gerir nú árnar í
Skaftafellssýslum allslæmar á vetr-
um, þótt vatniö sje lítiö. Bestar eru
Pær> I>egar is og krap er nýfarið úr