Lögrétta - 04.09.1918, Blaðsíða 2

LÖGRJETTX
______________________________
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. á
Islandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júli.
ara Schevings, að ógleymdum Páli
stúdent Pálssyni, sem mörgum ár-
um saman vann kauplaust að inn-
bindingu handrita safnsins, og af
erlendum stofnunum og mönnum
skulu að eins nefnd nokkur nöfn
af mörgum svo sem Rafn, Brock-
haus í Leipzig, Eug. Diederichs bók-
sali í Jena, yfirbókavörður Rúd-
qvist í Stokkhólmi o. fl., sem gaf
safninu á 2 árum á 6. hundrað
ágætra sænskra ritverka, konung-
lega bókasafnið í Kaupmannahöfn,
sem samkvæmt gefnu fyrirheiti
gaf safninu svo þúsundum skifti
af tvítökum frá sjer, enn fremur
Handbókasafn konungs, Friðriks-
háskólinn í Kristjaníu, norska
stjórnin, ýmsir enskir, skotskir
og franskir menn, hæstarjettar-
assesor A. F. Krieger, sem um
langan aldur gaf safninu bæk-
ur svo þúsundum skifti. þá verð
jeg sjerstaklega að nefna bóksala
W. Nygaard i Kristjaníu, eiganda
hinnar góðkunnu bókaverslunar
Aschehoug & Co., sem hefur sýnt
safninu þá stöku rausn að gefa því
forlagsbækur sínar nú í mörg ár
og enn heldur uppteknum hætti,
og einnig hið danska bóksalafje-
lag, scm gefur safninu þær for-
lagsbækur sínar á ári hverju, sem
það óskar að fá, og síðast en ekki
síst íslandsvininn góða, Ame-
rikumanninn próf. Willard Fiske,
sem gaf safninu hið mikJa skák-
ritasafn sitt í 1200 bindum, auk
ágætrar dánargjafar. Fyrir allar
þessar gjafir þakka jeg innilega
fyrir safnsins liönd og bið erlenda
hjerverandi ræðismenn að með-
taka þessar þakkir mínar fyrir
hönd þjóða sinna.
pá skal jeg að síðustu þakka
ráðaneytisnefnd þeirri fyrir bóka-
kaup og handrita, sem sett var
með lögum um stjórn Landsbóka-
safnsins 1907, fyrir alla mjer veitta
aðstoð, svo og fyrverandi og nú-
verandi samverkamönnum mínum
við dagleg störf safnsins.
pað eru nú brátt 23 ár, síðan
jeg kom að þessu safni og gleður
mig það, að á þessum árum hefur
safnið tvöfaldast að bindatölu og
er nú yfir 100 þús. bindi — liklega
stærsta þjóðbókasafn álfunnar í
hlutfalli við fólksfjöldann, þótt
lítið sje — enda fer vel á því um
þessa smáþjóð, sem í meira en 1000
ár hefur barist við einstæðings-
skap, eld og ís, fátækt, stundum
örbirgð og volæði og verið þrá-
sinnis dauða nær af ósamlyndi,
drepsóttum og liallæri og þó aldrei
með öllu mist pennann úr hend-
inni nje fróðleiksfýstina úr sálinni.
— píi hefur safnið á þessum tíma
eignast hús yfir sig,er það nú verð-
ur að eiga út af fyrir sig, v e r ð u r
að segja upp leigjendum sínum
sem allra fyrst, því undir því er
komið, að spjaldskráin, þriðja
framfarasporið, komi að lialdi. pá
liafa enn á þessu tímabili marg-
faldast útlán bóka bæði á lestrar-
sal og út úr húsinu. Og að síðustu
liafa launakjör starfsmanna þess
skánað, þótt enn sjeu þau óhæfi-
leg.
J>að er einn maður, einn af
mestu snillingum 18. og 19. aldar,
sem á afmælisdag í dag, Johann
Wolfang Goethe. Mjer koma nú í
hug tvær setningar eftir hann.
Önnur er sú, a*ð takmörkun sje alt.
Hún er reyndar alls ekki ný. setn-
ingin sú, hún er bæði ný og göm-
ul og þarf eilíflega að endurtakast
fyrir mannkyninu, það cr grísku
setningin: méden ágan, ekkert um
of,eða latnesku orðin:aurea medio-
critas, hóf er best í hverjum hlut.
Hin setningGoethes er sú,aðGrikki
hafi dreymt fegurst lífsins draum.
Hvernig hefur oss íslendingum
tekist takmörkunin og Jivernig
hefur oss dreymt Jífsins draum
um þúsund ár? Oss fór sem Fom-
Grikkjum, gáfuðustu þjóð verald-
arinnar, sem einnig var smáþjóð,
>jækiu'=
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Quðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00
Quðm. Quðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb kr. 7,00
og kr. 1 i,oo.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúther. Æfisaga. Innbundin kr 6,50,
óbundin kr. 5,00.
Jón Helgason, biskup; Kristnisaga, 3. bindi (lok miðaldanna og sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8,00. • >
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Bókaverelun Sigf. Eymundssonar, Reykjavík.
þótt stærri væri en vjer; takmörk-
unin, hófið varð vandratað og van-
stilling og siðleysi einstaklinganna
tókst að lokum að kollvarpa frelsi
þjóðarheildarinnar á 13. öld, en
oss hefur einnig sem Grikki
dreymt fagurlega vordrauma lifs
vors, því vísindalegar og skáldleg-
ar hugsanir munu jafnan fagrar
taldar, þótt fleira sje h o 1 t í líf-
inu en þær. Sá draumur varð við-
lika gamall og frelsi vort. Svo sofn-
uðum vjer „viðjum reyrðir“ og
sváfum sex aldir. Ekki þó draum-
laust með öllu, því að oftast var
einhver íslendingur uppi á þessu
tímabili, sem dreymdi vel og fjör-
kippirnir í líkamanum við og við
sýndu, að þjóðin var ekki alger-
lega sofnuð svefninunl langa. Á 19.
öld fór aftur að birta og nú virð-
ist vera að renna upp svo heiðskír
frelsisdagur fyrir þjóðina, að hún
hafi aldrei verið frjálsari. En
minnumst þá frelsis vors til forna
og látum víti þess oss að varnaði
verða. Minnumst þess, að frelsi er
tvieggjað sverð, þar sem önnur
eggin veit að sverðberanum sjálf-
um, að frelsið er í höndum fá-
fræðinnar, heimskunnar, eigin-
girninnar og vonskunnar sem
vopn í höndum óðs manns og að
frelsið á engan verri óvin en sínar
eigin öfgar. Trúum á guð, því trú-
in er von, sem nærir og glæðir,
en alt visnar í vonleysinu; elskum
þekkingu, því hún greiðir sannleik-
anum götu, en sannleikurinn mun
gera oss frjálsa.
Og svo að síðustu: pú. drottinn
minn og guð minn, þú sem hefur
sólina fyrir boðbera í myrkum
mannheimum, sem glóir í hverj-
um daggardropa, glitrar í hverju
tári og skín í hvcrri fagurri hugs-
un, þjer fel jeg þessa dýrustu
stofnun lands vors — jeg segi dýr-
ustu,því bækur lifa,þótt menndeyi,
því miður, einnig þær, sem hafa
að geyma verstu hugsanir vondra
manna — þjer fel jeg hana um
næstu 100 ár og óbornar aldir og
óska og vona, að hún megi blómg-
ast landi og' lýð til ævaxandi bless-
unar og ununar.
Alþingfi.
pað var sett, eins og ákveðið
var 2. þ. m. Var fyrst gcngið til
kirkju og prjedikaði biskupinn dr.
Jón Helgason. Leit hann meðal
annars nokkuð yfir sögu þjóðar-
innar á umliðnum öldum, einangr-
un og óáran inn á við og óstjórn
og þröngsýni utan að, sem valfhð
hefði lilfúð og skilningsskorti milli
sambandsþjóðanná. Síðan mintist
hann á frelsis- og endurreisnar-
baráttu þjóðarinnar á siðustu
mannsöldrum og þann langþráða
og heillaríka endi, sem hún mundi
nú hljóta með nýju samningunum,
sem báðum aðiljum væru til hags'
og heilla um leið og þeir veittu ís-
landi fulla viðurkenningu frelsis
síns. Vonaði hann að þeir yrðu
grundvöllur nýrrar og heilbrigðr-
ar, skilningsríkrar samúðar og
samvinnu milli ríkjanna, sem báð-
um yrði til gagus og til eflingar
andlegum og verklegum framför-
um og vakandi þjóðaþroska. —
Ræðan mun verða gefin út sjer-
staklega.
Úr kirkjunni var gengið í þing-
húsið og fór þar fram hin venju-
lega þingsetningarathöfn og voru
kosnir forsetar og aðrir starfs-
menn þeir sömu og í fyrra.
Undir eins seinni hluta sama
dags hófust í neðri deild umræð-
ur um samningana og stóðu fram
undir miðnætti. Enginn varð þó til
að andmæla samningunum nema
Ren. Sveinsson, og þó að eins
nokkrum atriðum, aðallega ákvæð-
unum um þegnrjettinn og upp-
sagnarskilyrðin. J?ótti mönnum á-
rásin að vonum veik og vanmátta
og kom þar ekkert nýtt fram, sem
ekki hafði áður verið þaulhugsað
og rætt og nú hrakið aftur ræki-
lega af forsætisráðherra og nefnd-
armönnunum Einari Arnórssyni
og Bjarna frá Vogi. Um uppsagn-
arskilmálana og atkvæðafjöldann
sem þyrfti til að upphefja samn-
ingana eftir 25 ár, ef íslendingar
vildu, var bent á, að greiða mætti
atkvæði í heimahúsum og safna
þeim siðan saman, og gætu þá allir
greitt atkvæði. En það var ein
meginmótbáran, að eins margir
kjósendur og gert væri ráð fyrir
í samningunum gætu aldrei greitt
atkvæði. — Bjarni frá Vogi mint-
ist meðal annars á afstöðu sjálf-
stæðismannanna gömlu og upp-
kastsandstæðinganna við samning-
ana. Hvað hann sjálfsagt að þeir
gætu allir fylgt þeim, þar eð með
þeim væri fullnægt ströngustu
kröfum þeirra og með þeim rætl-
ust djörfustu draumar þeirra. Gísli
Sveinsson bar líka saman nýja
sáttmálann og frumvarpið, þar
sem sjálfstæðismenn, og þar á
meðal Ben. Sv. sjálfur, settu fram
kröfur sinar 1909, og sýndi fram
á að nýju samningarnir væru betri
en það frumvarp.
Málinu var síðan vísað til full-
veldisnefnda og verður enn á ný
rækilega athugað þar. Virðist þá
sem það ætti að vera nægilega
gagnrýnt, svo að ekki þurfi að eyða
miklum tíma njc fje landsins í
árangurslaust skraf, sem engri
nýrri birtu bregður yfir málið, þó
sjálfsagt sje að vísu, að þær ein-
ustu tvær bergmálslausu raddir,
sem hreyfa vilja mótmælum, fái
að láta til sín heyra.
Stríðid.
Hermenn Bandaríkjanna
í Frakklandi.
Til jafnaðar koma nú á hverri
viku til Frakklands frá Bandaríkj-
unum 75 þús. hermenn. J?eim er
öllum skipað i land á sama stað
og síðan dreifast þeir i flokkum út
um nágrennið og eru þar við* æf-
ingarj þangað til þeim er teflt fram
á sjálfar vígstöðvarnar. — J?að má
nú nærri geta, að ekki muni bera
lítið á þessum manngrúa í þeim
sveitum Frakklands, sem móti
honum taka. Hjer á eftir fer stutt-
ur útdráttur úr grein, sem iýsir
sambúð Frakka og Ameríkumanna
þarna.
J?að er að sjálfsögðu tekið mjög
vel á móti amerísku hermönnun-
um í Frakklandi. E11 fæstir af þeim
skilja frönsku, er þeir koma i land,
og svcitafólkið, sem fyrir er, skilur
ekki heldur þeirra mál, enskuna.
Úr viðræðum verður því lítið öðru-
visi en með bendingum. En samt
er sagt að koma amerísku her-
mannanna veki kæti í sveitaþorp-
unura. Og þeir koma þarna inn í
nýan heim, gerólíkan að útliti og
siðum átthögum þeirra vestan við
liafið. par er alt með nýtískusniði,.
hús, vegir og verkfæri, en hjer er
alt gamaldags. í þessum sveitum
Frakklands eru mðrg eldgömul
þorp mcð einkennilegum húsum,
sem bygð eru úr dökkgráum, eða
nærri svörtum, steini. Glugga-
kisturnar eru bogamyndaðar að
ofan og boginn krappur. Götur
þorpanna eru mjóar og krókóttar,
kirkjurnar víða gamlar og komnar
að falli. í stofiun bændanna eru
skápar og skatthol í gömlum stíl,
og á borðunum diskar og bollar
ólíkir því, sem Ameríkumennirnir
hafa nokkru sinni áður sjeð. Alt
þetta dregur að sjer athygli þeirra
og þeir skoða og skoða. — En
heimafólkið starir líka mikið á þá.
pcgar þeir ganga til æfinganna í
löngum röðum, tveir og tveir sam-
hliða, kemur hcimafólkið út í dyr
og glugga meðan þeir fara fram
hjá. Miðdagsmatur hermannanna
1 er soðinn í stóru tjaldi á lorgi
1 þorpsins. J?angað ganga þeir í röð-
um, eins og til æfinga, tveir og
tveir samhliða. Hver maður hefur
með sjer tindisk, skeið og gaffal
og tinkrús, og við tjaldið fær liver
sinn afmælda skamt. í krúsina er
helt blöndu af kaffi og mjólk. Ann-
ar drykkur er ekki veittur. Sykur,
niðursoðin mjólk, kjöt og flesk, er
flutt frá Ameríku. Kjötsúpa er oft
til matar og oft nautastcik.' Stund-
um kartöflur og syltaðar perur eða
epli. Hermennirnir fá daglega 3
máltíðir. Meðan þeir borða fá þeir
sjer sæti á gangstjettunum, eða á
vögnum og grindum í nándinni.
pegar miðdagsmáltíðinni er lokið,
hafa hermennirnir fri til kvölds.
pá fat*a margir þeirra með spor-
vögnum til næsta þorps og er þá
ekki skeytt um, þótt upp í vagn-
ana hópist í einu miklu fleiri menn
en lögin leyfa. Á torgum hinna
stærri bæja á þessu svæði ægir
saman á kvöldin, eftir að frítiminn
byrjar, mönnum frá öllum heims-
ins álfum, svo að bæjarlífið verður
mjög fjölbreytilegt yfir að líla. Á
sunnudögum leika hljóðfæraflokk-
ar ameríska hersins á
frönsku þorpanna, og Frakkar og
Bandarikjamenn læra hverir ann-
ara lög og söngva. Ein algeng söng-
vísa, sem fæðst hefur þarna, er
svohljóðandi:
„Langt er tii Berlín, lagsi, en
sækisf^samt.
Onkel Sam fylgir yfir Rínfljót.“ i
Bandaríkjamenn hafa komið
upp mjög fullkomnum sjúkrahús-
um til og frá, og hafa fengið stór
veitingahús til umráða í því skyni.
Starfar þar eingöngu fólk frá Ame-
ríku.
IJndirbúningur konungsvals
í Finnlandi.
Svinhufud-stjórnin hefur sótt
mjög fast, að fá það ákveðið, að
Finnland skyldi verða konungsriki,
og að undirbúningur til konungs-
vals fari fram sem fyrst. Og hún
hefur komið sínu máli fram í þing-
inu, eins og áður hefur verið frá
sagt. En hart stríð stóð þar um
málið. þegar stjórn Finna og þing
lýsti landið sjálfstætt rfjd, 4. dcs.
1917, kom engum annað til hugar
en að landið yrði lýðveldi. En nú
hafa htigir manna snúist svo, að
mikill meirí hluti kýs heldur kon-
‘ungsstjórn. ]?cssu hefur borgara-
styrjöldin mikla valdið. Finskur
rithöfundur, Werner Söderhielm
prófessor, hefur skrifað greinar í
„Svenska Dagbladet“ til skýringar
á þessu. Hann minnir fyrst og
fremst á ummæli Mannerheims
hershöfðingja, er hann hjelt inn-
reið sína í Helsingforzt 16. maí í
vor og svaraði þakkarávörpunum
og heillaóskunum til hins sigrandi
hers. Hann sagði, og lagði áherslu
á það, að sú skoðun væri föst og
óbifanleg innan hersins, að landið
yrðiað fá kröftugastjórn til þessað
leiða það verk til lykta, setn byrjað
hcfði verið á vígvöllunum og gæf-
an hefði stutt þar. Hann nefndi
ekki konungsstjórn, en allir skildu
þá þegar orð hans svo sem þau
stefndu í þá áttina, segir prófessor
W. S. það var cins og sá skilning-
ur lægi þá í loftinu, að ekki væri
hægt að tala um ki’öftuga stjóx’n
í sambandi við lýðveldisfyrir-
komulag. Höfuðborgin var ný-
frelsuð úr höndum uppreisnar-
liðsins og allur suðurhluti lands-
ins. petta hafði tekist með hjálp
frá þjóðverjuin. Og Rússar voru
reknir burtu úr landinu mcð þcirra
hjálp. par var krafturinn, sýndist
mönnum. petta hafi mikil áhrif á
hugsunarháttinn. En mestu áhrifin
hafði þó reynslan, sem fengin var
af ástandinu í landinu meðan á
borgarastyrjöldinni stóð. Menn
vantreystu sjer beinlínis til þess að
geta staðist án utanaðkomandi
hjálpar. Einnig meðal þeirra
manna, sem ljetu sjer annast xim
að halda öllum afturhaldsöflum
sem mest niðri, voru nú miklar
| efasemdir vaknaðar gegn þeim
| hættum, -sem gætu verið því sam-
, fara að halda út i öldurót hins nýja
( tíma án þeirrar seglfestu, er sterkt
1 stjórnarvald eitt mætti veita.
komu, gxit ckki veitt þessa nauð-
synlegu festu. Og menn virtust
samdóma um það, að enginn mað-
ur væri til í landinu, sem í forseta-
stöðu mundi geta náð trausti allra
flokka, eða væri yfir höfuð þeim
hæfileikum gæddur, scm nauðsyn-
legir væru, segir W. S. Svinhufvud
licfði aldrei látið tilleiðast, að laka
það hiutverk að sjer, bælir hann
við, og Stáhlberg prófessor, for-
ingi lýðveldisflokksins, hefur hing-
að til, þrátt fyrir dugnað sinn og
hæfileika, altaf fremur orðið til
þess að vekja sundrung en samtök.
Og hitt var ekki fýsilegt, að taka
forseta ur landbúnaðarflokknum,
sem nú er þó i vexti og líklegur til
að ráða miklu í þinginu framvegis.
Mönnum sýndist konungsvaldið
líldegast til þess xið skapa það, sem
nienn fundu sárast til vöntunar á:
ró og borgarafrið í landinu, virð-
ingu fyrir lögunum, — að menn
vildu taka á sig skyldur fyrir þjóð-
fjelag sitl og fyndu til ábyrgðar í
öllu starfi fyrir það. — Að nokkr-
um manni, sem óskað hefur kon-
ungsstjórnar, hafi þar með komið
í hug endurreisn einveldis, eins og
stundum hefur kveðið við frá mót-
stöðumannanna hálfu, það nær
ekki nokkurri átt.
Afstaðan til Rxisslands er cnn
aðalatriðið, segir próf. W. S„
hætlan á þvi, að lenda á ný undir
yfirráðum þaðan, aðalhættan. Og
þessari hættu getur Finnland ekki
varist af eigin mætti. Gegn henni
varð að leita styrktar hjá sterkai’a
veldi og þa að halla sjer að þvi,
Og asfæðurnar voru nú þannig, að
um annað veldi gat ekki verið að
lala til verndar og styrktar Finn-
landi en þýskaland. Finnar hafa
ekki hlaupið yfir til pjóðverja,
segir W. S., en Finnland hefur
hefur jiáð frelsi fyrir þeirra til-
verknað, og viðurkenning þess, að
svo sje, hlýtur að ráða utanríkis-
stjórnmálastefnu Finna framvegis,
°g hka að hafa mikil áhrif, er til
kommgsvalsins kemur. pánnig
lítur próf. W. S. á málið, og hann
segir að sama álit hafi fjöldi þeirra
manna í landinu, er áður hafi talist
’ Hryggileg reynsla var fengin fyr-
torgum i ir þvi, að þjóðin sjálf, komandi
fram í illa valinni þingfulltrúasam-
U i
>