Lögrétta - 11.09.1918, Page 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
Afgreiðshl- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti ix.
Talsimi 350.
Nr. 42.
Reykjavik, 11. september 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng, kaupa allir í
Bókaversl. Sigf. Eymundssonar.
■----------------—--------------■
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest. ,
Þar eru fataefnin best.
' : .....................‘
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega lieima kl. 4—7 síðd.
Vatnsaflið í Þjórsá.
Nýtt rit eftir G. Sætersmoen verk-
fræðing, með áætlunum um bygging-
ar sex aflstöðva við Þjórsá ogTungná
og uppdráttum af þeim.
Lögr. hefur verið sent nýútkomið
rit á norsku með eftirfarandi titli:
„Vandkraften í Thjorsá Elv, Island.
Planer forUtbygning avóKraftanlæg.
Ved Ingeniör G. Sætersmoen. Krist-
jania. Grönd'ahl & Söns Bogtrykkeri
1918.“
Höf. hefur fyrir hlutafjelagið lítan
rannsakað fossaflið i Þjórsá i þrjú
sumur, 1915, 3916 og 1917, og mælt
og kortlagt landsvæðið umhverfis
fossana. Segist hann hafa notið við
þetta aðstoöar bæði norskra verk-
træðinga, sem komið hafa með hon-
iun hingað, og íslenskra * verkfræð-
inga. Árangurinn af þessum rann-
sóknum er sá, aö hann hefur lagt fram
fyrir fjelagið áætlanir um aflstöðva-
byggingar á 5 stöðum við Þjórsá, hjá
Urriðaíossi, liestafossi, Þjórsárholti,
Skarði og Búrfelli, og svo hjá Hraun-
eyjarfossi i Tungná.
Bókin byrjar á nokkrum almennum
upplýsingum um ísland, veðurlag,
jarðmyndun, atvinnuvegi, samgöng-
ur o. s. frv. Þar næst er nákvænt lýs-
ing á Þjórsá, frá upptökum að ósi, og
á straumfláka hennar. En Þjórsá
myndast af tveimur ám, Efri-Þjórsá,
sem hefur upptök á Sprengisandi, og
Tttngná, sem kemur úr Vatnajökli.
Frá samrensli þessara áa og niður að
Þjórsárósi eru 95 kílórn. í straum-
fláka þeirra eru bæði Fiskivötn-
in* og Þórisvatn, og rennur Kalda-
kvisl úr Þórisvatni i Tungná.
Þjórsá er vatnsmesta á íslands og
mismunur á vatnsmagni á ýmsum
tímum árs er tiltölulega ntjög lítill.
Minst verður vatnið i mars og apríl.
Þórisvatn og Fiskivötnin eiga að
verða vatnsgeymirar, er tekið, sje úr
þegar vatnið i ánni et minst og eru
íáðgeró niannvirki tii þess að stifla
útrensli úr vötriunum.
Vegalengd frá Reykjavik að hin-
um fyrirhuguðu aflstöðvum er þessi:
að Urriðafossi 67,5 kílóm., Hesta-
íossi 87,5, Þjórsárholti 94,3. Skarði
98,5, Búrfelli 118,8 og Hrauneyjar-
fossi 145 kílóm.
Nothæft fall á hverri um sig af
aflstöðvunum er þetta: Urriðafossi 30
m., Hestafossi 18, Þjórsárholti 18,
Skarði 13, Búrfelli 111 og Hrauneyj-
arfossi 96 m. Samanlagt afl allra 6
stöðvanna verður 5 mánuði ársins
097,000 turbinh.kr., og 7 mánuði árs-
ins 1,114,000 turbinh.kr. Nokkuð af
þessu afli verður án efa notað til þess
aö framleiða áburðarefni handa ís-
landi sjálfu, segir höf., og er líklegt
að það verði til þess aö fleygja fram
búnaði i landinu, er hægt verður að
framleiða þar áburðarefni ,4 ódýran
hátt, eins og þarna mundi eiga sjer
stað. Verksmiðjur til þeirrar fram-
leiðslu hyggur hann mundu verða
reistar viö aflstöðvarnar. En mestur
liluti aflsins segir hann þó að verða
mundi notaður til þess að framleiða
útflutningsvöru, fyrst og fremst á-
burðarefni. Það afl ætlai' hann, að
leitt mundi verða til næstu og hestu
hafnar og notað þar. Gerir hann ráð
fyrir, að.það yrði leitt til Reykjavík-
ur, með því að hafnargerðir yrðu of
dýrar austan fjalls, og bendir þá á
Skerjafjörð sent útflutningshöfn af-
urðanna.
Næst þessú ertt i ritinu lýsingar á
aflstöðvunum, hverri um sig. Eins og
áéur er sýnt, er Búrfellsstöðin ráð-
gerð langstærst, og umbúnaður og
ntannvirki verða þar langmest. Yrði
J:að of langt mál, að lýsa lijer þeim
mannvirkjaáætlunum, sem fram eru
settar í ritinu. En hjer skal tekið upp
aðalefni Jtess, sem höf. segir um járn-
brautalagningar í sambandi við fyrir-
tækið.
Hann segir að Þjórsárfyrirtækiö
rr.undi verða -til þess að hrinda í
tratnkvænid hinum ráðgerðu járn-
brautalagningum hjer á landi, eigi aö
eins vegna iðnaðarins, sem rísi upp
kring um aflstöðvarnar sjálfar, held-
nr og vegna þeirra framfara, sem bú-
ast megi við að íslenskur landbúnaður
taki, er hann eigi kost á nógum á-
bttrði til jarðræktar og fái fullkom-
m samgöngutæki, er setji landbúnað-
arhjeruðin í samband við höfuðstað-
inn og góða höfn. Höí. telur eðlileg-
ast, að landið og fjelagíð, setn afl-
stöðvarnar ræki, legðu i fjelagi járn-
braut til Reykjavikur.
Annars segir hann, að bein nauð-
syn sje ekki á þessari járnbrautar-
lagningu í þarfir aflstöðvafjelagsins,
þ. e. til flutnings á verkfærum þess
og byggingarefnum, þvi að flytja
mætti þetta ttpp á Eyrarbakka eða
Stokkseyri og leggja siðan járn-
brautir þaðan austur að Þjórsá og
ttpp nteð henni til hinna fyrirhuguðu
stöðva, og lætur hann fylgja áætlan-
ir um þær brautalagningar. Það er
gert ráð fyrir að þær kosti 3,909,000
kr. En þótt aflstöðvafjelagið legði
þessar brautir í sínar þarfir, þá telur
hann samt líklegt, að það einnig legði
eitthvað fram til járnbrautar frá
Þjórsá til Reykjavíkur.
Kostnaður við aflstöðvabygging-
arnar, Jiegar þær eru að fullu gerðar,
er áætlaður þannig í miljónuni króna:
Við Urriðafoss 24.5, _við Hestafoss
21,6, við Þjórsárholt 22,00, við Skrað
18,8, við Búrfell 66,8, við Hrauneyj-
arfoss 31,6. Er þá byggingarkostnað-
urinn alls 185,300,000 kr. Aflleiðslan
til Reykjavíkur er áætluð að kosta
91,600,000 kr., svo að allur kostnaður-
inn verður 276,900,000 kr.
Það er að sjálfsögðtt ekki hugsun-
in að byggja upp allai þessar stöðv-
ar í einu, heldur smátt og smátt, og
verður þá að líkindum byrjað á stöð-
inni við Urriðafoss.
Gyðingaháskóli í Jerúsalem. 24.
júlí i sumar var í Jerúsalent rneð há-
tíðlegri viðhöfn lagður hornsteinn að
nýrri háskólabyggingu, sem Gyðingar
reisa og sjerstaklega er ætluð mönn-
um af þeirra þjóðflokki. Háskólinn á
að standa austanvert í Skopus-hæð-
inni, og er þaðan útsýn yfir Jórdan-
dalinn, þar sem áin fellur í Dattða-
hafið. Við þetta vont m. a. helstu em-
bættismenn bandamanna þar eystra,
en þeir hafa nú, svo sem kunnugt er,
yfirráðin í Jerúsalem.
Shackleton á Spitzbergen. í útl.
bJöðtun segir, að Shackleton heim-
skautsfari hafi utn miðjan siðastl.
mámtð ætlað til Spitzbergen frá
1 ronisö í Noregi til þess að rannsaka
járnnámur þar.
Stríðið.
5. ófriðarárið.
Það er nú komið fram á 5. ófriðar-
árið og ekkert útlit til friðar, ekkert
útlit fyrir að annarhvor málsaðila
beri sigur úr býtum í náinni fram-
tið, og ekkert útlit fyrir santkomu-
lag án úrslitasigurs. Það er lielst út-
lit fyrir það nú, eftir ummælum hinna
ráðandi manna báðu megin að dæma.
eð ófriðurinn muni enn standa árum
saman. Hjer á eftir verða tekin upp
ýms ummæli, er, helstu forkólfar ó-
friðarþjóðanna hafa haft um herm
aðarútlitið og hernaðarástandið i
byrjun 5. ófriðarársins, og má af
þeim sjá, hve fjarlægir þeir eru enn
hvorir öðrum í hugsun.
Ávarp frá Vilhjálmi keisara.
í byrjun 5. ófriðarársins, 3T. júli
siðastl., gaf keisarinn út ávarp til
þýsku þjóðarinnar og segir þar m. a.:
Nú eru 4 ár liðin í hörðu stríði og fylt
frægðarverkum, sem aldrei munu
gleymast. Öllum eftirkomandi tím-
um er gefið dæmi um þaö til eftir-
breytni, hvað sú þjóð megnar að
vinna, sem berst fyrir rjettum málr
stað og til þess að verja líf sitt og
tilveru. Með þakklátri lotningu fyrir
hinni guðdómlegu forsjón, er náðar-
samlega hefur haldið sinni verndar-
hendi yfir Þýskalandi, höfum við
leyfi til að miklast af því, að við höf-
um ekki álitist óverðugir til Jtess að
leysa af hendi það hið mikla verk-
efni, sem okkur hefur af henni verið
falið. Þjóð vorri liet’ur auðnast að
eignast á þessum timum hina ágæt-
ustu forvígisntenn, og hún hefur nteð
tryggu fylgi við þá daglega sýnt
að hún átti það skilð. En ekki hefði
her okkar mátt vinna hreystiverk sin
á vígvöllunum, ef hver maður heima
fyrir hefði eigi einnig gert skyldu
sina. Hver maður, sem tinnið hefur
vel að þvi verki, sem honum var fyrir
sett, á þakklæti skilið, og þá eigi
síst vor trygga og þrautseiga em-
bættismannastjett. Landbændurnir og
borgarar bæjanna eiga þakklæti skil-
ið, og kvenfólkið á það líka, því þess-
ir ófriðartimar hafa eigi síst komið
hart niður á þvi. — 5. ófriðarárið,
sem nú er að byrja, mun færa þýsku
þjóðinni nýja erfiðleika og nýjar
raunir. En hvernig sem þær verða, þá
vitum við þó það, að hið versta er
um garð gengið. Það, sem unnist hef-
ur að austanverðu og nú er til lykta
leitt með friðarsamningum, og' þaö,
sem nú er að gerast að vestanverðu,
— það gefur okkur vissu um, að
Þýskaland muni komast heilbrigt og
sterkt út úr þessu mikla þjóðaróti. —
Með sárri tilfinningu hugsum við
allir á þessum minnisdegi til þeirra
tórna, sem fósturjörðin hefur krafist
okknr. Djúp sár hafa veriö höggv-
in öllum ættum lands vors. í þessu
hræðilega striði hefur sorgin ekki
gengið fram hjá nokkru þýsku heim-
ili. Margir þeir drengir, sent horfðu
hrifnir á, er fyrstu hersveitirnar lögðu
á stað út i þetta stríð, ertt nú sjálfir
komnir út í það og standa á vigvöll-
rnum við hliðar feðra sinna og
bræðra. Heilög skylda býður okkur
að gera alt til þess, að blóði hinna
föllnu sje ekki til einskis fórnað. —
Við hofum einskis látið ófreistað til
þess, að hin þjakaða jörð mætti fá
frið. En mannúðarinnar rödd fær enn
enga áheyrn í herbúðum óvinanna. I
hvert sinn sem við höfum látið frá
okkur fara sáttfýsileg orð, hefur háð
og hatur ómað í móti okkur. Óvinirn-
ir vilja ekki frið enn sem komið er.
Þeir bligðast sín ekki fyrir að sví-
virða þjóð okkar með nýjum og nýj-
t:m rógi. Forkólfar þeirra tilkynna si
og æ, að Þýskaland verði að kúgast
og eyðileggjast. Þess vegna verðum
við að berjast áfram, þangaö til þeir
viðurkenna rjett okkar ti! að lifa.
Fyrir þeirn rjetti berjumst við gegn
ofurefli þeirra. Veri guð tueð okkur!
Ávarp frá Lloyd George.
í ávarpi, sent Lloyd George sendi
út í byrjun 5. ófriðarársins segir: Sá
boðskapur, sem jeg flyt hinni bretsku
þjóð í lok 4. ófriðarársins er þessi:
Þraukið þið við! Haldið áfram! Gef-
ist ekki upp! Við eigum ekki í þessu
stríði af eigingjörnum ástæðum. Við
heyjum það til þess að veita aftur
trelsi þeim þjóðum, sem ráðist hef-
ur verið á með hrottaskap og orðið
hafa fyrir ránshönd, og til Jiess að
sýna, að engin þjóð, hversu voldug
sent hún er, geti gefið sig á vald hinni
löglausu metorðagirnd herskapar-
stefnunnar án þess að verða fyrir
skjótri, ákveðinni og eyöileggjandi
refsingu frá hálfu hinna frjálsu þjóða
heimsins. Að nenta staðar, án þess að
hafa unnið sigur fyrir þann málstað,
það væri synd við framtíð mann-
kynsins. — Jeg segi: Þraukið þið við !
Gefist ekki upp! Þvi útlitið til sigurs
fyrir okkur liefur aldrei verið eins,
gott og einmitt nú. Fyrir 6 ntánuðum
reituðu valdsmenn Þýskalands með
ráðnum huga rjettlátum og rímileg-
um úrslitum, sem stungið var upp á
af bandamönnum. Og þeir hafa síðan
sýnt, að þeir kunna sjer ekkert hóf;
þeir hafa sýnt það með því að'sundra
Rússlandi, leggja Rúmeniu í hlekki,
og loks tilraun sinni til þess aö hrit'sa
undir sig öll yfirráð nteð hinni síð-
ustu hamslausu sókn sinni á vestur-
vigstöðvunum. En þökk sje hreysti
bandamannahersins! Þvi nú er auð-
sjáanlegt að þessi draumur um heims-
sigur, sem valdið hefur því, að þeir
hafa árangurslaust lengt ófriðinn,
gefttr aldrei rætst. En stríðið er enn
ekki unnið. Einvaldssinnar Prúss-
lands írmntt enn reyna að halda lífi
i herskaparstefnunni. Við megum
ekki ýta'af okkttr ógnum striðsins,
til þess að skjóta þeim yfir á eftir-
komendur okkar. Við verðurn að full-
komna það verk, sem við höfum að
ckkur tekið og ná rjettlátum og var-
anlegum málsúrslitum. Einungis á
þann hátt getum við trygt heiminuni
að hann losni við böl herskaparins.
Gefist ekki upp!
Þýskar raddir.
Aðalniálgagn Jiýsku stjórnarinnar,
„Nordd. allgem. Zeitung", flutti um
mánáðamótin júlí—ágúst hugleiðing-
ai um ófriðinn á 5. ári hans. Þar er
kvartað yfir að bandamannaþjóðirn-
ar sjeu æstar upp með sífeldum rógi
um Þýskaland. Það sje sagt, að
Þýskaland sje friðarspillirinn, sem
sækist eftir yfirráðum yfir öllum
beiminum. Öllu sje snúið öfugt, or-
sökum og afleiðingum snúið við. Það
hafi verið krept að Þýskalandi úr öll-
um áttuni, og það með því neytt til
að hefja strið.en síðan sje sökinni fyr-
ir upphaf þess skelt á það. Þjóðverjar
sjeu kallaðir Húnar og „barbarar“ og
hinum óþvegnustu hrakyrðum um þá
beitt til þess að æsa fjöldann gegn
þeim, og honum talin trú um, að
Þjóðverjar hafi drýgt stór afbrot
gegn heintsmenningunni. Blaðið snýr
svo ummælum sínum gegn Banda-
ríkjaforsetanuni. Það er kent, segir
það, að stjórnarfyrirkomulag Þýska-
lands eigi að vera óhafandi, keisara-
stjórn þess og hermenskufyrirkomu-
lag. Bandarikjaforsetinn hefur rnóti
þessu sett upp annað framtíðarríkja-
stjórnarfyrirkomulag, sem á að vera
n.eira í samræmi við lýðveldishug-
myndirnar og friðvænlegra. Blaðið
kallar það, sem hann fer með, hræri-
graut af hugsjónastefnu og hags-
munaeftirsókn og telur þetta mjög
svo ameriskt í eðli sínu. Það segir,
að fyrir honum vaki, að hafa sem
niest tipp úr striðinu fyrir land sitt
og afla sjálfum sjer frægðar, með því
að hann ætli að korna fram sem frels-
ari mannkynsins. Heimslygum, sem
ckki eiga sinn líka áður, sje þeytt
upp ti! þess að dylja hið sanna hern-
aðarmarkmið ófriðarforkólfanna, og
með þeim sjeu þjóðirnar dregnar á
tálar og æstar ttpp til krossferðar
gegn ímynduðum óvini friðar, frels*
is og rjettlætis. Engar skynsamlegar
mótbárur dugi gegn þessu. Það vevði
að berja það niður með vopnum. Við
berjumst nú fyrir sigri sannleikans,
segir blaðið. Það skulu vera einkunn-
arorð okkar í hernaðinum á 5. ófriö-
arárinu. — Þetta er tekiö eftir út-
(irætti úr greininni i öðru blaði.
Annað þýskt blað, „Lokal-Anzeig-
er“, segir, er það minnist byrjunar 5.
ófriðarársins, að aðalmarkmiðið vérði
að vera það, að eyðileggja heimsyfir-
drotnun Englands. Frá Þýskalands
hálfu sje stríðið varnarstríð. England
hafi neytt Þýskaland út í stríðið og
England sje því valdandi, að ófriðn-
ufn sje haldið áfram. í friðartilboð-
um þýska þingsins hafi jafnrjetti á
böfunum verið sett fram sem hernað-
armarkmiö Þýskalands, en að höfin
verði frjáls, þýði það, að heimsyfir-
tírotnun Englands eigi að vera lokið.
Blaðið „Vossische Zeitung“ segir, er
það lítur fram á 5. ófriðarárið, að
þrjár heimsálfur berjist nú gegn
Norðurálfunni um yfirráð þeirra
landsvæða, sem ekki sjeu sjálfum sjer
ráðandi. England sje ekki lertgur F.v-
rópuveldi og hagsmunir þess sjeu
ekki í samræmi við hagsmuni Ev-
rópu. Engilsaxnesk heimsyfirráð flytji
völdin burt úr Evrópu. Henni sje ætl-
að smátt hlutskifti í þvi þjóðasatu-
bandi, sem nú sje verið að tala um
í Lundúnum og Washington. Þjóð,-
verjar sjett fúsir til áð ganga í þjóða-
samband, en fyrsta skrefið verði að
vera samband núlli þjóöanna i Ev-
rópu. Blaðið segir Þjóðverja vel geta
skilið tilraunir Ameríkumanna til
þess að teygja áhrif sin og yfirráö
sent lengst yfir, og að þeir geti vel
þolað samliand hins enska heimsveld-
is. Þeir óttist ekki heldur samtök með-
al hins gula kynflokks. En jafnframt
þessum samtökum vefði að vera til
Evrópu-bandalag, er komi fram sem
einn þátturinn í hinu almenna þjóða-
bandalagi jafnrjetthárra samningsað-
ala. — í blaðinu „Die Post“ segir,
að takmark liandamanna með ófriðn-
um sje meira hagsmunalegs eðlis, en
eftirsókn eftir stjórnmálgyfirráðum.
Eftir stjórnmálayfirráðunum sje að
eins sótst til þess að ná hinu mark-
inu, en það sje, að eyðileggja við-
skiftasamkepnina frá þýsku þjóðinni.
Til ]æss þurfi að lanta hana. Það sje
þessi eyðileggingarþrá engilsaxnesku
þjóðanna, sem nú neyði Þjóðyerja til
franíhaldandi stríðs á 5. ófriðarárinu.
En þetta sje Þjóðverjum ljóst, og þeir
ætli ekki að láta bugast. Þeir vilji
ekki vera þrælar enskra bagsmuna.
Loks skal hjer tilfæra nokkur ttm-
mæli úr þingræöit forsætisráðherrans
i Bayern, er hann gaf yfirlit yfir ó-
friðinn í byrjun 5. stríðsársins. Hann
kvaðst vona, að samkomulagsgrund-
völlur sá, sem þegar fvrir löngu hefði
verið komið fram með írá Þýskalands
hálfu, mundi ná samþykki, er það
sýndi sig, að Þýskaland yrði ekki
með vopnuni sigrað. Engin landvinn-
i'tgalöngun væri því valdandi að
Þjóðverjar hjeldu stríðinu áfram,
heldur sjálfsvarnarþörfin. — Frakk-
ar vilja taka af okkur þýskt Iand,
sagði liann, og Englendingar vilja
losna við samkepni frá okkar hálfu
á verslunarmörkuðum heimsins. Eng-
lendingar hafa nú á ófriðarárunum
gert sjer far um að leggja undir sig
allar þær stöðvar, sem þá áður vant-
aði, til þess að geta lagt Evrópu i
viðskiftagreipar sínar og útilokað
hana frá höfunum, til þess að ná undir
sig mikilvægum hagsmunasvæðum og
til þess að geta trygt sjer yfirráð yfir
landleíð til Indlands. Það er nóg að
benda í lausum dráttum á töku Salo-
niki, sagði hann, en þar eru dyrnar
til innrásar á Balkanskagann, töku
cyjanna úti fyir Dardanellasundinu.
cg töku Sýrlands, Arabíu og Mesó-
pótamíu, til þess að ná yfirráðum
landleiðarinnar til Indlands, og svo
loks það, að þeir hafa lagt undir sig
Murniansströndina, en þar með á
netið að vera dregið um Evrópu að
norðan. Þetta eru alt ntikilvægar
stöðvar og taka þeirra sýtiir, hö rán-