Lögrétta - 22.01.1919, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17 •
Talsími 178.
AfgreiSslvi- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastrseti II.
Talsími 359.
Nr. 3.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng, kaupa allir í
Bókaversl. Sigf. Eymundssonar.
Björn M. Ólsen
prófessor.
Hann andaiSist aöfaranótt 16. þ.
m., en hafíSi átt viö þunga vanheilsu
aS stríða tvö síSastlióin ár, er mjög
cyddi kröftum hans bæði líkamlega
og andlega. Öðru hvoru var hann þó
á ferli allan þennan tíma og sást á
gangi úti, en mjög var hann þá orS-
inn annar í útliti en hann haföi átiui
verið, því á meöan hann naut fullr-
ar heilsu var hann mjög gervilegur
maöur að vallarsýn og bar sig vel,
fríöur sýnum og hinn glæsilegasti í
allri framkomu. Brá mönnum því
mjög við, er þeir mættu honum á götu
fyrst eftir sjúkdómsáfallið.
Björn M. Olsen var fæddur 14. júlí
1850 á Þingeyrum í Húnavatnssýslu.
Foreldrar hans voru Runólfur Mag-
nús Ólsen umboösmaöur, sonur
Bjarna gamla Ólsens á Þingeyrum, og
kona hans, Ingunn Jónsdóttir kam-
merráös á Melum, og voru þeir sjera
Jón á Stafafelli og B. M. Olsen syst-
kina synir. 13 ára gamall kom Olsen í
Latínuskólann, haustiö 1863, og út-
skrifaðist þaöan vorið 1869, tæpra ly
ára. „Hann var einn hinna allra-gáf-
uöustu sinna skólabræöra, fyndinn
snemma, hagmæltur vel og glaðlynd-
ur. Hann var drengur góöur og varö '
fljótt vinsæll meöal skólabræðra
sinna. Reglusamur var hann og rækti
vel nám sitt, enda útskrifaðist hann
meö besta vitnisburöi." Á þennan
hátt segir Jón heitinn Ólafsson, sem
var jafnaldri hans og skólabró'Sir, frá
skólaveru hans í æfiágripi, sem kom
út með rnynd Olsens í „Óðni“ í júlí
1910, þegar hann varS sextugur.
Vegna heilsuleysis dróst það um
hriö aö Olsen hjeldi námi áfram eft-
ir stúdentsprófið. Hann var þábrjóst-
veikur, og hafSi kvéöið mikiö að
þeim sjúkdómi. En 1872 fór hann til
háskólans í Khöfn og tók þar próf
í málfræði og sögu 1877. ASalnáms-
greinar hans voru „gömlu málin“,
latína og gríska. Eitt af þessum náms-
árutn dvaldi hann þó heima hjá móö-
ur sinni, og þjáöist hann enn þessi
ár af brjóstveikinni, en síöar batnabi
hún þó til fulls.
Aö prófinu loknu ferðaðist hann
suöur um Evrópu, til ítalíu og Grikk-
lands. En er hann kotn úr þeirri för
var hann, 15. apríl 1879, settur kenn-
ari viö Latínuskólann, og næsta ár
var honum veitt kennaraembættiö.
Hann kendi grisku og latínu, og
kemur öllum lærisveinum hans saman
um þaö, aö hann hafi verið ágætur
kennari. Hann bjó lengi í skóla-
liúsinu og hafði umsjón meö piltum,
sem heimavistir höföu. En sú um-
gengni við pilta ljet honum ekki eins
vel og kennarastarfiö, og var stund-
um róstusamt milli hans og þeirra.
Hann vantaöi lægni þá, sem nausyn-
leg er viö slíka umsjón, 0g var of af-
skiftasamur um ýmislega smámuni.
Reykjavík, 22. janúar 1919.
Kom þetta enn skýrar fram, er hann
varð rektor skólans, en þaö varö hann
1895, er Jón heitinn Þorkelsson ljet
af skólastjórn, og gegndi embættinu
í 9 ár, en sótti um lausn frá þvi 1904
vegna ósamkomulags milli hans og
skólapilta, sem þá var oröiö aö vand-
ræöum. Tók hann sjer þetta mjög
nærri, því hann haföi tekið ástfóstri
viö skólann, þótt svona færi, og vildi
honum alt hiS besta. Um leiö og hann
yfirgaf skólann var hann sæmdur
prófessorsnafnbót og honum veitt fje
af lándssjóöi til vísindaiökana,
Hugur hans haföi snemma hneigst
aö norrænum fræðum, þótt ekki geröi
hann þau aö námsgrein sinni viö há-
skólann. Og áriö 1883 varöi hann
viö Khafnarháskóla ritgerð „Um rún-
ir í forníslenskum bókmentum“ og
hlaut fyrir doktorsnafnbót. Eftir þaö
samdi hann í hjáverkum frá skóla-
kennarastarfinu margar ogmerkilegar
íitgerðir um norræn fræöi og bók-
mentir, og er hann fjekk lausn frá
skólastjóastarfinu, sneri hann sjer
með öllum hug að þeim fræöum, og
má svo segja, aö hver ritsmíöin ann-
ari merkilegri ræki aöra frá hans
hendi, ýmist á íslensku eöa á erlend-
um málum. Þegar íslenski háskólinn
var stofnaöur, vorið 1911, var hann
siálfkjörinn til prófessorsembættis-
ins í norrænu og tók þá viö því. Hann
var og fyrsti rektor íslenska háskól-
ans. Og er hann sagöi af sjer embætti,
sökum heilsubilunarinnar, síðastl.vor,
geröi háskólinn hann aö fyrsta heið-
ursdoktor sínum og sæmdi hánn nýrri
nafnbót, sem hann einn hefur hlotið
enn sem komiö er. Var nákvæmlega
skýrt frá þessu hjer í blaðinu 18. júní
síðastl., og þar eru þá einnig talin
fram helstu ritverk B. M. Olsens og
litiö yfir vísindastörf hans, svo aö
um þau atriði má vísa þangað.
Hann var og heiðursdoktor háskól-
ans í Kristjaníu, og ýms vísindafjelög
erlendis höföu sýnt honum viöurkenn-
ingarmerki. Riddari af dbr. var hann
og dannebrogsmaður.
Hann var konungkjörinn þingmaö-
ur á þingunum 1905 og 1907, en sagði
síöan af sjer þingmensku. Hann þótt-
ist ekki vera þar á rjettri hillu, en
kvað þingmenskuna draga hug sinn
frá störfum, sem sjer væru ljúfari.
Forseti Hins islenska bókmenta-
fjelags var hann lengi, fyrst 1894—
1900 og síðan 1909—1917, en þá baðst
hann undan endurkosningu. Undir
handleiöslu hans fór fram heimflutn-
ingur Khafnardeildar Bókm.fjelags-
ins, og hann stjórnaöi 100 ára minn-
ingarhátíð fjelagsins sumarið 1916 og
sá um útgáfu Minningarrits þess. —
Fyrir löngu haföi Bm.fjel. gert hann
aö heiöursfjelaga sínum.
Gleðimaöur mikill var prófessor B.
M. Olsen alla tíö meðan hann naut
sín, og bera þess vott m. a. gaman-
kvæöi hans í „Söngbók Stúdentafje-
lagsins“, sem út kom 1894.
Hann var ókvæntur og átti ekkert
barn. En mjög ungan tók hann í fóst-
ur Sigurð Sigurðsson lyfsala x Vest-
mannaeyjum, er faðir hans dó, og
c! hann upp og kostaöi til náms.
Einnig kostaði hann til nárns Sigfús
Blöndal bókavörð í Khöfn.
B. M. Olsens verður lengi minst
meö lofi af öllum þeim, sem íslensk-
unx fræðum unna.
Jarðarför hans fer fram á morgun.
Fullveldið.
í blaðinu „Frón“ frá 11. þ.
m. er skýrt frá fyrstu ráðstöfun-
unum til franikvæmda fultveldis-
laganna á þessa leið:
Sem kunnugt er gengu lögin i
gildi 1. desbr. f. á. Varð þá um leið
að ákveða, að sumu til bráðabirgða,
ýms útgjöld, er því voru samfara
að koma fullveldinu á laggirnar.
Hefur forsætisráðherra látið oss í
tje eftirfarandi upplýsingar um
það, er þegar er framkvæmt í þessu
af hálfu stjórnarinnnar.
1. Til konungs og konungsættar
var ákveðið að greiða kr. 50 þús.
á ári.
2. Til utanríkismálanna kr. 12
þús. á ári.
3. Til skrifstofuhalds í Kaup-
mannahöfn kr. 12 þús. á ári eða alls
til þessara mála kr. 74 þús. á ári.
Af formlegum atriðummánefna,
að i íslenskum ríkisskjölum svo og
lögum, er konungur gefur út eða
staðfestir, á að standa „Vjer Chr.
X. o. s. frv. konungur íslands og
Danmerkur o. s. frv., og í dönsk-
um afgreiðslum verður titilbnn:
konungur Danmerkur og íslands.
Úrskurður um uppburð íslands-
mála í ríkisráðinu var feldur úr
gildi 30. nóvbr. f. á.
J>á hefur utanríkisstjórnin
danska 9. desbr. f. á. tilkynt er-
lendum ríkjum: a ð danska stjórn-
in eftir efni sambandslaganna frá
30. nóvbr. f. á., hafi viðurkent ís-
land fullvalda ríki, a ð Danmörk
og ísland sjeu í sambandi um einn
og sama konung, a ð nöfn beggja
ríkjanna sjeu tekin i heiti kon-
ungs, a ð Danmörk fari með utan-
rikismál íslands í umboði þess, a ð
ísland lýsi ævarandi hlutleysi sínu,
og a ð stjórnarfáni íslands, klof-
inn fáni, sje blár feldur með rauð-
um krossi innan í hvítum krossi,
að verslunarfáninn sje eins óklof-
inn, og að ístand hafi engan gunn-
fána.
Vilhjálmur keisari.
1.
Um engan mann hefur nú um lang-
an tíma að undanförnu verið meira
skr.ifaö og rætt en Vilhjálm fyrv.
Þýskalandskeisara, og dómarnir um
bann eru margvislegir. Hann haföi,
er hann sagöi af sjer keisaradómi,
verið við völd í full 30 ár. Fæddur er
hann 27. janúar 1859 °S kom til ríkis
29 ára gamall, er faðir hans andaðist,
en það var I5.júníi888.
Það er sagt að Vilhjálmur keisari
hafi veriö skynsamlega upp alinn, en
þó hafi hermenskuandans prússneska
allmikið gætt í uppeldi hans. For-
eldrar hans voru bæði frjálslynd í
skoðunum, blátt áfram í framgöngu
og höfðu bæöi áhuga á vísindum og
listum. Þau ljetu sjer því ekki nægja,
aö hann fengi tilsögn í öllum þeim
menturn, sem aö hernaði lúta, heldur
sendu þau hann til háskólans í Bonn,
og þar las hann rikisrjettarfræöi og
sögu. Hann hafði mjög miklar mætur
á afa sínum, Vlhjálmi keisara I., og
hann mat verk þaö, sem hann vann,
með stuðningi sinna ódeigu fylgis-
manna, Bismarks og Moltkes, sam-
eining þýska ríkisins, rnjög mikils.
Afinn vai-ð þegar í æsku Vilhjálms
keisara II. átrúnaöargoð hans. Og
Bismark mat hann einnig mjög mik-
ils. Það er sagt, að hann lxafi beint
leitað fræöslu hjá Bismark um utan-
nkismál og stjórnmál yfir höfuð
Afa sinn kallaöi hann Vilhjálm hinn
mikla og leit á hann sem skapara
þess fyrirkomulags, sem þýska keis-
aradæmið hafði fengið, en hann var,
eíns og afi hans, fulltrúa á það, að
keisaravaldið væri veitt af guðs náð
og stæði undir hans vernd. Það var
skoðun hans, aö keisarinn heföi bæði
rjett og skyldu til þess, að láta skoö-
anir sínar hiklaust uppi, fylgja þeim
fram og hafa persónuleg afskifti af
öllum málurn. í fyrstu eftir aö Vil-
hjálmur II. kom til valda fór þó vel
á með honum og Bismark. Keisarinn
liet þá ekkert færi ónotað til þess að
sýna járnkanslaranum, hve mikils
hann rnetti starf hans og stjórnmála-
vit. En það dálæti stóð ekki lengi.
Brátt konx það í ljós, að þeir gátu
ekki unnið saman, því báðir vildu
XIV. ár.
ráða. 20. marts 1890 sagði Bismark af
sjer, og vakti það mikla athygli úti'
um allan heim og mikið umtal um
framferði þessa unga keisara. Eitt af
því, sem þeim Bismark hafði borið
á milli, var um afstööu stjórnarinnar
til jafnaðarmannaflokksins. Bismark
hafði átt í strði við hann og vildi taka
á honum með sem föstustum tökum,
td þess að brjóta hann niður. En keis-
arinn vildi taka að sjer kröfur verk-
mannanna og koma miðlun og sátt-
urn á. í byrjun ársins 1890 kom hann
því til leiðar, að alþjóðar verkmanna-
fundur var kallaöur saman í Berlín,
og var það gert móti vilja Bismarks.
En vinátta keisarans við jafnaðar-
mannaflokkinn stóð ekki lengi. Hon-
um þótti sem tilraunir sínar til þess
að miðla málum væru vanþakkaðar,
svo að hann sneri alveg við blaðinu
og varð rammur mótstöðumaöur jafn-
aðarmanna, gerðist mjög harðorður
í þeirra garð og kallaði þá „ættjarðar-
lausan óaldarflokk“. Þegar heims-
stríðiö hófst voru þó skoðanir hans
aftur orðnar allmikið breyttar. Þá
lýsti hann því yfir, að engin flokica-
skifting ætti sjer framar stað í Þýska-
landi, sjer væru allir stjórnmálaflokk-
ar jafn kærir; nú þekti hann að eins
Þjóðverja, en enga aðgreining þeirra
í milli. Það mætti og engri mótstöðu
írá hans hálfu, er jafnaðarmannafor-
ingjarnir voru teknir inn í ríkisstjórn-
ina og þeim fengin þar mjög áríðandi
embætti á siöari hluta ófriðartímans.
Vilhjálmur II. hefur verið miklu
meira á ferðalagi alla sína valdatíð,
en titt er um menn í slikri stöðu. Aí
því hafa Þjóðverjar kallað hann
„ferðakeisara“ (Reise-Keiser). Hann
kom t. d. nær því á hverju sumri til
Noregs á lystiskipi sínu og: dvaldi bai-
um hrið. Til minningar um þær ferðir
gaf hann Noregi hið mikla líkneski af
b'riðþjófi frækna, sem reist var fyrii
nokkrum árum í átthaga Friöþjófs
þar i landi. Bakviö margar af hinum
lengri ferðum keisarans lágu þýskar
stjórnmálafyrirætlanir, og er för hans
til Konstantínópel og Jerúsalem 1898
merkust í því tilliti, því hún átti aö
undii'búa, og undirbjó, þýska start-
semi og nýlendumyndun þar eystra.
Það var frá byrjun skoðun keisar-
ans, að Þýskaland ætti að verða eitt
af ráðandi rikjum heimsins í nýlendu-
málum, og að þvi væri nauðsynlegt,
iðnaðarins vegna, að af-la sjer stórra
nýlendna i öörum heimsálfum. í þessu
máli voru þeir Bismark ósamdóma.
Bismark vildi enga aðaláherslu leggja
á nýlendustofnanir í öðrum álfum,
en keisarinn sagði, að framtíð Þýska-
lands væri á hafinu, stjórnmálatafl
Evrópuríkjanna væri tafl um yfirráð
heimsins og hann vildi ekki að þýska
þjóðin sæti aðgerðalaus hjá, meðan
heiminum væri skift, lxeldur aö hún
„krefðist rúms sólarmegin". Þessi
skoðun varð undirrótin að byggingu
þýska flotans og víggirðinganna á
Helgolandi, í Wilhelmshafen og Kiel.
Flotinn var nauðsynlegur til þess að
skapa og verja hið fyrirhugaða þýska
nýlenduríki. En það var hinn fljóti
vöxtur þýska flotans, sem mesta óró
skapaði í Englandi og geröi Þýska-
land aö keppinaut þess, því jafn-
framt og flotinn óx, uxu einnig versl-
unarviðskifti Þjóðverja úti um allan
heim, og víða voru beir að bola Eng-
lendingum út. Öll þessi framsókn
Þjóðverja hafði á sjer það her-
menskusnið, sern þeir voru aldir upp
við, og það er sagt, að meðfram þess
vegna hafi starfsemi þeirra ekki náð
þeim vinsældum, sem þeir annars sótt-
ust eftir. Keisarinn talaði samt oft
eins og eindreginn friöarvinur. En
hann sagði, aö sterkt hervald væri
nauðsynlegt, til þess að vernda frið-
inn, og hann talaði um hinn „jám-
varða hnefa" sem nauðsynlegt vopn
fyrir Þjóðverja til þess að ryðja sjer
braut í heiminum. Hann var hermað-
ur út í ystu æsar, þótt hann lofaði
oft friðinn og ávexti þess starfs, sem
hann skapaði, og hefði víðan sjóm
deildarhring og nxargvísleg áhuga-
mál, því það hafði hann jafnan. Og
enginn efast um ást hans á landi sinu
Skólabladid.
Eigandi þess, Jón Þórarinsson jrœSslu-
rnálastjóri, hefur látið hlaSið af hendi viS
mig, og mun jeg, ef auðiS verSur, gefa
það út framvegis, í líku sniði og áSur,
Blaðið byrjar því aftur að koma út í þess-
um mánuði, ng verður sent öllum þeim,
sem voru kaupendur þess 1916, er útgáf•
unni var frcstað; enn fremur kaupendum
„Varðar", scm jeg hef kcypt af útgefand-
anum, Hallgrími Jónssyni, kennara.
Aðrir þeir, sem kynnu að vilja gerast
kaupendur „Skólablaðsinsgeri svo vel
að láta mig znta.
19. janúar 1919.
HELGI HJÖRVAR.
Reykjavík. Pósthólf 84.
og þjóð. Hann var án efa mestur
hæfileikamaður allra þeirra, sem kór-
ónur báru samtímis honum. Sjálfsagt
á hann erfitt með að sætta sig við
hin snöggu umskifti hamingjunnar,
og er liklegt, að þau reynist honum
þungbær.
Samskot
til Hailgrímskirkju.
Á siðustu prestastefnu, i sumar sem
lfcið, var skorað a alla presta iandsms
aö gangast tyrir samskotum i presta-
köilum þeirra, nu i vetur, tit Hall-
grnnskirkjunnar. Má ætla, að prest-
um hafi verið þetta ljúít, eins og mál
pecta heiur tengio gooar unairtekttr
hja almenningi, og enaa tals'verö
samskot þegar komm i fyrra, Ur
nokkrum prestakoilum. En ekki er
vtð að buast, aö enn sjeu komnar
iijettir aí samskotunum, sem væntan-
icga veröa a stnum tima send biskupi
tii umsjónar, þangað til þar að kemur,
að tarið verour að byggja hina fyrir-
huguðu kirkju. Jeg byst við, að prest-
ar sendi út samskotansta, með goðum
meðmælum, i sókn hverja, einn eða
tieiri, ettir þvi sem til hagar, og skrifi
menn á þágjaíirsmar,ersiðanafhend-
ist sóknarpresti við tyrstu hentugleika.
Alt þetta getur tekið talsverðan tirna,
eins og vioa tilhagar uti um sveitír
landsins, þar sem strjalbýli og tiðar-
íar hindrar ott samkontur vorar, en
í vor ættu þó öil samskot að vera
kontin til biskups. :— Geta vil jeg-
þess, að jeg heí sent út lista hjer i
sóknirnar (Saurbæjar- og Leirár-
sóknir). Eru iistarmr að visu ekki
kommr attur, en undirtektir og lof-
orð ntanna eru mjög góð; vil jeg sjer-
staklega nefna ein hjón, Eirik Guðj
mundsson og Guðriði Jónsdóttur frá
Hlíðarfæti, nú búsett i Skarðsbúð a
Akranesi, er afhentu mjer kr. 50,00
til Hailgrímskirkjunnar, ótilkvödd,
áður en samskot voru hafin; kann
jeg þeim, fyrir hönd kirkjunnar,
bestu þakkir fyrir hina rausnarlegu
gjöf þeirra.,
Sú tillaga hefur kontið fram (Lögr.
23. des. 1918), að byggja 2 Hallgríms-
kirkjur, aðra í Saurbæ en hina í
Reykjvik; getst mjer vel að þvi, og
mun full þörf vera á, að bæta þriðju
kirkjunni þar við; núverandi kirkjut
þa og sanikontuhús K. F. U. M.
ntunu ekki taka nenta um 2 þúsund
manns, og er það litið af öllunt þeim
fjölda (15 þús.), og má nærri geta,
aö ntargir fara þar á mis við kirkju-
göngur. — Þess væri óskandi, að sam-
skotin gætu gengið svo greiðlega og
vel, að hægt yrði að byggja tvær
kirkjur í minningu Hallgr. Pjeturs-
sonar, þó ntjer finnist sjálfsagt, að
kirkjan í Saurbæ sitji fyrir hinni;
það bæri óneitanlega vott um vaxandi
áhuga og kristilegt líf, ef söfnuðir
landsins heiðruðu þannig minningu
hins mesta andans manns síns að