Lögrétta - 22.01.1919, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
fiskigengd viS Grænland. Skýrslurn-
ar er ai5 finna í „Beretninger og
Kundgörelser vedrörende Koloni-
erne i Grönland.“
Af nytjafiskum viö Grænland má
nefna: heilagfiski, flyöru, þorsk, síld,
hákarl, loðnu, rauðfisk (karfa),
hrognkelsi, steinbít, keilu, skötu, lax,
silung o. s. frv. Heilagfiski er heim-
skautsfiskur. Af því er hin mesta
gnægö við Grænland. ÞaS er kunn-
ugt um þaS, aS einkar mikiS er af
því inni i grænlensku fjörSunum
og þar er þaS alt áriS. En úti fyrir
landi er sennilega mikiS af því
líka, þótt ekki sje þaS eins kunnugt,
þvi fleytur Skrælingja eru ekki til
sjósóknár. Þeir Þjálfamenn komust
aS því meS vissu, aS heilagfiskiS
hrygnir á óradýpi úti í Vínlandshafi
(Davis-sundi) þar sem þaS verSur
ekki veitt, og skiftir því aS sögn
Þjálfamanna litlu, hve mikiS sje drep-
iS af því annarstaSar, fyrst hrygn-
ingarsvæSiS sje friSaS af náttúrunni.
í fjörSunum i „Eystri-Bygd“, sem
eru þvengmjóir og lygnir, fundu
Þjálfamenn góS heilagfiskimiS og
dvöldu þar góSan tíma viS rannsókn-
ir. Á sjöunda hvern öngul af öllum
þeim línum, sem þeir lögSu í firSina
fengu þeir aS jafnaSi heilagfiski, og var
þyngd fisksins aS jafnaSi 12—13 pd.
En auk þess var á lí'nunum mikill
annar fiskur, svo þar var vel skipaS.
Af dagbókum Færeyinga, sem höfSu
reynt fiskiveiSar viS NorSur-Græn-
land á tveim skipum nokkru áSur
sást, aS heilagfiskisveiSin hjá þeim
hafSi reynst hin sama; en Færeying
um var synjaS aS halda áfram veiS-
um viS Grænland. Ef gengiS er út frá
síaShæfing fiskifræSingsins Adolf
Jensens, aS heilagfiski flatt og
saltaS sje aS eins þrír sjöundu af
hinni upprunalegu þyngd, eSa aS 12)4
pd. fiskur sje 5)4 pd. saltaSur, og aS
í einni tunnu af heilagfiski sjeu 220
pd. af söltuSu heilagfiski, og verS
tunnunnar er taliS 80 krónur, sem var
a’gengt verS fyrir ófriSinn, mundi
litill hreyfibátur meS línuvindu, sem
legSi og drægi 50 hundr. af línu (x
hundr. meS 130 önglum) rjett viS
fjörusteinana í fjörSunum í Eystri-
bygS (meS annan grunnstrenginn
fastan í landi), koma aS landi meS
1800 króna farm eSa farma af heilag-
fiski á dag. Þessi útreikningur, sem
er bygSur á tölum mjög nákvæms
visindamanns og hins íhaldssamasta
einokunarsinna, geta jafnast á viS
hvaSa tröllasögu sem vera skal, og
þaS því fremur, sem upphæSin er lág-
markstala. 1) af því aS beitan, sem
notuS var, var annaS hvort söltuS eSa
hvít. 2) af því aS ómetin er til pen-
inga ekki aS eins lifur fisksins, held-
ur og höfuSiS, sem aS vísu hefur ekki
enn veriS sent á markaSinn, en er
mjög feitt og ágætt átu; en einnig
mætti bræSa af því lýsi. 3) af þvi aS
heilagfiskiS er aS eins nokkur hluti
af aflanum, því á línuna fæst mjög
mikiS af öSrum fiski, rauSfiski,
fjarSþorski, lúSu, steinbit o. s. frv.
ÞaS er heldur ekki um eins dags afla
í fiskihlaupi aS ræSa, heldur meSal-
afla: 1) Því í fjörSunum er nálega
jafnmikiS af heilagfiski alt áriS og
stöSug fiskigengd utan úr hafi inn i
firSina og úr fjörSunum út í haf. 2)
Af því firSirnir eru mjóir og lygnir
eins og stöSuvötn og veSrátta er
stöSug, svo fara má á sjó nálega
hvern dag.
Svo þjer miklist ekki þessi afli,
lesari góSur, skal þess ekki látiS ó-
getiS, aS þaS er gagnslítiS aS leggja
linu meS saltaSri eSa ljelegri beitu,
og aS svona hreyfibátur gæti hæg-
lega lagt og dregiS meira en 50
hundruS af linu á dag, ef nág fólk
væri i landi, eSa vænt sjer í minsta
lagi yfir 2000 kr. afla á dag. Þar sem
svo mikil veiSi er inni í fjörSunum,
hvaS mun þá úti fyrir? Álarnir fram
úr fjörSunum, djúpmiSin og brún-
irnar þar sem grunni því, er Græn-
land stendur á, hallar hægt niSur aS
óradýpi Vínlandshafsins, og breiSir
dalir neSansjávar,sem skerst langt inn
í grunnin, eru vænleg heilagfiskis-
miS. Þessi miS eru enn órannsökuS,
því þar geta Skrælingjar ekki veitt,
og þau lágu því fyrir utan verka-
hring Adolf Jensens. En dýpi og
botnshiti á þessum stöSum gefa lík-
ur, sem nálgast vissu, um þaS, aS
gnótt heilagfiskis sje á þessum svæS-
um. Á flySrulóSir, sem Adolf Jensen
lagSi á þesu dýpi (Skrælingjar geta
veitt flySruna, þegar hún er gengin
fast upp aS landi), fjekst mikiS
heilagfiski. í Bjarneyjarflóanum
(Dicks-flóanum) eru mikil heilag-
Fiskimid Grænlandg.
fiskismiS, og botninn hentugur fyrir
botnvörpu.
Fyrir ófriSinn var heilagfiskiS selt
í smásölu í Khöfn á kr. 1,20 pundiS,
eftir aS hafa legiS lítiS eitt í reyk.
Tilsvarandi heildsöluverS á fiskinum
söltuSum var 36 aura pd. En þyngd
fisksins skerSist eitthvaS viS reyk-
inguna, en þó naumast svo, aS ekki
yrSi mikill hagur aS því aS reykja
hann sjálfur. Mjer er ekki kunnugt
um, aS einokunarverslunin hafi reynt
eSa fundiS sjer þörf á aS opna mark-
aS fyrir þessa vöru annarsstaSar en
í Danmörku. Ötulir nýlendustjórar
byrjuSu fyrst á því, aS senda saltaS
heilagfiski heim til Danmerkur fyrir
eigin reikning, og nefndu hann „heim-
skauts-lax.“ En þegar einokunar-
verslunin sá, aS þetta var mikill
gróSi, lagSi hún þessa verslun undir
sig og bannaSi hana öllum öSrum.
Verslunin gefur Skrælingjum alt aS
2 aurum fyrir pundiS af heilagfisk-
inu, þegar hún tekur þá vöru á ann-
aS borS.
Adolf Jensen segir svo frá, aS
Skrælingjar veiSi heilagfiskiS á dorg-
ir eSa færi. FæriS er úr seglgarni, og
er þaS stundum svo langt, aS í þaS
fara 3 hnotur. Sakkan er danskt
gjarSajárnsbrot, en öngullinn er
beygSur og sorfinn nagli. Þess er ekki
getiS, hvaS Skrælingjar hafa til beitu,
og heldur er ekki getiS um neinar ráS-
stafanir til aS geyma beitu, svo hún
er líklega hvít og ekki ætíS sem best
vönduS. ÞaS er ekki ótítt, aS Skræl-
ingi dragi 10 heilagfiska á einæring
sínum, frá því aS morgni og þangaS
til hann fer heim aS fá sjer miSdags-
matinn. Rink getur um, aS þeir dragi
stundum alt aS 18 fiskum á dag. Þar
sem HSiS getur hálfur tími frá því,
aS gjarSajárnsbrotinu er fleygt í sjó-
inn, og þangaS til þaS kennir grunns,
og seglgarnsfæriS þolir hvorki drátt,
nje heldur er hægt aS beita neinu afli
á einræringnum fyrir því, hve laus
cg ljettur hann er í sjónum, lítur ekki
út fyrir, aS nagli Skrælingjans sje
altaf lengi viS botn, áSur en bitiS er
á HeilagfiskiS er veitt á svo miklu
dýpi, aS þaS er algerlega ógerlegt
aS nota handfæri. — Á þennan út-
búnaS veiSa Skrælingjar allan fisk,
alt frá hákarli og flySru og niSur í
marhnút. Þegar „gráni“ kemur upp
er brýnt gjarSajárn einnig haft til
aS stinga sundur í honum mænuna.
Oft verSa margir einæringar aS
hjálpast aS til aS vega hákarlinn i
vatnsskorpunni, sem svo er hafSur á
seil í land. Þannig er og flySrum kom-
iS í land, því einæringur fleytir
naumast meiru en manninum, sem í
lionum er.*
*) Innfæddir Grænlendingar sem
jeg hef kynst í Khöfn staSfesta þessa
frásögn Adolf Jensens í öllum at-
riSum.
ViS Grænland eru einhver bestu
flySrumiS í heimi. ÁSur vlar þess
getiS, aS ofan á Flóastraumnum inst
viS landiS flýtur kalt vatn úr NorS-
anstraumnum, sem er ósaltara og því
ljettara en vatn Flóastraumsins. AS
vetrinum er kalda vatnslagiS dýpra
en á sumrin, og þess vegna halda
flySrurnar aS vetrinum til úti á miklu
dýpi, þar sem botnshitinn er um
3%C. AS vorinu þegar heitt vatn nær
aS streyma yfir grunnin og botns-
hitinn vex á þeim, flykkjast flySr-
urnar inn á þau aS leita sjer þar mat-
ar, og ganga þá alt upp undir land-
steina. Ef stunda skal flySruveiSar
viS Grænland alt áriS, er nauSsyn-
legt aS þekkja sem best botnhita
hvers miSs á sjerhverjum tíma, því
þá má róa á flySrurnar vísar eSa þvi
sem næst, líkt og heilagfiskiS. NorS-
ur frá Vestri-bygS eru mikil flySru-
grunn, sem Danir kalla „Hellefiske-
banker,“ en þetta er rangnefni, af
því þar veiSist ekki heilagfiski held-
ur flySra. íslendingar sátu löngum
í veri langt norSur frá, þar sem þeir
kölluSu Greipar, og má vera, aS þaS ■
sje á þessum slóSum.
„Gunnar fór í Greipar norSur,
Grænlands er þaS bygSarsporSur."
Þar er vogskoriS mjög og sæbratt
Og mikil fuglabjörg. Þar hafa og áS-
tu veriS mikil varplönd, í aragrúa af
eyjum úti fyrir landi.
Ameríkumenn ráku áSur miklar
flySruveiSar viS Grænland. Áttu þeir
þó ilt aSstöSu, því þeir máttu hvergi
koma aS landi, og ef veSur spiltist
eSa ef einhvern útbúnaS þraut, urSu
þeir aS leita til hafs eSa heim. Þeit
höfSu heldur ekki þá þekkingu á dýpi
0g hita í sjónum, sem hjer hefur ver-
iS taþn æskileg. Nú eru þessar
flySruveiSar hættar, en samkvæmt
skýrslu Adolfjensens er ástæSan fyrir
því ekki sú, aS minna sje um flySrur
nú en áSur, heldur aS markaSurinn,
söluskilyrSin á framleiSslunni, hafi
breytst í Ameríku.
Hafþorskurinn hrygnir ekki viS
Grænland, svo kunnugt sje, en þar á
móti hrygnir fjarSþorskurinn þar.
ÞaS er sjerkennileg tegund fyrir
Grænland, og má gera af honum salt-
fisk. Hafþorskurinn kemur þar aö
eins í stórum göngum, ef til vill líkt
og aS NorSur- og Austurlandi, en
hverfur svo, nema smátorfur, sem
kunna aS verSa viSskila og eru eftir
inni á einhverjum firSi eSa fjörSum.
Ganga hafþorsksins viS Grænland er
lítiS kunn 0g talin óstöSug. En þegar
þorskurinn kemur er þar hreinasti
landburSur, því fiskurinn gengur
næstum því á land. HirSa þá Skræl-
ingjar lifrina, því Danir kaupa hana
á 3 aura pd., en fiskdyngjurnar láta
þeir liggja í fjörunum og rotna, uns
þeim skolar út. HiS fyrr áriS urSu
Þjálfamenn varir viS þorskgöngu
viS Fiskines, og Þjálfi lenti í geysi-
miklum þorskgongum viS Cap Far-
vel, þegar hann var aS yfirgefa Græn-
land i september 1909 (seinna áriS),
AS vita nanar um þessar þorskgöng-
ur er mikilsvert fyrir okkur Isiend-
inga, þvi vel getur þaS veriS þorsk-
urinn, sem hrygnir viS ísland, sem
þarna var á íerö. FjarSþorskurinn er
viS Grænland alt áriS, aS eins á litiS
eitt dýpra vatni aS vetrinum.
Um göngu sildarinnar viS Græn-
land vita menn mjög lítiS. En hún
sjesF-þar á hverju sumri. Skrælingjai
skjóta hana meS fuglaörvum frá ein-
ærmgum sinum. Ekkert er þvi til
fyrirstöSu, aS menn geti hugsaS sjer
eins mikla sild viS Grænland, eins
og t. d. viS NorSurland. ÞaS er alveg
nýskeS, aS menn hafa komist aS því,
aS loSnan er í stórum torfum viS
Grænland alt sumariS, en áSur hjeldu
menn, aS hún væri aS eins aS vorinu,
AS mönnum sjáist yfir sildina, eSa
þekki hana ekki frá loSnutorfum úti
fyrir landi, þar sem litil er umferS,
og öll umferS meS öSru markmiSi, en
aS veiSa síld og loSnu, er trúlegt.
Frá Fiskinesi hafa veriS send sýnis-
horn af síldinni til einokunarverslun-
arinnar i Kaupmannahöfn.
Hákarl er mikill viS Grænland eins
og kunnugt er, en fátt mundi Fljóta-
mönnum og SiglfirSingum finnast um
hákarlaútgerSina þar í landi, nagl-
ann, seglgarnsfæriS, og einæringinn.
Hákarl er og veiddur upp um ís á
NorSur-Grænlandi, en á sunnanverSu
Grænlandi leggur firSina ekki nema
þá í bili, eSa allra inst, þar sem vam-
iö er ósaltast, og engin alda. Þótt
Skrælingjum þyki hákarlaveiSin arS-
vænleg, munu þó allir sjá, aS flySru
og hákarla útgerS er sama og ómögu-
leg meS þeim útbúnaSi, sem þeir hala.
RauSfiskur er mjög feitur. Skræl-
ingjar bræSa hann eins og spik og
hafa til lampanna, og bætist þeim
þannig, aS selveiSin og spikfengurinn
er mihni en áSur. Af hrognkelsum er
mikil gegnd og mætti veiöa mikiS af
þeim, ef til væru net.-
Einhver einkennilegasti og merk-
asti fiskurinn viS Grænland er loSnan.
ÞaS er lítill fiskur af laxakyni. í stór-
um torfum og þjettum gengur þessi
fiskur aS landinu snemma á vorm
(í apríl) og inn á alla firöi. —
Frá því fyrst í maí og langt frarn
í júní hrygnir loönan. — Þá geng-
ur hún alveg upp í fjörur og
þaS svo þjett, aS ausa má henni upp
meS höndum af þurru landi. Hún fyll-
ir alla voga og vikur. Skrælingjar
ausa loSnunni upp meS húfum og
breiSa til þerris, en þá skortir fyrir-
hyggju til aS afla sjer heils ársforöa
i einu, sem hægt væri aS gera, jafn-
vel meS ekki betri áhöldum en þeir
hafa. MeS fyrirdráttarneti eSa vörpu
mætti koma á land þvílíkum ósköpum
at loönu, aS fyrir þvi eru varla tak-
mörk. MeS fyrirdráttarneti mætti.
einnig veiSa miklu fyr aS vorinu, því
aS torfurnar eru fyrir framan land-
steinana, þótt þær gangi ekki alveg
upp á land og í lúkur Skrælingjanna
fyr en í byrjun maí, 0g meS fyrir-
dráttarneti mætti einnig á sama hátt
veiöa loönuna alt sumariS og fram á
vetur. Loönan er sögö góS átu og
góS til beitu. Víst mundi hún reynast
hiö besta skepnufóöur. Þvílíkt ó-
grynni er til afloönunni, aö þaö skiftir
litlu viöhald hennar, hvort mikiS eöa
lítiö er veitt af henni. Og eftir oröum
Adolf Jensens verSur aldrei mauti-
legum mætti auöiö aS drepa svo mik-
ið af loSnu, aS þaS verSi nema lítiö
samanboriS viS þau ósköp, sem allir
fískar hafsins og fuglar himinsins
drepa af henni. í loönukösinni viö
fjörurnar er mikiS af fjaröþorski og
sjóreiöar, sem lifa þar í vellystingum
praktuglega á loönunni. Adolf Jensen
fjekk mikiS af þessum fiskum í loönu-
dráttum. LoSnugöngurnar bregöast
aldrei og eru því einskonar trygging
geng vorharöindum og fóöurleysi.
Silungur og lax ganga upp i ár og
vötn. ÞaS, sem Danir kalla græn-
lenskan lax, er stórvaxin silungateg-
und. En í árnar gengur einnig sá
fiskur, sem viS köllum lax, en þó
ekki nema í einstöku ár. í Khöfn var
silungurinn seldur pæklaöur fyrir
hærra verS (70-80 au. pd.) en ísl. kjöt
fyrir ófriöinn. í ánum er mikil gengd
af þessum fiski. H. Nielsen, sem send-
ur var til Grænlands til aö rannsaka
þessa veiöi, nefnir ár, sem mundu
geta gefiö um 100 tunnur af græn-
lenskum laxi, eftir veiSi Skrælingja
aö dæma. Þessar ár voru noröur at
VestribygS í Greipum, en i árnar í
VestribygS var laxinn ekki genginn
þegar hann var þar, og árnar í Eystri-
bygS er mjer ekki kunnugt um, aS
hafi veriö rannsakaSar aS gagm. —
Sennil. eru Eystri-og Vestri-bygSar-
árnar betri til veiöa en hinar. Skræl-
ingjar veiSa laxinn annaöhv. meö hönd-
unum eSa þeir skutla hann meS örv-
um eöa spjótum. Má vera, aö ein-
hverjir þeirra hafi eignast net í seinni
tíö. Yfir einstöku ár hafa þeir hlaöiö
grjótgaröa og þar meS eyöilagt veiS-
ina, uns grjótiS verSur tekiS burtu.
Ef landnámsmenn á Grænlandi vildu
sinna þessari veiöi, væri hægast'aS
koma veiSarfærur fyrir í árnar, sem
er auögert, og ausa svo laxinum upp
viS girSinguna, einu sinni eSa tvisvar
í viku og sjóSa hann niSur eöa fletja
og salta í tunnur. Mætti verSa af
þessu vænn gróSi, því ein árspræna
getur ge'fiö af sjer þúsundir króna.
En varast þyrfti aS hindra göngu
ungviöanna, svo ekki rýrist veiöin.
Selveiöi var áöur helsta bjargræöi
Skrælingja. Selurinn kemur í göngum
aS landinu á ýmsum timum. MeS
ísnum, sem rekur suöur um Grænland
og svo vestur meS Eystribygö, koma
miklar breiöur af sel. Á þeim tíma,
sem selina rekur fyrir EystribygS,
fara Skrælingjar út í eyjar, sem eru
fyrir landi, og drepa selinn eftir
föngum, en ekki geta þeir veitt nem<t
einn í einu, vegna útbúnaöarins, en
þarna mætti drepa selina í hrönnum,
ef útbúnaSur og fyrirhyggja væri
sæmileg. Þegar Skrælingjar hafa
fengiö einu sinni í soöiS, er þeim rótt
þangaS til þá fer aS svengja aftur.
Fuglabjörg eru mörg og ágæt á
Grænlandi, en Skrælingjar kunna
ekki til bjargfuglaveiöa, en skjóta í
björgin og spilla þannig veiSinni.
ÆSarvörp voru áöur mikil viS Græn-
land, og steyptu þá Skrælngjar und-
an fuglinum eftir því, sem þeir gátu,
en síöan Skrælingjar fengu byssur
bafa þeir þar aS auki skotiS fuglinn
svo miskunnarlaust, aS honum er því
nær útrýmt. Ganga þessi dráp svo
úr hófi, aS þaS er engu líkara, en aS
Skrælingjar hatist viS fuglinn og
vilji beinlínis útrýma honum. Skræl-
ingjar búa til ábreiSur úr hömunum,
sem Danir kaupa, og rýrir þaS ekki
veiSihuginn. Ef æSarfugl sjest á flugi
— því hann er styggur viS Grænland
— eru allar byssur á lofti. Ef æöar-
fuglinn væri friöaöur, gætu vörpin
komist í lag aftur, og þaS gætu og
önnur vörp á sama hátt. Æöarfugl-
inn verpir á allri Grænlandsströnd,
og er erfitt aS gera sjer grein fyrir
öllu því ógrynni af dun, sem eyjar í
skerjagarSinum, fjöröum og vötnum
gætu gefiö af sjer. Bera íslendmgar
góö kensl á þetta, frá BreiSafirSi og
víSar aS. Hvítabirnir koma oft meS
ísnum og selnum til EystribygSar.
Úr EystribygS eru flutt út ca. 40
bjarnarskinn á ári, en þaS er ekki af
öllum björnum, sem veiöast. ÞaS er
bepni aS hitta björn og drepa, því aS
skinniö getur selst erlendis fyrir alt
aö 1000 kr., sje þaS vel gott. Hjerar
eru margir á Grænlandi, og er Víö-
koma þeirra mikil, og ekki veitir þeim
aí, því margir þeirra verSa tófunni
aö bráS. Þar er margt refa, bæöi
bláir og hvítir. Blátt refaskinn, fal-
legt, getur selst á 4—500 kr. í Noro-
urálfu. Hreindýr voru áöur mörg á
Grænlandi, en síSan Skrælingjar
fengu byssur hafa þeir strádrepiS
þau. I EystibygS er nú hreindýrum
útrýmt meS öllu. En þar gæti gengiS
til fjalla ótölulegur fjöldi af hrein-
dýrum, sjálfala. Ber því nauösyn til
aS flytja þangaS inn hreindýr og
friöa þau. Þar gætu og lifaö miklar
bjaröir af viltum moskusuxum. Þeir
eru mjög fágætar og feikna dýrar
skepnur. Þeir eru ekki til á Vestur-
Grænlandi fyr en allra nyröst, norSur
viS Cap York, og á NorSaustur-Græn-
landi eru heilar hjaröir af þeim. Ef
dýr þessi væru friSuS, verSa þau
fljótt gæf og ómannfælin, líkt og ís-
lenski æöarfuglinn. ÞaS má reka þau
í girSingar, og taka úr þeim þaS, sem
leiöa á til Heljar þaö haustiS. í ís-
lensku fjöllunum gætu sennilega lika
gengiS hjaröir af dýrum þessum. —
Atlantshafseyjafjel. danska hugsar
sjer aS láta flytja moskusuxaoghrein-
dýr til SuSvestur-Grænlandá og sjá
um, tiS þau veröi friöuö þar. En
ekki veröur þetta gert fyr en ófriön-
um er lokið. Dýr, sem ganga þannig
vilt, ættu aS álítast eign allra lands-
manna, og vera öllum til erfiöislausr-
ar ánægju og gróöa.
Fjelagsprentsmiöjan