Lögrétta - 12.03.1919, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
39
Umboðsverslun
;f%|| flér. með tilbyBnist,Jkaupmömium og kaupfélögum
á íslandi,?að yið undirritaðir höfum atofnað
| Umboðsversliin i Kaupmannahöfn
með firmanafninu
l Friðgeirsson & Skúlason
og höfum skrifstofu í Linnésgade 30.
Kaupmannahöfn 1. mars 1919.
Olgeir Friðgeirsson.
Friðgeir Skúla^on.
ur. Á fundinum var samþykt, meö'
78 atkv. gegn 14, að svo bæri aS líta
á, sem Þýskaland væri neytt í stríð
og því nauðsynlegt a<5 verjast; skyldt
þvi flokkurinn greiða atkvæöi með
fjárveitingu til striSskostna'oai.
MeSal þeirra 14, sem vildu neita fjár-
veitingunni, voru þeir Haase, Lede-
bour og Liebknecht. En í þinginu
greiddi síSan flokkurinn öskiftur at-
kvæöi með fjárveitingunni, og Haase
las þar upp greinargerö hans fyrir
atkvæSagrei'Sslunni. En 2. desember
sama ár var beSiS um 5 miljarða
viSbót, og þá reis Liebknecht upp
einn á móti. 20. marts 1915 reis hann
aftur ákaft á móti aukinnifjárveitingu
til ófriöarins, og þá greiddi, auk hans,
einn þingmaSur annar atkvæSi á
móti. Eftir þetta tók Liebknecht aS
l'.alda skoSunum sínum á ófriSarmál-
unum fastara og fastara fram, og
vakti hvaS eftir annaö óróa i þing-
inu nieð árásum á stjórnina. 9. des.
1915 kom hann fram meö ýmsar fyr-
irspurnir viövíkjandi framhaldi ófriö-
arins, og varö þá svo haröoröur, a'Ö
svo viröist sem hann hafi fengiö nær
alt þingiö upp á móti sjer. Hann
fjekk ekki aö tala. Og litlu síöar var
hann rekinn úr sósíalistaflokknum.
En þaö játa menn nú, aö þá hafi
hann veriö framsýnni en hinir. Það
sama, sem hann sagöi þá, og á þeim
tímum þótti óhæfa, segja menn al-
ment nú. Hann barðist þá ekki aö
eins móti stjórninni og landvinninga-
stefnunni, heldur einnig móti leiö-
andi mönnum síns eigin flokks. Og
i þeirri baráttu stóö hann lengi al-
einn uppi í þinginu. Frá þeim tímum
er Spartacus-nafniö. Það er gervi-
nafn, sem Liebknecht skrifaði undír
greinar sínar móti framhaldi ófriö-
arins, landvinningastefnunni og her-
menskunni yfirleitt. Hann tók sjer
nafn eftir foringja þrælauppreisnar'
innar í Rómaborg fyrir nál. 2000 ar-
um.
I. mai 1916 hjelt Liébknecht ræöu
i Potsdam og hrópaöi: „Niöur meö
stjórnina! Lifi friöurinn!" Þá var
hann handtekinn. Og nokkrum dög-
um síðar samþykti Ríkisþingiö meö
229 atkv. gegn m, aö framselja hann
á vald dómstólanna. Hann var dæmd-
ur í 4 ára betrunahússvist, til burt-
reksturs úr hernum og ærumissis í
6 ár. Hafði hann skömmu^áöur veriö
kallaöur til herþjónustu, en var í leyfi
heima, þegar hann hjelt ræöuna í
Fotsdam, 1. mai 1916.
23. okt. 1918 kom Liebknecht aftur
i'ram í Eerlín. Hin nýja stjórn hafðl
náöaö hann, og fylgdi sósíalista-
flokkurinn allur þeirri kröfu fast
fram. ,Vorwárts“ sagöi þá: „Lieb-’
kneicht er út í ystu æsar heiöursmaö-
ur. Jafnvel í hinu bitrasta stríöi við
flokk sinn hefur hann aldrei gripiö*
ti' óheiöarlegra meöala, sem mörgum
eru þó svo töm.“ Þaö er sagt, aö
Scheidemann hafi verið mjög ánægö-
ur, er hann haföi komiö því i krmg,
að Liebknecht var látinn laus úr
fangelsinu. En Liebknecht var ekki,
þegar hann kom út, sami maöur og
áöur. Vinir hans setluöu varla aö
þekkja hann, Hann var fölur og veik-
indalegur í útliti. Þegar fyrsta dag-
inn, sem hann var utan fangelsisins,
kom þaö fram, í ræðu, sem hann
hjelt, aö hann var fullur af hatrl og
befnigirni. Stjórnarbyltingardagmn,
9. nóvember, var honum boöiö sæti
í bráðabirgðastjórninni, en hann neit-
aði. Þaö er sagt, að hann hafi gert
það í samráöi við rússnesku sendi-
herrasveitina í Berlín. Liebknecht var
þá oröinn Lenins maöur, kominn i
náið samband viö sendimenn hans í
Þýskalandi. Stefnuskrá sú, sem hann
síðar skrifaði fyrir Spartacus-flokk-
inn þýska, var öll í Lenins anda. Svo
hófst barátta hans gegn nýju sósíal-
istastjórninni, og árásir hans uröu
skarpari og skarpari. Hann kallaöi
þá Ebert og Scheidemann „blóö-
hunda“ og þar fram eftir götunum.
Bráöabirgðastjórnin tók lengi svo
vægt á öllu slíku, að margir töldu
þaö óskiljanlegan ónytjungshátt.
Spartacusflokkurinn dró að sjer mikl-
ar vopnabirgðir og ógnaöi stjórninni,
og skoöanabræöur Liebknechts frá
Rússlandi streymdu óhindrað inn í
Þýskaland meö leiöbeiningar frá Bol-
sjevíkum og stórfje, til þess að magna
Spartacusflokkinn. En bráðabirgða-
stjórnin sigraöi samt í verkmanna- og
' hermanna-ráöinu í Berlín, og bar
hærra lilut í vopnaviöskiftunum við
Spartcusliðið til og frá, þótt langt
sje frá því, aö enn sje útsjeö urn
cndalyktirnar. Við þingkosningarnar
kom það fram, að flokkur bráða-
birgðastjórnarinnar var sterkasti
flokkurinn í landinu, og rjett áður en
hið nýja lýðveldisþing skyldi koma
saman, var Liebknecht drepinn.
Rósa Luxemburg hafði lengi verið
í fangelsi og kom út í október síð-
astl., eins og Liebknecht.
Stefán frá Hvítadal:
Söngvar förumannsins.
Stefán Sigurðsson frá Hvítadal
hefur að eins birt eftir sig tvö kvæði
áður. Bæði í 3. tbl. II. árg. „Birki-
beina“. Leitaði hann þeim annars-
staðar rúms, en fjekk enga bæn-
lieyrslu, en Bjarni frá Vogi sá skjótt
hvar fiskur lá undir steini. Stefán er
fæddur norður í Hólmavík. Náfrændi
Jakobs skálds Thórarensen. Hann er
nú um þrítugt og hefur alist upp í
Hvitadal í Dalasýslu. Hefur unnið
aö pcentiðn hjer og á ísafirði, unnið
algenga sveitavinnu o. s. frv. Um
hríð dvaldi hann í Noregi. Löngum
hefur hann átt við sjúkleik að búa
og er enn eigi hraustur, þótt betra
sje heilsufar hans en áður.
Eigi verður sagt, að ljóð Stefáns
liktist Ijóðum nokkurs íslensks skálds
nema ef vera skyldi Jóhanns Sigur-
jónssonar. Eigi mun heldur unt að
segja, að hann hafi orðið fyrir bein-
um áhrifum frá nokkru sjerstöku
skáldi á Noröurlöndum. Þó aö bók
hans heiti „Söngvar förumannsins"
en kvæöabók eftir Axel Juel „Van-
dringsmanden synger“, þá held jeg
vart að nokkur hugsun sje svo lík í
þessuin tveim bókum, að unt sje að
ætla, að um áhrif geti verið að ræða.
En hinu neitar enginn, síðst Stefán
sjálfur, að hann hefur orðið fyrir
miklum áhrifum stefnu þeirrar, sem
nú ríkir í ljóðum skáldanna á Norð-
tirlöndum. og er það holt og gott
að fá slíka strauma. Formið á kvæð-
um Stefáns minnir á formsnillinga
sem Vilhelm Krag, Stuckenberg og
aðra slíka. Áræði hans og fríhyggja
í ljóði, er sem þar sje kominn Wil-
denvey og Fröding.
Yrkisefni Stefáns eru viðkvæmust
allra yrkisefna. Ljóð hans lýsa geð-
brigðum og geðblæ. Nokkuð eru það
fráhljóma strengir, sem hann slær,
og eigi dylst neinum það, að styrk-
ur hans liggur meira í þyí að segja
margt vel, en að yrkja heilsteypt
lcvæði. Þetta brennur við hjá fleir-
um, og svo að djarft sje á vaðið rið-
ið, skal jeg benda á Jóhann Sigur-
jónsson. Enginn neitar því, að hann
sje slcáld, stórskáld, en því vertíur
heldur ekki með sanni neitað, að
þróttur hans liggur meira í sjerstök-
um þáttum, samtölum og jafnvel
sctningum, heldur en í heildarskrif-
unum.
Sumum kvæðum í bók Stefáns er
þann veg farið, að svo er sem skáld-
inu hafi fundist, er hann hafði sagt
eitthvað fallegt, sem jafnvel átti á-
gætlega við að kvæðið endaði á, —-
fundist að hann hefði eigi getað sagt
alt, sem hann ætlaði að segja —
fundist hann eiga eitthvað eftir
ósagt og eigi getað stilt sig
um að segja það — en þar hef-
ur hann auðvitað sopið dreggjar —
— og eins og allir vita eru þær ávalt
— eða oftast — nokkuð göróttar.
Og svo hefur þarna verið — þær
hafa orðið kvæöunum til stórtjóns.
Má þar nefnakvæöin,,Vorvegir“,,,Ör-
birgð“, „Til „Kvæöin mín“
og fl. Sum þessara kvæða hafa og
aðra galla.
Þá er það, aö svo er sem stundum,
er skáldið hefur haft í höndum góöa
gripi, að hann hefur sett þá illa og
óhaganleganlega saman. Má þar
benda á kvæöið „Gættu þín“. Fyrstu
7 vísurnar eru góðar. Síðan koma
aðrar þrjár, líka góðar, en spilla hin-
um, eru einskonar eftirmáli. í fyrri
vísunum er talað til annara persónu,
en þær síðari eru ráðlegging til þess,
sem fyrri vísurnar víkja að — ráð-
legging um að gera það, sem sagt
er að hann geri. Síðar koma enn þá
sex vísur undir sama hætti. Ætti lang-
best við, að þær væru sjerstakt
kvæði, og það hjeti „Gættu þín“.
Best væri að það kvæði endaði á vís-
unni:
„Minn kvíði er í ætt við klukkna-
hljóm.
—- Hættu að spila um þinn helgi-
dóm.“
Þetta er ljómandi vel sagt — en síð-
ari vísurnar eru miklu siðri. Loks
kemur ein vísa enn. Er hún jafn frá-
leit þarna sem háttur hennar er frá-
breytt hinum.
Stundum er það, að kvæðin verða
slitrótt, þ. e. stemningin eins og mel-
jetið fat — sumstaSar heilt, sum-
staðar götótt. Þetta er verst að var-
ast, enda er það mjög títt í kvæð-
ttm Stefáns, sem i kvæðum flestra,
eða mjer liggur við að segja allra
skálda. Þetta sjer hver maður, sem
kvæðin les, og er eigi rúm til þess
hjer, að fara að liða sundur kvæðin
á þann hátt, að þetta komi fram.
Oft ber það og viS hjá skáldinu,
að það ruglar líkingum og lætur
nokkuð vaða á súðum. Má þar til
r.efna „Brennumenn":
„Og glóandi rauöur hver ofninn er
og eldsneytiö mannahjörtu."
En svo kemur:
„Og logar ofnanna leika
um lífsins vorgróðurstofna."
Þetta spillir. Æskilegast hefSi ver-
ið, að líkingunni „eldsneytið manna-
hiörtu" hefði verið haldið áfram.
Því að þótt hin síðari sje og góð og
gild, með tilliti til meiningarinnar í
kvæöinu, þá á hin enn þá betur viö
og er enn áhrifameiri, og auk þess
draga þær þarna hver úr annari. Síö-
ar í kvæöinu er líka talaö um „hjarta-
brenslunnar ofna“ og „hjartaö særö-
ist í Ieiknum”.
Svo eru t. d. „Svööusár sólskins-
círaumsins í „Hjartarím".
„Heyr mitt ljúfasta lag,
þenna lífsglaða eld“.
Þessi ótæki lífsglaði eldur, sem er hið
liúfasta lag, er höfuðsynd í kvæði
sem „Hún kysti mig“. Svo er sum-
staðar um of hrúgað saman lýsing-
um á því sama, svo sem í „Kvæðin
mín“ — 10 orð eða fleiri í stað eins.
Þetta er þar sem Pegasus lötrar.,
En margt er gott í bókinni, jafn-
vel heil kvæði, eins og „Vorsól“,
,,Þróttleysi“, „Aðfangadagskveld
jóla“ og „Skuggabjörg“. En hjer er
eigi tími nje rúm til að skrifa ná-
kvæmt um kostina fremur en gallana.
Þó get jeg ekki stilt mig um að skoða
nokkur gullkorn. Þá vil jeg fyrst fara
nokkrum orðum um kvæðið „Skugga-
björg“. Fyrst koma minningarnar,
ömurlegar og illar — með örvænt-
inguna að föruneyti. Þei, það er bar-
ið. Þar koma vofurnar. — Minning-
arnar, risnar úr gröf sinni, berja að
dyrum, eins og draugar, að kveldlagi,
Síöan fer skáldiö að hugsa um hverf-
ulleik lifsins — alt gleypir tímans
þára. En síöan skerpir hann róminn
— bitur á jaxlinn og reynir aö þerast
karlmannlega af, þótt hjartað sviði:
„Skamt er heim að Skuggabjörgum,
skellum undir nára.“
Svo býrjar kvæðið „Brennumenn":
„Blóðstoknir eru þeir ofnar,
sem ylja þeim náttmyrkrin svörtu.
Og glóandi rauður hver ofninn er,
og eldsneytið mannahjörtu."
Svona getur enginn kveðið, enginn
fundið svona til, enginn skilið bölið
— lífsbölið svo, að hann geti málað
það þannig — enginn nema sá, sem
er skáld, sem kveður.
1 „Mamma“ segir barnið:
„Og mundu bara úr barns þíns sál
hvað best þar er.“
Er þetta ekki fallegt? Er þetta
ekki barnslega hreint, en þó djúp-
Iiugalt?
í „Vorvegir", ástarkvæði:
„Sögunni líkur sólarmegin.“
Gefur þessi setning ekki umhugs-
unarefni? Dregur hún ekki upp heil-
an heim? Hugur lesandans er frjáls.
Skáldið segir mátulega mikið.
Athugum kvæðið „Þróttleysi".
Skáldið finnur það, að eigi er karl-
mannlegt að geta eigi varist grátin-
um, og hann segir við guð:
„Ó, guð minn, þaggaðu grátinn,
þú gafst mjer of viðkvæmt hjarta“.
Og í síðustu vísunni:
„Grafðu mig dýpra i gaddinn,
svo gráturinn heyrist ekki“.
í „Örbirgð“:
„Brotsjór um eyru mjer brestur,
— brimið nær hátt með flóði.
Rökkur í hjartað rennur,
rignir í hugann blóði.“
.Þessi vísa minnir á snildarvísu Jo-
hanns Sigurjónssonar:
„Bak við mig bíður dauðinn,
ber hann í hendi styrkri
hylhjúpan næturhiminn
heltan fullan af myrkri.“
í „Hjartarim" er meðal margs ann-
ars fallegs:
„Æskumannsins ólánsspor
eru stundum rímlaus kvæði.“
Þessi orð eru þrungnari sannleik og
snilli heldur en nokkuð annaö í bók-
inni.
í „Fölskvaðir eldar“:
„Þú veittir húmsins hrynjandi elfum
irá höllum óska minna.“
í „Hún kysti mig“:
»Jeg á gæfunnar gull,
jeg á gleðinnar brag. ,
Tæmi fagnaðar-full.
Jeg gat flogið í dag.“
Þetta: „Jeg gat flogið i dag.“ Er
hægt að lýsa snjallar, eða í styttra
máli, gleði sinni?
Og í sama kvætíi:
„Undir sepembers-sól
leit jeg sumarið fyrst.“
Og í gallagripnum „Til
„Á næsta fundi
er nóttin liðin,
og glaður dagur
í garðinn riðinn,
en engu glatað
og ekkert mist.
Þú verður föðmuð.
Þú verður kyst.“
Er þetta ekki einkennilega fallega
gletniblandin alvara?
Svona mætti lengi áfram halda.
Sækja gull í hvert einasta kvæði. Og
vel væri ef það gæti verið hreint.
En brotin geta verið góð líka. Sig.
Nordal mun fara Uærri um það.
Jeg býst við því, að menn, sem lesa
bókina, taki eftir því, hve mikið*yndi
Stefán hefur af orðinu „nakinn".
Ef til vill munu sumir hneykslast á
því. En þeir, sem lesa ljóð Stefáns
vel — þeir, sem læra að þekkja sál
þeirra, þeir undrast þetta ekki. Það
má svo að orði komast, að stemn-
ingin tæti hverja spjör utan af per-
sónum Stefáns. Alt verður að vera
svo, að það njóti sín að fullu — alt
verður að vera eins og það er— ekk-
crt af því, sem vani eða tiðska
hefur um það sveipað — ekkert af
því fær að vera í friði — það verður
að víkjs. Jafnvel ímynd drottins verð-
u.r að vera nakin — hún má eigi vera
sveipuð neinum dýrðar-, tignar- eða
helgiblæjum.
Stefán hefur eigi birt i bók sinni
nema annað kvæða þeirra, sem birt
eru í „Birkibeinum”. Siðasta vísan
í hinu kvæðinu er þó svona:
„Gleðin er gengin
og gullið á þrotum.
Það kveldar — jeg kvíði,
og kvæðið í brotum."
Hann mun og hafa þýtt nokkur
norsk kvæöi — einkum eftir eftir-
lætis-höfund sinn, Hermann Wilden-
vey.
Frágangurinn á bpkinni er alls ekki
svq góöur, sem við heföi mátt búast
eftir veröi hennar. En samt er það
auðsjeð, að höfundur hefur gert sitt
| til þess, að hann væri sem bestur.
Pappírinn er góður og prófarkalest-
j ur i besta lagi. En prentunin ekki að
sama skapi. Óþægilegt er það og
óviðkunnanlegt, að ekki skuli vera
blaðsíðutal á bókinni. Finst mjer það
sjervitska, en engin prýði. Þyki
mönnum ljótt að hafa blaðsíðutal of-
an við lesmál, þá geta þeir haft það
neðan á blaðsíðunum. En bókin er
I þess virði, að hún sje keypt. Minni
' mega laun höf. ekki vera.
Guðm. G. Hagalín.
Vestan um haf.
Eftir S. Á. Gíslason.
I.
Herra ritstjóri!
Fyrir löngu lofaði jeg að senda
þjer frjettapistla frá Amerikuferð
minni i sumar sem leið. En þegar
vestur kom, sá jeg fljótt að hyggi-
legast var að skrifa sem fæst á meðan
jeg var að kynnast, af því að svo
margt og margbreytilegt bar fyrir
augu og eyru, og erfitt að mynda sjer
heildarálit á mönnum og málefnum,
fyr en eftir töluvert langa dvöl, —
og síðan heim kom, hafa ýmsar ann-
ir tafið mig frá að efna loforð mitt,
og sjerstakar ástæður knúið mig til
að skrifa dálítið um Vestur-íslend-
iria í 2 önnur vikublqð, — ísafold og
Tímann — auk þess sem jeg hef
skrifað talsvert um kirkjufjelagið ís-
lenska í blað sjálfs mín, Bjarma.
Eins og kunnugt er, bauð Kirkju-
fielag Vestur-íslendinga mjer vestur
ti! 6 mánaða dvalar, og ætlaðist til
að jeg kæmi snemma í fyrravor, en
boðsbrjefið var svo lengi á leiðinni
og skipaferðr svo strjálar, að jeg gat
ekki farið hjeðan fyr en 6. júlí.
Er fátt að segja um ferðina vestur
með Gullfossi, nema gott samferða-
fólk og ágæta sambúð við skipstjoi-
ann, sem allir Gullfoss-farþegar
hrósa, eins og maklegt er.
Tveim sólarhringum eftir burtföi
vora frá Reykjavík, voru bátar settir
út fyrir borðstokka og hengu þar
í böndurn, með öllum útbúnaði, alla
leið, svo fljótlegra væri að bjarga
sjer, ef þýskur kafbátur yrði á leið
vorri. En ekkert ónæði höfðum vjer
af neinum björgunar-æfingum, sem
tíðkuðust um það leyti á farþega-
skipum milli Englands og Ameríku.
-—- Þar var farþegjum skipað í -bát-
ana oft á dag, til þess að hver skyldi
þelckja sinn stað á svipstundu, e!f
skipinu væri sökt.
Vjer hreptum þokur miklar fyrir
sunnan New-Foundland, eins og þar
er titt, og heyrðist þá einu sxnm
snemma morguns skotið skamt fyrir
aftan skipið. Skipstjóri var ekki lengi
að breyta stefnu skipsins og sigla
„fulla ferð“ i alt aðra átt en áður.
En engum skelk sCaut það oss í
bringu, því að vjer ferðamennirnir
vorum sofandi og fengum ekkert um
þetta að vita fyr en vjer vorum komn-
ir heilu og höldnu til New-York, og
enginn vissi heldur hver skaut, en
um það leyti og litlu síðar söktu
þýskir kafbátar mörgum fiskiskip-
um á þeim slóðum.
Eftir 8 daga ferð komum vjer til
Halifax, og lágum þar nærri 2 daga,
en fengum ekki að fara í land, og
vissum því lítið annað unx bæinn, en
að bæjarstæðið er einkarfallegt,
skógivaxnir ásar við djúpan og lang-
an vog, en borgin er ekki neitt sjer-
lega stórvaxin.
Frá Halfax til New-York var Gull-
foss 2 daga, og rjett fyrir utan New-
York mættum vjer herskipadeild á
leið til Englands. Voru þar stórir
tryndrekar með þúsundir hermanna,
tundurspillar, kafbátar, og loftför;
fór eitt loftfarið hringinn í kringum
Gullfoss, svo nærri, að vjer sáum vel
mennina sitja þar með sjónpípur, til
að gæta að oss.
Æðimargir eftirlitsmenn heimsóttu
oss um borð, bæði í Halifax og sjer-
staklega í Ne\y-York, en ekki voru
þeir neitt óþægiléga nærgöngulir við
oss farþegana, litu t. d. ekki í vasa
vora, enda sagði yfirmaðúrcþeirra við
mig, þegar við vorum að fára heim
aftur í vetur, að þeir teldu ekki nærri