Lögrétta - 12.03.1919, Blaðsíða 4

40
LÖGRJETTA
ems mikla ástæiSu til aö tortryggja
íslensk skip eins og skip annara Norö*
iirlandaþjóöa, af því aö ísland væri
svo langt frá Þýskalandi.
Þegar í land var fariö slóust í för
með mjer 5 vesturfarar hjeðan að
heiman, sem ætluðu til Canada, og
dvöldum vjer 3 daga hjá vesturfara-
presti frá Bornholm, síra Petersen i
45 Whitehall Street, sem ýmsir vest-
urfarar kannast við að góðu; útveg-
aði hann oss öll skilríki til fararmm
ar um Bandaríkin og norður til Can-
ada, sem síðar komu oss að góðti
haldi.
Mjer þótti fullheitt í New-York
þessa daga, um 96 stig á Fahrenheit
eða full 35 st. á Celsíus, og skoðaði
því borgina ekki eins mikið og ella
inundi. Og þegar jeg kom þangað
aftur, seint í október, fór mestallur
vlðdvalartíminn í að útvega mjer og
farangri mínum nauðsynleg skilríki
til brottfarar, svo að jeg er lítt fær
um að fara að lýsa New-York fyrii
þeim, sem aldrei hafa komið þangað 1
og þó allra síst fyrir þeim, sem aldrei
hafa í neina stórborg komið.
Umferðin á götunum og rafmagns-
sporbrautir í jarðgöngum og á háum
stöplum yfir götunum, mintu mig á
Berlín, þar sem jeg dvaldi vikutíma
árið 1905, en húsin i New-York eru
mörg miklu hærri en nokkurstaðar
sjást i Norðurálfunni.
í Manhattan eða aðalhluta borgar-
innar — „miðbænum" — eru um 1100
hús, sem eru meira en 10 hæðir fyrir
ofan götu, í sumum er „kjallarinn"
auk þess þrí- og fjórlyftur.
Hæst þeirra allra og hæst allra
skýjahalla (skyscraber’s) í heimi er
Woolworth-byggingin með 55 hæð-
um yfir götu, hún er 792 feta há, en
undirstöðu steinarnir eru 130 fet niðri
í jörðu. Ljósin í efsta turni hennar
sjást í 96 mílna fjarlægð utan af hafi,
þegar gott er skygni. Ýms stórhýsi
eru þar í grendinni með 30—40 gólf-
um, en ekki sýnast þau stórvaxin
frá útsýnispalli Woolworthússins.
Vitanlega er gólfflötur þessara
stórhýsa ekkert smásmíði, Wool-
vforth-húsið er um 62 metrar á lengd
og 48 metrar á breidd, og í mörgum
þeirra eru um og yfir 30 lyftivjelar
er flytja fólkið upp og ofan. Fara
sumar þeirra geysihart, um 600 fet
á mínútu og nema ekki staðar nema
á 5. eða 10. hverju gólfi. Ókunnugt
er mjer um ibúatölu í New-York nú,
en samkvæmt þriggja ára gömlum
skýrsum þaðan, var hún þá orðin
fjölmennasta borg í heimi.
í lögsagnarumdæmi Lundúnaborg-
ar, sem er 690 enskar ferhyrníngsmíl-
ur að stærð, voru árið 1914 taldir
7454440 íbúar, en í lögsagnarumdæmi
New-Yorkborgar, sem er 964 fer-
hyrningsmílur enskar, voru 7553662
ibúar.
Frá New-York fórum við með
járnbraut, sólarhringsferð, tilChicago
og dvölum þar einá fimm tíma.
Bandaríkjamenn kalla Chicago
stundum „undraborgina miklu" með
tilliti til allra framfara. Árið 1835
voru íbúar hennar ekki nema 500
manns, en nú eru þeir hátt á þriðju
miljón; er svo hraðfara vöxtur eins-
ríæmi í Ameriku, hvað þá annarstað-
ar.
Ýmsir íslendingar búa í Chicago
eins og kunnugt er, en engan þeirra
sá jeg, og sá jeg alt of lítið af Oorg-.
inni í bæði skiftin sem jeg kom þar,
til þess að reyna að lýsa henni.
Daginn sem jeg fór þar um á leið-
inni heim aftur, var í síðasta sinn
verið að safna til sigurláns Banda-
ríkjanna, og hef jeg hvorki fyr nje
síðar sjeð aðra eins umferð á stór-
borga götum, eins og þar var þá. Bif-
reiðin, sem jeg sat í, varð svo oft að
nema staðar vegna þrengsla, að jeg
var að hugsa um, hvort jeg mundi
ekki komast fljótar áfram fótgang-
andi, en ekki vildi jeg eiga á hættu
að villast, og ná svo ekki til járn-
brautarstöðvarinnar í tæka tíð.
Frá Chicago fórum við beint í
norður fyrir vestan vötnin miklu, og
komura til Minneapolis í Minnesota-
íylki eftir 14 tíma ferð. Hafði jeg
símað þangað á undan mjer til Davids
östlund, og beið hann vor á járn-
brautarstöðvunum og bauð oss öll-
wn til miðdegisverðar heim með sjer.
Því miður gátum við ekki þegið hið
góða boð hans, af því að við vorum
búin að síma til Winnipeg hvenær við
kæmum þangað og máttum ekki
dvelja nema eina stund í Minneapolis,
til þess að geta fylgt áætlun.
Samt skrapp jeg heim til hans til
að sjá konu hans og börn, sem heima
|Notið eingðngu
FKYSTIVJELAS
THOMAS THS. SABROE & 00., AAKHUS,
sem eru notaðar um allan heim og þykja
alstaðar bestar. Hafa hlotiö mikið lof og
fjölda hæstu verðlauna.
Iljer á*[landi eru vjelar þessar notaðar hjá Sláturfjelagi
Suðurlands, Reykjavík; Sameinuðu íslensku verslununum,
Akureyri, og ísfjelagi Yestuiannaeyja:
Eimsliipnfjolag íslancis
SamoinaSa gnfualJLipafjolagiS
nota eingöngu þessar frystivjelar í skipum sínum.
2700 vjelar af öllum stærðum þegar seldar.
Btðjtð um upptýsingar og verðllsta.
Einkasali á tslandi
Cr. J. Johnsen
Vestmannaeyjum.
0
s*
•H
a
m
M
h
O
>
■lH
S
■H
o
u
<H
u
d
o
V
■H
-P
CÖ
!»
o
o
l>
ca
laeikfimiskennara
til að kenna drengjum leikfimi vantar að barnaskóla Reykjavikur i. októ-
ber næstkomandi.
Umsóknir ásamt launakröfu komi til skólanefndar fyrir lok aprílmán-
aðar.
Girdiug>avir, þakjárn, Vatnspipur
o. m. fl. útvega ég á allra Jægsta verði í stærri stíl. — lleynið!
Reykjavík (Hólf 315).
Stefán B. Jónsson
voru, en stundin leið óðara en mig
varði, og náði jeg lestinni rjett á síð-
asta brottfararaugnabliki, og brá
heldur en ekki í brún, er jeg sá hvergi
samferðafólkið íslenska í vögnunum.
Það hafði beðið á járnbrautarstöðv-
unum, ekki gætt nógu vel að brott-
fararstund lestarinnar. Jeg hafði átt
að heita túlkur og leiðsögumaður
þess, og geymdi alla peninga og far-
seSla fyrir þaS sumt, svo jeg varS
hálfórólegur, aS fara aleinn frá því,
en hafði ekki tíma til aS stökkva aftur
af lestinni. Samt gat jeg kallaS út um
glugga til östlunds og beSiS hann
íyrir fólkiS. Lestarþjónarnir sögSu
mjer, aS lestin færi í stórum boga
utan um borgina og næmi snöggvast
staSar í útjaSri hennar hinu megin,
og ætlaSi jeg, er jeg heyrSi þaS, aS
fara þar af lestinni og fá mjer bifreiS
tíl baka aftur, en um leiS og lestin
brunaSi aS stöSinni komu Östlunds-
hjónin í tveim bifreiSum meS alt sam-
terSafólk mitt, og þótti mjer þær
íara heldur hart, eftir því sem vant
er aS aka bifreiSum á stórborga göt-
um, enda tóku bifreiSarstjórarnir 5
dollara hvor fyrir ómakiS. En fyrir
þetta snarræSi, sem vitaskuld var
Östlund einum aS þakka, gátum viS
öll haldiS áfram ferSinni eins og ætl-
aS var.
Á leiSinni heim aftur varS jeg svo
naumt fyrir aS ná í Gullfoss í New-
York, aS jeg gat ekki heldur þá haft
nema stundar viSdvöl í Minneapolis.
BiSu þau mín þá aftur á járnbrautar-
stöSinni David Östlund og frú hans
og sömuleiSis Sigurjón trjesmiSur ui
Reykjavík, sem býr þar í borginni,
cg fór D. Östlund meS mjer til St.
Poul, til þess aS skrafa lengur viS
mig.
Hann liet mj'ög vel yfir bag sínum
og starfi; hefur hann eins og kunn-
ugt er, alveg slitiS sambandi sínu viS
siöundadags aSventista, og vinnur
eingöngu aS bannlagamálinu meSal
NorSurlandabúa í Minnesota, sem
cru þar næsta fjölmennir. Hann hefur
1800 dollara árskaup hjá bannlaga-
fielaginu og allan ferSakostnaS auk
þess; kvaSst hann oft ekki vera
heima nema 3 daga í viku og kunna
mjög vel viS starfiS.
ÞaS hafSi komiS til orSa á milli
okkar, aS jeg yrSi meS honum í fyr-
irlestraferS vikutíma eSa svo, síSast
í október, og var bannfjelagsstjórnin
búin aS samþykkja þaS fyrir sitt leyti,
meS sjerstöku tilliti til þess, aS jeg
væri nýkominn frá „fyrsta bannlandi
beimsins", en þá kom spanska inflú-
ensan, og meS henni allsherjar funda-
bann, bæSi í því fylki og víSar í
NorSur-Ameríku, og því varS ekkert
ur þeirri ráSagerS, svo aS jeg fór
nærri því jafn ókunnugur NorSur-
iandafólki í Bandaríkjunum og jeg
kom, nema þá helst í New-York, þar
sem jeg bæSi bjó meS NorSmönnum
og Dönum, hlustaSi á norskar guSs-
þjónustur og flutti sjálfur ræSu í
norskri kirkju kveldiS sem jeg kom
aftur til New-York, fám stundum eft-
ir 60 stunda járnbrautarferS frá
Winnipeg.
Annars eru þessar löngu járnbraut-
arferSir hvergi nærri eins þreytandi
og ókunnugir kunna aS ætla, ef ferSa-
maSurinn hagnýtir sjer svefnvagn og
ýms önnur þægindi, sem í boSi eru,
— fyrir aukaborgun — í lestunum
— og verSur hvorki „sjóveikur“ viS
bristinginn nje andvaka, þótt lestin
blási á vikomustöSum á nóttum.
Skömmu fyrir ófriSinn kostaSi
járnbrautarferS frá New-York til
Winnipeg, sömu leiS og jeg fór, ekki
nema- um 40 dollara, en nú kostaSi
farbrjefiS 57 dollara, hver máltíS í
lestinni rúman dollar og aSgangur
aS svefnklefum á 4. dollar hverja
riótt, enda meira þegar meS eru tal-
in ómakslaun til þjónanna, sem al-
staSar eru á þessari JeiS hálfsvartir
kvnblendingar.
Útsýni úr lestinni er víSa ljómandi
fagurt á leiSinni, skógi vaxnir ásar,
þiettbýlar og stórhýstar sveitir meS
ökrum og aldingörSum og fjölmarg-
ar borgir, sem lestin dvelur í 5 til 10
fnínútur. Fegurst borga þótti mjer
St. Poul og Minneapolis, sem mega
lieita tvær samvaxnar stórborgir.
Sat jeg úti á lestarpalli er viS fórum
þar um í glaSa sólskini, hjá norskum
iestarstjóra, og skiftumst á, hann aS
segia mjer frá borgunum, 0g jeg aS
segja honum frá „gamla landi" for-
eldra hans, er hann hafSi aldrei aug-
um litiS, en oft dreymt um.
Jafnframt leyfi jeg mjer aS ráS-
leggja hverjum þeim, sem ætlar hjeS-
ar. aS heiman um New-York til
Winnipeg, aS ætla sjer vilcu til iq
c.aga til fararinnar um Bandaríkin,
og nema fyrst staCar í Buffalo; raun-
ar eru þar vasaþjófar, sem tóku t. a,
„í leyfisleysi" 2 peningabuddur úrvös-
um okkar, en í annari var samt elckert
annaS en gamall lykill, og í hinni 5
eSa 6 dollarar, — en skamt frá borg-
inni er Niagara-fossinn,og þaS borgar
sig, aS mæta vasaþjófum þegar hann
er annarsvegar.
í Chicago og St. Poul ættu ferSa-
mennirnir líka aS nema dálítiS staS-
ar, til aS skoSa sig um, og er þaS ó-
bætt þótt hann hafi ekki fullar hend-
ur fjár, og sje ekki nema „fleytings-
fær“ í ensku, ef hann er ekki alveg
ókunnugur stórborgum áSur, og þarf
ekki aS annast neitt mállaust sam-
ferSafólk. Sje hann hræddur um aS
komast í hendur óhlutvandra leiS-
sögumanna, er best aS fá sjer ein-
kennisbúinn bifreiSarstjóra á járn-
brautarstöSinni, eSa snúa sjer til K.
F. U. M. í viSkomandi borg.
fslonsk frnlfl og ðnnur.
IX.
Svo erfitt sem þaS er á Islandi aS
verSa visindamaSur, þá mátti þó bú-
ast viS því, aS einmitt hjer á landi
mundu verSa fundin þau sannindi
fyrst, sem leiSa til þess, aS stefnunni
sje breytt, aS þau yrSu fundin ein-
rnitt hjá þjóS, sem hefSi tekiS sig út
úr til þess aS forSa einhverju mikils-
verSu, sem hafSi þó áunnist viS fram-
sókn mannkynsins. En paS var þaS,
sem þeir landnámsmenn, sem vjer
köllum íslendinga, gerSu fyrst, án
þess þó, aS þeim væri þaS sjálfum
ljóst, nema aS nokkru leyti. Og vjer
verSum aS glöggva oss betur á þýS-
ingu landnámsins hjer, ef tilgangin-
um á aS verSa náS. Ef vjer lítum yf-
ir sögu mannkynsins, þá sjáum vjer
hvernig meir og meir er stefnt til
csigurs fyrir hann aríska kynstofn.
Sá mannkynsstofninn, sem hæst
stefndi, hefur ekki náS aS þroskast,
eins og ekki var viS aS búast, þar
sem Vítisstefnan hefur veriS ráSandi
á jörSu hjer; en þaS er einmitt ein-
kenni þeirrar stefnu, aS hiS betra nær
síSur þroska. ÞaS er helst eins og
einhver vorblær í lofti á þeim öldum
er menningartilraunir Aríanna virSast
helst ætla að takast. Hin gríska til-
raun í þá átt er einn bjartasti blett-
urinn. En allar þær tilraunir mis-
tókust. Arískum trúarbrögSum hefur
veriS útrýmt úr Evrópu, og úr þeim
löndum, sem undir Grikki og Róm-
verja lágu áSur; arísku málin, gríska
og latína, eru horfin. Norrænan, sem
elnu sinni gekk svo víSa yfir, er líka
horfin burt úr Evrópu. En þaS er þó
eitt af því, sem sýnir, aS mannkyn
vorrar jarSar er ekki alveg heillum
borfiS, að þessu merkilegasta máli
jarSarinnar varð forðaS hjer áíslandi.
Hjer, hjá þessari niSurbældu og kúg-
uSu þjóS, leyndist vonarneistinn, sem
á aS lifna af þaS ljós, er lýsi mann-
kyninu á rjetta leiS.
* , .. X'
Landnámsmönnunum íslensku kom
auSvitaS ekki til hugar, aS þaS væri
til þess aS forSa merkilegasta tungu-
máli jarSarinnar, sem þeir rjeSust í
svo erfitt fyrirtæki. En hitt má frem-
ur segja, aS þeir hafi ætlaS sjer, aS
stofna á Islandi fullkomnara mann-
fielag, en þaS, sem í Noregi var, und-
ir harSstjórn ránsmannsins. Mann-
fjelagiS sem hinir fyrstu íslensku for-
feSur vorir stofnuSu, var frjálslegra
en í öSrum löndum. ÞaS var goSa-
riki. Ríkjasamband var hjer, og
stjórnendur ríkjanna voru goSar;
menn sem var kallaS aS færu meS
goSorS; guSirnir töluSu fyrir þeirra
munn, aS því er menn hjeldu, þeir
voru mediatores, önnuSust samband-
iS milli guSa og manna. — Menn hafa
ekki tekiS nógu vel eftir því, hvaS
þýSir í fyrstu „aS fara rtieS goSorS".
— Var þetta mjög merkilegt fyrir-
komulag og merkilegt samband, þó
aS menn gerSu sjer altof rangar hug-
myndir um þessar verur sem þeir
kölluSu guSi. Einn af þessum guS-
um hjet Baldr; orSiS þýSir: hinn
biarti, einsog flest nöfn á guSum.
Og takiS eftir, hvernig honum er lýst.
,.Hann er svá fagr álitum ok bjartr",
segir Snorri „at lýsir af honum....
hann er fegrst talaSr ok líknsam-
astr, en sú náttúra íylgir honum, at
engi má haldask dómr hans". Hversu
merkileg þessi lýsing er. Snorri
gleymir ekki aS minnast á málsnild
Baldurs, og getur þess einnig, þó aS
þaS sje óljósar sagt, aS hann er svo
langt á undan hinum guSunum aS
\itsku, aS þeir fara ekki eftir orS-
um hans. Og einmitt þess vegna er
það Loki, en ekki Baldur sem sigr-
ar. Framsóknin til ósigrandi lífs mis-
tekst.
Baldur er með Ásum hinn mikli
kennari, sá sem er aS leitast viS aS
kenna þeim leiSina til sigurs á dauS-
anum og ávalt fullkomnara lífs. Og
svo nálægt var þar komiS sigri, aS
! unnist hefSi, ef ekki hefSi hatriS
fengiS blindnina í HS meS sjer. Eng-
ii goSasaga er merkilegri en saga
Baldurs, og hún gat ekki komiS upp
! annarsstaSar á jörSu vorri en þar
sem best var sótt í áttina til sigurs
fyrir lífiS, þar sem vaxarbroddurinn
var, þessi vaxtarbroddur sem nú hef-
ur veriS aS visna um hríS.
XI.
Landnámsmennirnir voru af merki-
legustu ættum á NorSurlöndum, þaS
er aS segja af merkilegustu ættum á
jörSu. hjer. Menn skilja ekki sögu
íslendinga og íslendingasögur ef
þeir vita þetta ekki. Vjer værum und-
ir lok liSnir á landi hjer, ef ekki hefSi
veriS mikiS til aS missa af. Og þaS
er oss til vonarauka, aS skilja hvern-
ig þjóSin er ættuS; komandi kyn-
slóSir munu endurreisa atgjörviS, og
betur. Sumir hinir fyrstu íslend-
ingar voru konungar, en konungs-
nafniS var lagt hjer niSur, og eins
hersis; nafn höfSingjans varS goSi j
og bóndi. íslendingasögur eru mest
um þaS, hvers vegna þessi merki-
Iega mannfjelagstilraun, sem hjer var
gerS, mistókst, hvers vegna Alþing —
sem ekki hefur veriS endurreist enn
eíns og þarf og má — varð aldrei
það, sem til var stefnt. En af íslend-
ingasögum verSur einnig ljóst, viS
h.verju má búast, af fólkinu hjer,
þegar þroskaslcilyrSin batna. Njála
er mesta listaverkiS, sem fram hefur
komiS á NorSurlöndum, og þó meira
en listaverk. Egla sagan um einn
af toppum hins norræna kynstofns;
Njála um annan. Njála er sagan um
Baldur NorSurlanda. Spámannsauga
Njáls uppgötvaSi hann, og spámanns-
auga Njáls uppgötvaSi aftur Hösk-
uld, sem honum var líkastur. En
þó kom fyrir ekki. Hatur og blindni
lögSu saman og eyddu sigrinum, sem
hjer hefSi unninn orSiS. Og á þrett-
andu öldinni er svipuS sagan. Baldur
þeirrar aldar var, held jeg, bróSir
þess, sem söguna hefur sagt af Gunn-
ari, og Gunnari ekki síSri.
Helgi Pjeturss.
Ahugasemd.
í V. kafla greinar minnar á aS
standa ,,í svefni" á eftir „meSvitund
mannsins".
Fyrir noctas, les: noctos.
í VI. kafla hefur falliS úr á eftir
orSunum „birtu yfir“: þessi orS hins
gríska spekings, eins og. H. P-
Flugferðir til póstsambanda eru nú
aS rySja sjer til rúms meS hröSum
skrefum erlendis. Nú á aS fara að
koma á flugsambandi eftir endilangri
Afríku, milli Kap, á suðuroddanum,
og Kairo, og milli Kairo og Khartum
elga aS verSa verSa fastar flugferSir.
Járnbrautargöng milli Englands og
írlands. í enskri fregn hefur nýlega
veriS sagt frá því, aS vegamálaráSa-
neytiS taki til íhugunar, aS koma því
verki í framkvæmd.
FjelagsprentsmiSjan