Lögrétta - 10.12.1919, Blaðsíða 1

Utgetandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastrxti 11.
Talsími 359.
Nr. 52.
Reykjavik 10. des. 1919.
Einar H. Kvaran
sextugur.
6. þ. m. átti Einar H. Kvaran rit-
höfundur og skáld sextugsafmæli.
Pann dag barst honum fjöldi skeyta
með hamingjuóskum, og margir vin-
ir hans heimsóttu þau hjónin, til þess
&S votta þeim samúð sína við þetta
'ækifæri.
Einar H. Kvaran hefur frá æskuár-
um notið vinsælda hjá íslenku þjóð-
tnni fyrir skáldrit sín. Og þær vin-
sældir hafa ekki hjaönað með árun-
um, eins og stundum vill verða, held-
ur faríð mjög vaxandi eftir því sem
aldur færðist yfir hann, enda hefur
hann verið mikilvirkastur á sviði
skáldskaparins einmitt nú á síðari ár-
um, og frá þeirn eru þær skáldsögur
fians, sem mesta aðdáun hafa vakiS.
Mikinn hluta æfi sinnar hefur hann
einnig starfað að blaðamensku, og nú
um langt skeið að nýrri vakning á
sviði trúmálanna. Yfir höfuð er Einar
H. Kvaran einn af allra fremstu and-
ans mönnum þessarar þjóðar.
Líklegt væri að eitthvert af tíma-
riturn okkar mintist rækilega bók-
mentastarfsemi hans nú við þetta
tækifæri.
Á afmælisdag hans kom m. a. til
hans fjögra manna sendinefnd, sem
færði honum, í sínu nafni og margra
annara, dálitla peningjöf, að upphæð
5800 kr. í nefndinni voru Ásgeir Sig-
urðsson konsúll, Isleifur Jónsson
kennari, Sigurjón Pjetursson kaup-
maður og Þorst. Gislason ritstjóri.
Afhenti hinn síðasttaldi honum send
ijiguna með þeim ummælum, að hún
ætti að skoðast sem vottur um vina
lmg og þakklæti fyrir mikið og gott
starf E. H. K. á sviði ísl. bókmenta
og fyrir andlegt líf íslensku þjóðar-
innar yfirleitt. Óskaði síðan, að hann
ætti enn eftir langt líf og mikið starf.
Hamingjuóskaskeytin, sem E. H.
K. fjekk á almælisdeginum, voru,
eins og fyr segir, fjöldamörgf Úr
þeim skulu að eins leknar hjer upp
tvær stökur.
önnur er svohljóðandi, send utan
af landi: ,
„Þú ert jöfur lista lands,
lýsir tímabilið;
eftir sextíu ára krans
ættirðu „nóbeÞ skilið.“
Hin er frá Hallgr. Jónssyni kenn-
ara, svohljóðandi:
„Auðnast þjer hefur að eiga
yl handa þessu landi;
samtiðin bindur þjer sveiga,
sextugur brautryðjandi."
Hr. Einar Jd. Kvaran hefur beðiö
Lögr. fyrir eftirfarandi
Þökk.
Sú stórkostlega sæmd og ástúð, sem
mjer var sýnd á sextugsafmæli rnínu,
með heimsóknum, fjegjöfum, sím-
skeytum og brjefum, var mjer eitt-
hvert mesta furðuefnið, sem fyrir mig
hefur komið á þessum 60 árum mín-
tim. Jeg finn svo vel til þess, hvað
lítið jeg á þetta skilið. En hjartanlega
þakklátur er jeg. Því rniður get jeg
ekki náð til allra, sem jeg ætti að ná
tíl, að þakka þeim sjerstaklega, af
því að jeg veit ekki nöfn allra, sem
átt hafa þátt i gjöfunum. En innileg-
ustu þakkarkveðju sendi jeg öllum,
sem með svo margvíslegum hætti hafa
sýnt kærleiksþel sitt til mín.
Einar H. Kvaran.
Ferð lil Uesimaiaeyja 1919.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
------- Nl.
Allmikil breyting hefur orðið niðri
við höfnina. Gömlu krærnar — svo
nefnast i Eyjunum hús þau, er menn
salta fisk sinn í og geyrna í veiðar-
iærin — sem áður stóðu niðri við
siávargötuna, eru nú komnar á kafla
langt frá sjó, því að settur hefur ver-
ið upp pallur, langt út í höfnina, og
á honum reistur heill kráabær, alt á
stólpum; en þar er mikið þrifalegra
en uppi í gömlu kráagötunum, því
að ait skolavatn og óhreinindi frá
íiskinum fellur niður um pallinn og
í sjóinn. En í götunum við gömlu
krærnar er þrifnaðinum mjög ábóta-
ant; er mönnum mikil raun að
þessu, en það er erfitt að kippa þessu
i lag, því að vatnsskortur er mjög
mikill í Vestmannaeyjum, þar sem á
miklu vatni er þörf, og það er eitt af
hinum mestu nauðsynjamálum Eyja-
rnanna, að geta fengið nóg og gott
vatn. En sennilega mætti með ekki
mjög miklum kostnaði fá mótordælu
sem tæki upp nóg af sjó til þess að
skola burt óþverranum frá kránum.
Þeir eru líka í vandræðum með all-
an fiskúrgang, síðan gúanóverk-
smiðjan varð að hætta, eins og áð-
er sagt. Hún er eitt af hinu nýja í
Eyjunum og "íshúsið, hið fyrsta og
citt af þeim fáu hjer á landi, sem
franrleiða frost með vjelum (kol-
íýru).
Mótorbátasmíðar eru þar tölu-
verðar og mótorviðgerðasmiðja, og
mikil atvinna við fiskverkunina, en
þó fara margir til annara hjeraða
cinkum Austfjarða, á sumrin.
Húsum hefur eðlilega fjölgað með
aukinni fólksmergð, og eru mörg
þeirra snotur, og hvert einasta hef-
ur nafn, en engin götunúmer enn þá,
enda er það garnall siður þar; í stað
gömlu nafnanna, sem höfði: oft all-
mikinn útlensku-keim: London,
Mandal, Landlyst o. s. frv. cru nú
1- omin: Breiðablik, Hof, Hlið o. s.
frv. Raflýsing (frá aflstöð í miðjum
bæ) er nú í öllum húsum, einmg i
bæjunum fyrir ofan hraun (Ofanleiti
o. f 1.), en aflstöðin er nú ekki leng-
ur fullnægjandi.
Verslanirnar eru margar og farn-
ar nokkuð að skiftast eftir vöruteg-
undum, sem seldar eru. Um síðustu
aldamót var Bryde hjer um bil ein-
valdur.
Mikið hefur verið grætt út af kar-
tölfugörðum og túnum á síðari ár-
rm.enda hafa menn nógan áburð i
fiskslóginu og allmikið mólendi að
rækta; má nú heita að allur mórinn
frá kaupstaðnum og upp að Helga-
íelli sje nú undir ræktun, og svo
má taka hið skársta af hrauninu; en
af því er þó meira tekið til fiskþurk-
unarreita.
Einn flutningsbíll var kominn til
Eyjanna í sumar og von á fleirum,
en slæmur galli er þar á, að flestar
götur eru svo mjóar, að tveir bílar
geta tæplega mætst.
Stór barnaskóli hefur vcrið reist-
ur uppi undir kirkju og kirkjan.
Landkirkja, ein af merkustu kirkj-
nm á landinu, hefur verið endurbætt
mikið, en altaf er mikill raki í henni.
Af fyrirtækjum til andlegra þrifa
má nefna blaðið „Skeggja“, sem hef
JJr komig út í tvö ár. Svo er komið
upp Bíó-leikhús. ^Fótboltafjelög eru
þar og lögð allmikil rækt við þá
hollu iþrótt, og sund er kent þar á
liverju sumri í höfninni. Sýnir það
?ð Vestmanneyingar hafa hug á í-
þróttum, enda eru allir góðir og
gamlir Eyjamenn íþróttamenn að
eðlisfari, því að bjargam'enti voru
þeir meðal hinna fremst hjer á landi,
(vn nú er sú list því miður að ganga
úr sjer, þar sem fuglaveiðarnar eru
meira og meira að missa gildi sitt
fyrir þá, og fólkið er orðið srneikt
við það, að ungir drengir sjeu að
tildra sjer hátt í björgunum.
Jeg hef nú minst lítið eitt á sitt
af hverju viðvíkjandi breytingum
þeim, sem orðið hafa i Eyjunum síð-
ustu áratugi, og það mætti halda
lengi áfram. Jeg læt hjer staðar num-
ið með þeirri spá, að ekki verði minni
breytingar á næstu tveim áratugum,
ef höfnin verður gerð góð og nóg
vatn fæst.
Aðalerindi mitt til Eyjanna í þetta
sinn, var að útvega rnjer gögn til
aldursrannsókna á fiski, einkum
longu, sem svo mikið aflast af við
Vestmannaeyjar, og svo af þorski o.
fl. Jeg var svo heppinn, að þar var
besti afli af þorski, löngu, ýsu, síld
o. f 1., meðan jeg stóð þar við, og gat
því fengið það sem jeg þurfti. Reru'
menn, eða öllu heldur fóru menn, á.
niótorbátum til Dranga, og fengu þar
j>ennan afla. Var mest veitt á hald-
íæri og bera öngla, minna á lóð, og
verið úti á nóttunni. Drógu menn oft
i einni ferð fyrir 50—100 kr. eða
meira, og mátti það heita gott utan
vertíðar, þegar margir eru burtu.
(Þeir hafa vist ekki allir haft betri
hlut). Lögðu menn saman á 6—8 mót-
orbáta. Á einum þeirra voru flestir
básetar formenn, Friðrik Svipmunds-
son, Þorsteinn í Laufási og aðrir
þektustu formenn Eyjanna, og var
okki að furða, þó’ að þeir kæmu heim
"með sæmilegan afla, þegar þeir lögðu
svona saman. Menn fiskuðu við laust
og höfðu oft síldarreknet fyrir rek-
akkeri og veiddu síld um leið, síld
scm var í óðaönn að hrygna allan á-
gúst. Þetta var nýstárlegt fyrir mig,
því að áður hafði jeg ekki sjeð sum-
argjótandi síld, nema í Faxaflóa.
Eins og áður var sagt, var veðrið
ekki alt af sem skemtilegast, meðan
j*eg dvaldi í Eyjunum, bæðf kalt og
hráslagalegt. Var það því oft besta
skemtun mín á kveldin að sitja heima
> Stakkagerði og spjalla við húsbónd-
ann. Gísli er uppalinn í Mýrdal, lærði
gullsmíði í Reykjavík, gerðist svo
bóndi og formaður í Eyjunum og gat
sjer einkurn orðstír sem ,einn af allra
fimustu og áræðnustu bjargamönn-
um í Vestmannaeyjum. Sagði hann
n:jer marga sögu af ferðum sínum i
björgin; og væri gaman og fróðleikur
i því, að hann ljeti sumt af því koma
íyrir almenningssjónir. Mætti af því
sjá, hve ótrúlega mikið menn tefla
oft á tvær hættur og voga lífi sinu 1
biarggöngum, og hve mjög það reyn-
ir oft á karlmensku, krafta, á stillingu
og snarræði. Og oft var mikið vogað
fyrir lítinn feng. Jeg býst við að nú
mundi fáum þykja tilvinnandi að
stofna lífi sínu í hættu fyrir nokkra
lunda. Þeim fækkar nú, góðu, gömlu
tjallamönnunum i Vestmannaeyjum
og væri jrví meira i það varið, að
geta fengið eitthvað á prent eftir einn
hinn fimasta Jreirra og minnugasta.
Nú er Gísli orðinn förstjóri kaupfje-
lagsins „Bjarma“ og virðist fara jafn-
vel úr hendi fjelagsstjórnin nú og for-
menskan eða fýlaferðirnar í gamla
daga, og er hann þó hálfsextugur.
Annars er hann lesinn maður og
manna fróðastur í sogu Vestmanna-
eýja, og auk þess fornfræðingur og
afar athugull á alt dýralíf eyjanna,
bæði á landi og í sjó. Síðan Þorsteinn
sál. læknir fór úr Eyjum, hefur hann
verði þar fulltrúi Náttúrufræðisfje-
lagsins, og útvegað því margan góð-
an grip, og haft sjerlega gott lag á
því að fá Vestmanneyinga til þess að
gefa því alt fásjeð eða merkilegt, sem
þeir hafa fengið. Jeg skrifaði sumt
upp, sem Gísli sagði mjer, og hef
greint frá sumu af því hjer að fram-
ari.
16. ágúst hafði jeg lokið þvi, sem
jeg helst jrurfti að gera í Eyjunum.
Hafði jeg ætlað rnjer að fá far heim
með „Suðurlandi", hinu nýja strand-
ferðaskipi Reykvíkinga, sem þá var
væntanlegt frá Höfn, en því seinkaði
og tók jeg því far með strandferða-
skipi Jreirra Skaftfellinga, mótor-
bátnum „Skaftfelling", sem fór það-
í.n um kvöldið viðstöðulaust til
Reykjavíkur. Komumst við af stað
kl. 8 um kvöldið. Var snarpur aust-
anvindur, besta leiði, og allmikill
undirsjór af suðaustri, því að af-
spyrnu austanrok hafði verið daginn
áður. Gekk ferðin mjög greitt, og
vorum við um fótaferðartíma næsta
dag við Reykjanes. Ekki hafði mjer
orðið svefnsamt um nóttina. Jeg lá i
káetunni í rúmi vjelstjórans, en svo
var mikið skarkið og skruðningurinn
at vjelinni, sem hamaðist þar rjett
hiá, að það var eins og hundrað rokk-
skrjóðar við þráðarspuna, og sjór-
mn, sem gnauðaði á súðinni við eyr-
c.ð á mjer, velti „Skaftfelling“ svo
mikið, að jeg varð öðru hvoru að
halda mjer til þess að velta eltki fram
ur. Eitt sinn hrökk jeg upp við það,
að olíuofn var farinn að dansa á gólf-
inu. Ætlaði jeg að staulast á fætur
til þess að handsama dýrið, en þá
kom skipstjóri niður, og gerði bráð-
an endir á gleði hans með því að
sparka honum út í horn, og láta hann
vita, að það væri ekki hans embætti
að skemta mönnum með dansi um
miðja nótt.
Allmargir farþegar voru með. Við
vorum Jrrír í káetunni. Jóhannes í
túmi skipstjórans beint á móti mjer,
en hann kemur ekkert við þessa sögu.
því að hann bærði aldrei á sjer alla
nóttina, fremur en að hann væri
dauður, sem hann þó ekki var, en
langt mun hann hafa verið leiddur.
'•/ið vorum báðir langsummenn, en
þriðji maðurinn og þversummaður
var Páll, ekki ritstjórinn, því að nú
var hann ekki með, heldur sá sem
auglýsir í Skeggja. Hann lá á setu-
bekk undir framþili, þverskips. En
bekkurinn var eins og rúmið, sem
Prókrúster hafði forðum handa löng
v.m mönnum, alt of stuttur handa
Páli (hefði verið mátulegur handa
rítstjóranum með sama nafni), svo
að hann varð ýmist að liggja saman-
brotinn eins og stafurinn, sem ekki
má lengur sjást í „Lögrjettu", eða
hann teygði svo mikið úr sjer, að
hann lá með höfuðið ofan á Jóhanni
en fæturna ofan á mjer. Hann svaf
ekki vel og leið illa.
En, án garnans, það er ekki gam-
an fyrir skipshöfnina á „Skaftfell-
ing“ að verða að taka á móti farþeg-
um og láta þá hafa rúmin sín. Það
veitti ekki af plássi fyrir svo sem 10
íarþega, og að sjálfsögðu ættu skips-
menn að fá mestan hluta af gjaldi
J'VÍ, sem tekið er af farþegum, minna
mætti Jrað ekki vera. Og svo vilja
vesalings mennirnir, að góðum Skaft-
íellinga sið, gera gestum sinum alt
ems þægilegt og frekast er unt.
„Skaftfellingur“ er besti bátur,
.-ióskip gott og sterkur og með full-
tn seglkraft, og því fær i flestan sjó.
T.lann á að sigla á allar hinar mestu
hafnleysur landsins, frá Ingólfs-
höfða að Vestmannaeyjum, alt sum-
arið og fram á haust, og er skiprúm
á honum víst góður skóli í sjómensku
cg aðgætni fyrir unga menn. Nú var
öll skipshöfnin Mýrdælingar.
Við Garðskaga var mjög mikil síl-
ferð; mikið af ýmiskonar fuglum, þar
á meðal nokkrar súlur. Ein sat á
siónum, sýnilega búin að eta sjer til
óbóta. Báturinn rann rjett fram hjá
henni, en hún gat ekki flogið upp;
hljóp jeg skyndilega út að borð-
.stokknum og æpti að henni, varð hún
svo hrædd, að hún gerði sitt ýtrasta
til að taka sig upp: ældi sem sje hálf-
meltri síld til þess að ljetta á sjer,
en var samt of þung og varð að hætta
við, og sitja með óbættan skaðann.
Þetta er súlunni líkt.
Kl. 1 e. m. köstuðum við akkeri á
Reykjavikurhöfn og höfðurn verið
rjetta 17 tíma á leiðinni frá Vest-
mannaeyjum. Þegar jeg steig á land
rigndi svo mikið, að jeg var í vafa
um hvort jeg væri á landi eða í sjó.
En það var lika ein síðastá hunda-
dagaskúrin sumarið 1919, nokkurs
konar útklykking. Jeg stóð þarna
með farangur minn í oliugalla, en
engin hræða sást, sem vildi flytja
dót mitt — það var um hámessuna;
loks gat jeg fyrir góð orð og góðan
betaling, fengið tvo drengi, sem rjeðu
yfir hjólbörum, til að taka dótið heim
_til mín, og var háfermin svo mikil á
hjólbörunum, að jeg varð að styðja
svo að alt færi ekki um koll. Það var
riett eins og væri hafnarverkfall.
Vesalings samferðamenn minir, sem
engan þektu, voru í vandræðum með
XIV. ár.
sig og sitt dót. Það er yfirleitt blönd-
nð ánægja að koma til Reykjavikur
á sumrin. Engin mannhjálp, hvað
sem á liggur, ekkert húsnæði fyrir
aðkomufólk og enginn matur handa
þeim sem heirna eiga þar, fremur en
hinum. Jeg hafði samt verið'svo for-
sjáll, að biðja mann, sem var að
lenda í Vestmannaeyjum, þegar jeg
var að fara út í „Skaftfelling", að
selja mjer ýsu fyrir 1 krónu. Hann
taldi mjer fjórar kurlýsur ■— 16—20
jmnd — mjer ofbauð hvað þetta var
édýrt og það hefði vist Guðjón & Co.
gert líka. Jeg hefði getað okrað áþeim
i höfuðstaðnum; kaus þó heldur að
hafa soðningu til næsta máls, en þótti
varlegra að hylja þær vandlega á
leiðinni um borgina. Jeg komst slysa-
laust með þær heim, og þar með var
ferðinni og er sögunni lokið.
Utanför biskups.
Biskupshjónin fóru hjeðan 30.
september, en komu 30. nóvember.
Það- var tilefni fararinnar, að
l.iskupi vorum komu boð frá gnð-
fræðideild Karpmannahafnarháskóla,
meðfram að undirlagi Dansk-ís-
lenska fjelagsins, um að flytja fyrir-
lestra á Háskólanum um kirkjusögu
íslands. Fyrirlestrar þessir voru 6
að tölu, og flutti biskup þá dagana
13.—22. okt. Efni fyrirlestranna var
„Kirkja íslands frá siðaskiftunum til
vorra daga.“ Voru fyrirlestrarnir
mjög vel sóttir, bæði af stúdentum,
háskólakennurum (sjerstaklega úr
guðfræðingadeildinni) og ýmsum ut-
cnháskólamönnum, .hæði körlum og
konum. Á undan fyrsta fyrirlestrin-
um leidri forstjóri guðfræðideildar.
orófessor dr. J. C. Jacobsen, ræðu-
mann fram fyrir áheyrendur, ávarp-
aði hann hlýjum orðum í nafni deild-
arinnar og þakkaði honum fyrir, að
hann hefði orðið við tilmælum henn-
ar, og bað hann vera þar velkominn.
Að loknúm síðasta fyrirlestrinum
þakkaði sami maður biskupi í nafni
háskólans og guðfræðideildarinnar
fyrirlestraflutninginn mjög hlýlega
og ljet þá ósk í ljósi, að fyrirlestr-
arnir yrðu prentaðir hið fyrsta. Degi
seinna sat biskup veitslu mikla á
heimili forstjóra guðfræðideildarinn
ar, og var þangað boðið aðallega há-
skólakennurum nokkrum helstu
mönnum borgarinnar andlegrar
srjettar (t. a. m. Sjálandsbiskupi).
Hinn 24. okt. efndi Dansk-Islansk
Samfund til samkomu einnar mikillav
i samkomusal fjelagsins Kvindelig
Læseforening. Flutti biskup þar að-
altöluna. En á eftir var borðhald
ræðumanni til héiðurs, og flutti
stjórnardeildarforstjóri P. O. A. An-
dersen, ræðu fyrir minni biskups, og
þakkaði honum fyrir allan þann
stuðning, sem hann hefði frá fyrstu
látið dansk-ísl. fjelaginu í tje.
I Danmörku er nefnd manna, sem
nefnist „Dansk-íslenska kirkjunefnd-
in“. Er oddviti hennar H. Ostenfeld.
Sjálandsbiskup, en Þórður prestur
Tómasson í Horsens ritari og fram-
kvæmdastjóri, en verkefni nefndar-
innar er það, að vinna að nánara sam-
bandi milli dönsku og íslensku kirkj-
rnnar. Fyrir tilmæli nefndar þessar-
ar, tókst biskup nú á hendur fyrir-
'estraferð um Danmörku, til þess að
fræða almenning um líf og hagi ís-
lensku kirkjunnar í fortíð og nútíð.
En áður en biskup lagði á stað í þann
leiðangur flutti hann erindi í sam-
komusal kristilega samkomuhússins í
Betesda í Kaupmannahöfn. Stýrði
Ostenfeld Sjálandsbiskup fundinum
og flutti sjálfur í upphafi fundar
tölu andlegs efnis, þar sem hann í
lok ræðu sinnar bauð biskup íslands
vclkominn og þakkaði honum fyrir
komuna. Var þar margt manna sam-
* Grein þyssi er viðtal, sem blaðið
„Vísir“ hefur átt við biskupinn eftir
heimkomu hans.