Lögrétta - 17.12.1919, Qupperneq 2

LÖGRJETTA
a
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miff-
vikudegi, eg auk þess aukablöð við og við,
Verð kr. 7.50 árg. á lslandi. erlendis kr.
10.00. Gjalddagi I. júH.
bann, en feldu lögin aftur úr gildi.
1893 var stofnaS fjelag þaS, sem meö
mestum krafti hefur barist fyrir bann-
lögunum í Bandaríkjunum og nú hef-
ur loks sigraS. RæSuma8ur endaði
mál sitt með hvatningarorðum ti!
Svía um aS hrinda vínbannsmálinu
sem fyrst áfram. Var svo samþykt
tillaga, er á@ur hafði veriS samþykt
á sams konar fundum annarstaðar i
SvíþjóS, m., a. í Stokkhólmi, og segir
þar, a6 eini tryggi vegurinn til út-
rýmingar áfengisnautninni sje sá,
sem valinn hafi verið á íslandi, Finn-i
landi og í Bandaríkjunum, sem sje
fullkomið bann, ákveðið af þjóðunum
sjálfum, og er skorað á menn um alla
Svíþjóð að vinna að því marki.
I.
Ýmsir högg i annars garði
áttu mjög á þeirri tið
—: þegar Björn í Bylgjuskarði
beiddi Ingu’ í Seljahlíð.
Fjaðurmögnuð, fyr en varði,
trj'ett sú dembdist yfir lýð.
Yngra fólkið átti ræður
um þau mál á þessa leið:
Slíkar öfga ósamstæöur
eiga ei saman gæfuskeið
— eins og dala- ljettar -læður
legðu rækt við þöngulmeiS!
Gömlum þótti mæla móti
munurinn, sem á efnum var,
eftir fornu alda „blóti“
Inga stóS á tæpu þar:
virtist eins og grein í grjóti
grædd — viS fjalla-auSnirnar.
II.
Ííurvaxin, öSrum fegri
Inga fram á veginn leit. —■ 1
Þótt viS kostinn þrengri og megri
þroski hennar fengi reit,
þá var engin elskulegri
ungra meyja þar í sveit.
— Löngum verSur kotakörlum
kraftavant og sveinafátt:
Inga stóS aS störfum öllum,
stóS viS rakstur, mokstur, slátt,
— lyfti upp hjá fanna-fjöllum
loreldranna merki hátt.
Æskukraft og heilsuhreysti
henni tæra loftiS gaf;
fram um heiSar fák hún þeysti,
fór um ís meS göngustaf
— hún sig vel af hólmi leysti
hispursmey er lá og svaf.
GóSra vætta ástarandi
yfir hennar störfum sveif.
TengsluS varS hún trygSabandi
Tröllahnjúk og Fögrukleif
— helgaSi sínu heimalandi
hugsanir á víS og dreif.
SagnafróS og frjáls i lyndi
íólksins bræddi ’ún hugarís;
grönnum sínum geislabindi
gaf — en hvorki stein nje hrís.
— Sveinum var hún sjónaryndi,
sælugySja’ og vonadis.
III.
Björn til erfSaauSs var borinn
út á fremstu sævarhlein
þar sem sóttu síldarmorin
sorfinn upp í fjörustein,
þar sem krappa klettaskorin
kalt viS hafsins róti gein. —
Drengur fyrst á DjúpumiSum
dró hann þorskinn netum úr,
átti vaxinn á þeim sviSum
aflagnótt og forSabúr,
sagSi fyrir setugriSum,
sjómenn þegar fóru á „túr“.
Kom þar loks: hann keypti „lóSir“
„kúttera“ og vörpuskip;
í hans mund þeir aflasjóSir
urSu’ ei svo sem lekahrip:
ti! sín dró hann gullsins glóSir,
græddi fje í einum svip.
\ el um stjórn og sigling sá hann
sáttargjarn viS náungann;
orSum sínum aldrei brá hann,
áiit bestu manna vann
— vanta þótti aS eins á hann
uppburSina’ og fríSleikann.
Silkiklæddur svannalýSur
;á þ .r lítiS <fni nanns
— geSugri mundi gumi fríSur,
góSur til aS stíga dans —•
út undan sjer eigi að siSur
auga rendi á fjesjóS hans.
— Upp úr gulls og þagnar þræsing
þaut svo kynlegt bónorS hans.
— Dómarnir meS asa-æsing
út og suSur stigu dans
— eins og hefSi hlekkja-læsing
hrokkiS af tungu slúSrarans.
— Inni’ í meyja hljóSum huga
hringlaSi mállaus eftirsjá
— líkast því er flangsar fluga
fyrir innan bæjarskjá, —
t f nú skyldi auSurinn buga
Ingu til aS segja „já“.
IV.
Inga þannig samdi svörin:
„Sýn.mjer heildar-vilja þinn.
Hvort er þjer nú hafnarvörin
hugþekkari’ en vilji minn:
Aldrei hafSi’ eg hjúskap kjörin
hugsaS mjer viS sæflötinn."
, TekiS hef’ jeg trygS viS fjöllin,
trygS viS gömlu S e 1 j a h 1 í S,
heiSina og heimavöllinn,
hlaupiS ljettfætt ár og síS,
gengiS í köpp viS giljatröllin,'
geysaS móti vetrarhriS.“
„SeljahlíSar bændabýliS ‘
ber ei háan vaxtaarS;
skógar rýrna, rofnar skýliS,
ræktun þarf — og vörslugarS
— sagan gamla’ um sáriS, kýliS,
sem aS tjóni bændum varS.“
„Pabbi horfir handarvana
hljóSur fram á búskapinn;
líftaug mömmu býSur bana
bregSist hjálparkraftur minn
— ef aS falla fjaSrir svana
xljúga þeiriskamt í heiSloftin."
„Vísar mínar ástir áttu,
ef jeg sjálfráS kaupin sníS;
samningskjarnann sjá hjer máttu
— svara þinna jeg róleg bíS —:
auSlegS þína’ og orku láttu
endurskapa SeljahliS.
V.
Björn varS ekki seinn til svara:
seldi hann veiSargögnin öll.
F.inhver sagSi: „Ertu bara
ærSur — hafa vilt þig tröll?“
— „Ekki er þaS. Jeg ætla aS snara
eignunum í gróSurvöll."
— Þegar orka efnahagsins
eggjaSi þangaS fjöldans sýn,
þegar blessun bandalagsins
breiddi um reitinn gróSurlín
— þeysigjarnir dómar dagsins
dunduSu viS aS skammast sín.
I‘aS var einhvern Þorradaginn
[;arna inn í SeljahlíS,
aS hann GuSni gamli í bæinn
gest sinn leiddi inn úr hríS;
skröfuSu þeir um búskapsbraginn
breyttan þar í seinni tíS.
GuSni rnælti: „Út í álinn
óSum sogast bóndans gagn.
—Ekki toga æSrumálin
upp í sveitir gullsins vagn:
l'reysti Ingu’ og heilbrigS sálin/
hafSi betra dráttarmagn.
Halldór Helgason.
Úti um heim.
Rússland.
Georg Brandes hefur rjett nýlega
látið birta grein eSa ávarp út af Rúss-
landsmálunum og ástandinu þar, sem
oft hefur veriS vikiS aS hjer í blaS-
inu. G. B. segir m. a.:
„Þessar línur eiga ekki aS vera
timarits-grein, heldur hvatningarr
ávarp. Vissulega ekki í mínu nafni,
heldur eftir ósk bestu manna í hinu
hrjáSa Rússlandi. Og vissulega ekk'
til Dana, því aS þeir eru valdalausir
1 þessu máli. Þessi orS ættu helst aS
berast út yfir landamörk Danmerk-
ur, til þeirra, sem völdin hafa, eSa
íjettara sagt til hinna, sem færir eru
um aS steypa þeim af stóli, sem völd-
in hafa í svipinn. ÞaS er mjög erfitt
fyrir rödd einstaklingsins aS láta til
sín heyra. Því þó blaSamenskan sje
nú, eftir friSargerSina, frjáls í orSi
kveSnu, leggja þó aSstæSurnar á hana
hundraS höft og sannleikurinn er enn
þá jafn fjötraSur og fastbundinn og
áSur. — Hvernig gæti þaS annars
skeS, sem viS sjáum nú?
Þegar fyrir hálfu ári var Rússland
aS því komiS aS verSa hungurmorSa.
En þegar menn vita þaS, geta þeir
o.æmt um afleiSingarnar af hinu ó-
mannúSlega og djöfullega hafnbanni
sem mestu menningarþjóSir jarSar-
innar hafa stofnaS til gegn vesalings
Rússlandi. Rússland er nú á sama
stigi og Frakkland var á Jakobina-
tímanum frá því í september 1792
j angaS til í júlí 1794, og aS því viS-
bættu, aS rússneska byltingin er i
insta eSli sínu þjóSlífsbylting. ÞaS
var eim-æSisharSstjórnin, sem varS
jakobínunum aS falla, þvi hún skap-
aSi ekkert varanlegt fyrirkomulag,
en ýtti undir afturkippinn. Samt sem
é.Sur gátu Jakobinar þó í júní 1793
fengiS afnumin öll ljensrjettindi, en
þaS höfSu þingin á undan ekki megn-
aS. Fyrir þeirra frumkvæSi hurfu
síSustu leifar ánauSarinnar. Þeir boS-
uSu pólitiskt jafnrjetti allra borgara
—• en þaS var boSskapur, sem síSan
fór um heim allan á 19. öldinni.
ÞaS er dálítiS svipaS, sem nú ger-
ist í Rússlandi. MeS einræSi i hönd-
um sjerstaks flokks jafnaSarmanna,
eru bolsjevíkar aS reyna aS koma
iðnaSinum og heiminum öllum í kerfi
hinna gömlu kenninga jafnaSar-
menskunnar. En aSferS þeirra minnir
því miSur dálítiS á aSferS Babeufs
þegar hann reyndi aS lauma á sam-
eignarkenningunni 1793. Hann var
svo þröngsýnn, aS hann hjelt aS unt
væri aS framkvæma sameignarkenn-
una meS jxví einu, aS nokkrir menn
hrifsuSu völdin í sinar hendur meS
aSstoS leynifjelags. Á svipaSan hátt
hafa bolsjevíkar lamaS þrótt fólks-
ins til endurreisnar þjóSfjelaginu,
meS skæSadrífu af allskonar tilskip-
unum og ákvæSum. En þetta er aug-
ljóst — hvaða álit sem menn annars
hafa á aSalskoSunum þeirra — aS
bardagaaSferS þeirra hefur veriS
röng. Þetta hefur Lenin sjálfur sjeS
vildi bæta úr því, ef honum ynnist
timi til.
En verst er þó það, aS meS ákafa
sinum hefur bolsjevisminn brotiS
braut alrússneskum og illkynjuSum
afturkipp. Þetta afturhald notaSi sjer
þegar x vor almenna þreytu þjóSar-
ínnar til aS reyjia aS koma á aftur
gamla stjórnarlaginu. En þessi al-
menna þreyta er ekki einungis af-
leiSing styrjaldarinnar, heldur líka
hins sívaxandi hungurs, þar sem öll
framleiSsla og vöruskifti hafa hætt.
í Vestur-Evrópu er talaS um þaS,
aS koma aftur á „reglu“ í Rússlandi
meS því aS bandamenn skerist í leik-
inn meS vopnum. En innrás þýska
hersins var meiri en nóg ógæfa, og
byltingamenn bera megnasta óhug til
cinvaldsstefnunnar þýsku, ekki af þvi
aS hún var þýsk, heldur af því aS
hún var einvaldsstefna. En samt
koma nú ekki minni mótmæli frá
sömu mönnum gegn vopna-afskiftum
bandamanna af rússneskum ríkismál-
t:m, þó þeir hafi áSur notiS jxar ríkr-
ar samúSar. Slík afskifti mundu aS
eins mentuSum mönnum til angurs,
láta ættjarSarskrumiS bála og blossa.
Og þaS konungs- eSa keisaravald,
sem slik afskifti gætu skapaS, mundi
verSa mjög þjóSrembingslegt og er-
lend innrás mundi þar aS auki
kveikja hjá rússnesku þjóSinni hat-
ur á Vestur-Evrópu, hatur, sem
menningunni gæti orSiS til ómetan-
legs tjóns. Þetta hafa Amerikumenn
crSiS fyrstir til aS skilja.
Menn virSast haldnir þeirri blindni,
aS meS því aS stySja Koltsjak og
Denikin styrki menn þann hluta
Rússlands, sem frjálslyndur er og
lýSveldissinnaSur. HvaSa takmörk
svo sem þessir styrjaldarmenn per-
sónulega hafa haft í öndverSu, þá er
þaS víst, aS allur þorri manna, sem
rneS þeim er, er alt annaS en frjáls-
lyndur, og þaS sem þeir geta gert
fyrir Rússland er aS eins þaS, aS
korna því aftur á braut keisarastjórn-
arinnar, rneS nýjum blóSstraumum.
HeilbrigS póljtísk sjón hefSi varnaS
bandamönnum allra vopna-afskifta,
og þaS því fremur, sem þeir hefSu
getaS gert margt annaS betra, ef þeir
hefSu í einlægni ætlaS aS hjálpa Rúss-
um.
BrauS vantar á öllu landflæmi miS-
og norSur-Russlands. 1 Moskva og
þar .'í kring var í vor borgaS fyrir
eitt pund (45° &r0 af brauSi 25—30
íúblur ef einhver vildi kaupa sjer
brauS fram yfir þann pundsfjórS-
xmgs-skamt sem stjórnin selur fyrfr
1 rúblu og 60 kópeka pundiS. En
víSa var ekkert brauS fáanlegt, hvaS
sem í boSi var — og af því kemur
ixungursneySin.
Heil kynslóS veslast upp. Og
svo er Rússum var á ofan bann-
aS aS kaupa sjer brauS í Vestur-
Evrópu. Hvers vegna ? Skyldi þaS
vera til þess aS útvega þeim einn
Romanovinn* í viSbót.
Alstaðar í Rússlandi skortir verk-
smiSjuvarning. Bóndinn verSur aS
borga vitfirringslega hátt verS fyrir
tinn ljá, eSa exi eSa nokkra nagla.
Hann verSur aS gjalda þúsund rúblur
fyrir fjögur járnslegin hjól undir ve-
sæla rússneska kerru. I Ukraine er
ástandiS enn verra. Þar fást engar
vörur fyrir nokkurt verS.
Vesturíöndin hafa nú ákveSiS
að snúa sjer gagnvart Rússlandi
eins og Austurriki, Prússland og
Rússland gagnvart Frakklandi 1793,
þar sem þau hefSu átt aS gera alt,
scm þeim er unt, til aS hjálpa því
út úr því ógnarástandi, sem þaS var
komiS í fyrst og fremst vegna sam-
bandsins viS þau sjálf. En hvaS mik-
iS blóS, sem látiS verSur streyma á
ný, þá tekst aldrei aS þröngva rúss-
nesku þjóSinni aftur í þá fortíS, sem
hún hefur sprengt af fjötrana. Nú er
um aS gera, aS reisa framtíSina meS
ávaxtaríkri iSju. Og þaS er til þess
sem bandanienn hefSu átt aS hjálpa
Rússlandi fyrir löngu. Þess vegna
hljómar til bandamanna hrópiS frá
bestu mönnum Rússlands:
HjálpiS þiS börnum okkar. HjálpiS
þiS okkur í nauSsynlegu endurreisn-
arstarfi. SendiS þiS okkur hvorki
stjórnmálamenn, hershöfSingja nje
hermenn — hvaS eigum viS aS gera
viS þá ? En sendiS okkur brauS, send-
ið okkur verkfæri, svo aS viS getum
aflaS okkur viSurværis og sendiS okk-
ur menn sem veitt geta okkur aSstoS
í því tröllaukna starfi, sem nauSsyn-
legt er og eitt getur fært okkur friS.
Síðustu frjettir.
Fregn frá 10. þ. m. segii', aS þingiS
i Berlín telji ógerning, aS verSa viS
kröfum bandamanna, en yngri fregn
segir, aS þýska stjórnin hafi stungiS
upp á því viS bandamenn, aS sjerstök
nefnd verSi skipuS til þess aS fjalla
um S'capaflóamálin.
Renner, forsætisráSherra Austur-
ríkis, er nú í París og tilkynnir banda-
rnörínum, aS Austurríki sje bjargar-
laust og fjárþrota eftir einn mánuS.
Ekkert verSur úr friSarsamningum
þeim, sem fulltrúi Bolsjevíka áKhafn-
arfundinum vildi koma í gegn viS
Englendinga, segir í fregn frá 13. þ.
m. Þessi rússneski maSur heitir Lit-
vinov og hefur fylgt því fast fram,
aS friSur yrSi saminn milli Rússa og
bandamanna, en ekki hafa tillögur
hans enn veriS birtar opinberlega.
SiSasta fregn segir, aS fulltrúax
bandamanna í Khöfn telji sjer ekki
heimilt, aS taka þar til meSferðar
þau mál, og hafi meS þeim ástæSum
vísaS tillögum Litvinovs frá sjer.
Koltsjak kvaS eiga í bruggi viS Jap-
ansmenn um liSveitslu, en í Vestur-
Síberíu fara áhrif hans þverrandi.
1 Eystrasaltlöndunum er nú kominn
upp ágreiningur um landamæri milli
Eistlands og Livlands.
Fregn frá 9. þ. m. segir, aS ítalsk-
as hersveitir hafi nú tekiS Fiume meS
samþykki d’Annuncios. Ef þaS er
rjett, aS Wilson forseti sje út úr af-
skiftum af endalyktum ófriSarmál-
anna, þá er ekki ólíklegt, aS ítalir
fái aS halda yfirráSum í Fiume, því
þeir hafa fyrir sjer loforS bæSi frá
Englendingum og Frökkum um, aS
svo skuli vera, en Wilson aftók það
En sífelt ófriSarefni verSur þetta milli
jugóslavíu og ítaliu.
Clemenceau er nú í London og er
nú aS sjálfsögSu veri& aS bræSa það
þar, hvernig fara eigi meS síSustu
deilumálin viS ÞjóSverja.
ÞaS er sagt, aS Bandaríkin hafi nú
ákveSiS aS auka flota sinn svo, aS
hann verSi áriS 1928 orSinn jafnstór
slærsta flota heimsin^, þ. e. Englend-
inga. Kemur þaS í ýmsu fram, aS
samkomulag er ekki gott um framr
tiSarstefmina milli stjórnarvalda
Bandaríkjanna og fyrv. bandamanna
þeirra i ófriSnum, og óvíst er, hve
friSur helst lengi milli Bandaríkjanna
cg Japans.
* Keisaraættin síSasta var kend viS
RomenoV.
Uppi í sveit
á sumardegi.
Mig gleSur, sveit, aS sjá þig enn;
— þin sumargrónu tún
cg bláari, heiSan himin yfir
hárri fjalla brún,
og geislaleik um lengstan dag
á lygnum, sljettum sæ.
Jeg vel mjer hæS, aS horfa frá,
og heilsa sveit og bæ.
Hún breiSir sig viS fjallsins fót
hin fríSa, sljetta grund,
og áin liSast út í vog,
en utar brosa sund.
Hjá litlu býli voginn viS
i varpa leika börri,
og sæl meS unga syndir önd
úr sefi fram á tjörn.
Jeg reiS um einn í allan dag
og undrast, land, þitt skart.
Þú hefur glaSur, Gráni tninn,
viS götur skrafaS nxargt.
1 lautardrági lækinn viS
skal litla stundu á
og skoSa sveit og fjall og fjörS.
Ei fegra kvöld jeg sá.
Sem álfheims slæSa’ er breidd um bæ
viS bjarma’ af lágri sól.
En smalinn færist hægt og hægt
meS hóp á kvíjaból.
Og alt, sem fyrir augaS ber,
frá æsku man jeg þaS,
og reykjarlykt og rakkagelt
þá riSiS er i hlaS.
Þ. G.
SuelnlfmiHn od IðDDjDfio.
Oft hefur mjer blöskraS hvatvísi
löggjafa vorra, sú sem breytir göml*
um lögum og ungar út nýjum. Reynd-
£ r veit jeg þaS, aS lífiS og mann-
fjelagsskipunin er á faraldsfæti, og
sökum breytinga lífskjaranna, hlýtur
stakkur löggjafarinnar aS breytast í
sniöunum. En þó aS þetta sje óyggj-
xndi, þá eru þó breytingarnar, sem
lífiS skapar í mannfjelaginu, ekki svo
örar, aS þeirra vegna þurfi aS breyta
loggjófmm á tveggja ára fresti, eöa
því sem næst.
Þá er fjölgun lagaboðanna athuga-
í erð. ViSkoma laganna og breyting-
arnar á geröum lögum eru nú komn-
í.r i þaS horf, aS auga alþýöunnar
nær ekki út yfir þaS hiS víölenda
ríki, þó aS einstaklingurinn hafi sig
c llan viS. Jeg ætla það sanni næst, aS
meSalvitsmunum sje fullkomlega í-
þvngt meS því aS lesa og muna alla
þessa lagaflækju, sem nú er til á
pappírunum okkar og fylgjast meS
breytingunum. En fleira þarf aS lesá,
cf sálin á aS vera sæmilega alin.
Því er nú svo háttaS, sem betur
íer, aS þorri manna les lítiS af þessu
rugli löggjafanna — lögin og umræS-
urnar um þau. ESlisávísun manna
bendir þeim á önnur efni, sem nær
líggja og meiri fengur er í og andleg
næring.
ÞaS fer aS vonum, aS viröingu al-
merinings hnignar, þeirri, sem lög-.
gjöf á aS sýna. Löggjöfin er orðin
svo framhleypin og svo áleitin í garS
einstaklinganna í landi voru, aS meiri
, synd er aS viröa hana, heldur en aS
tyrirlíta.
Til þess aS rökstyðja þessi orS.
gríp jeg niöur á tveim stöSurn aS
eins. VerSur þá fyrst fyrir mjer bann-
’ iS sæla — aðflutningsbanniS. Þeim
lögum var jeg móthverfur i öndverSu
(viS atkvæðagreiðsluna), af þeirri
astæöu fyrst og fremst, aS jeg bjóst
viö þvi, aS fara rnundi kringum lögin
annar hver strákur í landinu.
Þetta hefur korniS á daginn og fer
vaxandi. Auk þess eru nú drukknar
alls konar óþverra-seyrur vínanda-
kyns, til heilsudreps og andstyögar
og fjármunatjóns, svo sem alkunnugt
cr sjáandi nxönnum.
Vita mátti, aS þann veg mundi fara.
Siöferliö fjekst ekki bætt meS stóra-
dómi forðum. Og svo mun fara um
aörar ástríöur, aö löggjöfin heldur
þeim ekki í skefjum. Til þess þarf
a<inaS afl — kraft viljaris og mann-
I ænu, siðferðisþrek einstaklings og
íjelagsanda.
Jég ætla nú ekki aS mæla mörg-
um orSum um bannlagavitleysuna.
II ún er orðin svo þaulrædd, aS ekki
cr bætaridi í þann barmafulla læk.
Ávextirnir sýna sig. Ungir menn í
öllum áttum súpa nú seyði, sem er