Lögrétta - 24.12.1919, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
LötjRJETTA kemur út á hverjum mitJ-
vikudegi, og auk þess aukablöff viS og viS,
VerS kr. 7.50 árg. á tslandi. erlendis kr.
10.00. Gjalddagi I. júli.
þess ríkis, og íslensku stjórnarvöldin
skoöa oss ekki íslendinga. Vjer erum
landlausir flakkarar, rjettindalausir,
settir á bekk meö tugthúsiimum og
vitfirringum á Kleppi, í full finun ár.
Búsetuskilyrbi stjórnarskrárinnar
er hin mesta óhæfa, sem hugsast get
ur, og er furöulegt, aS þingiS skuli
ekki hafa sjeS sóma sinn í -því, aS
undanskilja menn og konur af ís-
lenskum uppruna frá þessu ákvæSi.
Oss minnir aS Jörundur Brynjólfsson
1. þingm. Reykvíkinga, kæmi fram
meS breytingartillögu þess efnis, aS
þeir, sem gætu lesiS eSa skrifaS ís
lensku, væru undanskildir ákvæSinu
og sú tillaga var feld. Þessi tillaga
var auSsjáanlega gerS til þess aS
hjálpa oss Vestur-íslendingum undan
búsetuákvæSinu, en þingiS sá sjerekki
fært aS sinna henni, og skoSar oss í
íramtíöinni sem útlendinga.
En þungamiöjan er þetta, aS þegm
ar annara ríkja, sem til íslands kynnu
aö koma, geta alt af leitaS til ræöis-
manns síns, ef eitthvaS amar aS. ViS
Vestur-íslendingar missum breskan
þegnrjett um leiS og viö stígum fæti
á ættjöröina, nema ef vjer erum þegn
ar breska alrikisins, en þaS munu aS
eins tveir af öllum Vestur-íslending-
um vera.
ÞaS virSist rikjandi hjá fjölda
mörgum heima ósegjandlegur ótti
fyrir því, aö ef ekki einhverjar höml-
ur sjeu settar á rjettindi útlendinga
á íslandi, þá muni þeir streyma inn
i landiö og verSa því valdandi, aö
landsmenn týni þjóSerni sínu á fáum
árum, og eins og Vísir kemst svo
fagurlega aS orSi „blandi blóöi viS
versta úrhrak erlends trantaralýSs“.
Og þeir setja Vestur-íslendinga,
J'jóSbærSur sína og frændur, á bekk
meS erlendum trantaralýö."
fireiii ellir )ti Trausla.
GuSm. sál. Magnússon skrifaSi
grein þá, sem hjer fer á eftir, fyrir
nokkrum árum, þegar yfir stóSu á
Alþingi umræöur um skáldastyrkina,
og ætlaöi aS birta hana í Lögr., en
viS nánari athugun kom Lögr. og
honum saman um, aS hún mundi ekki
bæta fyrir styrkveitingunum í þaö
sinn, og var hún því ekki prentuö.
Nú rakst ritstj. Lögr. á greinina inn-
an um gömul brjef, og fanst þá ekk-
trt á móti því, aS hún væri birt.
S,káldastyrkirnir eru nú fyrir nokkru
komnir í þaö horf, sem G. M. óskar
eftir í greininni.
Skáldskapurinn á Alþingi.
Eitt af því, sem fulltrúar þjóöar-
innar eru aö bollaleggja þessa dag-
ana, eru skáldastyrkirnir, — hvort
ekki eigi aö lækka þá, eSa breyta
þeim eöa afnema þá meS öllu. AS
h æ k k a þá dettur engum þeirra í
hug.
Helst er þaS ofan á, sem stendur,
aS flytja þá á fyrra áriö og — gera
þar meö enda á þeim.
Þetta eru drápulaunin sem hinir
, konunglega sinnuSu“ konunga-ætt-
ingjar — eöa -ættlerar — á íslandi
ætla nú skáldum sínum eftir þjónustu
undanfarinna ára!
Skáldastyrkirnir hafa nú staSiö á
fjárlögunum nokkur ár og í trausti
til þeirra og fyrir þá, hafa þessir
menn unniS aö ritverkum sinum og
slept þeim störfum, sem hlutu aö
liindra þá frá því. Sumir hafa hvaS
eftir annaS hafnaö all-álitlegum stoö-
um, til dæmis ritstjórastöSum meö
tryggum launum. Stjórnmálaflokk-
arnir leita talsvert aö ritfærum mönn-
um til aö mæla fram meS skoöunum
sinum og fá þá aldrei nógu marga,
en slík verk eru mjög óskyld skáld-
verkum og samþýSast þeim ekki.
Eitt af því, sem íslendingar hrósa
sjer af, og mest hefur orSiö landinu
til sóma, eru hinar fornu bókm.entir.
Þær voru betri hjer á landi en hjá
nágrannaþjóSunum samtímis. Nú er
öldin önnur. í mörg hundruö ár hafa
bókmentir íslendinga staSiS bókment-
um nágrannaþjóöanna aS baki. Þær
hafa sama sem engar veriS til. Fyrst
nú, síöan fariS var aö styrkja skáldin
af opinberu fé, er þetta aö breytast.
ísland er komiö á ofurlítinn rekspöl
aS vinna sjer bókmentaoröstír aö nýju
úti í heiminum. Þetta má sanna meS
ummælum annara þjóSa, sem íslend-
ingum eru til mikils sóma. ÞaS er
styrknum aS þakka. Nú á aS drepa
þennan vísi til nýrrar þjóöarsæmdar
í fæSingunni, meö því aS kippa
styrknum burtu.
Enginn maöur þarf styrk til aS
yrkja grafskriftir og veislukvæSi,
smá-stökur og Jpví um líkt. Slikt tef-
ur engan ‘til muna frá störfum sín-
um. Og bókmentir okkar yröu rýrar,
þótt eitt kver fult af þess konar tægi
birtust eftir hvert af skáldunum. En
til þess aS yrkja stór skáldverk, sem
kept geta um heiöurinn á heimsmark-
aðinum, þarf tíma og fje. ÞaS gerir
enginn maöur í hjáverkum sínum. Og
slik verk þurfa oft margra ára um-
hugsuri og undirbúning, jafnvel all-
mikla rannsókn. Slík verk geta blá-
fátækir rithöfndar eþki unniS
síyrklaust. Væru skáldin í góSrí
stööu, þar sem nægur tími væri af-
gangs til ritstarfa, væri sómi þeirra
aö meiri aS verja tíma sínum til góSra
ritstarfa. En þeir menn, sem í slíkum
stöSum eru hjer á landi, eru líklega
ekki s k á 1 d.
Hitt vita líka allir, aS ekki er þess
nokkur minsta von, aö skáldin fái
bækur sínar svo borgaSar á þessu fá-
menna landi, aS þau geti lifaS af því.
Satt er þ'aS aö vísu, aö íslendingar
kaupa fleiri bækur aS tiltölu en ná-
grannaþjóSirnar, en þeir eru svo fáir.
Danskir og sænskir rithöfundar, sem
náS hafa hylli alþýSu, hafa margfald-
an markaö viö okkur fyrir bækur sín-
ar. Samt eru þeir styrktir bæSi af
cpinberu fje og styrktarsjóSum.
AuSnaSist islenskum rithöfundum aS
uá alþýSuhylli hjá stórþjóöum — sem
nú lítur út fyrir um suma þeirra —
mundu þeir ekki verSa styrks þurfar.
Vel gæti þá faröi svo, aS þeir bæru
fjeö til landsins aftur meS hundraS-
töldum ávöxtum.
En ef þeir eiga aS leggja undir sig
löndin í kring um okkur, verSa þeir
iS eigá góöan bakhjarl heima fyrir,
annars verSur þeim lítiö ágengt. Svo
mögnuS er samkepnin í þeim leik.
Og bændurnir í þiííginu leggjast
á móti skáldunum! Lengi hafa ís-
ltnskir bændur misvitrir veriö, og
fulltrúar þeirra á þingi sýna, aS svo
er enn. BændalýSurinn spillir mest
íclenskum bókamarkaði meö lestrar-
fjelagastofnunum og öSrum slikum
samtökum. Og svo þegar bændur
koma á þingið, láta þeir þaS veröa
fyrsta verk sitt, aS hamast gegn
skáldastyrkjunum. HvaS ætla þeir og
þeirra fólk aS lesa sjer til skemtunar
þegar skáldin eru úr sögunni? Menta-
mennirnir hafa auS útlendra skáld-
rita fyrir framan sig. Þeir mundu
ekki sakna íslensku skáldanna mikiS.
Bændur hafa þetta ekki. Samt era
þaö einmitt mentamennirnir, sem nú
styöja skáldin dyggilegast. Þeir hafa
vit á, aS bera okkar bókmentir sam-
an viS bókmentir annara þjóöa; þeir
fmna til bókméntametnaSarins og
vilja styöja hann. Vitrasti og mentaS-
asti maöurinn i fjárhagsnefnd neöri
deildar aö þessu sinni kvaö hafa hald-
iö hendi sinni yfir skáldunum og í
cteildinni gerSi hann þaS opinberlega.
En þaö stoöaöi ekkert. Smalavit
bændanna sigraSi — þinginu til lítils
sóma.
ÞaS er boriS fyrir, aö þessir styrk-
ir megi ekki veröa aS föstum laun-
um; kjósendurnir vilji þaö ekki. Já,
kjósendurnir eru þaö afl, sem öll smá-
menni þingins hafa jafnan beyg af.
En þeir eiga einmitt aS verSa aS
föstum launum. Þegar einhver maöur
hefir sýnt þaö, aS hann á slíkan styrk
skilinn og notar hann samkvæmt þvi,
sem til er ætlast, þá á styrkurinn aS
vera svo fastur, aS maöurinn geti
treyst honum, og haldiS öruggur á-
fram lífsverki sinu. Annars er hann
einskis virSi. GóSir skáldskaparhæfi
leikar eru svo sjaldgæfir, aS oft líöa
rnargir mannsaldrar — margar aldir
jafnvel — á milli þess aS þeir komi
fram. Þegar þjóöin hefur eignast þá,
ber henni aS hlynna svo aS þeim, aö
þeir geti notiS sin til fulls. Hún á
ekki vist aö fá þá aftur í bráS.
Skáldavinur.
Frjettir.
____^ •
Tíðin, Allan desember hafa veriS
hlýviSri hjer sunnanlands. En frá 17.
til 21. voru hjer rosaveöur á útsunn-
&n. í NorSurlandi hefur tiöin veriö
uokkuS hörð fyrri hluta mánaöarins,
Verksmiðja
ii
r.
Ársfundur
FISKIFJELAGS ÍSLANDS
veröur haldinn laugarnag 21. febrúar n. k.
Dagskrá samkvæmt lögum fjelagsins.
.Fiskideildum er heimilt aS senda fulltrúa á fundinn samkv. 18. gr.
f jelagslaganna.
Reykjavík 19. Desember 1919.
Stjórnin.
en ‘ eftir miSjan mánuöinn gekk í
hláku.
Tjón af ofviðri. f stórviörinu fyrir
síöastl. helgi sökk vjelbáturinn Sig-
urfari á legunni viS Akranes. Var í
honum mikiS af vörum, sem Sveinn
Guömundsson kaupmaöur átti, og
voru þær aS koma hjeðan frá Reykja-
vik. Annar vjelbátur haföi skemst
þar mikiS á Akranesinu í sama veSri.
Strand. ASfaranótt 18. þ. mán.
strandaSi danskt seglskip á Skerja-
fírði, útundan ÞormóSsstöðum. Var
þá stórviSri mikiS á suðvestan. Skip-
iS sást róa þar á skeri, er menn komu
á fætur um morguninn. Var þá fariS
á bátum út og náöust skipsmenn all-
ir meS lífi, þótt aðþrengdir væru. Þeir
voru 7. SkipiS heitir Valkyrjen, eign
Korsör Rederi, og var á leiS hingað
meS saltfarm frá Spáni. ÞaS hafSi
ftngiö ill veöur i hafi, en þó þetta
verst hjer inni i flóanum.
Fiskibáti bjargað. Sterling fór
hjeöan 17. þ. m. áleiSis suöur fyrir
land, en lá af sjer stórviörið, sem þá
kom á, í Keflavik. Á leiSinni hjeSan
suöur þangaö var bjargaö frá skip-
inu róSrarbáti meS 4 mönnum, sem
taliS er víst, aS annars hefSi farist.
Sextugsafmæli átti Þórunn Björns-
óóttir ljósmóöir 20. þ. m.
Styrktarsjóöur Hannesar Árnason-
ar. í Lögb.bl. frá 18. þ. m. er aug
lýst aö styrkveiting úr þeim sjóSi
fari fram á næsta ári og aS bónar-
brjef um styrkinn skuli sendast Há-
skólaráSinu hjer innan 6 mánaöa frá
birtingu auglýsingarinnar. Styrkur-
inn er 2000 kr. á ári í fjögrir ár og á
hver umsækjandi aö taka nákvæm-
lega fram í umsóknarskjalinu, hver
\iöfangsefni hann ætli aö leggja
stund á. — Þetta verður í fjórða sinn,
sem styrkur veitist úr þessum sjóði
og hafa þeir veriö styrkþegar áður
prófessorarnir þrír: Ág. H. Bjarna--'
sin, GuSm. Finnbogason og Sig. Nor-
c’al.
Háskólinn. Einar Arnórsson rit
stjóri sækir nú aftur um prófessors-
cmbættiS í lögum viS háskóla ís-
lands, sem hann afsalaöi sjer í haust.
úr ReyÖarfirði er skrifað 27. f. m.:
Allbærilegt aS frjetta hjeöan úr sveit-
inni; sumarið og haustið hefur veriö t
gott, heyfengur í betra meöallagi, en
fiskafli tæplega þaö, þar til í haust að
ágætt hlaup kom fyrstu dagana í
Nóv. Þá öfluðu vjelarbátar frá 6 upp
< 12 skippund í róöri, en eftir þaö
komu ógæftir hriöar og noröanstorm-
ar, svo ekki hefur veriö róiS síöan;
r.ú er haglítiö á láglendi hjer um
slóSir, vegna krapastorku, en sæmi-
leg jörö til fjalla. — Tilmælin um aS
taka austurríksku börnin hafa nýskeð
komið hingaö, og veriö vel undir þau
tekiö.
Jólagjöfin. 3. hefti af „JólagjöÞ
inni“, sem Steindór Gunnarsson
prentsmiöjustjóri gefur út, kom í
bókaverslanir nú fyrir skömmu; fall-
egt hefti, meS jólasögum, kvæöum og
myndum, eins og að undanförnu.
Fremst er jólakvæöi eftir sjera Fr.
FriSriksson.
Um sendiherra í Kaupmannahöfn
átti auSvitaS aS vera fyrirsögn á grein
hr. B. Th. Melsted í síöasta tbl.
Frá Danmörku. Þar er veriS aS
vekja kur gegn Zahlestjórninni og
hafa samtök myndast um, aS heimta
]>ingrof. Fregn frá 20. þ. segir, aS
sendinefnd hafi komiS til forsætis-
ráSherra meS þær kröfur, en hann
svaraS svo, aS stjórnin vildi láta nýj-
ar kosningar fara fram þegar grund-
vallarlaga- og kosningarlagabreyting-
arnar hefSu veriS samþyktar.
í verkmannamálunum er nú danska
stjórnin að beita sjer fyrir því, aS
verkamenn og vinnuveitendur velji
fulltrúa í nefnd til þess aS semja
frumvarp um hluttöku verkamanna í
stjórn atvinnufyrirtækja og hlutdeild
^þeirra í ágóSanum.
Til Davíðs Stefánssonar.
Davið rauSar rósir
aS ritlaunum fær,
Fjallkonan lætur
lesa honum þær.
23. des. 1919.
H. J.
Þyrnar.
í síðasta hefti Eimreiöar er rit-
dómur um nýju Þyrna Þorsteins Er-
bngssonar. Þar stendur þetta meSai
annars: „.... En hjer er nálega
iielmingi aukiö viS. Og stingur hjei
óllmjög í stúf viS hið eldra. Form-
íegurSin helst. Alt er fágaS og greipt
rneS nákvæm'ni og óbrigSulum smekk
Þorsteins. En hvar er snildin, sem
gaf eldri kvæðunum gildi sitt? ....
tn annars liggur viS, aS betur væri,
að hitt hefSi aldrei fram komiS...
ÞaS eykur vissulega ekki frægS Þor-
steins í hugum þeirra, sem þektu
gömlu Þyrna. í væntanlegum útgáf
um af Þyrnum verSur vonandi megin-
þorrinn af II. kafla feldúr úr aftur.“
Annar flokkur nýju Þyrna tekur
•yfir 150 bls. Þetta er ekkert smáræði.
ef það heföi ekkert skáldlegt gildi.
En þaS er nú öðru nær. Sjálfur seg>
ir ritdómarinn, aö formfegurSin hald-
ist og alt sje fágaS og greipt meS
nákvæmni og’ óbrig'tSulum smekk
Þorsteins. Þetta kallast aS stinga
e k k i í stúf viS fyrri ljóö Þorsteins.
Mikill hluti þessa flokks er tæki-
iærisljóð. En þar er sama listin og
aöur. Og í mörg kvæöin, þar sem
hægt er aS koma því viS, vantar alls
tkki ádeilur. ÞaS er erfitt aö sjá,
hvaS ritdómarann vantar. Ekki
vantar þar skáldanda.
í þessum flokki eru eftjrfarandi
1 }ÓS meSal annars, og skal hjer birta
sýnishorn, eitt erindi úr hverju
uvæði, sem nefnt verSur:
í vísnabók Huldu.
I þeim hulda helgidóm
hún á að eiga völdin,
stærsta glugga, bláust blóm,
björtust ljós á kvöldin.
Páll Ólafsson.
Og henni viS þökkum sitt þrekmikla
stríð,
sem þjer fylgdi unaöarveginn
og varöi þig best þegar versnaði tíö,
og vermdi á hjarta sjer blómin þin
fríö
og fljettaöi sjálf meö þjer sveiginn.
Hö 11 i n n ý j a.
Og þar áttu visindin veglegan staS
og vist þeirra synir og dætur;
og skáldiS var hjartfólgið hvort sem
þaS kvaS
um hríS eða vordrauma nætur.
Þar kvikaöi lífæSin kvöld og dag,
og klukkan var barnanna hjartaslag.
Jól.
Nú kallar þetta hvella bjölluhljóS,
að horfa á gamla leikinn, sem viS
kunnum
svo smjatta þeir; sem þykir vistin
góö
viö þvættituggu úr volgum blaður-
munnum.
T i 1 G r ö n d a 1 s.
Eftir friöan frægðardag
færi þjer kvöldiS yndi;
' sigurbros viö sólarlag
sjái á hverjum tindi.
Til Ragnhildar.
Hver á nú aS heilsa þjer
hlýjum bragarorSum?
Nú er 5. nóvember,
nú söng annar foröum.
J ó n a s H a 11 g r í m s’s o n. .
Hann Jónas sá morguninn brosa viS
• brún;
en bágt á hjer gróöurinn veiki,
því lágur er geislinn,sem teygist í tún,
og tröllskuggar smámenna á reiki;
og þyki þjer hægfara sól yfir sveit,
þá sestu ekki niSur aS kvíöa,
tn rninstu þá dagsins, sem meistarinn
. leit
og myndin hans ætlar aS bíSa.
Benedikt Sv. Gröndal.
Og þegar allir svanir sungu
á sumarkvöldin, þjóSin fann,
bver ljómi vafði vora tungu
og vilta fjallasvaninn þann.
Kún fann hvaS yröi á heiSum hljótt,
er hann bauS síöast góða nótt.
Til RagnheiSar.
Bjartur er enn þinn brúðarkrans,
þó breytt sje hárið,
þú hefur hann aö hausti borið
heiöan eins og fyrsta voriS.
Til Helga Pjeturss’onar.
Hjer er margur harSur steinn,
og hausarnir eru tinnur; .
þaS er ei nema einn og einn,
sem á þvi grjóti vinnur.
ViS heimkomu Skúla.
I í já hverjum, sem Fjallkonan
ókúguS á.
: öndvegi krefst hún aS vera,
og trygðapants handjárn vill hún
ékki fá,
en hririg, sem hún fagnar aö bera.
Kún vill ekki tálvon í tign síns manns
nje tína sitt frelsi upp úr vösum hans,
. Jón Arason.
Þótt á lotnum liöum væri'
Lúters þrælum sigur vís:
hann gat reynt hvor hærra bæri
höfuS sitt í Paradís.
Ög þótt brái blóö á grönum,
betra er það en flýja vörS,
eSa sníkja út úr Dönum
óöul sin og móðurjörS.
T i 1 m ö m m u.
ViS bliðu úr bláum augum
jeg byrja hvern minn dag,
og aldrei kemst jeg aS þvi
þau eigi sólarlag.
ÞjóSmenjasafniS f i m t u g t.
SigurSur annar hærra hlóð,
móSur hló
hróður dró;
i hleösluna draup hans hjartablóS,
uns hnígur sól við skóg,
blika á hæöum, kvika í kvæöum
kvöldljósin þó.
Steingr. Thorsteinsson.
Hann elskaSi ljóöin, svo hugsaöi
hann,
þau heföu hjer vermt kringum
einstaka mann
og meS honum byrSina borið;
og þeim fyndist jafnvel sín júníkvöld
löng,
ef Jónsmessari væri ekki haldin
í söng
og fuglana vantaði eitt voriS.
Þessi sýnishorn ættu að nægja.
Þau sýna, að í þessum öSrum flokki
er ein perlari annari dýrmætari. Og
þakkarvert er, aS hafa safnaS þessu
dýrmæti saman á einn stað og gef-
iS út.
Um þessi ljóS var nú ekki hægt
aS segja, aS þau hefSu ekki átt að
koma fram nú. Mörg þeirra voru á
bvers, manns vörum eins og sum
lióSin í III. flokki. Þau voru komin
fram, og andi þeirra var kominn inn
í sál landsmanna,- þeirra, sem ljóð
c>g listelskir eru. Og hafi allir inni-
legustu þakkir, sem stuSluöu aS út-
gáfu nýju Þyrna eins og þeir eru.
En leitt var, að þeir háu herrar týndu
einu erindiriu úr Skilmálunum og
rugluSu saman sál og sól í vísu GuS-
rúnar, og sannast hjer um, að öllum
kann y.fir að sjást.
Hallgr. Jónsson.
FjelagsprentsmiSjan.