Lögrétta


Lögrétta - 11.08.1920, Blaðsíða 1

Lögrétta - 11.08.1920, Blaðsíða 1
Utgefandi og ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON. Þingholtsstrseti 17. Talsími 178. AfgreitSslu- og innheimtum.: ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON. Bankastraeti II. Talsími 350. Nr. 31. Sv. Jónsson & Co. Kirkjustræti 8 B. Reykjavík. hafa venjulega fyrirliggjandi miklar birgðir af fallegu og endingargóSu veggfóöri, margs konar pappír og pappa — á þil, loft og gólf — og gipsuSum loftlistum og loftrósum. Talsími 420. Símnefni: Sveinco. Pálmi Pálsson yfirkennari. Eins og Lögrjetta hefur á'Sur sagt frá, andaöist Pálmi Pálsson yfirkerin- ari snögglega á ferS í Kaupmanna- liöfn 21.' f. m. Hann var alkunnur maöur, aS minsta kosti meSal allra mentamarina hjer, þar sem hann hafSi verið kennari viö stærstu menta- stofnun landsins, latínuskólann, í um 30 ár. ífann kendi þar íslerisku — og lengst af einsamall — frá því aS hann lauk kennaraprófi sínu viö Hafnar- háskóla 1885 og þangaö til hann dó. Sá sem skrifar þetta, þekkir ekkert til kenslu P. P. fyr en á síöustu ár- uim, að hann var lærisveinn hans. Hann var þá stundum fremur dauf- ur kennari og þaö var álitið í skóla, að menn gætu þar komist af með fremur lítinn lestur, þeir sem á annaö borð ekki vildu læra. En jafn víst var hitt, aö þeir sem vildu læra gátu lært hjá honum og lært vel, þvi hann var manna fróðastur i íslenskum íræðum og fylgdist mjög vel með í cllum nýjungum þar, og flestu, sem skrifað var um þau hjerlendis og er- lendis alla tíð. Og harin var altaf fús til að taka það upp, sem honuim fanst best í skýringum og lesháttum og var fljótur að koma auga á það og benda lærisveinum sínum á það. Og þá, þegar út í þau efni var komið, gat liann verið manna fjörugastur og skemtilegastur. Sjálfuf kom hann hka alloft meö riýjar skýringar á ýmsum atriðum og upplýsingar um hina og þessa staði, þó fæst af þeim hafi víst birtst opinberlega á prenti. Því yfirleitt skrifaði P. P. freipur lít- ið og er það skaði um svo fróðan mann og vandvirkan, þó hann hefði lcannske ekki orðið það, sem venju- lega er kallaður skemtilegur rithöf- uridur að sama skapi. En sannleikur- irin er reyndar sá, að ef „skemtileg- heitin" ættu að vera mælikvarði þess, sem skrifað hefur verið um norræn fræði, þá mætti margur norrænu- fræðiugurinn fara að biðja fyrir sjer. En það, sem P. P. hefur skrifað, er þó engan vegjirin leiðinlegt aflestrar og alt er það vandvirknislega unnið cg rannsakað áður, s. S. greinar hans um mefki Islands, '11111 Jón Árnason 0. íl. Þá hefur harin starfað nokkus að útgáfum rita og gefið út Blómstur- vallasögu og lokið víð annað mjög merkilegt rit — að svo miklu leyti sem jivi er lokið — þar sem eru Is- lensk fornkvæði, sem þeir Jón Sig- urðsson og Svend Grundtvig byrj- uðtt á. En auk þessa var kenslan altaf að- al starf hans, eins og áður segir, og rækti hanri hana með alúð og sam- viskusemi, og stundum kannske nokk- urri smámunasemi. Auk þess var liann um eitt skeið fornmenjavörðlir cg aðstoðarbókavörðuf Landsbóka- safnsins og hafa liáðar þær stofnanir notið mikils góðs af vandvirkni hans og smekkvisi. Hann var lika í ýmsum nefndum, s. s. ættarnafnanefndirini. Þá var hann einnig lengi umsjónar- maður mentaskólans, og mátti svo lieita um eitt skeiö, að hanri væri ein- valdur um nær alla innri stjórn skól- ans. Lítið blandaði hann sjer jió að öðru leyti opinlterlega inn í mál skól- ans eða umræður um þau. Þó hafði hann á ýmsúm atriðum uppeldis- og skólamála þær skoðanir, sem sjálfsagt hefðu getað breytt ýmsu til bóta, ef hann hefði verið að sama skapi bar- dagamaður til að bera þær fram, eins og hann var frjáslyndur þar að mörgit leyti og fylgdist vel með. En honuni var oftast litið um það, að hafa sig mikið í frammi eða standa í deilum, þó hann gæti verið fastheld- inn þegar því var að skifta. Hanri var mjög prúður maður og hæglátur í allri framgöngu og tígu- lcgur á velli og löngu orðinn alhvítur fyrir hærum, enda rúmlega sextugur þegar hann andaðist, fæddur 21. nóv 1857- Kona P. P., frú Sigríður, lifir tnann sinri og einn uppkominn sonur þeirra, cand. juris Páll Pálmason að- stoðarmaður í stjórnarráðinu. Frú Sigriður er dóttir Björns Hjaltested, sem á sínum tíma var alþektur og góður borgari í Reykjavík, fríð kona og væn, en sjálfur var Pálmi Pálsson af gömlum og merkum bændaættum í Eyjafirði. Ólafía Jóhannsdóttir kom hingað til laridsins með síðustu ferð „fslands", eftir 17 ára utanvist. Allir gamlir Reykvíkingar kannast við starf hennar fyrir bindindismálið og fleiri góð mál vor á meðal, um og fyrir aldamótin. Og þegar vinir henriar kvöddu hana hjer í bæ vorið 1903, bjuggfust þeir síst við að hún yrði svona lengi í burtu. Erindið var þá að flytja fyrirlestra fyrir „livíta bandið“ norska víðsveg- ar í Noregi, en á þvi ferðalagi veikt- ist húri af iangvarandi meltingarveik- indum og var um 4 ár ýmist rúmföst cða við rúmið, og stundum hætt komin. Hún hefur aldrei náð alveg fullri heilsu síðan, og því ekki treyst sjer nl að fara sjóveik yfir íslands ála fvr en nú, enda fjarri því, að Norð- menn hafi hvatt hana til brottfarár þaðan úr landi. „Við megum ekki missa hana meðan hún getur starf- að,“ sögðu ýmsir Norðmenn, „og Ijúft er oss að sjá um hana, ef heils- an þrýtur." Undir eins og henni fór að batna, fór hún að starfa meðal ýinsra þeirra kverina, sem bágast áttu í Kristjaniu og nýkomnar voru úr fangelsum. Fyrst tók hún þær heirn til sín, og síðan stofnaði hún og nokkrar norsk- ar Hvítabands-konur sjerstakt heim-. iH „Hvítabandsherbergið“ þar sem „de ulykkeligste“ gátu dvalið um hríð, meðan verið var að útvega þeim rtvinnu eða varanlegan samastað. Allur kostnaðurinn við það hæli var greiddur með gjöfum góðra manna, enda þótt engra samskota væri leitað, og Ólafía gerði sjer að reglu, að tala við guð eirian um það sem á þurfti að halda. 1912 fengT.i fangelsisfjelögin konu til að ganga á heimili farigpanna, og gerðj Ólafía það öll þessi ár. Starfið var vandasamt og erfitt eins og lesa má um í bókinni „De Ulykkeligste“, sem Ólafía skrifaði og nú mun öll seld. Og síðan hún ljet af forstöðu heimiilsins fyrir 5 árum, heilsunnar vegna, hefur oft orðið að skifta unj forstöðukonur. Eri al- mennra vinsælda nýtur heimilið og hefur nú góðan styrk af opinberu fje. Auk þessa hefur Ólafía Jóhanns- dóttir verið hollur vinur og leiðtogi margra íslenskra stúlkna, sem dval- ið hafa í Kristjaníu um hríð þessi ár. Sa, sem þetta ritar, heyrði ungar is- lenskar stúlkur þar í borg, kalla hana inömmu sina. Og flestir íslendingar, seni komið hafa til Kristjariíu að und- anförnu, hafa orðið þess varir, að heimili hennar var miðstöð íslend- inga í borginni. Nú er hun alkomin heirn til Islands, og þeir eru vafalaust margir, sem bióða hana hjartanlega velkomria. Mörg eru verkefnin vor á meðal við kristileg líknarstörf, og hún vel kunnug slíkum störfurii erlendis. Þykist jeg þess fullviss, að guð og Beykjavík 11. ágúst 1920. góðir menn láti hana hvorki skorta rje nje samúð við hvert það likriar- starf sem hún kann að takast á hend- ur, þegar hún hefur náð sjer eftir sjó- íerðina hingað og kynst högum vor- um eins og þeir eru nú. Margt mætti frekar segja með sanrii um fórnfýsi hennar, trúar- íeynslu og mælsku og aðrar góðar gáfur, en jeg veit að henni er lítil þægð í slikum lofræðum. En hitt endurtek jeg í nafni allra fornvina hennar og fjölmargra arinara, sem heyrt hafa hennar að góðu getið: Vertu velkomin heim til íslands, og guð blessi þig og styðji til mikilla og góðra starfa. vor á meðal. Sigurbjörn Á. Gíslason. Ný bók. •---r—1 Mannasiðir. Eftir Jón Jacob- son landsbókavörð. Reykja- vík 1920. Bók þessi er að efninu til nýlunda hjer á landi. Hún kennir mönnum reglur fyrir rjettri heg-ðuri og góðri umgengni. Við samninguna hefur höf. stuðst við erlendar bækur um sama efni, en lagað alt i hendi sinni eftir Jiví, sem við á hjer á landi. Menn skulu ekki ætla, að það sje tildur og hjegómi, sem höf. er hjer að kerina. Það er þvert á móti. Hann varar við óllu slíku. En, hvað eru mannasiðir? A Jieirri spurningu byrjar bókin, og svarið er þetta: það, sem hjá ment- uðum þjóðum er skilin kurteisi Og háttprýði. Að visu eru þeir með ýms- um hætti hjá þjóðunum, en þó er á- reiðanlega margt sameiginlegt öllum prúðum mönnum meðal allra þjóða. — Er kurteisi og háttprýði nauðsyn- ieg? er næsta spurningin, og svarið cr þetta: Já, þvi að þær eru .einka- skilyrði upptöku í samfjelag siðaðra manna og samvistar með þeim. — Hver er lífæð kurteisinriar ? Það er smekkvísin, segir höf. Smekkvísin er móðir allrar prúðmensku, allrar háe- versku og háttprýði. Hún er jafn nauðsynleg lærðum sem leikum, rit- höfundum setn ræðumönnum, kon- ungum sem koturigum. Hún fegrar lífið, og Jiær kurteisisreglur, sem brjóta bág við heilbrigðan smekk, eru að engu nýtar. Hún getur af sjer lipurð í umgengni og Jiýtt viðmót sem engan særir og engrin vill særa, og hún kanri jafnan einhver ráð til að firra vandræðum Jægar í harð- bakka slær. Þetta er er tekið úr forsögn ritsins. En svö segir höf. í stuttum og kjarn- orðurn greinum, hvernig hegðun og iramganga manna eigi að vera í eiri- stökum tilfellum og hvað varast skuli, bæði í opinberri framkomu, í sam- kvæmislífinu og daglega lifinu heima i’yrir. En alt er þetta svo vel sett fram og með slíku fjöri, að bókin er írá upphafi til enda skemtileg aflestr- ar, hvergi svo margorð, að það þreyti, en hverri spurningu, sem fram er sett, svarað skýrt og ákveðið. Bókin er fyrir að eiris fáum dög- um komin hjer í bókabúðirnar, en er þegar mikið keypt. Hún kostar i kápu 5 kr., en í bandi kr. 7,50-og 8 kr. Innan skams verður hún fáanleg hjá bóksölum úti um land. Sagnfræðingafundur fyrir Norður- lönd átti, eins og áður hefur verið sagt frá, að vera í kring um miðjan þennan mánuð. Af íslendingum sátu hann dr. Jón Þorkelsson og Bogi Th Melsteð. Af fyrirlestrum þeirn, sem ráðgerðir voru á fundinum má riefna, einn um undirbúningsmentun að- stoðarbókavarða, um orsakir endur- reisnarstefnunnar, um sænskt þing- ræði á 18. öld, um stefnubreyting á danskri sagnfræði um 1880 o. fl. — Meðal fyrirlesar^nna voru Korén, sænskur, Koth, norskur og Aage Friis, dariskur. Hvítárbakkaskólinn. Saga hans og starf. Málfundafjelag var starfandi öll ár- iu við skólann og hjelt 2 fundi á mán- uði. formaður kosirin til 6 mánaða, en fundarstj. fyrir hvern fund. Aðal markmið fjelagsins að æfa nemendur að tala á fundum. — Tóbaksbindind- isfjelag hefur hjer einnig verið mörg ár, en eigi allir nemendur í því. Pilt- ar hafa oftast haft glímufjelag og glimur æfðar af leikfimiskennaranum lúiðstæðar leikfiminni. Einnig var boltaleikur æfður síðari áriri. Skemti- íjelag hafa nemendur haft og hafa J>ví stjórnað 3 nemendur, kosnir til mánaðar. Skemtanir hafa einkum verið : leikir, upplest., söngur og dans á sunnudagskvöldum í 3 tima. Fje- lagið hefur gefið út skrifað blað sem „Loki“ nefnist. Haun er nú 14 vetra cg kemur út 2 í mánuði, 2—3 stórar arkir í hverju „númeri“. Ritnefnd kosin til hálfsmánaðar, og yfirrit- nefnd til 6 mánaða. „Loki“ er skemitblað, en aðaltil- gangur hans það, að æfa nemendur í ritlist. Margt er gott í blaðinu, því Inargir sem ritað hafa í það, hafa ver- ið vel ritfærir og skáldmæltir. „Loki“ verður geymdur handa framtíðinni á Þjóðskjalasaf ninu. Við byrjun hvers skólaárs vöru íeglur settar og bent á þýðing þéirra fyrir skólastarfið og uppeldi nem- enda. Þær voru fáar og einfaldar, miðuðu einkum að því að venja riem- endur á stundvísi og reglusemi-. Stöku nemendur, sem fengið höfðu laklegt uppeldi, áttu erfitt með að venja sig á siundvísi og fylgja nákvæmlega skólareglunum, eða siðum og háttum skólaris. — Það er eítirtektarvert, að kærulausu og lötu nemendUniir koma frá lakari heimilunum nálega undan tekningarlaust, eífa höfðu verið á at- vinnuflækingi landshornanna i milli. Venjulega var það svo, að tornæm- ustu og áhugalausustu nemendurnir til náms, dvöldust að eins einn vetur i skólanum, Milli kennara og nemenda var sam- vinnan ágæt. Kennararnir umgeng- ust nemendur sem sína líka, að ýmsu leyti, sýndu þeim traust og nærgætni. Sá siður hefur tíðkast vrð skólann, að allir þúast, kennarar og nemendur. Þetta tíðkast á alþýðuskólum Dana 0. v. Sumir óttast þessi náriu kynni milli kennara og nemenda, að það verði til þess að nemendur sýni kenn- urum sínum mirini hlýðni eða geri sjer dælt við þá. En það þarf eigi svo að vera. Jeg veit að hjer getur þó verið um undantekningar að ræða t. d. þegar urn grunnhygna og illa sið- aða nemendur er að ræða. Á 15 árum hafa t. d. 3 eða 4 slæmir riemeridur vilst inn í Hvítárbakkaskólann, upp- þembdir af gorgeir, sjálfsáliti og monti, engu nýtu sinnandi. Slíkir ná- urigar hafa verið teknir sjerstökum 1 ökum af kennurunum, þeg-jandi og hljóðalaust, þar til uppþemban rjen- aði og þeir lærðu að finna og sjá bverjir garpar þeir voru og hvað helst amaði að þeim. — Vel hægt fyrir kennara að halda nemendum hæfilega ljarri sjer þótt þeir láti Jiá þúa sig. Nemendur verða yfirleitt einlægari og hreinskilnari við kennara sína, ef þeir mega þúa þá, og þannig gefst kennurum betra tækifæri til þess að Jiekkja þá, en ella. En vitanlega verða kennararnir ,að vera starfa sínum vaxnir svo þeir haldi virðingu nem- cnda. IX. Prófleysi skólans var þyrnir í aug- um sumra manna. Trúðu því jafnvel ýmsir, að á próflausum skólum væri ekkert lært! En eins og margir vita, er ekkert próf við bændaskóla og lýðháskóla í Danmörku, og þykja þeir þó J>ar í landi leysa vel af hendi starf sitt og vera góðar stofnanir. Það er líka nálega einróma álit bestu skólamanna og mentamálamanna XV. árg. Dana, að próf við alþýðuskóla sjeu fremur til skaða en gagns. — Eigi við því að búast, að þorri manni hjer á landi skilji þetta. En kennarastjett- :n islenska ætti að skilja það. Hvítárbakkaskólinn var með lýð- háskólasniði, og því fjekk eigandi hans leyfi þings og stjórnar að hafa engin próf við hann. Og þannig byrj- uðu bændaskólarnir fyrst. — Það var eigi að eins stefnuatriðið fyrir skól- ann, að hafa hann próflausari, heldur blátt áfram nauðsyn, kenslunnar vegna i Jieim námsgr. sem mest eru kendar með fyrirlestrum og samtöl- um. Ef kenna á mönnum til prófs, verður kenslufyrirkomulagið að laga sig eftir Jjvi að miklu leyti. En í þeim uámsgr. sem kendar eru með venju- iegum „kenriaraskólakensluaðferð- um“, mætti -vitanlega hafa próf, ef nokkuð þætti við það unnið. Þegar jeg rak mig á það, hve mikið menn gerðu úr prófi við skóla, reyndi jeg að miðla málum og hafði eins konar próf, síðustu viku skólaársins í þeim námsgr. sem eigi voru kendar með lýðháskólakenslulagi. Nemendur voru látnir lesa upp og þeim svo gefin spursmál til að svara munnlega, og öllu hagað eins og við próf gerist, nema í því, að engir vitnisburðir voru gefnir. Eri nemendum eldri deildar var gefinn kostur á námsvottorði. Þar einkum tekið fram: námshæfileikar, námsframfarir, iðni og hegðun. Almenningur kallaði þetta próf og þótti til bóta, en jeg kallaði það „loka- yfirheyrslur“ í skólanum, þótt öðru- visi væri þeim hagað en vanalegum yfirheyrslum. Dálitið jók þetta fyrir- komulag áhuga nemenda á upplestr- inum, því allir máttu vitanl. hlusta á frammistöðu þeirra. Og jeg, sem hlustaði á þessar yfirheyrslur, fjekk þannig bctri kunriugleik á þekkingu nemenda í þeim námsgr., sem jeg ckki kendi sjálfur. — En þetta hafði ngan galla prófanria, en nokkuð af koitum Jieirra. Yfirlcin þurf? nemendur í skólum cigi prófvöndinn yfir sjer iil J)C5? hafa áhuga á náminu. Ef mikil brögð eru að Jiví, að þessu sje anrian veg farið, hygg jeg að kennararnir eigi mikla sök á því, eða þá kenslufyrir- komulagið. Það ætti að vera mönn- um skiljanlegt, að J>að getur verið sitthvað, að læra til prófs, eða læra íyrir lífið, læra af ást til námsins, af mrni, andlegri þörf. — Þannig læra alhr sjálfmentaðir menn og þess vegna kunna þeir vel og skilja vel það sem Jieir sjálfir hafa numið. Jeg lield mjer sje óhætt að halda því fram, að flestir þeir, sem veru- leg kynni höfðu af Hvítárbakkaskól- arium og nemendum frá horium, hafi litið svo á, að nemendur lærðu þar cngu síður vel, en á öðrum skólum sem próf hafa.- Og ennfremur, að kennarar við skólann hafi eigi legið á liði sinu eða varirækt kensluna þótt prófin væru eigi. Ýmislegt miður góðgjarnlegt hafði Gróa á Leiti ver- ið að tína saman og miðla út frá sjer um skólann, sem vænta mátti. En eldrei heyrðist í Borgarfirði eitt orð í þá átt, að kenslan væri ljeleg við skólanri, eða reglusemi mjög ábóta- , vant. Flestir nemendur frá Hvítárbakka- skólanum, eftir tveggja vetra nám, sem gengið hafa í aðra skóla, hafa til jafnaðar eigi reynst ver en riem- endur frá prófskólum. Magnús Helga- son skólastjóri er einn Jæirra skóla- ntanna, sem um þetta getur dæmt Hanri hefur látið þessi ummæli falla um skólann, sem jeg er honum þakk- látur fyrir: „Það vitni get jeg með ánægju borið Hvítárbakkaskólanum, að frá honum hafa komið hingað í kennara- skólann sex námsmenn, sem náðu inn- göngu í 2. bekk og reyndust yfirleitt með bestu nemendum skólans. — Einkar hlýjan hug virtust þeir bera til fyrra skóla síns.“ X. Lýðháskólanafnið á skólanum stóð honum fyrstu árin, að minsta kosti, fyrir áliti meðal ýmsra. Mjer var þaö

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.