Lögrétta - 11.02.1922, Side 1

jrrmrr
Stærsta
18 1 e n sk a lanrts-
blaðið.
ÍnnnmiiTiiTi
LOGRJ
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Hflorgunblaðið.
iIIinVT! T!ttll(
Árg. kostar
10 kr. innanlanda,
i
J erl. kr. 12,50.
I
'mTnnnimmr
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XVII. árg. 10. tbl.
Reykjavik, Laugardaginn
II. febrúar 1922.
ísafoldarprentsmiðja h
.f.
Próf frá tannlæknisskóla Kliafnar
Hverfisgötu 14. Reykjavík.
Býr til gervitennur af öilum
gerðuni.
Eftir William Archer.
Hvað felst undir heitinu: Heims-
veldið breska? Þetta hugtak \erð-
ui útskvrt ‘þannig. að það tákni
ósamkynja sámband 'þjóða og
landa, er öll viðurkenna einhver
tengsl við ensku krúnuna. Það
nær, í stórum dráttum, yfir fjórða
hiuta yfirborðs jarðarinnar og tel-
ur fjórða hluta allra íbúa hennar.
®r það langstærsta ríkjasamband-
i« sem nokkurntíma hefir verið
til og er því eðlilegt, að heimur-
inn æski svars við tveimur spurn-
ingum þjí viðvíkjandi. I fyrsta
lagi; Getur það haldist framveg-
is ? Og í öðru lagi: Br áframhald-
ancli tilvera þess æskileg vegna
sameiginlegra hagsmuna þjóð-
anua?
Jeg skal taka það fram strax,
að tilgangur minn er ekki sá, að
gefa neitt fullnaðarsvar við þess-
uni spurningum. Það eina, sem
•ieg get gert, er að gefa nokkrar
upplýsingar, er gætu gefið tilefni
tii sjálfstæðrar íhugunar eftir á.
Lesandinn veit. auðvitað vel,
að þau lönd, sem mynda hið
breska heimsveldi, skiftast í tvo
stóra flokka. í öðrum flokknum
eru allmörg sjálfstjórnarríki, svo
sem Kanada, og Ástralía og eru í-
húar þeirra landa af evrópeisku,
fyrst og fremst af engilsaxnesku
kyni. í hinum flokknum eru fá-
ein ríki, og má nefna það stærsta
af þeim, Indland, sem hafa enga
eða litla sjálfstjórn, en ógrynni
fólks af fjarlægum kynstofnum er
b.aldið í skefjum af örfáum ensk-
Pm embættismönnum, (fáeinum
þúsundum alls), með aðstoð fá-
menns setúliðs. Er augljóst að
þessir tveir ríkjaflokkar hafa
myndast við gjörólík skilyrði og
að ástæðunuar til yfirráða Breta
yfir 'þeim, ef hún er nokkur, er
að leita á tvenskonar, gjörólíkum
«grundvelli.
Lítum fyrst á hinar enskumæl-
andi sjálfstjórnarþjóðir. Hver er á-
stæðan til þess, spyrjtun vjer fyrst
að Bnglendingar og engir aðrir
h'afa alið upji svo margar þjóðir
at sínum eigin kynstofni og með
sömu tungn? .Teg nefni Engl.nnd
efltt, því rómjansk -ameríkönsku
þjóðirnar eru alle ekki af hrein-
um spönskum eða portúgölskum
kynstofni. Prumbúarnir í hin-
úm rómansk-hygðu hlutum Am-
eiíku lifa enn, miljónum saman
þó að vísu hafi þeir blandað
blóði vig Bvrópumenn, hinsvegar
hefix engin veruleg b'lóðblönd-
orðið í Ástralíu, Kanuda og
Bandaríkjunnm og af frumbúumj
þessara landa eru nú aðeins eft-
ir fámennar leifar.
í
f sambandi við þetta má minn
ast á, að hræðileg ákæra hvílir
á oss frá þessum hlutum breska
ríkisins: að þessir hlutar ríkis-
ins sjeu orðnir til fyrir algert
l'Eiidrán og síðan tortíming
þeirra þjóðflokka, sem landið
áttu. í fljótu bragði virðist þetta
alvarlegt, og særir tilfinningar
-allra mannúðarvina. En vér verð-
um að játa, að mörg verk nátt-
úrúnuar eru ekki mannúðleg, og
álit mitt er það, að landránið,
sem Indiánarnir í Norður-Ame-
og jSfegrarnir í Ástralíu urðu
fyrir, af liendi hvítra manna,
hafi verið eðlilegt fyrirbrigði nátt- ^
úrulögmálsins, að minsta kosti að,
því leyti. að það var gert án [
þess að nokkur mannlegur viiji
ætti upptökin -að því. Vjer get-
um hvorki hugsað oss eða óskað
oss þess, að Norður-Ameríka
hjeldist ónumin um aldur og æfi
sem „land Rauðskinna” eða Ást
ralía áem „Svertingjaland1 ‘.
Rauðskinnum og þó ennþá frek-
ar Ástralíunegrum var öldmigis
um niegn að færa sjer í nyt nátf
úruauðæfi landa þeirra er þeir
höfðu bygt frá • ómunjatíð sem
villimenn. án þess að taka nokkr-
um framförum. Þeirri skoðun
befir verið haldið fram, að Ind-
íánar í Bandaríkjunum austan
Klettafjalla hafi aldrei farið fram
úr 300.000 manns síðan Ameríka
fanst. Sje talið að 200.00 hafi verið
á vesturströndinni, og það ermjög
hátt, áætlað, þá hefir als hálf
miljón bygt Ameríku fyrir norð-
an Mexico, þetta feikna svæði
sem nú elur 120 miljónir manna
og er þó strjálbygt. Og þó land-
nemarnir í Ameríku hefðu verið
fullir mannúðar og reynt að sið-
menna Indiána og kenna þeim
að nýta land sitt — væri nokk-
ur leið til, að þeim hefði getað
heppnast þetta? Við getum sagt
með vissu: Bngin. Indíánakyn-
kvíslimar hafa horfið, ekki
vegna blóðbað'a eða * vísvitandi
grimdar, heldur. vegna vandugs
þeirra til að standast áhrif
menningariunar eða — ef menn
vilja það heldur — eiturefna
hennar. Þetta >er þó enn meira
siaunmæli hvað Ástralrablámenn
áhrærir, seim eru miklu lægri
kynþáttur en Indíánar. Pjarri
sje það mjer að segja, að altaf
hafi verið farið vel með þetta
fólk. Atburðir þeir er gerast í
styrjöld við villiþjóðir, eru aldr-
ei geðslegir, og verið getur
að dæmi sjeu til þess, að blóðbað
hafi orðið. En þegar á er litið í
heild, verður ljóst, að þjóðir
þessar hafa ekki liðið undir lok
fyrir ásettar ofsókúir hvítra
manna, heldur vegna eigin van-
máttar í því, að semja sig að
nýjum háttum. Og þessir nýju
hættir voru ónmflýjanlegir, nema
I
því aðeins að landnemarnir í
1 , i
Ameríku og Astralíu hefðu snú-
ið baki við hinum nýfundnu
lcndum, skundað heim til sín
og látið íbúunum og þjóðskip-
un þeirra löndin eftir. Þessi
rcöguleiki er óhugsandi. Sterk-
asta afl náttúrunnar stefnir að
sívaxandi lífsþrótti. Margir;
irunu vera mjer sammála er jeg
scgi, að hlýðnin við þetta afl
s,j e einasti raunverulegi grund-
völlur siðmenningarinnar. Sið-
mennandi er það verk, sem mið-
er siðspillandi það verk, sem
ar að því að fullkomna tilveruna
miðar að mótsettu takmarki. Þess
vegna get jeg ekki haft þá skoð-
un, að það hefði verið menning-
arauki að forfeður okkar hefðu
breytt eftir boðorðinu: „Ame-
ríka fyrir Rauðskinna” eða”Ástr-
alía fyrir Negra”, jafn vel þó
það hefði verið hægt.
Af því, sem jeg hefi sagt um
frumbyggjana í Suður-Ameríku,
mætti ef til vill ráða, að Spán-
verjar og Porúgalar væru mann-
úðlegri landnámsmenn en Engil-
saxar. En jeg held, að engin
sem litið hefir yfir landnáms-
söguna sje þeirrar skoðunar. —
Munurinn stafar iaf ólíkri veðr-
áttu. Spánverjar og Portúgalar
tóku hitabeltislöndin, rík af góð-
málmum, gerðu frumhyggjana að
þrælum sínum, níddu þá svo
miskunarlaust að þeim þraut
þróttur, og urðu svo að flytja
icn Negra frá Afríku.
Hinsvegar settújst Eúgilsaxar
að í norðlægari og kaldari hlut-
nm Ameríku og rákn í fyrstn
eins og síðar í Ástralíu land-
búnað og kvikfjárrækt. Jeg ’þori
afi fullyrða, að þeir hefðu vel
getað gert frumbyggjana að
þrælum síúúm, ef þeir hefðú
verið færir til þess. En það voru
þeir ekki. Þegar hitaheltisland-
ibúnaðurinn í súður-fylkjunum
hófst og þörf þótti á þrælnm
til vinnu, datt engum í hug að
nota Iúdíána. Landnemarnir gerðu
sig seka í þeim óheyrilega •Næp
og heimsku, að flytja iuu í land-
ið Svertingja frá Afríku. Þetta
er 'ljótnr svívirðmgarblettur á
eúgilsaxnesku landnemunum og
England verður að hera sinn
hluta af þessum siðferðisglæp.
En svo eiúkennilega vildi til, að
hefndin kom ekki yfir enska rík
ið heldur yfir hina miklu þjóð,
sem sagði sig úr lögum við Breta
fyrir 150 árum. Þrælahald hefir
aldrei tíðkast nokkurs staðar í
hmu núverandi breska heims-
ríki, nema á Vesturheimseyjum
og þar var það afnumið fyrir
nærri 100 árum, vegna þess að
samviska þjóðarhmar krafðist
þess. í öllúm sjálfstjórnarlönd-
um hins hreska ríkis vakir hvíti
verkamiaðurinn svo vel yfir hags
munum sínum, að eigi líðst neitt
í áttina til þrælahalds.
Þjóðveldisríkin í breska. rík-
inu hafa þannig að mestu leyti
myndast í löndum, sem úrkynj-
aðar frumþjóðir hafa hygt áður,og|
álít jeg, að það bæri vott um j
óeðlilega og misskilda mannúð,,
að fordæma þau eða neita til- j
verurjetti þeirra þessvegna. Að'
minsta kosti verða menn þá að
gera Bandaríkjunum sömu skil. [
Dálítið öðruvísi er ástatt með ^
Bandaríki Suður-Afríku, því þar,
byggir tiltölulega fámennur:
flokkur hvítra manna land með
mjög hraustbygðum lituðum þjóð-
flokki.
En jafnvel þó það sje rjett-
mætt frá heimspólitísku sjónar-
miði, að ein Evrópnþjóð l'eggi
undir sig jafn víðáttumikil lönd
og Kanada og Ástralía eru, er
það þá rjettlætandi, að þesSi
þjóð gerist svo fyrirferðarmikil
í löndunum, að þau, eins og
lýandaríkin, verði talin ensku-
mælandi ? Hversvegna þurftu í-
búar hhma litlu Bretlandseyjia
að dreifast yfir svo óeðlilega
stór landssvæði ?
Breskum ■ heimsveldissinna sem
ekki er athugull, verður það oft-
ast á að eigna þetta meðfædd-
um eiginleikum þjóðarinnar —
tilhneigingu til stórræða í sjó-
ferðum, rannsóknaþrá, framtaks-
löngun og landvinninga. Hon-
um þykir gaman að því að kalla
sig víkinganiðjia og vitnar til
norrænna manna, sem unnn Nor-
mandi og Sikiley, sem fyrstu
hrautryðjenda hojmsveldisins
breska. Hinsvegar er erlendum
vísindamöunúm gjarnt til, að
telja útþenslu ensku þjóðarinnar
stafa af takmarkalausri ágirnd,
vitlausri landagræðgi og með-
fæddri löngun til að hremma alt
sem í færi kemur. Hvorug þess-
ara skýringa er rjett, Útbreiðsla
enskra valda í Ameríku og Ást-
ralíu stafar hvorki af ágætum
meðfæddum hæfileikum nje
dæmalausri fúlmensku heldur af
sögulegum tildrögum, sem ef sa n
skal segja verða hvorki talin
talin skaplyndi þjóðarinnar til
vegs nje vansa.
því fer fjarri að Englending-
ar hafi verið brautryðjendur í
landafundum og rannsóknum,
þeir hafa þvert á móti altaf fet-
að í fótspor aunara. Það var ekki
iEnlendjingur heldur Porúgali,
sem sigldi fyrstur manna fyrir
Oóðvonarhöfða inn í Indlands-
haf og fram hjá Suðurhorni inn
í Kyrrahaf. Það voru ekki Eng-
lendingar heldur íslendjngar,
sem fundu Ameríku og enginn
efi er á því, að norræna var
fyrsta Evrópumálið sem talað
var í nýja heimhram. En þegar
íslendingar fundu Ameríku voru
þeir, eins og Oscar Wilde segir,
nógu vitrir til að þegjia yfir því.
Þeir Ijetu Ameríku finnast aftur,
og sá sem þá fann haixa var ekki
Englendingur. heldur innborinn
Oenova-búi, sem síðar varð Spán-
verji. Það var ekki Englendingur
heldur Prakki, LaSalle, sem vann
það þrekvirki að ferðast frá Law-
renee-fljóti til upptaka Missisipi
og þaðan suður að Mexikó-flóa.
Heitin ,New Zealand og Tasmaní'i
bera með sjer, að Englendingar
hafi ekki fundið eyjar þessar held
ur Ilollendingar og Ástralía hjet
í fyrstu Nýja-Holland. Það var
ekki Englendingur heldur Ameríku
maður sem fyrstur fór yfir þvera
Afríku — ekki Englendingur held
ur Norðmaður sem fyrstur fór
vfir Grænland. Ameríkumaður
fann Norðurpólinn og Norðmaður
Srðurpólinn. Það er satt að Eng-
lendingar Kafa unnið mikið að
landkönnun, en þeim hefir ekki
tekist að verða sigurvegarar
merkustu viðfangsefnanna. Eng-
lendingar eiga ekki nokkurn blett
af öllu ríki sínu vegna þess að
þeir hafi numið hann fyrstir.
Englendingar komnst ekki fyr
en seint inn í landnáms-kappleik
þjóðanna. Spánn og Portúgal
höfðu stofnað stór ríki vestan
hafs heilli öld áður en Englend-
ingar eignuðust nokkurn skika
þar. Það var eigi fyr en á stjórn-
arárum Elísabetar drotningar, á
seinni hluta 16. aldar að Englend-
ingar’ urðn frægir fyrir siglingar
og eigi fyr en þremur árum eftir
dauða hermar, að þeir tóku sjer
varanlega bólfestu í Virginia. —
Landnámið í New England hófst
14 árum síðar, 1620, og vert er að
gefa því gætur, að land þetta var
úrgangsland, sem Spánverjar vildu
ekki nota. Atlantshafsströndin
norðanverð var ekki talin neitt
keppikefli. Yiðgangur enska land-
námsins á 17. öld kom ekki til af
ágirnd, landagræðgi eða ásælni,
heldur aðallega af þrá hugsamdi
manna til þess að komast undan
harðstjórn og trúarbragðaófrelsi
heima í Englandi. Þeir hjeldu vest-
ur í óhygðir, ekki til að auðgast —
þvert á móti Ijetu iþeir eftir beima
mikinn jarðneskan auð — heidur
til þess að þjóna guði sínum á
þann hátt, sem samviska þeirra
krafðist. Þá dreymdi ekki um, að
leynd auðæfi veglausa landsins
mundn síðar verða meiri en gull
og gimsteinar Mexico og Perú.
Einmitt vegna þess að landnem-
arnir hvorki gerðu frumhyggjana
að þrælum eða blönduðu blóðivið
þá, en gerðust drotnendur lands-
ins með þrautsegju sinni og vinnu
eigin handa, varð landnám þetta
hvítra manna land. En meðan
þessu fór fram höfðu Frakkar,
sem ekki voru síður ákafir land-
könnuðir, lagt undir sig Nova
Scotia og Canada, kannað Misis-
sippi-dalinn og gert hann að ný-
lendu, er þeir nefndu Louisiana.
Eigi höfðu iþeir bygt þetta land-
svæði en sett herlið hjer og hvar,
við stóru vötnin og með fram ánni
Ohio og virtust því ætla að banna
ensku landnemunum á austur-
ströndinni aðgang að öllu land-
flæminu fyrir vestan. Frakkar
áttu vitanlega hvorki meiri nje
minni rjett til Misissippi-dalsins
en Bretar til austurstrandarinnar,
en hin veika hlið á þessum land-
vixmingi Prakka var sú, að þeir