Lögrétta

Tölublað

Lögrétta - 14.03.1922, Blaðsíða 2

Lögrétta - 14.03.1922, Blaðsíða 2
2 LÖGJmrTTA báast við að það taki ýmsum breytingum áður en það verður að lögum. Þar sem þessi lög snerta mjög mikið flestar íslenskar afurðir og hljóta þar afleiðandi að Uuafa á- brif á viðskifti milli Mands og Bandaríkjanna, furðar mig hve lít- ill gaumur þeim hefir verið gefin. Meðan jeg dvaldi í New York lagði jeg sjerstaklega kapp á að ganga úr sku.gga um það, hvort íslensk ull og gærur fengist flutt inn í Bandaríkin tollfrjálst, með- an bráðabirgðatoll- lögin, sem getið var um í nefndri skýrslu minni, væru í gildi. Meðan eigi fjekst úrskurður um það efni, vildi eng- inn kaupandi líta við þessum vörum. Jeg sneri mjer til aðstoðar- manns fjármálaráðherrans, er hafði tollmál ineð höndum, og toil- stjórans í Washington og fjekk þaðan nokkru seinna tilkynningu um það að þessar vörur mundu verða fullfrjálsir meðan bráða- birgðal. giltu, og það tilkynti jeg stjórnarráðinu strax símleiðis. Eft- ir þetta, og með þessa tilkynningu í höndum, gat jeg dálítið vakið athygli manma á umræddum vör- um og hefir nú mikið af þeim selst til Bandaríkjianna eins og kunnugt er. Þareð iíkindi eru til þess að sauðskinn (ullarlaus) verði toll- frjáls í Bandaríkjunum eftirleiðis og útflntningur hjeðau á söltuðum gærum er ýmsum vandkvæðum bundinn, kynti jeg mjer ullarlos eða gærurotnun, og gergi í vetur nokkra tilrauu í því cfni. en get þó eigi að svo komnu sagt um árangurinn. Jeg gerði mjer eiruiið far um að kynnast lýsismarkaði í Bianda- ríkjunum og fjekk efnafræðislega rannsókn á nokkrum íslenskum lýsistegundum og upplýsingar um til hvers"lýsið er nothæft. Besta þorskalýsi notast sem læknislyf og til fæðu. Anmað þorskalýsi til sútunar, annars iðnaðar og ræktunar. Síldar lýsi til sútunar, sápu, málninga, linoleum-dúka, prent- svertu, stálherslu og smurninga. Hvallýsi til fæðu, súturfar, sápu spuna, glycerinegerðar, ræktunar og stálherslu. Sellýsi til Ijósa, sútunar, sápn, spuna, glycerinegerðar og rækt- unar. Eftir þeim upplýsingum, er jeg gat afkð mjer um innflutning og framleiðslu ýmsra lýsistegunda, var það sem hjer segir: 1920 framleitt 657 1274 12309 10291 24531 innflutt 6507 1703 1833 94 10137 1919 framleitt ^ O) co íO CO (M GO so I— GO co 10282 10686 innflntt 3664 525 4273 1820 8161 framleitt 318 345 5520 192 6375 innflntt 6736 3797 5131 480 16144 1917 framleitt 196 731 8321 533 9781 innflutt 4785 1300 7634 1692 15411 CT> framleitt 164 659 9195 755 10773 innflntt 5865 728 2411 1708 10712 cö .fa 00 £ s CQ bb -*-* co ‘55 ‘55 £ — 2 « hiO ® « »h 'o . 3 2 A æ‘P 02 S Samtals Af þessn sjest, að árleg lýsis- notkun í Bandaríkjunum er til jafnaðar um 24500 smálestir. í Bandaríkjunum er dálítill. markaður fyrir saltað helagfiski (sem frá gamalli tíð gengur undir nafninu „Iceland Halibut”) og haiðfisk. En sú fisktegund hjeð- an, sem aðallega ætti aö geta selst. í Ameríku er síldin, ef alúð er liigð við að tilreiða hana á við- eigandi hátt, og umrædd tolllög- gjöf hindrar ekki innflutning. I. Því var alment fagnað hjer á landi, þegar vjer með sambands- lögunum fengum rjett til að taka heim í landið æðsta dómsvald í málum vorum, eftir að það hafði verið í öðru landi í nálegta TY2 öld, og beið þess ekki lengi að vjer notuðum þenna rjett vorn því með lögum nr. 22, 6. október 1919 er dómsvald hæstarjettar Dan- merkur í íslenskum málum afnum- ið, og jafnframt með sömu lög- um settur á stofn hæstirjettur hjer í liandinu, sem hefir svo starfað síðan 1. janúar 1920. Á þessari tveggja ára reynslu er vjer höfum fengið af starfi hæstarjettar hjer heima, munum vjer geta sannfærst um að hann fullnægir ekki þörfum landsmanna sem aðallega kemur til af því, að hann er almenningi of dýr og gerir mönnum ókleift að leita þangað til þess að ná rjetti sín- um, En með 2. gr. hæstarjettar- laganna var landsyfirrjetturinn í Reykjavík lagður niður þegar hæstirjettur tók til starfa, svo að dómsstig í íslenskum málum eru nú alment aðeins tvö í staö þriggja áður. Að þessu leyti er ástandið svipað nú og það var hjer áður þannig að segja má að lands- yfirrjetturinn hafi verið gerður að æðsta dómsmál landsins, en tveim dómuruin bætt við í rjett- inn. En að hæstirjettur er dýr- ari en landsyfirrjetturinn var áður, stafar af ýmsum nýmælum í mál- flutningn'um, sem hæstarjettarlög- in hafa inn leitt, t. d. munnlegan málflutning og prentun ágripa úr dómsgjörðunum, sem 37. gr. ger- ir ráð fyrir, hækkun rjettargjalda 0 fl. — Mjer kom það þess vegna ekki að óvöru, er jeg varð þess var, að fyrir þingið hafði komið frumvörp um breyting á hæsta- rjettarlögunum. Á hinu furðaði mig meir, er jeg sá í hverju þess- ar breytingar voru fólgnar, sem sje í því, að sameina lagaprófess- oraembætti Háskólans við dómara- embætti hæstarjettar, þannig að sömu menn skuli gegna báðum embættunum — fyrst, meðan þeir menn er nú gegna þessum embætt- um, á landsstjómin með samningi að fá þá til að taka við öðra em- bættinu jafnóðum og það lösnar, en síðar er ætlunin að 'þetta fyrir- komulag verði lögfest. Flutningsmenn þessa frumvarps, sem eru þrír bændur í neðri deild, segja í ástæðum fyrir því, að laga- prófessorar við Háskólann og dóm arar í hæstarjetti hafi svo lítið að gera, að það sje þess vegna eðlilegt og sjálfsagt að sameina embættin. Þannig hafa verið dæmd í hæsta- rjetti árið 1920 aðeins 34 mál og 26 mál árið 1921, og sje það harla lítið starf handa 5 mönnum. Þá er önnur ástæðan, s'em háttvirtum þingmönnum er mjög tamt að grípa til — eins og til þess að þóknast kjósendum — þ. e. sparn- aðurinn,en jeg vil ekki að óreyndu ætla nokkurn fulltrúa á Alþingi svo lágt hugsandi, að haann láti sjer til hugar koma að afnema æðsta dómsvalcl ríkisins eingöngu vegna þess, að hann sjer við það nokkrar krónur sparaðnr. Læt jeg þess vegna þá ástæðu liggja niðri, en sný mjer að aðalefninu. II. Eins og bent var á hjer að fram- an, er líkt ástatt með hæstarjett nú eins og var með landsyfirrjett- inn áður. Landsyfirrjetturinn var áfrýjunardómstóll frá undirrjetti hvaðanæfa af lahdinu, og sama gildir með hæstarjett nú. Það er þess vegiia vert að bera saman rnálafjölda fyrir landsyfirrjettin- um áður við málaf jölda. fyrir hæstarjetti nú, því sje alt eðli- legt, ætti hæstirjettur ekki að hafa færri mál, sjeu mál í hjeraði ekki færri nú en áður. Árið 1919 voru dæmd eða úrskurðuð í liandsyfir- rjettinum 67 mál, árið 1918 72 mál og árið 1917 99 mál, og ef vjer förum lengra fram í tímann, verð- ur niðurstaðan sama, 70—80 mál að jafnaði á ári. — Af þessu hlýt- ur það lað vera hverjum manni ljóst, að nægilegt verk er til handa hæstarjetti, en gallinn er einungis sá, að almenningur hefir ekki efni á að geta sótt mál sín þangað, súkum þess hve má'lflutningur fyr- ir rjettinum er dýr. Og þó mun það sennilega einnig öllum vera ljóst, að ekki verður málflutning- urinn fyrir hæstarjetti ódýrari fyrir það eitt, að aðrir menn sitji í rjettinum, þótt það væru pró- fessorar frá Háskólanum í stað fastra dómiara. í öllum löndum hefir verið gert mikið til þess, að gera dómsvald- ið sem sjálfstæðast og óháðast. Höfum vjer einnig gert hið sama. Þannig höfum pett í stjórnar- skrána ýms ákvæði er miða að þessu. Dómendúr hæstarjettar eru þar sviftir kjörgengi til alþingis sbr. 30. grein 2. mgr. Sjerstakur kafli í stjórnarskránni ver dóms- valdið gagnvart öðrum handhöf- um stjómyialdsins, aðallega fram- kvæmdarvaldinu og setur dóms- valdið að sumu leyti yfir fram- kvæmdarvaldið. Öll eru ákvæði þessi sett til þess að tryggja dóms- valdið og gera það sjálfstætt, svo 'að það geti unnið sjer traust og hylli bæði innan lands og utan. Mundi það þá ekki illa farið, ef alþingi þegar á þriðja ári, sem vjer höfum haft æðsta dómsvald- ið í landinu sjálfu, fari að kippa svo undan því fótunum, að hæsti- rjettur, sem sjálfstæður dómstóll væri i rauninni ekki til lengur. Því ver væri þar farið, þegar jafn- framt á að draga úr starfi og fram kvæmdum lagakenslunnar við Há- skólann, því það tel jeg ótvírætt að leiði af því, ef prófessorar þar málflutningur. Þau mál sem kæmu verða jafnframt gerðir að dómur- um í hæstarjetti. Það er mikill mis- skilningur, að ætla að kennara- starf lagadeildar og dómarastarf fyrir hæstarjett yrðu þá ætíð vel undirbúin, en það er fvrsta trygg- ing fyrir rjettri dómsálagningu. í hæstarjetti eru nú sex fastir sje svo náið og skylt að það yrði embættismenn — fimm dómarar þess vegna einungis til bóta við og hæstarjettarritari. Ætlast jeg kensluna ef kennarinn væri jafn- til að breyting á þessu yrðu sú, fiamt dómari, því við það fengju að framvegis yrðu aðeins þrír nemendur meiri kynning af laga- dómarar í hæstarjetti, og svo aðrir framkvæmdinni. Jeg er þeirrar þrír í yfirrjettinum, svo auk- skoðunar, að það sje í rauninni inn kostnað þyrfti þetta ekki að jafn nauðsynlegt fyrir prófessora hafa í för með sjer. Prófessonam- lagadeildar að vera lausa við ir eiga að vera tausir við rjettina, við dómarastarfið, eins og það er að iiðru en því, að þeir tækju þar nauðsynlegt fyrir dómsvaldið að sæti, ef það yrði iautt, eins og nú vera laust og sem óháðast fram- á sjer stað við hæstarjett, þ. e. kvæmdarvaldinu. Ætlunarverk pró ef einhver dómara þarf að víkja fessoranna er að segja. og skýra úr sæti. Jeg tel það væri mikil f.yrir nemendum ýmsar kenningar rjettarbót, ef lík breyting og sem hafa komið fram í lögfræð- hjer er stungið upp á, kæmist í inni, og ber þeim því að hiafa framkvæmd, og hefði gagnstæöaY vakandi auga á öllnm nýjungum verkanir við frumvarp það, sem sem þar gera vart við sig. Kensl- hefir verið lagt fyrir þingið nú, an er minst fólgin í pósitivum sem eingöngu mundi leiða af sjer lagaákvæðum, en lögin einungis' rnargt ilt, en ekkert gott. notuð til stuðnings við kensluna. Jón Kjartansson. Hugmyndaflug og víðsýni pró-! fessoranna á að vera sem víðtæk- j------------------0-------- ast og frjálslegast og sem minst- j um takmörkum háð. Um dómar-1 ana aftur á móti, er gerður sterk- ur rammi, sem þeir mega ekki brjóta af sjer, þar sem eru lögin. Prófessorinn má, og sem leiðtogi lögfræðinnar á að „kritisera” lög og dómá þá, sem dómstólarnir miöstöö hEÍmsuErslunarinnar. Fyrir ófriðinn það deilt, að kveða upp. Slík „kritik” er holl heimsins °f. uauðsynleg við kensluna, en magur j peru keypti silki í Jap- væri 1 varð ekki um f j á rmálamiðs t öð London. Þegar allir sjá hvað úr þeirri „kritik” yrði, ef prófessorum er ætlar að an, eða Norðmaður seldi timbur t-il Ástralíu; fór greiðslan fram í verðia fastir dómarar. Þá er pró- 'enskum pundum og einhver Lund. fessorum ætlað, eftir því sem tími únabankinn var mdmiður. Fiestar og ástæður leyfa, að skrifa kenslu- j þj6ðir greiddu imifluttar vörur bækur á móðurmálinu í þeim'með þyí fje er þær fenfm fyrir gremum, er þeir kenna, og er það útfluttar vörur til Bn?lands. Lon_ harla óviðeigandi þegar Þing- j don var miðstöð allra meiri hAttar menn gefa í skyn að prófessorar (fiármálaviðskifta. Svo kom ófrið- lagadeildarHáskólans hafi ekkert inn og j kjolfiar hans viðskifta. gert. Eru þa illa þokkuð þau mildu bonn og dreifing alþjóðaviöskifí- og góðu vefk í þarfir lögfræðinnar j anna< Sterlingspundið fjell í verði, sem ligg-ja eftir þá, núverandi pró-. það var gert óinnleysanlegt með fessorar Einar Arnórsson, hæsta- \ m og kaupsýslumenn urðu að rjettardómara Lárus H. Bjianason tútkljá kaup og greiðslur beina leið og fyriverandi prófessor Jón sál. 4n ,aðstoðar bankanna í London. Kristjánsson. Beri menn störf.Um sama leyti var visklftabann þeirra saman við það er liggur lagt á Þýskaland og þýski drum. eftii aðra prófssora við Háskól- urinn um markið sem alþjóðagjald -ann og jeg hygg að þau verði evri. er< ag þvi er virðist, úr siig- ekki síðri metin. _ uuni um aldur og æfi. * Eitt er það enn, ekki lítilsvert,; Heimsstyrjöldinni lauk 1918, og og sem garir það nauðsynlegt. að j Bretar fóru aftur að vinna að dómarar í hæstarjetti sjeu ekki;því) að pundið yrði myntfótur ,al_ hálfir, heldur fastir og heilir við j þjóðar eins 0g áður. Markið, sem sitt starf, en það er dómvenja híifði verið skæðasti keppinautur (praxis) sem þeim ætlað að mynda. Það er mjög mikilsvert fyrir allan rjettargang, að dóm- venjan sje föst og sem minstnm breytinum undirorpin, og ber það merki um traustan og öruggan dómstól. III. Aðalgalli á rjettarfari voru nú, sem jeg vonaði og bjóst við að yrði l'agfærður, hann er sá, að okkur vantar málskotsdómstól milli hæstarjettar og undirrjettar þ. e. yfirrjett. Sá dómstóll er ja.fnnauð- synlegur fyrir hæstarjett sjálfan, sem fyrir 'alt landið. Með því feng- ist óræk trygging fyrir rjettum dómum í hæstarjetti, ef hann tæki við málunum frá einum og sama undirrjettinum, í stað þess nú að taka við misjafnlega imdirbúnum málum og misjöfnum dómum frá úndirrjettum alstaðar að frá landinu. Og með því væri al- menningi trygt að ná rjetti sínum á hagkvæman máta. Frá undir rjetti færu málin til yfirrjettar og 'þar væri að sjá!fsögðu skriflegur pundsins, var fallið frá, en í stað- inn var kominn dollar Ameríku- manna. Snemma vors árið 1919 lögðu Ameríkumenn besta spilið, sem þeir áttu, á borðið beint fram- an í Breta: Þeir feldu úr gildi allar hömlur á gullversluninni og um leið varð dollarinn gullgjiald- eyrir, og meira að segja s'á eini í heiminum. Um sama leyti óx heimsverslun Ameríkumanna ákaf- lega. Amerískai- vörur á amerísk- um skipum voru í nálega hverri höfn í heiminum. Ameríkumenn trýgðu sjer gamla markaði, sem horfið höfðu úr viðskiftalífinu vegna st-ríðsins og náðu nýjum markaðsstöðum. Kol Ameríku- manna útrýmdu enskum kolum — meira að segja á meginlandi Ev- rópu. Fljótaskipin á Rín fluttu amerísk kol, sem voru ódýrari en ensk. Dollarsgengið varð þýðing- armeira í heimsversluninni en það hafði verið nokkurn tírna áður, og dollarinn varð gjaldeyrir, sem gekk út í öllum löndum, eins og pundið áður. Fjármálamiðsiöð

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.