Lögrétta - 26.08.1922, Síða 2

2
LÖGRJETTA
mErk ummæli um Island.
UiQtal uiö hr. Kurthals-FiltES.
Staddur er hjer í bænum um
þessar mundir merkur gestur út-
lendur, sem undanfarnar vikur
hefir verið á ferðalagi um landið
ásamt frú sinni. Er þaö hollonskur
aðalsmaður, J. Korthals-Altes,
, frægur maður í föðurlandi sínu
og virtur vel fyrir margra hluta
sakir. Hefir hann um áratugi
verið þingmaður á ríkisþinginu
hollenska, sem fulltrúi fyrir land-
búnaðarkjördæmin Hoorn og Ed-
am. Er hann formaður landbúnað-
arfjelagsinfs 'í hjeraði sínu og
hefir mjög verið við landbúnað
riðinn, er sjálfur óðalsbóndi og
hefir mjög starfað að ýmislegum
endurbótum í búnaði. Hefir hann
mjög fengist við rannsóknir á
jarðvegsbreytingum, þurkun lands
og öðru því líku, og af öðrum
afskiftum hans af landbúnaðar-
málum má nefna haráttu hans
fyrir* nýhýlahreifingunni, sem hjer
er kölluð svo, í föðurlandi sínu.
Er hann kunnur mjög fyrir vís-
indastarfsemi sína á sviði jarð-
vegsbóta og sögulega rannsókn
á húnaðarháttum Hollendinga. —
Síðustu tvö árin hefir hann dvalið
í Englandi til þess að rannsaka
áhrif hollensks landbúnaðar á
búnaðarháttu Englendinga og er
að skrifa sögulega og tekniska
bók um það efni. Hefir honum
verið sýndur ýms sómi sem vís-
indamanni, og meðal annars ver-
ið kjörinn meðlimur konunglega
landfræðisfjelagsins bretska.. Ferð-
ast hefir hann víðsvegar um heim
og haft persónuleg kynni af ýms-
um merkustu mönnum samtíðar
sinnar.
Þau hjónin komu hingað til
lands í júní og lögðu þá þegar
í íerðalag hringinn í kring um
ísland, sem þau eru nú nýlega
komin úr. Hafa 'þau farið ríðandi
alla leið, upp á gamla og góða
vísu, og farið jafnan ' bygðir. Má
telja þetta frækilegt ferðalag af
fólki, sem er allsendis óvant ís-
lenskum ferðalögum og erfiðleik-
um þeim, sem þau hafa í för
með sjer.
Morgunblaðið fór nýlega á fund
Mr. Korthals-Altes og bað hann
segja frá ferðalagi sínu og livern-
ig land og þjóð hefði komið hon-
um fyrir sjónir. Við fyrstu spurn-
ingunni, um tildrögin til þess að
hann hefði tekist þessa Frngu og
erfiðu ferð á hendur, var svarið
þetta: . .
— Jeg hefi ferðast mikið um
æfina og sjeð mörg og olík lönd.
ísland liggur fjarri þjóðvegum
ferðalanganna, en spurnir þær, er
jeg þafði af landinu, þegar í
bemsku, voru þess eðlis, að jeg
þráði að komast til íslands. Og
árið 1908 bar svo við, í veitslu
sem haldin var í hollensku sendi
sveitinni í Brussel, að Islands var
getið, og heitstrengdi jeg þá að
láta ósk mína uppfyllast og heim-
sækja Island ef líf og heilsa entist.
Svo leið og beið. 1 vetur las jeg
' ensku blaði símskeyti er sagði
frá stofnun fjelags enskumælandi
manna í Reykjavík. íslands er
ekki oft getið í stórblöðunum,
og mjer fanst þetta vera bending
um að nú ætti jeg ekki að láta
ferðalagið dragast lengur. Því lof-
orð eru gefin til þess að halda þau.
— Og sjáið þjer ekki eftir
' f erðalaginu ?
— Nei. Þjer megið trúa mjer
ei jeg segi, að mig langar ekki
eins mikið til neins og þess að
geta orðið íslandi að einhverju
liði. Því að ferð okkar hjónanna
til íslands og um landið, hefir
kent okkur að þekkja landið
og elska það og íslendingar hafa
komið okkur svo vel fyrir sjónir
að við minnumst þeirra ávalt
með velvildarhug. Og jeg trúi á
framtíð Islands.
Mr. Korthals-Altes heldur áfram:
—-Það er mjög eftirtektarvert
hve andleg menning er á háu stigi
hjer á landi. f allar þessar níu
vikur sem við höfum verið hjer,
höfum við aldrei heyrt misjafnt
orð hjá þeim, sem við höfum
átt að sælda við. Og sá sem ekki
skilúr landsbúa er þeir tala sam-
an, notar augun þeim mun betur.
Á öllu ferðalaginu hefi jeg aldrei
sjeð íslendinga rífast, aldrei seta
upp vonskusvip eða fyllast gremju.
Og það finst mjer bera vott um
holla menningu, sem hver þjóð
þjóð geti verið hróðug af. Og
framkoma fólks hjer finst mjer
bera þess órækan vott, að íslenski
kynstofninn sje hreinn og göf-
ugur og þjóðin háættuð.
í þessu sambandi get jeg ekki
látið hjá líða að minnast þess,
hve heimilislífið úti um sveitir
íslands kom mjer vel fyrir sjónir.
Mjer virtist því líka^t sem alt
heimilið væri ein fjölskylda, þar
sem allir ynnu að sameiginlegum
hagsmunum. Og mjer fanst ein-
hver gömul og háleit erfikenning
váða orðum og athöfnum hvers
■einstaklings og stjórna þeim að
sama marki.
Vjer biðjum Mr. Korthals-Altes
að láta í ljó álit sitt á atvinnu-
vegunum og svarar liann á þessa
leið:
— Hvað atvinnuvegina snertir
þá dylst engum að miklu munar
á háttum þeirra. í bæjunum virð-
ist svo, sem fiskveiðarnar sjeu
reknar eftir nýjusu tísku. Á því
sviði lifa Islendingar í nútíðinni.
En þegar jeg fór að ferðast um
sveitirnar fanst mjer jeg vera
kominn svo langt aftur í ’tímann,
að mjer meira en datt í hug hvort
jeg mundi ekkj rekast á Snorra
Stnrluson eða einhvern hans sam-
tíðarmann á næsta hæ, sem jeg
hitti fyrir. — En jeg hefi, þrátt
fyrir þetta, óbiluga trú á við-
gangi Islands. En þá er það að-
alatriðið að leggja stund á full-
komnun landbúnaðarins. Og þar
er einkum þrent fyrir. I fyrsta
lagi að auka ræktun landsins,
í öðru lagi fjölgun kvikfjenaðar
og framleiðsla og útflutningur
smjörs. og osta og í þriðja lagi
efling skógræktarinnar.
Hvað snertir fyrsta atriðið,
aukna ræktun landsins, þá verð
jeg að telja það nauðsynlegt að
skifta stórjörðunum í smærri býli.
Það er vafalaust, að np sem
stendur em of stórar jarðeignir á
einni hendi, og þessi hönd er í
rauninni altaf vanmáttug hönd,
sem ekki getur afkastað því að
nota þessa eign sína í líkingu við
það, sem vera bæri. Og afleiðing
þessa er rányrkja sú, sem jeg
því miður hefi orðið vottur að
alstaðar á ferðalagi mínu, mjer
til leiðinda. Mjer var ánægja að
sjá verk það, sem verið var að
vinna fyrir austan Olfusá (Flóa-
áveituna) og miðar að því að
auka grasfenginn með áveitum.
En jeg er þó sannfærður um
það að vatnveitingar á stórum
svæðum styðja að aukinni rán-
yrkju og eru fullkominni jarð-
yrkju Þrándur í götu. Mín per-
sónulega skoðun er sú, að þurkun
lands og djúpplæging ásamt full-
nægjandi notkun áhurðar sje
miklu affarasælli fyrir landið,
einkanlega ef stórjörðúnum jafn-
framt er skift í smærif býli,
sem ungum mönnum verði kleyft’
að fá til ábúðar og rækta til full-
nustu. Ungum og áhugasömum
íslendingum, sem nú fara til ann-
ara landa upp á von og óvon
eða þyrpast til kaupstaðanna, gæf-
ist með þessu móti kostur á að
dvelja í beimahögum sínum, reisa
þar bygðir og bú og vinna að
heill og hagsæld fjölskyldu sinnar
og ættjarðar.
Jeg kem þá að öðru atriðinu.
Sjerhver bóndi mun vera mjer
samþykkur í því, að um leið og
ræktun jarðarinnar eykst skap-
ast skilyrði til þess að auka naut-
peningsræktina og samfar^ því
felst æ meira til af áburði, er
skapar möguleika fyrir bættri og
meiri ræktun landsins, ár frá ári
og þá um leið aukna framleiðslu
smjörs og osta. Fleiri og minni
býli á sajna svæði skapa mögu-
leika fyrir samvinnu, ekki aðeins
um það að kaupa tilbúinn áburð
og þessháttar heldur einnig til
þess að koma upp smjörbúum
og ostagerðum.
Og skógarnir. Hverjum sem
vildi gera sjer ljósa þýðingu þá,
sem skógarnir hafa fyrir Island,
vildi jeg ráða til að koma að Hall-
ormsstað og sjá þar hverju ís-
lenskur jarðvegur, gróðrarmagn
og loftslag getur áorkað- Islenskur
landbúnaðarráðherra, sem tækist
það hlutverk á hendur að skylda
menn með lögum til þess að friða
skógana í haglendi sínu nokkra
mánuði á hverju ári fyrir hinum
eyðileggjandi ágangi búfjár,
mundi ef til vill hljóta óvild
núverandi kynslóðar bændastjett-
arinnar, en barnabörnin mundu
bera þakklætishug til hans.
— Um þessar mundir er mjög
unnið að endurbótum og nýung-
um í landbúnaði, segjum vjer.
Hafið þjer hvergi orðið þess var,
að áhugi sje vaknaður fyrir um-
hótum í búnaði?
— Mjer hefir veitst sú ánægja,
að taka eftir áhrifum hinna ágætu
og vel stjórnuðu hændaskóla á
Hvanneyri og Hólum, á nokkrum
bæjum, sem jeg hefi komið á.
Þessir sliólar munu vera mjög
fullkomnir. En jafnframt þessari
bændamentun held jeg það væri
heillaráð af landsstjórninni hjer
að koma upp á nokkrum jörð-
um víðsvegar um landið tilrauna-
stöðvum þar sem fengist gæti
reynsla um mýraþurkun, nothæfi
helstu tilbúinna áhurðartegunda,
gagnsemi áveitu, hafrarækt, — alt
í smáum stíl og aðeins sem til-
raun. I sambandi vil tilraunirnar
á Hvanneyrj og Hólum vildi jeg
nega minnast á hinn ágæta árang-
ur, sem orðið hefir af tilraun-
raunum með „tilbúinn húsdýra-
áburð“, uppgötvun sem Rotham-
sted tilraunastöðin í Harpenden
(Englandi) hefir tekið einkaleyfi
á og rannsakað. Til fraraleiðslu
þessa ábrðar þarf aðeins moð-
rusl, hálm, kartöflugras og ann-
að þessháttar, að ótöldu vatni og
efnasambandinu, sem orsakar efn-
isbreytinguna, og einkaleyfi hefir
verið tekið á. Einnig vildi jeg
gjarnan mega ráða íslendingum
til þess, að spyrjast fyrir um ár-
angur tilrauna þeirra, sem gerðar
hafa verið í Rothamsted til að
rannsaka notkun rafmagns til
þessa að flýta fyrir korngróðri
og bæta hann. íslendingum, sem
hafa svo mikið af vatnsorku til
þess að framleiða rafmagn, gæti
orðið mikill gróði af því, að kynna
sjer þetta mál, sem í framtíð-
inni gæti orðið þess valdandi að
landið breyttist svo, að verða
kornflutningsland í stað þess að
flytja inn alt korn eins og það
gerir nú. Er ómögulegt að gera
sjer í hugarlund liver áhrif þetta
getur haft á hlutfallið milli inn-
fiutnings og útflutnings og hve
mjög það getur aukið auðæfi ís-
lensku þjóðarinnar.
Landbúnaðurinn er vísindi.Hann
er iðnaður og háður sama lög-
máli eins og öll önnur atvinnu-
tyrirtæki, hann verður að vera
rekinn samkvæmt reynslu vísind-
anna. Þar verður ávalt að kynna
sjer nýjar aðferðir og uppgötv-
anir.
Að minni hyggju er þvílíkt
varið hjer eins og heima hjá mjer
í Hollandi, að of mikið vatn háir
jurtagróðrinum. Iiefði jeg gam-
an af því, að halda fyrirlestur
úm þetta niál hjer og sýna með
myndum áhrif þurkuniar á mýr-
lendið hoHenska og eggja menn
til aukiunar ræktunar og skifting-
ar stórjarðanna í smábýli, er yrðu
þtautræktuð, helst fyrir einstak-
lings tilstilli, en ef ekki það, þá
aí', samlagsfjelögum. Jeg gleymi
pví ekki að mikill munur er á
hfslagi hjer og í Hollandi, en hið
ágæta og næringarmikia gras, sem
vex á túnunum hjerna, gefur mjer
fyllilega ástæðu til að ætla, að
að það borgi sig betur að rækta
gott gras á fullræktuðu engi, en
stargresi og sef á mýrlendisengj-
um, þar sem illfært er að ríða
um í júlí og ágúst vegna vatns-
aga.
Jeg vildi óska að hver einasti
íslenskur drengur hefði tækifæri
tii að ferðast um allar bygðir
íslands, að loknu námi sínu í
skólanum, eins og jeg hefi gert
í sumar, til þess að öðlast aukna
trú á landi sípu og þjóð. Jeg hefi
fylst mikilli aðdáun fyrir íslensku
þióðinni, þjóð sem hefir verið
fullvalda í aðeins fjögur ár,' og
aðeins haft frjálsa vers'lun síð-
an 1854.
Það er undravert hve miklu
þessi þjóð hefir getað afkastað
og afkastar á ári hverju, og því
undraverðara þegar þess er gætt,
að hún telur aðeins tæplega
100.000 sálir. Talsímar og rit-
símar eru um alt land, í ágætu
standf og ódýrir í notkun. Og
mig langar til að láta virðingar-
kveðju fró mjer til landpóstanna
íslensku sjást á prenti; þeir eru
hetjur sem leggja mikið í hættu
til þess að gegna skyldu sinni
eigi síst á vetrum, er þeir verða
að glíma við ofsabylji og spiltar
ár. Vegimir eru alstaðar eins
góðir og hægt er að búast við
og alstaðar sá jeg viðleitnina á
því að bæta þá. Og finnist ein-
hverjum þeir ekki nógu góðir,
þá má ekki gleyma hinum feyki-
legu erfiðleikum sem á því eru
að halda við vegum í strjálbygðu.
fjallalandi, og því hve hjer er
naumt um vinnukraft. En því vildf
jeg mega stinga upp á, að þar
sem bifreiðavegir eru komnir,
verði jafnframt gerðir mjúkir
reiðvegir handa hestunutn, þessum
smávöxnu hestum, sem mig brest-
ur orð til að hrósa eins og vert
er, þessum hetjum — bestu vinum
íslendinga. En oft furðaði mig
á því hversu menn voru skeyt-
ingarlausir um hestinn sinn þegar
þeir komu heim og ekki aðeins
um hestinn heldur einnig um
hnakkinn sinn, vagnin eða aktýgin.
Nærri því eins skeytingarlausir
eins og um það að hafa þarfa-
hús á bænum. Jeg minnist á þetta
um leið og er þá upptalið það,.
sem jeg þykist þurfa að finna að.
En hvað ísland er yndislegt.
Vitanlega þurftum við að fara
yfir ýmsar s'læmar og hættulegar
ár í Skaftafellssýslum. Mjer dett-
uf í hug gamalt franskt máltæki
er segir: „Paris vaut bien un
messe“. Ójá. Suðurland launar-
manni vel fyrir hættur og örðug-
leika þá sem jökulgöngu eru sam-
fara eða þá að fara yfir illfærar
ár. Það er einstakt í sinni röð,
hvar sem leitað er í heiminum.
Jeg gleymi aldrei útsjóninni af
fjalli einu, sem við fórum yfir
seinni hluta dags á leiðinni frá
Stafafelli að Hólum í Hornafirði.
Beint framundan okkur var speg-
iisljett hafið og Hornafjörðurinn
en skriðjökulinn sígandi niður
hlíðarnar, tignarlegur og fagur.
I fjarlægð var Öræfajökull eins
og hvítklæddur drotnandi varð
maður, er hefði völdin á hinu
guðdómlega sjónarsViði. En þó jeg
hrósi Suðui’landi dettur mjer ekki
í hug að gleymí^ öðruin lands-
hlutum og fögrum hjeruðum þar,
svo sem Borgarfirði, Skagafirði,
Mývatnssveit, Áshyrgi, G-oðafossi,
Dettifossi, Gullfossi, Geysi og
Surtshelli. Hver og einn þessara
staða er útaf fyrir sig verður
þess, að útlendingar taki sjer ferð
a hendur til þess að skoða hann.
Jeg get ekki talið upp alla
fögru blettina, sem jeg hefi sjeð
á íslandi; það mundi verða altof
langt mál. En þó má jeg eigi
láta hjá líða að minnast staðar-
ins fagra og fornfræga, Þing-
valla, og getur mjer eigi dulist
að þar var rjettur staður valinn
til allsherjar mannfunda og mála-
lúkninga íslendinga hinna fornu.
Þeir hafa eigi aðeins valið sjer
stað hinnar sviphörðu fegurðar,
heldur einnig kosið spegil hins
silfurtæra Þingvallavatns, í um-
gerð hraunflóðs, og Almannagjá
alvarlega og’ áminnandi til þess
að vera vitni gerða sinna. — Eða
hafnirnar í Borgarnesi, Blönduósi,
Sauðárkróki og Akureyri. Seyðis-
fjörður minnir mann undir eins
á norsku firðina, og Reykjavík
má ekki gleyma. Ilöfnin hjer
minti mig, er jeg kom hingað
með Gullfossi í júní mánuði síð-
astliðinn á höfnina fögru í Vladi-
vostok, en þegar jeg fyrir nokkr-
um dögum nálgaðist Reykjavík á
leiðinni ofan fr-á Þingvöllum þá
var það einkum Esjan, sem dró
að sjer athygyli mína, sama fjallið
sem jeg hafði kvatt fyrir átta
vikum, og mjer var ljúft að
rcnna augunum yfir grænu túnin
í Viðey og á Bessastöðum og yfir
Reykjavíkurbæ, sem var svo fagur
í síðustu geislum hverfandi sólar.
Jeg skal geta þess að við höfð-
um skoðað fomgripasafnið og
i