Lögrétta - 07.12.1922, Síða 2

2
LÖGRJETTA
2. Þorbjörn bóndi í Núpakoti.
3. Karólína kona Guðmundar
verkfræðings Hlíðdals.
4. Sigurjón, ókvæntur í Núpa-
koti.
Síðustu ár Þorvalds hneigðist
hugur hans mjög að guðlegum
efnum. -
Mynd af Þorvaldi, með stuttu
æfiágripi, er - prentuð í Sunnan-
fara fyrir 26 árum (VI.4; 1896).
Er sú mynd af honum frá því
milli fertugs og fimtugs.
X.
-------o---------
London 11. nóv.
Sjaldan mun nokkurri stjórn
hafa verið veitt eins mikil at-
hygli um heim allan, og stjórn
þeirfi er nú er komin til valda
í Italíu. Bæði er það, að forsæt-
i&ráðherrann nýji á sjer einkenni-
lega sögu, alt frá eldrauðum
æskuárum kommúnistans til svæsn
ustu andstöðu, eigi aðeins við
kommúnista heldur einnig við í-
haldssömustu jafnaðarmensku. Og
svo er hitt, að stjóm þessi komst
til valda með þeim hætti, að bylt-
ingu gekk- næst, þvert ofan í allar
þingræðisreglur og venjur þær
er gilda um stjómarmyndun í
lýðfrjálsu landi.
Fascistarnir ítölsku hafa ekki
haft sem best orð á sjer undan-
farin ár. Þeir hafa farið sínu
fram með frekju og ofstopa og
bardagaaðferðin verið lík því, sem
gerist hjá kommúnistum. Þeir hafa
ráðist með vopnum á mótstöðu-
menn sína og drepið þá, brent
hús og rænt, sem hver annar ó-
aldalýður. Almenningur í ítalíu
var hræddur við þá. Og víst hefði
mátt við því búast, að keimur
af fyrra háttalagi þeirra mundi
sjást í aðgerðum stjórnarinnar
nýju. En þetta virðist eigi ætla
að fara svo. Þvert á móti hefir
stjómin farið fram möð mestu
harðneskju gagnvart þeim Fas-
cistum, sem gert hafa sig seka í
líku athæfi síðan skiftin urðu,
e'ns og áður voru daglegt brauð
hjá þeim, og sett þá unnvörpum
í fangelsi. Nú er kjörorð Musso-
lini þetta: Þjóðin hefir trúaö okk-
ur fyrir að halda uppi lögum og
rjetti í landinu og við gerum það.
Ef stjórnin getur ekki látið hlýða
sjer, þá er hún óstjórn. Það er
ir.ælikvarðinn.
Það er bersýnilegt, að óvenju-
lega sterk hönd hefir tekið við
stjórnartaumum Italíu, bæði inn
á við og út á við, og að mikill
framkvæmda- og umbótahugur er
í stjórninni. Ut á við hefir það
komið fram, að stjómin vill láta
t. ka meira tillit til Itala en áður
hcfir verið gert og kemur þar
fram hin ríka þjóðernistilfinning
Fascistanna. Og inn á við ætlar
stjórn'n að hafa endaskifti á öll-
um þeim venjum, sem verið hafa
ráðandi undanfarandi ár.
Ítalía er engm hornreka.
Það kom til mála fyrir nokkr-
um dögum, að forsætisráðherrar
Frakka og Breta hefðu fund með
sjer til undirbúnings friðarfund-
irum í Lausanne. Ritaði Mussolini
þeim þá brjef, og sagðist mundi
telja það óv'rðingu við ítali, ef
þessi tvö stórveldi ræddu mál,
stm varðaði ítalíu, án þess að
stjórn hennar væri boðið að taka
þátt í umræðunum. Og á ríkis-
ráðsfundi, sem ræddi þetta mál
sagði hann, að Italir kærðu sig
ekki um að lifa á molunum, sem
fjellu af ráðstefnuborðum Frakka
og Breta. Kemur þar fram sú
stefna, að ítalir sætti sig ekki við
að vera settir á óæðra bekk, held-
iir vera algerlega jafnfætis hin-
um stórveldunum í öllum alþjóða-
málum. ítalska þjóðin er 40 milj-
ónir og ítalski forsætisráðherr-
ann er framgjarn maður. Hann
vill sýna, að ítalir hafi engu minni
rjett til að gera út tím deilu-
mál Grikkja og Tyrkja eða hverra
þjóða annara er vera skal, heldur
en Frakkar og Bretar. En hins veg
ar vill hann haga milliríkjass ati-
ingum alt öSruvísi en þessar þjóðir
eru vanar að gera og fylgja öllu
fram af. ofurkappi. En sú aðferð
vekur óhug hjá eldri stjórnmála-; kvæmda er lúta að umbótum á
mönnum. J f járhagsmálum ríkisins.. Hefir
Fascistaráðherrarnir v'rðast ^ stjórnin látið í ljósi að nokkru
framgjarnir menn og athafnamikl- leyti, hverjar breytingar hún
ir, enda eru þeir flestir ungir. | ttlji sjálfsagðastar til batnaðar og
Mussolini sjálfur er tæplega fer-' eru þær ærið nýstárlegar á þess-
tugur, aðstoðarráðherra hans í | um síðustu tímum ríkisreksturs og
'nnanríkismálum 35 ára og flestir; einokunar.
hinir ráðherrarnir líka milli þrí-
tugs og fertugs.
Frjáls þjóð.
Búist var við því, að Faseista-
stjórnin mundi verða ær:ð hörð
í horn að taka og að hinir gömlu
mótstöðumenn Fascistanna, eink-
um kommúnistar og jafnaSarmeini,
mundu ekki eiga upp á háborðiö er
hún væri tekin við völdum. Kom-
tínistar hafa ekkert látið á sjer
bæra, nema rjett fyrstu dagana
eftir stjórnarskiftin, af hræS.slu
við dauðadóm eða æfilangt fang-
Svo fjarri er því, að stjórnin
telji ríkið hæfára til að annast
atvinnurekstur en einstaklinga,
að hún vill afnema ríkisrekstur
í *þeim greinum sem sjálfsagð-
ast hefir þótt að ríkið hefði
meö höndum, og mörg ríki, þar
á meðal Ítalía hafa haft um langt
skeið. Stjórnin hefir lýst yfir, að
hún muni, ef umboð þingsins fæst,
losa ríkið við öll þau fyrirtæki,
sem hafi reksturshalla og bjóða
hlutafjelögum að taka við.þeim.
Eru þar fyrst og fremst símarnir,
elsi. Nú bregður svo við, að Fas- i S( m kostað hafa ríkið óhemíu
c.star eru hinir óáreitnustu 0g: f^ár síðustu ar- Þeir eiSa að verða
stjórnin lýsir yfir því, að hún! einsfaHingaíyrírtæhi.Þá eru járn-
telji skyldu sína að láta hver j brautimar. Þær ætlar stjórnin að
borgara í þjóðf jelaginu njóta '°.-ðða út, skifta þe m í ilokka
. I
frelsis og rjettar. „ítalir skulu
lifa sem frjáls þjóð undir stjórn
Fasc:sta“ segir Mussolini. „Hún
hefir ekki notið frelsis síðan 1915;
nú skal hún njóta þess. Við hof-
um framkvæmd laganna með
höndum og þau hemila öllum
frelsi sem hlýða þeim. Við sjá-
um um að lögunum sje hlýtt og
munum hlýða þeim sjálfir“.
V ið reisnarstarfið.
í innanríkismálum eru það eink-
urn fjármálin, sem þurfa bráða
bóta við, enda telur stjómin það
fyrsta verk sitt að koma lagi
á þau. Eru það eigi smávægileg
skref, sem stjórnin ætlar að stíga
þar.
Fyrst var búist við . því, að
Mussolini mundi gera það sem
honum gott þætti í þeim málum
án þess að syrja þingið. En stjórn-
og láta stofna fjögur hlutafje-
lög til að taka við þeim.
hefir jafnvel heyrst, að stjórnin
vilji láta einstaklinga taka við
póstmáluuum og halda upp: póst-
göngum gegn ákveðnu gjaldi í
ríkissjóð. Hefir stjórnin þegar
.látið byrja rannsókn á þessum
málum. Ekki hefir hún skipað
nefndir til þess eins og venju-
legt er, heldur falið einum manni
að gera tillögur um hverja grein
þessara mála og fengið honum
aðstoðarmenn eftir þörfum.
0
Friður í landi.
Enginn andmælir aðgerðum
stjórnarinnar. Menn horfa forviða
á þessa nýju menn, sem komnir
eru til valda, og hafa ekki enn
áttað ::ig á því, hvað er aö gerast.
Stjórnin á sjer mikið fylgi í
landinu, fyrst og fremst flokk
in hefir þó ekki gert þetta, enda; s'nn, sem telur fjórar miljón r
væri það í litlu samræmi við alt j manna og svo einnig í halds-
talið um löghlýðnina. Stjórnin | flokkinn. Mótstöðumennirnir
ætlar að fara aðra leið: hún ætl-jhl'eyfa ekki andmælum.
ar að leggja fyr'r þingið frum-1 Þjóðin hefir sætt sig við nýju
varp sem gefur stjórninni fast
að því einræðisvald til allra frarn-
stjórnina og finst hún rjettlát og
mikils af henni von. Það er engin
I hálfvelgja í gerðum hennar og
jhún hefir hlotið aðdáun mótstöðu-
I flokkanna fyr'r það, hve rögg-
samleg hún sje og óhlutdræg.
Það þykir vel af sjer vikið, að
hún ljet setja í fangelsi um 100
Fascista, sem -gerðu sig seka í
uppivöðslum eftir að hún kom til
valda. En þó eru það mestu- verð-
lcikar stjórnarinnar í augum þjóð-
afinnar, að hún hefir friðað land-
ið Italir voru orðnir þreyttir á
hiiium sífehlu óeirðum Fascista
og Kommúnista og þráðu frið-
irn hvaðan sem hann kæmi. Nú
er hann kominn — frá ribböld-
unurn sjálfum. En það er ómögu-
legt að segja hvort hann verður
nema stundar friður, því þjóðin
ei. hvikul í lutíd og örgeðja. En
það er ýmislegt sem bendir á að
hann muni verða langgæður og
að stjórninni nýju takist, að'
bjarga landínu úr þeim ögöng-
um sem það var komið 1. Fari
s^ o verður Mussolini skipað á
b, kk með þjóðarbjargvættinum
Garibaldi í sögu komandi ára.
Qamalt ag nýtt.
Ef til vill rekur lesendur Mbl.
minni til þess, að í sumar lenti
í orðasennu milli mín annarsvegar
hjer ,í Mbl. og J. J. og Tryggva
r'tstjóra í Tímanum hinsvegar.
Tilefnið var það, að J. J. ta'ldi
mig hafa hnuplað hugmyndum og
tillögúm frá samvinnumönnum um
fyrirkomulag á strandferðum hjer
við land ■— kvað það, sem nýti-
legt var í mínum tillögum lánað
frá þe'm, en afbakaði annars og
umsneri því, sem jeg hafði sagt
og kvað mig hafa haldið því
fram. sem mjer hafði aldrei í
hug komið. Jeg neyddist til að
raótmæla þessu. En þá reis hvert
liár á höfð: J. J. og óneitanlega
lyftust þan einniff 4 höfði fyrv.
klerksins. Þeir svöruðu í Tíman-
um með útúrsnúningum og flækj-
um og skutu sjer á bak við auka-
atriði og gersamlega óskyld efni..
í lok þessarar de'lu gerði jeg,
53
sambandi, sem hann getur um varasjóöinn. ef stofn-
fje væri nú til.
Þegar nú svona er ástatt með veltufjeð. Hvernig
í dauðanum getur Sambandið, eða höfundarnir, ver-
ið svo gorgeirsfullir að segja: „Sambandið er þeirra
lánardrottinn". Sambandið er þó vitanlega ekkert
annað en skrifstofa kaupfjelaganna, og byggj-
ast framkvæmdir hennar því á trausti þeirra, eins
og allir vita.
■8. Þá fárast höfundarnir mikið út af því, hvaða
tryggingu eða v e ð jeg ætli hreppsbúum að setja f
„viðskiftasjóðunum“.
S v a r : Lánin úr sjóöunum hugsa jeg mjer trygð
með sjálfskuldarábyrgð, eins og venja liefir verið.
Og jeg hefi sagt áður, að jeg tel slíkar ábyrgðir
innanhrepps áhættulitlar.
9. Höfundarnir segja, að engin hætta sje á því, þó bet-
ur stæðu fjelögin segi sig úr Sambandinu, því þau
fátækari hafi nóga stoð. í 100 þús. krónum, sem sje
í varasjóði; en eigi nefna þeir að neitt veltufje sje
nú til, eins og áður er sagt.
S v a r : Þetta kemur undir áliti lánardrottna, en
ekki höfundanna, og sagt hefir mjer veriS aS 2 betur
stæðu fjelögin jjafi ætlað aö segja sig úr Samband-
inu á síðasta aðalfundi Sambandsins, en Landsbank-
inn hafi neitað, sem jeg tel óhyggilegt af honum. Fyr-
ir lánardrotna er áreiðanlega bentugast að
Sambandið leggist niður, og að livert fjelag taki við
sinni skuld.
10. Höf. skjóta sjer hjer enn undir haröærið, ög kenna
því um ástandiö.
54
S v a r : Jeg vísa til þess, sem jeg áður sagði um
kaupfjelagsfjölgunina í Sambandinu og utanfjelags-
lán þess; en vil auk þess geta þess, að oftar hafa
komið verslunarharðæri en nú; t. d. er sagt í 'Tíma-
riti kaupfjelagannaf, 2. árgangi, bls. 183, að árið
1908 liafi verið „verslunarharðæri og
d ý r t í ð á í s I a n d i‘. , . . .
Yerðfallið var misjafnt á innlendum vörum. Mest
kvað að því á ull og gærum; fjellu. þær vörur um
% og */g í verði“ o. s. frv.
Ekki er þess getið að kaupfjelögin hafi þá komist
í neina kreppu.
11. Enn segir svo: Hjálparnreðul þau, er B. K. talar
um, eru þrjú: 1. Góðar samgöngur í kringum landið
og við útlönd. Grípur hann (þ. e. jeg) þar hugmynd
Jónasar Jónssonar frá Hriflu, um hraðfara strand-
ferðaskip fyrir póst og farþega, en hægfarari flutn-
ingaskip' ‘.
S v a r : Þó hæfileikar hr. Jónasar gangi mjög í
þá átt, aö gera annara hugsjónir að sínum, og koma
svo með þær sem spánýjar, þá verðut hann að vara
sig á því, að helga sjer hugmyndir, sem má sanna, að
aðrir hafa fram borið. Þannig er um þessa hugsjón.
Ef menn líta á fylgiskjal III við fylgiskjal 395 í
þingskjölunum 1914, þá sjá menn, að þáverandi
ráðunautur stjórnarinnar, hr. Olgeir Friðgeirsson,
hefir borið fram ferða ferðaáætlun, þar sem gert er
ráð fyrir 3 strandferðaskipum. Löngu áður hafði
jeg haldið því fram í þinginu, að nauðsynlegt væ>'i
að strandferðunum væri þannig hagað, sem br. Jón-
as heldur nú fram. Herra Jónas hefir því vafal .ust
55
fengið þessa liugsjón frá herra Olgeiri Friðgeirssyni
eða frá okkur báðum, en viljaö láta þessa ritgjörð
staðfesta að hugsjónin væri sín.
12. Ritgerðin gefur að lokum vonir um, að Tímaritið
fari nú að gefa þjóðinni upplýsingar um, hvernig
þessir svo nefndu „Andelskasser“ í Danmörku eru.
Þjóðin hefir nú í 15 ár beðið eftir því, að Tímaritið
segði frá hvernig veltufje og ábyrgð í
kaupfjelögunum í Danmörku væri fyrirkomið, sem
þjóðinni hefði veriö nauðsvnlegast að vita um frá
upphafi. Það má vera gleðdefni fyrir kaupfjelags-
ménn, að Tímaritið lofar nú að vera óhlutdrægt og
hréinskilið. Væntanlega kemur þá fram hin aukna
hreinskilni Tímaritsins við almenning á því, aö a ð-
a 1 f u n d i r Sambandsins o g á r s r e i k n-
ingar þess verði birtir.
Þetta svar mitt á að ná til beggja ritgjörðanna í
tímaritshefti þessu, enda ná þau til alls kjarnans í þessu
máli og í báðum ritgjörðunum. Þungamiðjan í riti mínu
var skuldaverslunin og hin víðtæka sjálf-
skuldarábyrgð og þessi höfuðatriði gáfu mjer til-
efni til að skrifa rit, initt „Verslnnar ólagið“. Þessum
h ö f u ð a t r i ð n m í riti.mínu liafa andstæðingar mínir
ekki getað haggaö við. Ritgjörðum þeirra er nú fyllilega
svarað. með skrifum í s j á 1 f u T í m a r i t i k a u p f j e-
1 a g a n n a, svo að ekki stendur þar steinn yfir steini.
Og hvað er það þá, sem valdið hefur öllum þessnm
ofsóknum út af riti mínu ? Er það ekki sauðnakin atvinnu-
pólitík ?