Lögrétta - 12.12.1922, Blaðsíða 1

Stærsta
Islenska Innds-
bJaöið.
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
BæJ^rblað Sflopyunblaðið.
Árg. kostar
10 b<. tnnaiilands,
erl. kr. 12,50.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XVII. árg. 78. tbl.
Reykjavik, þriðjudaginn 12. das. 1922.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
Tilraunabú.
Eftir Lúðvík Jónsson.
ÞaS liefir löngum' verið til þess
tekið af búfróðum mönnum, er leit-
að hafa út fyrir landssteinana, aS
búskapur vor, í rekstri og vmsum
framkvæmdum, stæði mjög að baki
landbúnaði annara þjóða, Dana,
Englendinga o. fl. Því ber að vísu
ekki að neita, að svo sje, en hins-
vegar verða menn að gæta þess, að
veðurfar, landkostir og samgöngur,
er tjeðar þjóðir hafa við að búa,
gera það auk annars að verkum, að
hjá þeim eru ólíkt meiri möguleik-
ar til búnaðarumbóta en hjá oss, og
því er skiljanlegt að búskapur vor
eigi erfiðar uppdráttar en búskapur
þéirra.
Væri manni litið um eina öld
aftur í tímann, til þess að virða
fyrir sjer mismuninn á landbúnaði
Dana þá og nú, mundi hann undr-
ast framfarirnar. Á síðastliðinni
hálfu öld eða rúmlega það, hefir bú-
skapur Dana tekið þeim umbótum,
sem menú í fljótu bragði ættu bágt
með að ímynda sjer, aö liann yfir-
stigi í nánustu framtíð. Aðaldrif-
fjöðrin til þeirra framkvæmda var
smjör- og svínakjötssalau til Eng-
lands, á meðan hún gekk sem allra
best. Þá lögðu danskir bændur mik-
ið kapp á jarðyrkjuna, ræktun
korns og rótarávaxta, til fóðurs
handa svínum og nautpeningi. Hver
landspildan, er hentaði til ræktun-
ar var svo að segja pínd til að gefa
af sjer hið dtrasta. Og jarðasalan,
eða landskuldir í Danmörku voru
oröniar svo háar, í byrjun ófriðar-
ins mikla, að góðan búmann þurfti
til að renta það ,,kapital“, er í jarð-
eignunum lá, með búskapnum. Á
sama tímabili hefir búskapur Eng-
lendinga einnig tekið miklum fram-
förum; en um bæturnar þar hneigj -
ast ekki svo mjög að jarðyrkjunni.
Landið er misvel fallið til ræktunar,
og þar, sem ræktunarhorfurnar
snúa best við, er akuryrkjan á Eng-
landi einna líkust því, sem hún er
best í Danmörku, en annarsstaðar,
þar sem landið er lagað til
aknrýrkju, rækta Englendingar
mikið tún og beitarlönd handa arð-
sömu búfjárhaldi. Og á búfjárrækt-
arsviðinu hafa framfarirnar á Eng-
landi orðið meiri heldur en í Dan-
mÖrku.
Á landi voru hafa búnaðarumbæt
urnar oröið minni en frá hefir ver-
ið skýrt í tjeðum löndum. Búpen-
ingsræktinni hefir að vísu farið dá-
lítið fram; meðferð gripanna er dá-
lítið betri en áður, en gripakynin
yfirleitt hafa þó fúrðulítið batnað.
Og þessu líkt er farið jarðyrkjunni.
Ilið ræktaða land hefir færst tals-
vert í aukana, en mikill hluti tún-
anna er karga þýfi enn, og eftirtekj-
an áf dagsláttu hverri er lítið meiri
en fyrrum. — Svo þrátt fyrir hinar
miklu framfarir nítjándu aldarinn-
ar, sem af er látið á ótal sviðum, er
í landbúnaði vorum eiginlega um
kyrstöður að ræða.
Og það mun satt vera, að land-
búnaður vor sje að ýmsu leyti orð-
inn á eftir tímanum; liafi ekki tekið
þeim nauðsynlegustu breytingum
til umbóta, er kröfur tímanna heimt-
uðu. Bændur vorir hafa, fram að
síðustu áratugum, lifað fremur fá-
brotnu og áhyggjulitlu lífi og hagað
búskap sínum eftir því, sem stað-
hættir landsins og óbreytt náttúru-
skilyrði bauð þeim við að horf-
ast. Það búskaparlag var líka al-
gengt fyrrum og gekk mætavel, á
meðan fólk flest vildi sætta sig við
þau lífskjör, er sveitalífið hafði að
þjóða, árið í kring, en þegar aðrir
atvinnuvegir landsins aukast og
magnast, og fjöldi fólks streymir
árlega úr sveitunum til kaupstað-
anna, þar sem lífsþægindin eru
meiri, má landbúnaðurinn ekki við
svo búið standa; hann þarf að taka
nauðsynlegum umbótum.
Það mun orka tvímælis, hvers-
kyns brögðum helst skyldi beitt
landbúnaði vorum til bjargráða; en
hitt liggur í augum uppi. að að því
takmarki liggja tvær höfuðleiðir, og
er önnur sú, að draga úr reksturs-
kostnaði búanna hlutfallslega, en
hin, að auka framleiðsluna. Árstekj-
urnar eru þegar of litlar, til þess
að bændur standist straum af þeim
kostnaði, er óhjákvæmilega leiðir af
búskapnum. Og aðal-tekjugrein ís-
lenskra bænda er, eins og allir vita,
búpenings-afurðirnar; en fram-
leiðslu þeirra má jafnan auka með
jeinu eða öðru móti gripafjölgun
eða endurbót búfjárkynja, nema
ihvorttveggja sje.
j ilvað fyrnefnda atriðið snertir,
j gripaf jölgunina, eru þess mörg dæmi
í búfjárrækt vorri, að ekki tjáir að
ganga mjög langt á þeirri braut, án
þess. að vita fótum sínum forráð;
því það er staðreynd, að höfðatal-
an kemur fyrir ekki, ef menn setja
skepnur sínar á vogun og verða síð-
an fyrir miklum linekki af vetrar-
harðindunum.
Hin regían, að bæta gripastólinn
með kynbótum og reyna að tryggja
hann gegn væntanlegum áföllum,
mun jafnan vera öruggasta leiðin
til að auka tekjur landbúnaðarins.
Væri jarðræktin í góðu horfi, þá
mundi auðveldara fyrir bændur að
afla heyjanna en nú er, og þá væri
líka grundvöllurinn lagður undir
aukna og bætta búfjárrækt í land-
inu. Bændur standa sig vart lengur
við, kostuaðarins vegna, að heyja á
•eitingssömum óræktarengjum, nema
ef til vill þar, sem útigangurinn er
tryggur og góður. Þess vegna
þyrftu bændur, að svo miklu leyti
sem ástæðurnar leyfa, að starfa að
því af alefli, að auka og bæta hið
ræktaðaland, sameinaslægjurnarog
flýta fyrir heyskapnum. með hest-
krafti og notkun heyvinnuvjela.
Þeir ættu að reyna að spara manns-
aflið rneira en gert hefir verið til
ýmsra búverka og innleiða í þess
stað vjelanotkunina, að svo miklu
leyti sem ástæða er til og hentug-
leikar leyfa. Forn vinnubrögð og
gamlar búmannsreglur, sem orðnar
eru á eftir tímanum, eiga að leggj-
ast niður og annað búskaparlag að
koma í þeirra stað, reist á heppi-
legri grundvelli.
Það leiðir af því, er sagt hefir
verið, að búnaði vorum er að sumu
leyti ábótavant; en allar búnaðar-
umbætur og mikilvægar breytingar
á búháttum manna, taka langan
tíma, kosta fje, áhyggjur og tals-
vert erfiði. Því er það í rauninni
ofætlun fyrir bændur, er hafa ef til
vill við þröngan kost að búa, mörgu
að sinna og eru þjakaðir af erfiði
dagsins, að fitja upp á öllum þeim
breytingum, er gera þarf, og koma
umbótunum í framkvæmd hjálpar-
laust. Til þess þurfa þeir á styrk
að halda, ítarlegum tilraunum og
öruggri handleiðslu í þe'm efnum,
— og það alt eiga hin ofannefndu
„Tilraunabú“ að veitast þeim.
Til frekari skýringar á þessu efni
,ræðir hjer um stofnanir, er hafa bú-
jörð til forráða, hver um sig, og
reka búskap í íslensku sniði; en auk
þess hafa þær margskonar búnaðar-
tilraunir ineð höndum. Og þar eð
slík tilraxma-starfsemi er einatt
miklum erfiðleikum bundin, kostar
fjárútlát og manna-forráð, eru þess
háttar stofnanir erlerfdis styrktaraf
opinberu fje, og þeim er stjórnað af
sjerfróðum mönnum. Tilgangur
þeirra er fyrst og fremst sá, eins
' og nafnið bendir til, að framkvæma
j ýmsar búnaðartilraunir, vera á varð
bergi eftir útlendri reynslu, er að
gagni mætti verða búnaði vorum,
brautryðjandi
búnaðarfram-
i kvæmdum og reynsluskóli í íslenskri
búfræði.
I Danmörku starfa margar þess-
konar stofnanir; en sökum þess, að
bxinaður Dana lxneigist mjög að ak-
uryrkjunni, lxxta allar tilraunir
þeirra mest að henni, og þar af
leiðandi nefixast þær á voru máli
„Gróðrarstöðvar“. Á Englandi eru
! slíkar tilraxxnir aðallega gerðar í
j helstu akuryrkjuhjeruðum landsins.
en axxnarsstaðár, þar sem búskapur-
, inn hallast meira að f járræktinni
og ræktun túns og beitarlanda en
kornvrkjunni, eru umræddar stofn-
janir reknar í þesskonar búsniði, og
yjettnefni þeirra er því „Tilrauna-
bxV ‘.
|i Hjer á landi er opinber tili'auna-
^starfsemi frenxur ung, enda hafa til-
1 ráunir þær, er hingað til hafa verið
gerðar í „Gróðrarstöðvunum“, mest
megnis lotið að garðyrkjimni og
! iiýyrkjunni: ræktun margskonar
garðávaxta og grastegunda (ásamt
, korntegundum), notkun ýmsra á-
burðarefna, túnuppgræðslu o. fl.
Eru þessar tilraunir óneytanlega
góöar og gildar í sinni röð; en
hins vegar verða menn að játa, að
, gróðrarstöðvamar svara ekki til-
jraunaþörf vorri, nerna að liálfu
leyti. Þær henta vel til þeirra til-
j rauna, sem þar hafa verið gerðar og
I áður er að vikið ; en mörg og mikils-
„varðandi búnaðarmálefni, er þurfa
jrannsóknar við — svo sem búfjár-
kynbætur og gripahirðing, og beit-
Ærtilraunir, notkvrn verslunaráburð-
ar á tún og engi, túnrækt, heyverk-
unartilraunir o. fl. — verða í raun
rjettri- að framkvæmast utan við
þær. Þaö íiggur þó í augum uppi,
að rannsókn þeirra málefna, er við
koma hverju heimili og eru jafn-
áríðandi fyrir velmegun íslenskra
bænda senx þessi, ætti að vera hlut-
verk opinberra tilraunastofnana í
landinu. — Og það hafa menn líka
; sjeð; því er, af tilhlutun Búnaðar-
! f jelags Islands og Búnaðarsamband-
j anna, farið að stofna til slíkra til-
j rauna á meðal bænda úti um sveitir.
j En eigi þær tilraunir að ná tilgangi
!sínum (hafa óyggjandi staðreyndir
! og fróðleik í sjer fólgnar, til upp-
ibyggingar landbúnaði vorum), þá
verða skýrar og greinilegar reglur
;að fylgjast með þeirn, frá fjelag-
, anna hálfu, nákvæmt eft'rlit með
: þeim; og þær að vera gerðar á vís-
1 indalegum rannsóknargrundvelli.
| Höfuðstaðirþessháttartilraunastarf
semi í landinu, ættu að vera Til-
; raunabú; rekin í bresku eða útlendu
I sniði, en klædd íslensku efni eða
jbúningi. Þau geta haft hverskyns
! búnaðartilraunir á hendi og starf-
, að að rannsóknunum árið um kring,
að búfjárræktartilraunum á vetr-
um, en jarðyrkju, garðvrkju og
heyvei'kunartilraunum surnar, vor
og liaust.
Til skýringarauka þessum tilraun-
um skal jeg skilgreina nokkrar
þeirra, er til mála geta komið, og
þörfin krefur að gerðar væru á slík-
um stofnunum. Þeini er hjer skipað
í þrjá höfuðflokka, sem er þó mjög
ófullkomin deiling. .
i 1. Búfjárræktartilraunir. í þeim
iflokki teljast allar þær tilraunir, er
beint eða óbeinlínis varða gripahald
ið. og fremstar í þeirra í'öð set jeg
|„búfjárkynbætur“. í engu búnaðar
jatriði er -oss meíra ábótavant en á
I kynbótasviðinu. En það. sem að
imínu áliti mun liafa staðið gripa-
íræktinni hjer einna mest fyrir þrif-
|um, er fóðurskortur á vetrunx, van-
, kunnátta rnanna yfirleitt á kvnbóta-
starfinu og áhugaleysi fyrir mál-
eikánu. Það er sannfæring mín, að
g. iparækt vor gæti verið talsvert
jlengra á veg komin en hún alment
er, þi’átt fyrir þá vanfóðrun, sem
vera kann á búpeningi manna, ef
hinu væri ekki til að dreifa; og
annað liitt, að eigi búpeningsrækt-
in að verða annað og meira en hún
liefir verið og er, þá verði menn að
starfa að kynbótunum með meiri
festu og einlægni en reynslan bendir
á; því hjer virðist sem stefnuleysið
liafi ríkt í kynbótamálum, eða menn
hafa tekist of mikið í fang með kyn-
bótunum. Menn hafa. sumir hverjir,
leitast við að framleiða fjölbreytta
kosti hjá einu gripakyni í senn, án
þess að gera sjer ljóst, að hve nxiklu
leyti þeir væru samrýmanlegir, —
í stað þess- að hafa einhver sjerstök
takmörk fyrir augum með kynbót-
junum. Þetta lýsir sjer í breytni
j þeirra kynbótamanna, ersótsthafa
| eftir kynbótahrútum sitt árið hvert,
j af fjarskyldum kynjum, og án til-
lits til þess, hversu mikið var sam-
eiginlegt með þeim innbyrðis og
þeim og þeirra eigin fjárstofni.
Slík endalaus blóðblöndun lxleypir
sxmdrung í öll rælctareinkenni og
nálgast ekki fremsta takmark kyn-
bótanna, sem er, að framleiða höf-
uðkosti eins gripakyns og kynfesta
þá. Kynblöndunin hefir sýnilega
gengið svo vxtt í griparækt vorri,
að hjer mun vera leitun á gripa-
kynjum með kynföstum einkennum.
Það má jafnan gott heita, að lamb-
ið, kálfurinn eða folaldið, líkist svo
foreldrum sínum, að eitthvert kyn-
bragð sjáist með þeim og meira
ekki. En þegar þannig er farið
griparækt eins lands, iná ef til vill
segja, að þar bresti undirstöðuatr-
iði kynbótanna; því allar kynbætur
byggjast á því, að kostir og einkenni
foreldranna komi greinilega í ljós
hjá afkvæmunum; að gripirnir
sýnist ekki alt annað en þeir reyn-
ast á kynbótasviðinu. Og það, sem
hjer þarf að gerast, búfjárræktinni
til bjargráða, er því ítarlegar til-
raunir til að hreinrækta gripakyn,
fyris hverja grein kvikfjárræktar-
innar — búin þeim kostum og ejn-
kennum, er samsvara gildandi stað-
háttum og þörfum landsmanna —
til grundvallar búpeningsræktinni í
landinu. Fyrir sauðfje er hjer um
ræktun tveggja eða fleiri kyn-af-
brj’-gða að ræða; söfnunar- og mjólk
ur-fjárkyn, fyrir hrossaræktina reið
liesta- og áburðar-hestakyn, og
nautaræktina mjólkurkyn.
Næst gripakynbótunum koma í
nefndum tilraunaflokki allskonar
fóðurtilraunir, svo sem samanburð-
ur á næringargildi ýmsra fóðurteg-
unda: síldarmjöli, lýsi, síld, rúg-
mjöli, heyi, votheyi o. fl„ sömuleið-
is gripahirðinga- og baðlyfstil-
raunir ásamt fleirum.
2. Jarðyrkjutilraunir — þar með
taldar bæði garðyrkju og áburðar-
tilraunir. I fyrsta lagi raxðir hjer
um samskonar tilraunir og gerðar
hafa verið í Gróðrarstöðvum lands-
ins, og þar að auki ýmsar tún- og
engjatilraunir, svo senx þúfnasljett-
ur, fi'amræslu, túnaávinslu, vatnsá-
veitur, völtrun, beitartilraunir o. fl.
Bretar gera t. d. nokkuð að því að
valtra tún sín í gróandanum, og
þess ætti ekki síður þörf að vera
hjer á mosatxmin.Það sljettir túnin,
eykur jarðhitann og ver mosamynd-
uninni.
Húsdýraáburður er víða þannig
hirtur, að honxxnx er rutt úr penings-
húsunum xxt fyrir dyr og heygður
þar, eða ekið samstundis á tún og
látinn liggja þar, fyrir áhrifunx lofts
og lagar, um lengri eða skemri tíma
vetrax'ins. Hversu mikið efnatjón
hlýtst af þessháttar áburðai'liii'ðing,
samanborið við áburðargeymslu í
safnhxxsum, er axxðvelt að skýra nui
samanburðartilraunum. Menix grein-
ir'títt á um það, hver árstíminn sje
heppilegastui' fyrir txxnábreiðslu.
Sxxmir halda með vorbreiðslunni,
aðrir með haustbreiðslu og þriðji
flokkur manna vill láta dreifa á-
burðinum straks og hann tilfellur,
vor, vetur og haust. Til þess að