Lögrétta - 26.02.1923, Page 1

Stærsta
Islernka lands-
blaí'ið.
LOGRJETTA
Jírg. kostar
10 k mnanlands,
eri. kr. 12,50.
Skrifst. og aígr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Morgunblaðið.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XVill. árg. 4. tbl.
Reykjavik, sunnudaginn 26. febr. 1923.
ísafoldarprentsmiöja h.f.
Fjái*málin.
RæSa f járm ál a ráðherr a, er
hann lagoi fyrir Álj tagi
fjárlagafrumvarp sitt
20. þessa mánaöar.
Frumvarp það til fjárlaga fyrir
árið 1924, sem háttvirt deild nú
tekur til meðferðar, er að mörgu
svipað fjárlögum þeim, er þing-
ið síðast gekk frá, fjárlögunum
fyrir yfirstandandi ár. Er það
mjög eðlilegt þar sem bygt er
á hinum sömu tekju- og gjalda-
lögum. Fjárhagsleg afkoma lands
og landsmanna hefir að vísu
nokkuð lagfærst frá því sem
var fyrir ári síðan, en þetta
kemur ekki fram í tölunum, því
jafnframt hefir peningagildið
lagast þó seigt hafi gengið, þann-
ig að þær krónur sem við reikn-
um með nú, eru meira virði en
þær, sem við reiknuðum með
fyrir ári síðan.
Tekjurnar eru í frumvarpinu
óætlaðar 7.630.000 kr. en gjöldin
7.593.000 kr. svo það er gert ráð
fyrir liallalausum fjárlögum eða
vel það. Eins og á sjer stað um
flestar áætlanir er hjer vitanlega
að mörgu leyti um spádóma að
ræða og það því fremur sem
fjárlögin eru samin óheppilega
iöngum tíma á undan því að þau
koma til framkvæmda, og sökum
þingtímans er við samningu frum-
varpsins ekki einu sinni hægt að
hafa yfirlit yfir afkomu síðasta
árs til hliösjónar, því það yfirlit
getur ekki legið fyrir fyr" en j
janúarlok, en fumvarpið má tæp-
ast fullgera síðar en í nóvem-
bermánuð; næst á nndan. Yfirlit
það, sem nú er fengið yfir tekjur
og gjöld árið 1922, haggar þó
í engu verulegu við áætlun frum-
varpsins. Tekjumegin getur það
verið álitamál, að breyta eittli
einstöku liðum í 2. gr., en yfir-
leitt bendir afkoma ársins 1922
ti; þess að tekjuupphæðin áætl-
aða haldi lagi eða vel það, enda
eru áætlaðar tekjur samkvæmt 3.
og 4. gr. sem helst ma búast við
að bregðist verulega í ár, áætl-
aðar miklu lægri * en á síðustu
fjárlögum. Jeg á við tekjur af
skipum og bönkum. Um gjalda-
liðina vil jeg síður fullyrða. Ekki
svo að skilja að jeg efist um
áatlunina fyrir 1924 borna saman
við 1923, en reynslan á eftir að
sýna hvernig gengur að fram-
kvæma svo stórfelda lækkun, sem
núgildandi fjárlög gera ráð fyrir.
Það hefst áreiðanlega ekki nema
með daglegri yfirlegu og ýtrustu
sjálfsafneitun frá bæði dóms-,
kenslu- og atvinnumálaráðuneyt-
um. Frumvarp það, er lijer liggur
fyrir, er að því leyti ábyggilegra
en fjárlögin fyrir 1923, gjalda-
megin, að hjer er tillit tekið til
gengismunar á langreiðslum og
öðrum greiðslum á erlendöm
gjaldeyri.Það nemur á 3 hundrað
þúsund króna. Bæði jeg og aðrir
mintumst á þennan gjaldlið við
meðferð fjárlaganna í fyrra.
Hann var því miður jafn óum
flýjanlegur hvort sem bann stóð
á fjárlögunum eða ekki, og því
i;m það leyt' ekkert aðaiatriði að
fá hann tölulega fram á fjár-
hageáætluninni. En gengistap
liefði þá varla verið hægt að á-
ætla minna en liátt á 4. hundrað
þúsund krónur og hall'nn á nú-
gildandi fjárlögum j’rði þá á-
ætlaður um % miljón kr.
í þessu sambandi skal jeg
minnast á dálitla nýbreytui sem
menn sjálfsagt hafa tekið eftir
í þessu frumvarpi, nefnilega að
skuldalistinn er fluttur aftur í
athugasemd rnar, en lánin í 7.
gr. liara flokkuð í erlend og inn-
lend lán. TJm ástæður fyrir þessu
vísa jeg til þess, sem tekið er
fram í athugasemdunum við frum-
varp'ð. Jeg hygg það handhægra
og ljósara að flokka lánin þannig
og óþarfi að vera að síprenta
skuldalistann upp frá einni um-
ræðu til annarar. Skuldirnar verða
því miður samar við sig hvort
sem gert. er.
Svo sem kunnugt er lágu ekk;
fjáráukalög fyrir þinginu í fyrra.
Nú liggja fyrir fjáraukalög fyrir
3 ár, 1920, 1921 og 1922. Mjer
þykir það uóg, þó ekki sje bætt
við því fjórða, 1923, enda liggja
ekki sem stendur ástæður fyrir í
þá átt; eí’ slíkt xkyldi koma í ljós
nieðan þing stendur, sem jeg vona
að ekki verði miklar upphæð'r,
er ef til vill hægt að telja þær
á fjárlögum 1922, eða þá á fjár-
lögunum 1924, og má þá ef nauð-
syn krefur greiða slík gjöld á
yfirstandandi ári gegn væntan-
legri endurgreiðslu þegar fjárlög
1924 eru gengin í gildi. Hjer er
aðe'ns að ræða um fyrirkomulags-
atriði í þetta sinn, en ekki ■ um
að taka þá stefnu upp, að hafa
aldrei fjáraukalög fyrir yfirstand-
andi ár.
Þá sný jeg mjer að fjárhags-
ástandi ríkisins, eins og það r
nú, og skal jeg þá fyrst leyfa
mjer að gefa eftirfarandi bráða-
bvrgðaskýrslu um tekjur og gjöld
,1922. Yfirlitið er gert á vanalegan
hátt, meðal annars bygt á sím-
skeytum frá gjaldheimtumönnum.
Það geta enn bætst við upphæðir,
sem snerta 1922, en varla svo
stórurn muni og ekki meira en
gerst héfir með samskonar yfirlit.
Tekjur (áætlun sett í svigum):
Fasteignaskattur (210.000) 213.-
300; tekju og eignaskattur (700,-
000) 1.516.500; aukatekjur (150-
000) 324.200; erfðaf járskattur
(20.000) 36.400; vitagjald (140-
000) 180.000; leyfisbrjefagjald
(10.000) 14.600; útflutningsgjald
(600.000) 793.400; áfengistollur
(250.000) 367.100; tóbakstollur
(600.000) 305.700; kaffi- og syk-
urtollur (800.000) 878.400; vöru-
tollur (1.200.000) 1.315.900; ann-
oð aðflutningsgjald (60.000) 118,-
900; gjald af konfekt- og brjóst-
sykurgerð (10.000) 26.000; stimp-
ilgjald (500.000) 353.600; lesta-
gjald (40.000) 34.600; pósttekjur
(300.000) 392.100; símatekjur
(1.000.000) 1.102.200. — Samtals
(6.590.000) 7.972.900.
Tekjur af fasteignum (40.050)
4Í.000; tekjur af bönkum (250,-
000) 70.258; tekjm? af ræktunar-
sjóði (20.000) 24.289; vcxtir af
bankavaxtahrjefum (41.000) 36-
035; útdregið bankavaxtabrjef
(15.000) 45.800; Arður í Eim-
skipaf jel. (6.000) 0.000; vextir
( 5.000) 10.000; tóbakseinkasala og
greiðsla frá Landsversl. (390.000)
7t<5.000; óvissar tekjur m. fl.
(22.400) 139.400. Hagsmunatrygg-
ing Sterlings 350.000; ýmsar inn-
borganir 723.000. — Áætlaðar tekj
ur alls 7.379.450, en urðu 10.171-
732.
Gjöld (áætlun sett í svigum) :
Greiðslnr af lánum ríkissjóðs
(1.529.400) 1.760.000; Til konungs
(60.000) 60.000; Alþingiskostnað-
ur (276.000) 204.800; Gjöld sam-
kv. 10. gr. fjárl. (305.400) 334.
400; Gjöld skv. 11. gr. fjárl.
(734.400) 830.400; Til læknask'p-
unar og heilbrigðismála (826.000)
774.900; Póstmál (480.600) 458.
600; Vegabætur (437.900) 436.
600; Strandferðir m. fl. (300.000)
252.800; Sími (1.018.600) 1.054.
400; Vitamál (267.600) 239.300;
Andtega stjettin (402.500) 437.
100; Kenslumál (1.270.200) 1.163.
800; Vísindi, bókmentir, og ’istir
(281.000) 252.600; Verkleg fyrir-
tæki (745.800) 623.600; Skyndi
lán og lögboðnar fyriríramgreiðsl-
ur (4.000) 36.600; Eftirlaun og
styrktarfje (230.400) 201.400;
Óviss útgjöld (100.000) 188,300;
Áætluð gjöld samt, 9.369.800, en
urðu 9.309.600; Gjöld skv. lögum
o sv. fjáraukalögum 688.100. —
Gjöld samt. 9.997.700.
Auk þess, sem hjer er tekið
hefir aðallega í 24. gr. verið
borguð rúm 1 miljón til ýmsra
framlaga samkv. lögum, einkan-
lega hluta, sem innlenda lánið
sæla, 3 miljóna, átti að fara til,
eins og jeg strax skal minnast á.
í byrjim síðasta þings, fór fyr-
irrennari minn með rjettu ýmsum
óloflegum orðum um fjárlög'n
fyrir 1922, taldi útlitið mjög í*
skyggilegt og bjóst við að minsta
kosti einnar miljónar lialla á árinu
fyrir utan allan óvissan en vænt-
anlegan tekjumissi og gjaldaauka
Sjerstaklega var ekkert gert fyrir
fyrirsjáanlegu gengistapi. Miðað
við þáverandi ástand, held .jeg
þessi lýsing hafi í öllu verulegu
verið nærri rjettu, en eins og
yf rlitið ber með sjer hefir betur
rætst úr þessu en áhoríðist, Við
höfum komist klaklítið yfir árið,
et afborgun á lánum er talin
frá eiginlegum gjöldum eins og
vant er að gera, þó ekki sje
allskostar rjett, þá er um veru-
iegan tekjuafgáng að ræða, Auk
þess, sem talið er í yfirlit'nu
htfir allstórum upphæðum ver'ð
verið til framkvæmda, sem inn-
londa láninu 3 milj. átti að verja
til, en það er löngu uppjetið sem 1
kunnugt er. Síðastliðið ár hefir
því orðið bæði að renta það og
afborga og auk þess leggja fram
fje tll þess, sem lánið átti að
fara í. Bæði sökum þessa og sök-
um tekjueftirstöðva, einkum af
tekjuskatti, voru töluveðar skuld-
ir í viðskiftaliðum ríkissjóðs um
áramótiu. Þær verður liægt að
greiða, en það er ógerningur að
lialda því áfram af árlegum tekj-
um að verja fje til framkvæmda,
sem áttu að gerast fyrir löngu
brúkað lánsfje. Þó ekki væri
annað þá er það reikniiigslega
alveg skakt. Annað hvort verður
að veita nýtt lán til framkvæmda
samkvæmt brúalögum, vitalögum,
ef þau koma, áveitulögum, síma-
lögum o. s. frv. eða þá að gera
fyrir þessum gjöldum á árleguin
fjárlögum.
Viðvíkjandi hinum einstöku
liðum á reikningsyfirhtinu fyrir
1922, skal jeg taka það frani
ao af tekjuliðunum í 2. gr. eru
það aðeins tveir, sem hafa bnigð-
;'st verulega og er hvorugt eig-
inlega sorgarefni. Það er nefni-
lega tóbakstollurinn, sem ekki
nemur nema 305.400 kr. móts við
tæp 400.000 kr. 1921 og áætlaður
600.000 kr. Ríkissjóður hefir
þarna orðið af tekjum, en þess-
konar tekjumissi má hann vel
við una, því landið í heild liefir
þarna auðsjáanlega losnað við
stóra útborgun til útlanda fyrir
tóbak. Stimpilgjaldið nýja hefir
líka alveg brugðist; af því höfð-
ust ekki nema 353.600 kr. móts við
áætlaða V2 miljón. Líklega er hjer
aðeins uöi skakka áætlun að ræða,
er, ef nokkurt breytt ástand ligg-
ur til grundvallar fyrir þessu,
]iá er það minna „brask“ og er
þá bættur skaðinn.
Hinir aðrir tekjuliðir í 2. gr.
hafa að meira og minna leyti
farið fram úr áætlun og fram-
yfir tekjurnar 1921, vel flestir,
að svo miklu leyti sem þeir eru
sambærilegir sökum breyttra laga-
ákvæða. Tekjuskatturinn er langt
fram úr áætlun, en þar er sá
ljóður á, að eftirstöðvarnar eru
miklar. Einn gleðilegasti tekju-
liðurinn er útflutningsgjaldið,
ekki svo að skilja að þeir pen-
ingar sjeu betri en aðrir, þvert
á móti, en upphæðin 793.400 kr.
borin saman við ca, 600.000 kr.
1921, þegar frá er dreginn end-
urgreiddur síldartollur í ár, en
sem rjettilega á heima á 1921,
bendir á að útfluttar vörur okkar
síðastliðið ár hafi numið að minsta
kosti 10 milj. meira en 1921.
Sama máli er að gegna um kaffi-
og sykurtollinn, sem hefir farið
verulega fram úr, bæði næsta ári
á undan og áætluu. Hann er
góður mælikvarði á afkomu al-
mennings og bendir til þess, að
hún hafi þrátt fyrir alla örðug-
leika verið töluvert skárri síð-
astliðið ár en undanfaandi.
Tekjur af bönknm í 4. gr. eru
einar 70.000 kr., þar af ágóða-
hluti af landsbankanum ca. 34.
000 kr., hitt seðlagjald og er þetta
langt fyrir neðan 175.000 kr„ sem
tekjurnar voru 1921 og 250.000
kr. sem áætlað var. Þetta er að
vísu sorglegt, en ekki sorglegt nú,
því hjer er verið ’ að afplána
gamlar syndir, töpin 1919 og
1920, auk þess sem landsbankinn
liefir afskrifað tap sitt á enska
láninu. Þessi töp voru vágestir
miklir á sínum tíma og aðalundir-
rót okkar meina, en það eitt
út af íyrir sig að þau sjeu gerð
upp og þá tekin eins og þau eru,
er skref í áttina til heilbrigðara
ástands og því fremur gleði- en
sorgarefni.
Gjaldamegin hafði, eins og jeg
gat um, í 7. gr., ekki verið gert
^ioitt fyrir gengismun, enda fer
sú grein rúm 2þ0 þús. kr. fram úr
áætlun. Annars er í flestuin gjalda
greinum minna greitt en áætlað.
Það er aðallega í 4. gr„ sem um-
framgreiðsla er, nefnilega til auk-
i.’jnar landhelgisgætslu 70.000 kr„
og til gjalda samkvæmt 77. og 78.
gr. fátækralaganna 127.000 kr.
9. gr„ alþingiskostnaður, errúm
71.000 kr. undir áætlun, það get-
ur stjórnin ekki talið sjer tilheið-
urs, hann á þingið í fyrra óskift-
an. Að öðru leyti má nefna 12.
gr„ sem er rúmnm 50 þús. kr.
undir áætlun, 13. gf. ca. 75.000
kr. Þar eru símagjöld þó ca. 35
þús. kr. yfir áætlun, 14. gr. og
16. gr. með 72.000 kr. og 122.000
kx\ undir áætlun.
í stuttu máli er þá afkoma
landssjóðs þetta ár sú, að okkur
hefir tekist að halda við eða vel
það, okkur hefir tekist að stansa
á þeirri óðflugaferð niður í glöt-
un fjárhagslegs sjálfstæðis, og við
höfum fengið svígrúm til þess að
suúa við og reyna að halda upp á
við aftur, enda verðum við að
klifa til þess þrítugan hamarinn
að komast upp aftur og út á víð-
su völl, þar sem fyægt verði að
taka til við nauðsynlegustn og
vandgeymdustu framkvæmdir. —
Þessari stefnu verðum við að
halda og hún er afmörkuð fyrir
yfirstandandi ár og fyrir hið
næsta með frv. því, er nú liggur
fyrir. Hlutverk þingsins í þessu
efni er tiltölulega auðvelt, það
tekur að minsta kosti enda, það
er aðallega að láta ekki fá sig út
úr stefnunni. í framkvæmdinni
hvílir þetta mest á íjármálaráð-
herra. Hann verður, hver sem
hann er og hverjum flokki sem
hann fylgir, daglega að hafí
þessa stefnu fyrir augum, hann
verður að spara bæði krónuna og
eyrinn og þó stöðugt að gera
greinarmun á því, sem verulegt
er og ekki. því sem til hagsmuna
borfir og því sem má bíða. Og
hann má uinfram alt ekki fara að
hugsa um að vinna sjer til frægð-
ar, með því að fara að leggja fje
i einhver, kannske í sjálfu sjer
glæsileg og góð fyrirtæki, ef þau
ekki eru samrýmanleg rjettri
stefnu í fjárhagsmálinu. Ilann
verður frá fyrsta degi að gera