Lögrétta - 26.02.1923, Side 2

2
LÖGRJETTA
•sjer það ljóst, að haxm aflar sjer
ekki vinsælda með starfi sínu,
hann verður að ganga að því með
opin augun, að hann, ef hann
gætir skyldu sinnar, vinnur sjer
hvorki til frægðar nje langlífis
svo jeg víki dálítið við orðum
Magnúsar konungs. Hann verður
að eiga þá rjettu þjónslund,
þjónslundina gagnvart rjettu mál-
etni og hann má engum öðrum
herrum þjóna. Enginn skilji
orð mín svo, að ~~jeg sje
að kvarta fyrir mitt leyti yfir
aðbúð'nni, þvert á móti mega
menn hjer eiga það, að þeir iáta
vel að stjórn þegar þeir sjá hvað
fara gerir, mjer hefir veitt auð-
velt að koma mönnum í skiln-
ing um hvert stefndi og það var
oft auðveldast með þá, sem bág-
ast voru staddir. Einstöku menn,
sem fullhagvanir voru á þessum
slóðum býst jeg við að hafi hugg-
að sig við það, að „all skammæ
mun skúr sjá“, en það er ein-
mitt það, sem hún ekki má verða.
Ef við ekki höldum stefnunni,
með allri skynsemd náttúrlega,
þangað til við erum komnir úr
kútnum, ef nú eða næsta ár er
tekið til aftur að rugla lands-
sjóð, þá er unnið fyrir gíg og
ver farið en heima setið. Það má
skifta um stjórnir og það má
skifta um þing, en stefnunni verð-
ur að halda, annars snýst það
sem rjett hefur verið gert upp í
misrjetti og það á það ekki
skilið.
Þegar maður tekur fyrir sig
„status“ landssjóðs, yfirlit yfir
eignir og skuldir, eins og hann
er í landsreikningunum fyrir 1921,
i lok þess árs, sjest það fljótt
að „tjáir ei við hreptan hag að
búa“. Skuldirnar eru þá 16.385,-
000 kr. þar eru líka taldar ýms-
aj eignir þannig að umfram
skuldir eigi ríkið 13.718.000 kr.
deg skal ekki rengja þá skýrslu,
en maður sjer á augnabliki að
þar eru taldar margar eignir,
sem ekki eru sambærilegar skuld-
unum, sem aldrei verður hægt
að verja til þess að borga skuldir
með. Vitarnir eru taldir alt að
i miljón kr. virði, en við hvorki
getum nje viljum selja þá til þess
að borga upp í 'skuldir. Síma-
kerfin eru talin upp undir 3
miljónir, en við hvorki getum
nje viljum selja þau fyrir það
og þau renta heldur ekki þessa
upphæð, Alveg sama er að gegna
um eignir til almennrar og nauð-
synlegrar notkunar, skólahús, spí-
tala og hæli, kirkjur og prests-
setur og að mínu áiiti einnig
um þjóðjarðirnar. í eignum, sem
hugsanlegt er og forsvaranlegt að
telja upp í greiðslu á skuldum,
eigum við í hæsta lagi 6 milj.
og eru þá eftir 10 milj. rúmar
ai skuldunum, sem við að vísu
íneira en eigum fyrir, en sem
við ekki eigum arðberandi eignir
fyrir, er geti rentað og afborgað
skuldirnar. Þessar 10 miljóuir
vtrður því að borga af tekjum
komaudi ára, ef þeim eru ætluð
20 ár, þá l/2 miljón á ári. Jeg
er ekki að gera ráð fyrir að engin
ný lán verði tekin á þessu tíma-
bili, eu jeg geri ráð fyrir, að
það verði aðeins tekin skynsam-
leg lán til arðsamra fyrirtækja,
sem þá sjálf borga lánin, eða
nauðsynlegra fyrirtækja og sje
þá strax gert fyrir tekjum til
rentu og afborgana. En slík lán
i oma ekkert þessu máli við. Þær
10 miljnoir, sern jeg mintist á,
eiu tapaðir peningar og verða Með blað og blýant í hendi kon-
að borgast af árlegum tekjum. stateruðu bestu höfuð þjóðarinnar
Það var það, sem jeg átti við i að f iskveiðar og kvikfjárrækt
áðan, að ekki væri allskostar. rjett borgaði sig ekki á íslandi. Nú
að telja allar lána afborganir sjá sem betur fer bæði þeir og
frá tekjuhalla eða með til tekju- aðrir að þetta var of alment
afgangs hvers árs. Þessar af- tii orða tekið. Blessaður þorsk-
borganir eru nauðsynlegar og urinn og sauðkindin voru saklaus
hagur ríkisins er ekki í rjettu í þessu, það var bara svona máti
horfi, nema tekjur og gjöld stand- að reka atvinnu upp á, sem ekk'
ist á þótt þessar afborganir sjeu borgaði sig. En við stöndum ftir
taldar með gjöldum. með tvær hendur tómar og það
Það hafa heyrst ýmsar skýring- því minna sem við erum skuld
ar á því, hvarjar orsakir liggji ugir.
tl þess að fjárhag landsins er Við erum líkt staddir og ísra
komið sem komið er. Jeg skal elsbörn í eyðimörkinni forðum.
ekki fara út í það, en aðeins Við höfum dansað kr’ng um gull-
í fáum orðum taka fram það, kálfinn, erum að súpa seyðið af
sem landsreikningar síðari ára honum og verðum nú að fara
segja um þetta. Ef maður tek- að draga okkur yfir eyðimörkina
ui eiginlegar (ordinærar) tekj- { áttina til hins fyrirheitna lands.
uv og gjöld fyrir sig og ekki Og við verðum að finna leið’na
ælur tekjur af lánum eða ,;ydd-1 sjiáfir. Það er engin von á ský
um eignum og heldur ekki gjöld stólpa eða eldstólpa til að vísa
se-m verðmæti hefir fengist fyrir,' okkur veg, enda gerist þess ekki
sýnir það sig, að árlegar tekjur þörf, því við höfum næga vís
landssjóðs fyrir stríðið 1913 og bendingu í því, sem bæði við
1914 námu ca. 2 miljnóum, 1915 sjálfir og aðrar þjóðir hafa gert
2V2 og 1916 3 miljónum og gjöld- með góðum árangri þegar líkt
in stóðust nokkurn veginn á við stóð á. Eftir fyrri styrjöldina
þetta og sukld'rnar voru ríflega' miklu á fyrstu árum 19 aldar
á við eins árs tekjur. En svo ^ ans danska, þegar við stórtöp
fer að fara út um þúfur.-1917 uðum og alt fór í kalda kol eftir
og 1918 eru tekjurnar áfram ca. því sem farið gat á þeim tímum;
3 miljónir, en gjöldin fyrra árið var þetta unnið upp aftur á nokkr
rúmar 5 milj. og síðara árið um árum með atorku, iðju og
rúmar 6. milj . Þarna fara þá sparsemi, við lærðum aftur að
rúmar 5 miljónir. 1919 eru tekj- búa, að okkar eigin framleiðslu
urnar loksins samræmdar dýr-1 frekar en áður, við lærðum að
tíðinni og standast vel á við hjálpa okkur sjáifir. Sú kynslóð
gjöldin með hjer um bil 8 milj. | sc-m ólst upp í þessum heilsu-
króna. En svo fer strax um þver-' Sama skóla var grundvölluriiu
tak aftur 1920 og 1921; tekjurnar aö öllum <þeim íramförum, sem
eru þær sömu, rúmar 8 miljónir,! við tókum fram um síðustu alda-
en gjöldin fara, sökum launalaga, ’ mót. Líkt stóð á um sama leyti
dýrtíðaruppbótar o. s. frv. rúm bæði hjá Dönum og Norðmönnum,
lega þrjár og tæpar 3 milj. frarr, nema því meira áberandi sem þeir
úr þeim hvort árið. Þarna eru voru komnir lengra á veg og með
þí komnar þær 10—-11 miljóna líkri aðferð komust lengra í frarn-
króna skuldir, sem nú þjaka oss' förum. Alveg sama dæmið er til
og stafa frá því, að við í hvort hjá Svíum og það líkara okkar
tyeggja skiftið vorum tveim ár-' sem það er eldra, nefnilega eftir
nm of seint á ferðinni með að ófarirnar um 1720. Og ef vel er
samræma tekjur og gjöld. Það aðgætt, sjáum v;ð hvernig allar
verðum við að láta okkur að þjóðir, sem eiga sjer viðreisnar
varnaði verða. j von, nú feta þessa erfiðu braut
En það er fleira, - sem má lesa' og atvinnuleysið, sem helst hamlar
út úr reikningum þessara ára og öðrum þjóðum, á sjer ekki stað
rú sný jeg mjer að ástandi lands hjer í sambærilegri mynd. At-
og þjóðar yfirleitt og í því er vinnuleysið hjá iðnaðarþjóðunum
hagur landsssjóðs ekki nema lít- stafar af því, að þættir, sem þær
ill þáttur, þó harla þýðingarmik- ekki ráða yfir í atvinnurekstr-
iil sje. Grundvöllurinn til hags inurn, erlendir þættir, hafa bilað
okkar nú er lagður á stríðsár- ( eða horfið úr sögunni. Okkar
unum, fyrst hægt, en svo með atvinnuleysi, að svo miklu leyti
sívaxandi hraða. Landsreikning-' sem það kemur fyrir, á sjer að-
arnir, sem jeg nefndi, bera það ídns orsök í handvömm og skipu-
með sjer, hvernig dýrtíðin geys- lagsleysi innanlands.
aði yfir landið, taumlítið. Af Umfram alt verðum við að vita
dýrtíðargróðanum, sem ríkin ann- það, að okkur dugir ekki að
ars tóku drjúgan skerf af, og hrjgsa um að hlaupast undan
stundum því nær allan og vörðu bagganum, sem við höfum bund-
tiL viðhalds þeim hluta mannfje- ið okkur. Við megum ekki hugsa
lagsins, er fyrir mestum hallanum okkur e'tthvert alsherjar töfra-
varð, fjekk landssjóður ekki nema meðal, eitthvert þjóðráð, sem á
líiið og oí seint, hafði því ekki billegan máta og með klókindum
fje aflögum til verulegra ráð- geti losað okkur við baggann.
stafana móti dýrleikanum og varð Slíkt þjóðráð er alveg áreiðan-
að lána fje tii þess að standast lóga ekki til; það er ekki til
já verðlagshækkun, er beint á og það væri alveg óheilbrigt og
honum ienti. Dýrtíðin keyrði fram móti allri hugmynd um rjettlæti
úr öllu, fjöifróðir menn hafa hlutanna ef við gætum hegðað
haldið því fram að Reykjavík okkur eins og við höfum gert
um það leyti væri dýrasti stað- og losnað v!ð afleiðingarnar á
urinn á hnettinum. Pjeð, sem nokkurn annau hátt, en að vinna
ekki var hirt hjá stríðsgróða- þær af okkur. Því er alveg eins
mönnunum, lauthinufornalögmáli: varið með þjóðir og einstaka
„illur fengur illa forgengur“. menn, sem hafa lent í braski,
Þegar svo hrapið kom, tekjur skuldavafstri og reiðileysi. Annar
mmkuðu og eignir fjellu í verði, tekur sig til með tápi og vinnur
er: framleiðslukostnaður og skuld- sig upp aftur, hinn grípur eitt-
ir hjeldu fuilri hæð, steyptust at- hvért „þjóðráð", skrifar falskan*
vmnurekendur auðvitað um koll. víxil eða eitthvað þvílíkt.
Ykkur er alveg óhætt að leggja
út á hina erfiðu braut í fullu
trausti þess, að hún liggur til
framtíðar landsins okkar. Við eig-
um atvinnuvegi, arðvænni og
tryggari en flestar aðrar þjóðir
og það má bæta við þá því nær
ótakmarkað, vinnandi menn okk-
ai til lands og sjávar, standa ekki
öðrum að baki að dugnaði og
atorku, en á sumurn sviðum að
verklegri þekkingu. Það eru tölu-
verðir ágallar á því hversu af-
urðir okkar komast á markað,
sem eðiilegt er, því frarn að þessu
hafa útlendingar sjeð um það,
við höfum ekki fylgt þeim lengra
en að skipshlið, en þetta á fyrir
sjer að lagfærast. Innflutning
höfum við lengur stundáð og fer
liann betur úr hendi.
Jeg held við sjeum mjög skamt
komnir í, eða öllu heldur að okkur
aiveg vanti efnalega mentun. 3
fiokks vörur renna í okkur eins
og nýmjólk fyrir 1. flokks verð.
Kaupvilji okkar á útlent skran
virð'st ekki öðrum takmörkunum
bundinn en kaupgetunni og tæp-
lega það. Þó starfsemi og fram-
itiðsla sje aðalatriðið, má heldur
ekki vanrækja að geyma feng-
ins fjár.
Von mrna um efnalega við-
reisn þjóðarinnar hef jeg alveg
bygt á henni sjálfri, og jeg hef
alveg hlaupið yfir öil vanaleg
svigurmæli um þing og stjórn,
sem ieiðtoga þjóðarinnar. Þess-
konar orðatiltæki eru orðin úr-
elt og alveg röng. Þing, sem
bvggist á almennum kosningum
og stjórn, sem byggist á þ:ng-
r<< ð:, eru hvorugt svo til komin
eða tii þess ger, að vera leiðtogar.
Þvert á móti er það almenn
rtynsla í öllum löndum að þau
fylgja straumum sem best þau
geta. Það er alt önnur og að
mínu viti bæði virðulegri og nyt-
samari staða, sem þing og stjórn
liafa. Þau eru í þjónustu þjóðar-
innar, þau vinna fyrir hana,
greiða götu hennar ekki með ein-
hverjum stórstökkum, sem þjóðin
ekki hefir athugað og því síður
samþykt, heldur með daglegri og
stöðugri starfsemi í ákveðna átt.
Um slíka áframhaldandi starf-
semi.í þjónustu efnalegrar viðreisn-
ar var rætt á þinginu í fyrra. Það
rjettmætasta ; þeirri mótstöðu, er
gjörði aö verkum aS ekki voru gjörö
ar neinar ráðstafanir til þess að
stybja útflutning afurða og til að
draga úr innflutninfsóþarfa, liygg
jeg hafi verið tilfinning fyrir því
að þær uppástungur, sem komu
fram, hafi þótt heimta of lítið sam-
starf af sjálfri þjóðinni, ráða of
miklu fyrir þjóðina. En jeg er þess
fullviss að þingið einhuga og af
fremsta megni vildi styðja útflytj-
endur til þess að koma á og fram-
fylgja skipuiagi, sem þeir sjálfir
bindust fyrir í hinu mjög svo þýð-
ingarmikla starfi þeirra. Innflutn-
ingi niá mikið beina í rjetta át.t með
tollum, þannig að þeir styðji inn-
lenda framleiðslu án þess að auka
dýrtíð í landinu. Menn eru einhuga
um bættar samgöngur sem skilyrði
fyrir aukinni fvamleiöslu; í því efni
icann að vera skoðanamunur á getu
eu ekki á vilja. Minna er talað um,
on ekki síður þýðingarmikið, aö al-
menn líðan ókkar „standard of life“
g(i i haldist og skánað.Þar rekurmað
ur sig uudir eins á eitt áhyggju-
efnið, húsnæðisvandríeðin í Reykja-
vík, sem um leið eiga þátt í því, að
halda uppi dýrtíð fvrir alt landið.
Svona mætti hakla áfram lengi
og skal jeg ekki við þetta tækifæri
þreyta menn á því; hjer liggja fyr-
ir verkefni svo ekki sjer út úr. Það
má segja urn hvert þeirra að það sje
smátt, en margt smátt gjörir eitt
stórt: framþróun þessarar þjóöar.
I slíkri viðreisnarstarfsemi, sem
jeg hefi lýst, liefir þingiS sinn ríku-
lega verkahring, ekki svo mjög á
löggjafarsviðinu, því í eðli sínu er
frekar um framkvæmdarmál að
ræða en löggjafar, heldur með því
að lialda uppi stefnunni gagnvart
öfgum og tildri, sem á hana er reynt
að liengja og' gagnvart skiftandi
stjórnum, með því að skera úr hvert
málefnið skuli fremur tekið þegar
um margar nauðsynjar er að ræða,
sem þó ekki er hægt að taka allar í
einu o.g með því að heimila fje og
vaid til hinna ýmsu framkvæmda.
I þessu ligguv að eitt þýðingar-
mesta verk þingsins á svona tímum
er þátttáka þéss í myndun lands-
stjórnarinnar, í því að stofna hana
með starf fyrir augum en ekki kyr-
stöðu. Jeg telst til þeirra manna
sem álíta að okkur hæfði best eins
mauns stjórn, en slíkt liggur ekki
fyrir, því stjórnarskráin heimilar
það ekki, þar á móti heimilar hún
vissulega að þeir sjeu ekki nema
tveir. Einn atliugaverðasti þáttur-
inn í pólitík síðari ára hygg jeg
vera samsteypustjórnirnar, því fyr
sem við komumst út úr þokunni, því
betur. Mjer er heimilt að segja fyrir
mitt leyti og þeirra manna, er að
mjer standa að við viljum stuðla að
hverri framsóknarviðleitni einnig á
þessu sviði.
Þegar þeir rnenn, sem nú ætla að
taka til máls, hafa lokið sjer af leyfi
jeg mjer að leggja til að umræðunni
sje frestað og frumvarpinu vísað til
fjárveitinganefndar.
--------o-------
Þingtiðindi.
Stjórnarfrumvörpin.
Eins og áðnr hefir verið skýrt
frá, hafa verið lögð fyrir þingið
lú 26 stjói'narfrumvörp. Þau eru
þessi:
1. Prv. til fjárlaga fyrir 1924.
2. Prv. til laga um nýja em-
bættaskipun.
3. Prv. til laga um framleng-
ing á gildi laga um útflutn-
ingsgjald.
4. Prv. til laga um tekjuskatt
og eignaskatt.
5. Prv. til laga um breytingu á
lögum nr. 66, 27. júní 1921,
nm fasteignaskatt.
6. Prv. til laga um einkaleyfi.
7. Prv. til laga um breyting á
sveitarstjórnarlögum 10. uóv.
1905.
8. Prv. t'l laga um undanþágu
frá lögum nr. 91, 14. nóv.
1917, um aðflutningsbann á
áfengi.
í . Prv. til laga um breytingu á
lögum nr. 74, 27. júní 1921,
um tekjuskatt og eignaskatt.
10. Prv. til laga um afnám bisk-
upsembættisins.
11. Pi'v. til laga um afnám land-
læknisembættisins og stofn-
un lieilbrigðisráðs.
12. Prv. til laga um afnám yfir-
skjalavarðarembættisins við
þjóðskjalasafn íslands.
13. Prv. til laga um vitabygging-
ar/
14. Prv. til laga um manntals-
»ia* . ...........- , . ,