Lögrétta - 01.05.1923, Blaðsíða 1

Stærsta
íslenska lands-
blaSið.
Árg. kostai
10 kr. innanlands
erl. kr. 12,50.
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5. Bæ jarblað MoPgunblað Í 5 I
Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
XVIII. árg. 19. tbl.
Reykjavik, þriðjudaginn I. mai 1923.
ísafoldarprentsmiöja h.f.
Lögrjetta.
Þeir, sem enn skulda fyrir
t'dri árganga Lögrjettu, eru vin-
samlega ámintir um aS gera skil.
AfgreiSsla blaSsins og reiknings
hald er nú í Austurstræti 5, og*
gjaldkeri þess er Sigfús Jónsson.
ÞangaS greiSast nú allar skuld-
ir blaðsins, bæSi eldri og yngri,
Gjalddagi yfirstandandi árs er
1 júlí.
Bankamálin.
RæSa SigurSar Kvaran
í E.d. 21. apríl 1923.
Þegar enska lánið var tekiS,
gekk nokkur hluti þess til þess
aS greiða áfallin gjöld ríkissjóðs-
ins, en hinu var skift á milli
bankanna. Landsbankinn fjekk
sitt lán án þess að setja fyrir
því tryggingu. Jeg læt þess að-
eins getið, án þess að jeg sje
að átelja 'það. Bankinn naut þess
þar eins og fyrri, að hann er eign
iandsins. En íslandsbanki fjekk
stærstu fúlguna og setti veð fyrir
láninu. Það var fyrverandi stjórn
sem lánið veitti, og tók á móti
veðinu.
Skömmu eftir að þetta hafði
gcrst, urðu stjórnarskifti, en við
fjármálastjórninni tó'k maður, sem
var flokksbróðir þeirra 14 manna
er nú báru fram í þinginu tillögu
nm rannsókn á Islandsbanka og
þá meðal annars rannsókn á
tryggingunni fyrir þessu láni.
Astæða var því til þess að ætla,
að þessir 14 þingmenn mundu
bera traust til ráðherra síns og
ílokksbróður og uua því vel að
veðið væri undir yfirstjórn hans.
Að sjálfsögðu átti það að vera eitt
a' fyrstu skylduverkum hans að
kynna sjer tryggingarnar fyrir
Jáninu og sjá'um að halda þeim
svo við, að þær rýrnuðu iekki.
Að sjálfsögðu var það s'kylda hans
ao gefa ekki aðeins flokksbræðr-
um sínum heldur öllu þinginu
skýrslu, ef veðið rýrnaði á nokk-
urn hátt, án þess að bankmn
bætti úr því og yfir höfuð heimta
allar þær tryggingar, er liann
taldi nauðsynlcgar.
Það er víst að fyrverandi fjár-
niálaráðherra gaf þinginu enga
slika skýrslu og jeg leyfi mjer
að fullyrða, að hann fór ekki
íram á neitt það í tryggingar-
áttina, sem bankinn ekki upp-
fvlti.
Sjeu ráðherranum ekki gerðar
getsakir um vítaverða vanrækslu
á embættiss'kyJdu hans í þessu
efni, eða því að honum dróttað,
að hann hilmdi yfir með bankan-
um á einhvern hátt - og hvorugt
þetta vil jeg gera - þá verður
ekki dregin önnur ályktun af því,
að hann gaf enga skýrslu um
málið, en sú, að hann hafi sjálfur
verið sannfserður um, að veðið
væri nægilegt og tryggilega um
það búið. Jeg verð líka að gera
íáð fyrir því, að fjármálaráðberr-
ann hafi nú verið kunnugastui-
eðinu allra manna, annara en
bankastjóra íslandsbanka.
Hins vegar hefir því verið svo
varið, hjer í þessu iandi, að sið-
au enska lánið var veitt bankan-
um, heíir verið haldið uppi sí-
L Idum og látlausum tilraunum til
þess að skerða álit og traust bank
ans, bæði innan lands og utan.
Jeg segi síðan enska láníð var
veitt bankanum, ekki af því, að
þetta væri ekki gert alveg eins
áður, heldur af því, að nokkur
ástæða hefði verið til þess að
vænta þess, að þegar landið var
orðinn svona mikill lánardrottinn
’bankans, þá yrði enginn pólitísk-
ur ílokkur í landinu, og allra síst
aðalstjórnarflokkurinn, til þess að
halda uppi ofsó'knum gegn bank-
anum. Það mun vera nokkuð fá-
gætt í viðskiftalífinu, að sá, sem
lagði fje sitt í hendur annars
manns, eða fór með urnboð þess,
er það gerði, hjeldi jafnframt uppi
ofsóknum gegn lánþyggjanda og
rcyndi til þess að skaða hann
íjárhagslega. Eoringjar Framsókn
arflokksins héfðu átt að vita það,
uð þingmenn þess flokks voru líka
þíngmenn þjóðarheildarinnar, eða
áttu að vera það. En öllum er
kunnugt um atrennuna að íslands-
ban'ka, sem gerð var af flokks-
biaði Framsóknarflokksins meðan
Eggert Claessen bankastjóri var
erlendis síðasta vetur, til þess að
útvega bankanum - og þar -með
landsbúum — voltui'je. Með þeirri
citrennu tókst að koma óróleik
á hugi manna víðsvegar um land
cg tæla kjósendur, sem fremur
lítið skynbragð báru á bankamál,
til þess að lieimta rannsóknir og
eftirlit þingsins með því verðmæti,
er Framsó’knarmennirnir höfðu
sett sinn eigin ráðherra til að
gæta.
Þegar svona var ástatt, virtist
ekki annað liggja beinna við en
að fjármálaráðherrann skærist í
1. ikinn, til þess að reka af sjálf-
um sjer ámælið um það, að hann
iæri illa með það pund, er honum
hafði verið fengið í hendur. Ekk-
ert virtist eðlilegra en að hann
sjálfur, ótilkvaddur, gæfi þinginu
skýrslu um tryggingarnar fyrir
láninu, og að hann gerði þetta
sjálfs sín vegna.
En hann átti líka að gera þetta
vegna íslandsbanka, vegna þeirr-
rr hættu, sem bankanum gat staf-
að af því innan lands og utan,
að honum væri sýnd svo þrálát og
illvíg áreitni.
Og hann átti lo'ks að gera það
vegna þjóðai’innar. Peningar þjóð-
arinnar voru í vörslum bankans;
margir einsta'klingar áttu þar líka
sparisjóðsfje sitt. Þjóðin átti rjett
á að fá að vita, hvort nokkur
hætta væri á ferðum. Stjórnin
hafði sjálf skipað tvo af banka-
stjórum bankans. Henni átti, að
minsta kosti eftir það, að vera
rcjög hægt um vik að gefa.
skýrslu. Á öllum öðrum sviðum
I
atvinnulífsins, þar sem um mikið
fje var að ræða, sem heita mátti
að þjóðin ætti, þó e'kki væri nærri
e:ns mikið fje og þetta, hefði ein-
hver yfirlýsing verið birt frá
ajðsta eftirlitsvaldi stofnunarinn-
ar.
Fjármálaráðherrann hefði átt að
tala, en hann kaus að þegja.
Hann hefir nú losað sig við
oþægindin af því að standa lijer
til reikningsskapar. Jeg trcysti
því fyrir mitt. leyti að honum
verði það aldrei til vansæmdar, að
hann hafi vanrækt tcyggingarn-
ar fyrir enska láninu, en jeg get
ekki sýknað hann um þau „þöglu
svik“, að þegja við tilraunum for-
ingjanna í flokki hans, til þess að
glepja þjóð og þing til þess að
vinna ban'kanum tjón.
Því í skjóli þessarar þagnar ráð
herrans, er hinn nýi leiðangur
|gegn bankanum hafinn.
Jeg á samleið við háttv. flutn-
i.igsmenn aðaltillögunnar um það,
að jeg vil vita um tryggingar
fyrir enska láninu. Úr því fjár-
málaráðherra gaf ekki þessa vit-
neskju ótilkvaddur, er eðlilegt að
um hana sje beðið og að skýrslan
um tryggingarnar sje athuguð af
f járlhagsniefndum deildanna; en
jeg tel það sjálfsagt, að þetta
verði gert á þann hátt, að full-
komin þögn geti verið út á við
um víxla þeirra viðskiftamanna
bankans, er bankinn hefir sett tn
tryggingar. Jeg tel þetta nauðsyn-
legt fyrir velsæmi þingsins, ein'ka-
hagsmuni þeirra manna, er við
fcankann skifta, og fyrir bankann
sjálfan.
Utlit er fyrir að ekki 'sje til
þess ætlast af háttvirtum flutn-
ingsmönnum tillögunnar, að þessa
sjálfsagða hófs sje gætt við rann-
sóknina, eða öllu heldur á eftir
henni. Þá á að vera lokið allri
þagnarskyldu af þeirra hálfu. Með
þessu eru þessir háttvirtu flutn-
ingsmenn að áskilja flokksblaði
sinu rjettinn til þess að ráðast
eftir á einkahagsmuni þeirra
manna, er því er í nöp við.
En þessum háttv. herrum er
það svo sem e'kki nóg að fá að
vita mi: tryggingarnar fyrir enska
láninu. Þeir vilja umfram alt kom
ast inn í bankann og setja þar
rannsóknarrjett yfir honum, sam-
kvæmt 35. gr. stjórnarskrárinnar.
Ákærendurnir vilja sjálfir ger-
ast dómarar í sinu kærumáli.
Svo langt gengur yfirdrepsskap
nrinn, að þeir jafnvel gera ráð
fvrir því, að bankanum múni
vera og eigi að vera það sjerstök
anægja, að þeir sjeu að gera þar
ófrið og uppistand í bankans eig-
in húsi. Svo langt gengur yfir-
drepss'kapurinn, að þeir lýsa yfir
því í þingsölunum, að það sje
þeirra beitasta ósk, að geta sagt
l'jósendum sínum, að ekkert sje
að athuga við bankann..
Rannsókn á bankanum nú! —
Er það ekki fáránleg uppá-
stunga? Það er ekki liðið nema
rumt ár síðau lokið var við al-
gjöra rannsókn á öllum efnahag .
bankans og útbúa hans. Mat þetta |
var framkvæmt af mönnum, er
voru svo vel til þess hæfir, að
eLgir munu vera hæfari í þessu i
landi. Þeir höfðu nægan tíma til j
þess að framkvæma rannsóknina.
Getur nokkrum heilvita manni
dottið í hug, að mat, sem fram-
kvæmt væri af þingnefndum,i
mönnum, sem eru önnum kafnirj
við önnur störf hjer í þinginu,
gæti orðið nokkuð nándanærri
cms ábyggilegt, jafnvel þótt þeir
hefðu starfað að því allan þing-
•„ mann, hvað þá þennan stutta
tima, sem þingið á eftir að sitja.
Þingið hefir engan siðferðisleg-
an rjett til þess að vefengja mat-
ið. Tap bankans var metið hátt,
en bankinn átti líka mikinn vara-
sjóð, og niðurstaðan varð sú, að
fc.lutabrjef bankans voru þá metin
á 91%, eða með öðrum orðum, af
hlutafjenu, 4^2 milj. kr., vantaði
405.000 kr. til þess að brjefin
væru í pari. En síðan þetta var
iiefir bankinn grætt allmikið fje,
er ekki svo kunnugt sje, tapað
r.einu umfram það tap, sem mats-
r.cfndin vissi um, og hafði áætlað
um, og ennþá er víst ekki nærri
alt það tap, sem matsnefndin á-
atlaði, komið fram.
Matsnefndin mat tap bankans
á þessa leið:
Tap af lánum .. .. kr. 5430000
vrengistap.........— 1183658
Samtals kr. 6013658
Um fyrri liðinn, tapið á lánuu
um, mun það vera að athuga, að
þegar nefndin hafði reiknað út
það tap, sem hún taldi vera á
lánunum, bætti húh mjög á it-
legri fjárhæð ofaná, til tryggingar
því, að þetta mat hennar yrði
eivki of lágt.
Um síðari liðinn er það aftur
að segja, að þar er að ræða um
áætlað gengistap, er bankinn
mundi bíða af enska láninu, og
var þá gert ráð fyrir því, að bank-
inn mundi þurfa aö endurborga
'hvert pund með 27 islenskum kr.
En nú var þetta 14n veitt til 30
ára. Jeg ímynda mjer að flestir
ckkar, ef ekki allir, sem hjer sitj-
um, eigum bágt með að trúa því,
að um næstu 30 ár verði meöa -
gengi pundsins gagnvart ísl. kr.
27 krónur, heldur að hjer sje
reiknað of hátt. Samt má öllum
þykja vænt um, að nefndin hefir
metið svona hátt.
Þetta sýnir okkur sro áþreif-
anlega varfærni hennar og sam-
viskusemi. Þetta er ata’iði, sem
\:ð getum sjálfir myndað okkur
hugmynd um, og það hlýtur að
vekja traust þeirra, sem við rök-
i.m vilja taka, eða eru færir um
fið taka á móti no'kkrum rökum,
a því að nefndin hafi líka áætiað
tapið af lánunum nógu hátt.
Síðan þessi tapsáætlun var gerð
hofir bankinn verið svo heppinn
að geta lagt fyrir mikið fje, til
þtss að mæta þessu áætlaða tapi.
Þetta hefir verið lagt til hliðar:
Frá varasjóði .. kr. 1687000.00
Arður ársins 1921 — 2206270.81
Greitt upp í töp — 2093.31
Samtals kr. 3895364.12
En bankinn er að leggja meira
lí! hliðar fyrir tapinu. Ai ársarð-
inum fyrir 1922 leggur banka-
stjórnin til, að lagt sje til hliðar
fyrir tapinu kr. 1157048.89. En í
árslok 1922 á varasjóðurinn þá að
tera kr. 2345406.31.
Sjeu þessar þrjár tölur:
kr. 3895364.12
— 1157048.89
— 2345406.31
lagðar saman, þá
kemur út..........kr. 7397819.32
Þessi tala er kr. 784.161.31
hærri en alt það tap bankans,
som matsnefndin áætlaði og er
þá líka talið með alt gengistapið,
s» m hún áætlaði, sem þó kemur
i.iður smátt og smátt á 30 ácum.
Með öðrum orðum, bankinn á
þá nú að minsta kosti, alt hluta-
f^e sitt ós'kert og auk þess kr.
784.161.31 og hefir þá sumpart
lagt til hliðar eða á í varasjóði
alia þá fúlgu, er matsnefndin
áætlaði, að hann frekast mundi
hafa tapað á lánum sínum o r
viðskiftum.
Yæri banki að byrja hjer
u-eð 41/2 miljónar hlutafje og
meira en % miljónar tryggingar-
íje, þá held jeg að okkur lit-
i-t ekki svo illa á þann búskap.
En vitanlega er aðstaða ís-
landsb. að mörgu leyti miklubetri
en byrjandi banka, af því hann
hefir þegar fengið fasta viðskifta-
menn og þarf því ekki að búast
\ ið neinu rentutapi á stofnfje
sínu, auk þess sem hann hefir
fengið dýrkeypta reynslu á við-
sJ iftamálum landsins.
Jeg fæ því ekki betur sjeð,
en að flest bendi til þess að bank-
i. n sje nú vel stæður og að
engin minsta ástæða geti verið
til þess, að fara að ryðjast inn
í bankann með rannsóknarnefndir.
Og af því aðbönkunumgræðist svo
fjjótt fje, þegar vel gengur, er
eins líklegt, að eftir tiltölulega
stuttan tíma geti hann verið orð-
inn ágætlega stæður.
Tap það, sem bankinn hefir
orðið fyrir er ekki helduraðneinu
leyti einstætt. Við vitum það
t. d. að á. sama tíma sem bank-
inn var að tapa, tapaði Lands-
bankinn miklu fje, en af því eugin
rannsókn hefir farið fram á því
tapi, vitum við miklu minna nm
það tap, heldur en urn tap ís-
landsbanka, vitum miklu minna
eða óglöggar um tapið í þeim
tankanum sem við eigum sjálfir,
heldur en í bankanum, sem er
eign einstakra manna og að mestu
leyti eign útlendinga.
Sje litið til annara landa,
vt x-ður líkt uppi á teningnum, al-