Lögrétta

Tölublað

Lögrétta - 25.06.1923, Blaðsíða 1

Lögrétta - 25.06.1923, Blaðsíða 1
fill> «É LOGRJETTA Árg. kosta 10 kr. innanlands erl. kr. 12,50. Skrifst. og afgr. Austurstr. 5. Bæjarblað IVIorguiiblaðið. Ritstióri: Þorst. Gíslason., XVIII. ðpg. 33. tbl. Reykjavík, Mánueiaginn 25. júní 1923. ísafoldarprentsmiöja h.f. Deilumál öagsins. Peningamálin, skattarnir og skuldirnar. Prakkneskt hagfræðisrit, Re- vue internationale de Sociologie, flutti nýlega alþýðlega grein um þessi mál, eftir B. Chauffard. Þó hún sje skrifuð fyrir alþýðu á Prakklandi, þá hefir hún svipað gildi fyrir oss, því sömu vandræð- in gera vart við sig hjer og runn- in að nokkru leyti af sömu rót- um. Sjerstaklega er það' eftirtekt- arvert, að sparnaður er hjer tal- ia eina leiðin út úr ógöngunum. Það má og benda á, að höf. Ileggur á móti beinu sköttunum, sem nú hafa fengið mikinn andbyr ytra og þótt reynast ilia, og einn— ig þjóðnýting og ríkisverslun í eftirfarandi ágripi er flestu slept. sem tekur aðeins til Prakklands. Fyrrum hafði almenningur lít- ið af því að segja, að gildi pen- inga breyttist, en nú er það kom- ið á mestu ringulreið. Áður fyr höfðu 100 franikar sama gildi og 20 dollarar, en nú fáum vjer að- eins 6y2 doillar fyrir sömu upp- hæð í vorum peningum. Hvemig stendur á þessu. Jeg skal reýna að skýraþað,svo hvertbarn geti skilið. Á hverju ári flytur landið út sínar vörur og flytur aftur inn útlendar vörar. sem oss vanhag- ar um. Ef verð1 útfluttu og að- fluttu vörunnar stenst á, þá borg- ar hver aðra. Engin skuld mynd- ast, og heldur engin inneign, og peningagildið stendur í stað. En stundum er mismunur á verði að- fiuttrar og útfluttrar vöru, og hvernig er þá farið að jafna hann? Pyrst og fremst með gulli og gullgildum peningum. Sjeu þrá- til, er borgað með þeim og peningagildið breytist ekkert. En skorti nú skildinginn, og eigi að siðhir sje flutt meira. inn en út, — með hverju er þá borgað? Með pappír: bankaseðlum. Hvaða verð- mæti liggur þá í slí'kum pappirs- gögnurn, seðlum eða víxlum, út af fyrir sig? Alls ebkert,' ekki minsta vitund. Seðlarnir og víxl- arnir eru ekki annað en blátt á- fram viðurkennihg fyrir skuld. Á þeim stendur að vísu. áð: þær giidi ákveðna upphæð, en ekki getur sú upphæð átt við gull, ef það er eklti tfl, eins og vjer gerð- um ráð fyrir. 'Þeir eru þá ekki annað en ávísanir á vörur, sem eru eina verðmætið, ef gullið skortir, — vörur, sem eiga að greiðast — síðar. Þegar land borgar aðfluttar vörur með papp- ír, borgar það með voninni í 6- komnum vörum eða auðæfum, -— voninni í því, að meira verði flutt út en inn næstu árin. Það borgar með „vonarpeningum“, og því meira sem berst af þeim til út- landa, þess minna verðúr traust- ið á því að landið geti staðið í skilum og uppfylt allar sínar skuldbindingar. Eftir því, sem ! traustið minkar, fara menn að | gefa minna fyrir þessa vonarpen- | inga og peningagildið fellur. Sje höflaust gefið út af pappírspen- ingum, fer að lolcum svo, að enginn vill eiga þá og gildi þeirra verður lítið1 sem eklcert. Þannig hofir farið fyrir Rússlandi, Aust- orríki og Þýskalandi. Praikkland er betur á vegi statt; en þó hafa frönsku peningarnir fallið að mun í gildi, og auðvitað vegda þfess a? of mikið af víxlum og papp- írspeningum hefir verið gefið út, áu þess að framleiðsla landsins og borgunargeta hafi vaxið að sama skapi. I ófriðnum neyddist Frakkland til að kaupa miklu meira af út- lendum vörum en það gat fram- leitt. Það borgaði þær með papp- ír og erlendum ríkislánum, að svo miiklu leyti sem gulleign og inn- lendar vörur hrukku ekki til. Nú þurfa Prakkar aði borga skuldjra- ar, og það verður ekki gert með öðru en ir nlendum vamingi sveita- eða iðnaðarvörum. Ekki | bætti það úr sikák að prenta fleiri seðla. Það gerir áðleins ilt verra. Nú hefir það gengið svo, að öll árin eftir ófriðinn hafa Praikkar flutt meira til landsins en útflutt- ingnum svaraði, og skuldir þeirra við útlönd hafa sífelt vaxið. Að minstu stafar þetta af því, að Prakkar framleiði lítið. Alþýðan er bæði starfsöm og sparsöm. — Mestur hluti fjárins hefir gengið til að bæta þau spell, er ófriður- inn gerði, en auk þess eru vextir og afborganir af öllum erlendu skuldunum þungur baggi. Þessa óheillastefnu, að eyða meiru en aflað er, flytja meira tii landsins en framleiðsla þess nemur, verður að stöðva. Ann- ars tekur gja.ldþrotið við. Þetta hafa Englendingar gert. Þeirhafa aukið skatta, lækkað laun, fækk- að starfsmönnum, og tekið strang- lega í taumana í öllum greinum. En annars getur ekki verið nema um einn veg að ræða út úr vand-1 ræðunum. Vjer verðum að fram- j leiða alt hvað frekast má, og vjer, r erðum að eyða svo litlu sem auð- j ið er. TTm þetta, geta állir verið; scjnmála. En hveraig á þá að j koma. þessu í kring? Fólkið reyn-I ir að vísu að afla sem mest það getur, en margir vilja ekki spara fyr en í fulia hnefana. Fyrsta ráðið er að hækka skatta j á öllum algengum eyðsluvörum. Þetta leiðir til dýrtíðar, en því verður að taka. Dýrtíð er óhjá- kvæmileg í hverju landi, sem er hlaðið skuldum, sem þarf að auka. efni sín og borga skuldirn- ar. Hún er jafnvel skilyrði fyrir; því, að 'þjóðin geti rjett við. Hún neyðir menn til þess að spara og jafnvel líka til þess að afla sem mests. Hvort sem vjer erum settir hátt eðá lágt í þjóðfjelagsstig- anum þurfum vjer að leggja á oss miklar byrðar og leggja mik- ið í sölumar en þetta gengur nú é alt annan hátt. Bæði bændur og verkamenn lifa nú betur en. þeir gerðu fyrir ófriðinn. Þetta væri bæði gott og gleðilegt, ef Frakkland hefði efni á því, væri ríkara en áður gerðist. En þ.ví ar nú ver að svo er ek,ki því landið er í raun og veru fátækt og skuldum hlaðið, en þetta hefir rerið dulið fyrir þjóðinni vegna þess að sú stefna hefir ráðið að taka sifeld lán í stað þess að auka skattana. Menn hafa bjargað sjer út. úr augnabliksvandræðunum með því að leggja byrðáraar og borgunarskylduna á framtíðina. En einhverntíma hlýtur að koma að skuldadögunum og þeir verða ekki sældardagar. Yjer rnegum því hika við að auka óbeinu skattanna eftir því sem fjárhagur landsins krefst og betra er að líða nú strax nokkurn skort en hálfu meiri síðar. Hinsvegar verður að fara mjög gætilega í að auka beina skatta, því bæði era þeir nú háir og leiða fljótt til þess að draga úr áhuga manna á að afla eða verða jafnvel að eigna- námi. Skattarnir þurfa að leggj- ast nokkurn veginn jafnt á allar vörur, sem notaðar eru, og þetta næst best - með óbeinum sköttum og almenna verðhækkunin á öllu knjýr aftur fram aukinn sparnað en það er óumflýjanlegt markmið. Þá verður um fram alt að1 forð- ast alla skatta og tollahringl á framleiðslu og viðskiftum. Það verður framleiðslu að tjóni en verslanir reyna til að tryggja sig með óhæfilega háu verði á vörun- um. í fáum orðum: skattana verð- ur að leggja á allar almennar vörur, eri fyrst og fremst á aillan óþarfa, sem ekki telst til lífs- nanðsynja. Sú var tíðin að þjóðin eða þing- menn fyrir hennar hönd, krafðist beinna skatta í nafni rjettvísinn- ar og sanngirninnar. Nú er þetta breytt og menn mótmæla nú óð- fluga beinu sköttunum í nafni rjettlætisins og krefjast óbeinna skatta, enda hrökkva hinir skamt til allra þarfa ríkisins, hversu sem að er farið. Hvað starfsmenn ríkisins snert- ir, þá eru fæstir þeirra framleið- endur. Þeim verður að fækka sem frekast má. Það verður að losa ríkið við öll þau störf og íræði, sem einstaklingar geta rekið1. Að leggja niður stöku embætti mnn- ar engu. Alt starfsmannakerfið þarf að endurskoða og öll störf þarf að leggja niður, sem ekki svara ágætlega kostriaði og ó- mögulegt er án að vera. Ann- aðhvort er að gera alla að starfs- mönnum ríkisins eins og Bolsje- vikar vilja eða hafa mjög fáa op- iubera. starfsmenn eins og reynt er til í Bandaríkjunum. Að koma slíkri breytingu á er erfitt og ef til vill er það ókleyft nema með1 alræðisvaldi eins og nú er í ítal- íu eða með hreinni stjórnarbylt- ingu. » Þingfararbann. Stjórn Landsbankans hefir ný- loga sent bankastjórunum við úti bú bankans brjef með þeirri til- kynning, að hún geti ekki sætt sig við, að samverkamenn hennar cg starfsmenn verji kröftum sín- um til verkefma, sem liggja utan babkastarfseminnar og nefnir þar sjerstaklega til þingmensku, sem hafi í för með sjer margrri mán- aða fjarveru frá bankastörfunum og geti auk þess beinlínis eða óbeinlínis liaft áhrif á fram- kvæmdir og ákvarðanir hlutaðeig- enda. í ástæðunum fyrir þessari ákvörðun tekur hún frarn, að við- skiftaástandið í landinu sje nú hið ískyggilegasta og hafi það mjög komið. niður á bönlkunum og haft lamandi áhrif á starfsemi þeirra. En hlutverk bankanna sje, að reyna eftir mætti að ráða frarn úr vandræðunum og stuðla að því, £,ð atvinnulíf þjóðarinnar komist á heilbrigðan grundvðll. Að þessu verði bankamennirnir að vinna með sameinuðum kröftum og leggja þar fram álla starfskrafta sína. Því að eins sje von um að takast megi að byggja það upp, sem komið sje í rústir. Eins og kunnugt er, hafa tveir af útibúastjórum Landsbankans átt sæti á alþingi að undanfömu, þeir Eirlkur Einarsson og Jón A. Jónsson, og er það auðsætt, að brjefinu er sjerstaklega beint til þeirra. Með því er þeim af banka- stjórninni bönnuð þingseta fram- vegis ef þeir vilji halda stöðum sínum við útibúin. Heyrst hefir að Jón A. Jónsson ætli að taka þann kostinn, að af- sala sjer bankastjórastöðunni, enda er hann í röð hinna nýtustu þingmanna og væri eftirsjá að honum frá þingstörfum. En um Eirík Einarsson hefir ekki heyrst enn, hvernig hann muni taka þingfararbanninu. Búast má við, að þeim, sem fyrir verða, þyki bannið hart. En sje með sanngirni litið á málið, verður bankastjórninni þó varla láð þetta, að ölium ástæðum at- huguðum. opnað 23. þ. m. Uppi á Skólavörðuholtinu, þar sem fjarsýnin er fegurst, stgndur Listasafn Einars Jónssonar, eins og stuðlabergs-orgel í einliviAja furðu lega framtíðarikirkjm. Það stendur þarna óbifanlegt. sem óhrekjandi andmæli gegn öllu því sem næst er: andmæli gegn illhýsinu, sem skriðið hefir upp holtið' síðustu og verstu árin, og nú stendur hik- andi við þankastrik bæjarstjórn- arinnar: rennuna, húslengd vestur af safninu: andmæli gegn þefi þeim, sem andar af sorpvallar- gerðinni við Barónsstíginn; and- mæli gegn landbroti og hálfrudd- um hrjónum alt umhverfis. Girð- ingin um safnið ber millibilsá- standi menningrir vorrar vottinn, að á alt er leitað, nema ókleifar grindur og gaddavír; jafnvel steiristeyptar tröppurnar að safn- inu eru ekki óhultar, nema bak \ið lokað hliðið. En irinan girð- ingarinnar er gróðrarmagn í öllu,. Smáttt' og smátt, börur fyrir bör- ur, hefir frjómoldin færst að fót- stallinum og túnhjallinn og garð- flötin myndast. Nú er þar iðja- grænt á þrjár hliðar, grasrótin aðeins ólcomin við austurstafninn, sem sýnilegt meriki þess, að efnin berast hægt að, þótt nm síðir komi. Svo hægt og hljóðalaust hefir þetta safn risið, að fæstir vita hvernig, og ef til vill grunar enn færri, að þarna er eitt af því, sem þjóð vor mun hafa sjer til rjett- lætingar á dómsdegi, og eitt af þeim táknum, er sýna hvað hún er í raun rjettri og hvað hún á að verða. Og þó er alt, sem þarna er innan garðs eins manns verik, á alt upptök sín í huga og höndum. Einars Jónssonar, hefir fengið iíki og liti, sál og svip frá honum. Þetta. er veröld út af fyrir sig, frumleg og formauðug, og enginrt almenningur! Einar Jónsson hefir frá upphafi vega gengið sína götu, verið1 sjálfum sjer lögmál. Hann hefir hlýtt skaparaeðli sínu, ör- uggur þess, að öllu mundi skila heim um síðir. Og , er það ekki merkilegt, að þessi einræni maður, fátækur sonur minstu þjóðarinnar cg fyrsti myndhöggvarinn hennar, er dkki einusinni fimtugur þegar hann situr einvaldur í ríki sínu heima á ættjörðinni, í safninu, sem geymir öll verk hans, hvert á þeim stað og í því ljósi, sem hann hefir sjálfur valið því, safninu, sem jafnframt á að verða vinnu- stöð’ hans um ókomin æfiár. Einusinni talaði jeg um Einar Jónsson við ungan, erlendan mjTidasmið, auðugan vel, er þekti hann og lofaði mjög, en bætti því við, að hann gæti ekki skilið hvernig fátækur maður, eins og Einar ,væri, gæti verið mynd- höggvari. Til þess þyrfti mikið fje. Jeg' sagði Einari þetta. En hann svara'ði: „Jeg skil enn síður hvernig auðugir menn geta varið myndhöggvarar ef þeim er ekki gáfan gefin“. Mjer detta í hug önnur orð Einars, þau er hann sagði um þjóð slna. í einu ræðunni sem hann mus hafa samið um dag- ana, „að henni skuli enn verða leyft að verða fremst í kapphlaup inu, ef hún selur ekki sitt sólar- fvlgi fyrir fánýt foldargæði“. Einar Jónsson hefir aldrei selt sitt sólarfylgi. Hann hefir ekki skort drengskap til að leita Ijóss- ins, hvað sem fánýtum foldar- gæðum leið. Svipur hans var jafn hreinn og heiður þegar verk hans voru á víð og dreif í erlendum skemmum og hann átti etkki 6- brotinn stól að setjast í, eins og hann er nú, þegar hann er sestur

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.