Lögrétta - 11.01.1924, Qupperneq 2

2
LÖGRJETTA
Af utanför
til Sviþjóðar og Noregs
Eftir dr. Jón Helgason bisknp.
V.
Þegar jeg kl. 7 næsta morgun
lagði af stað frá Krstjaniu, leit
ekki vel út með veður. Yar hriss-
ingskuldi og dimt uppi yfir, svo
að búast mátti við regni. Lestin
var þá heldur ekki komin nema
góða bæjarleið út frá höfuðborg-
inni, þegar tók að rigna. En það
stóð sem betur fór ekki lengi. Því
að þegar við höfðum ekið stundar-
bii, hætti rigningin, og áður en
liðnar voru tvær stundir frá því
er við fórum á stað, var blessuð
sólin tekin að skína, og hjelt hún
því áfram alveg til kvölds. Var
jeg ekki lítið þakklátur fyrir það,
því að mikil ánægjuskerðing hefði
það orðið mjer, ef jeg hefði átt
að fara um þessar yndislegu sveit-
ir og vestur yfir fjöllin í súld og
þcku. Jeg hafði heyrt mikið yfir
því látið, hve ánægjulegt væri að
fara með Björgvinarlestinni gegn-
um landið, en aldrei hafði mig
dreymt, að fegurð sveitanna og
fjalladalanna, sem leiðin lá um,
væri á jafn háu stigi og hún reynd
ist mjer. Jeg hafði áður — sumar-
ið 1899 — farið með járnbrautar-
lestinni norður eftir landi norður
í Þrándheim. Minnist jeg þess nú,
hve yndislegt mjer þótti þá að
fara með lestinni norður eftir
vatnsbakkanum austan megin
Mjarsar, upp í Guðbrandsdal og
inn í Austurdal; en alt þetta fanst
mjer nú ekki komast í hálfkvisti
við það, er fyrir augun bar á
þessari leið. Sveitirnar, sem farið
var um, voru svo frjóar (t. d.
Hallingdalurinn) og landið svo vel
ræktað, og svo bændabýlin á báð-
ar hendur og smáþorpin, sem
myndast hafa út frá járnbrautar-
skálunum, — alt jafn vinalegt og
velsældarlegt. Fjöllin, sem sást til
framan af deginum voru að vísu
fremur háir ásar en fjöll í okkar
skilningi; en þessir ásar voru
klæddir upp á efstu brún birki-
og greniskógum. Björkin varenn
í haustskrúði sínu og jók ekkihvað
minst það litskraut haustsins á feg-
urð náttúrunnar í þessum frjóu
fjalladölum. En þegar lengra kom
vestur í landið tóku fjöllin að
verða hærri og hrikalegri og snjó-
dílar að verða sýnilegir. Dalirnir
tóku líka að þrengjast, svo að
sumstaðar varð að fara eftir hrika-
legum árgljúfrum, þar sem árnar
beljuðu undir fótum okkar, en
fyrir ofan þverbrattar fjallahlíð-
ar. Nú fóru líka jarðgöngin, graf-
in gegn um fjöllin, að verða tíðari
en áður, og skal jeg ekki neita
því, að svo mikilli snild hugvits
og verkvits, sem þau lýsa, þá stóð
mjer beigur af þeim, og hvenær
sem aftur var komið út í dags-
birtuna, var sem steini .væri ljett
af hjarta mjer. Smámsaman hakk-
aði landið og fór þá alt að verða
ófrjórra, og um nónbil vorum við
komnir upp á sjálft hálendið,
skóglaust og tilfinnanlega bert,
rjett eins og upp á íslenskum
fjallaheiðum. Viðbrigðin voru svo
mikil frá því, sem augað hafði
vanist niðri í dölunum, að jeg hálf
kendi í brjósti um f ólkið á braut-
arstöðvunum, sem þama verður
að búa alt árið, fjarri yndi og
fegurð dalanna fyrir austan og
vestan fjöllin. En því furðulegra
þótti mjer þegar hingað kom, að
sjá fjölda smáhýsa þar uppi á
fjölluntim, öll með hlerum fyrir
glugguin. Voru það sumarbústaðir
emamanna, sem hingað flytja í sum
arhitunum úr bæjunum og dvelja
hjer bestu sumarmánuðina, fjarri
öllum þægindum lífsins og glaumi
þess, til þess að njóta fjallalofts-
ins og styrkjast við það. Um fjög-
urleitið var komið upp á fjöllin,
þar sem þau eru hæst. Heitir það
Finse, rúm 4 þús. fet yfir sjávar-
roál, við Finse-vatn. Harðangurs-
jöklar blasa þar við manni í suð-
ur og suðvesturátt, glitrandi í sól-
skininu og hrikalegir, þótt þess
gætti minna, þar sem við vorum
nálega í jafnri hæð við þá. Snjó-
skaflarair voru hjer alstaðar með-
fram brautinni og fast niður að
vatninu. Hjer fóru að koma þessi
leiðinlegu skýli, sem vegna vetrar-
snjóanna hefir orðið að byggja
yfir brautina, en stela oft tilfinn-
anlega frá manni útsjóninni. f
Fmse var, minnir mig, 10 mínúcna
viðstaða, og hana notaði jeg til
að fá mjer kaffi, því að mjer var
orðið hálfkalt, enda sýndi hita-
mælirinn 3C.
Við samferðafólkið átti jeg litil
sem engin mök. Jeg hafði talað
svo mikið undanfarnar vikur, að
mjer var það nautn að mega halda
mjer saman allan daginn, enda var
lengst af nóg á að horfa.
Þó slapp jeg ekki með öllu. A
einum stað á leiðinni tók mig tali
roskínn maður laglegur, með grátt
skegg niður á bringu. Hann spurði
mig að einhverju, sem jeg ekki
gat sagt honum og hjelt jeg, að
nú væri viðtalinu lokið. En karl-
inn vildi nú auðsjáanlega fá ein-
hvern til að skeggræða við, því að
eftir stutta þögn tekur hann aftur
til máls: „Jeg heyri að þjer eruð
danskur“. Jeg svaraði stuttur í
spuna: „Þá heyrið þjer betur en
alment gerist“. „Eruð þjer þá
ekki Jótif' spyr hann á ný. ,.Nei,
jeg er ekki Jóti, og jeg er ekki
dansknr“, svaraði jeg. En nú
vildi karl ekki láta þar við sitja.
pað var auðsjeð á öllu, að hann
ætlaði ekk? að hætta, fyr en hann
hefði fengið að vita sem best
deili á mjer og hverrar þjóðar jeg
væri. Og loks sagði jeg honam
það. En þá glaðnaði sýnilega vfir ^
karli. „Jeg elska ísland sem Norð-
maður“, sagði hann. „Jeg hefi
einusinni áður hitt fslending“. —
Til þess að segja eitthvað, spurði
jeg: „Hvað hjet hann“. Það
mundi karl ekki. „En hann var
forstöðumaður landbúnaðarskólans
ykkar í Reykjavík“. Jeg sagði
honum þá, að það gæti ekki ver-
ið, því að í Reykjavík væri eng-
inn landbúnaðarskóli og hefði
aldrei verið. En hann vildi ekki
láta sig. Sagðist hann hafa hitt
hann á búnaðarskólanum í Asi
sumarið 1900. Nú þóttist jeg sjá,
að það mundi vera Þórhallur sál.
bískup, sem hann ætti við, því að
hann ferðaðist um Nöreg einmitt
það sumar. „Þjer eigið þó ekki
við lector Bjamarson“, spurði
jeg. „Jú, einmitt, svo var nafnið“.
Fræddi jeg hann nú á því, að
Ieetor Bjarnarson hefði verið for-
stððumaður prestaskólans 1 Rvík,
en jafnframt haft mikinn áhuga
á landbúnaði. og verið formaður
„Búnaðarfjelags íslands", og þá
fór karl að skilja hvernig á því
hefði staðið, að þeir hittust í
Ási. Sagði jeg honum ennfremur
að hann hefði seinna orðið biskup
og dáið í þeirri stöðu, og hefði
jeg þar orðið eftirmaður hans. Nú
giápti karlinn á mig; hefir honum
líklega ekki litist biskupslega á
þennan fslending, sem hann átti
t; i við. En rjett í sömu andránni
stöðvaði lestin við eina brautar-
stöðina. Kvaddi hann mig þá með
miklum virktum og fór út úr lest-
inni. Ekki man jeg með vissu,
hvað hann sagðist heita, Vallem,
eða eitthvað þvílíkt. En að þetta
væri einhver ríkur sjálfseignar-
bóndi, þóttist jeg geta ráðið af
vagninum, sem beið hans á braut-
arstöðinni og ók með hann burt
þaðan. Að hann var ekki óbreytt-
ur bóndi, mátti líka ráða af mál-
færi hans, því að hann talaði ekki
bændamál, svo mjer gekk vel að
skilja hann. — Nokkru seinna
um daginn steig nýr maður inn
í lestarvagninn, þar sem jeg sat.
Þóttist jeg þegar í stað geta
sjeð, að það væri mentaður mað-
ur. Hann var í sportsfötum, í
buxum, sem hneptar voru am
fcnjeð. Jeg fór út úr vagnher-
berginu til að líta út um glugg-
ann á ganginum fyrir framan-
Hattaskja, sem jeg átti, hafði
einhvernveginn oltið ofan af hillu
og komumaður tekið hana upp og
sett frá sjer á legubekkinn. En
nafn mitt og heimilisfang var
skrifað á öskjuna. pegar jeg kom
inn aftur sneri komumaður sjer
að mjer og segir: „Fyrirgefið,
jeg sje að þjer munið vera frá
Islandi. Þekkið þjer prófessor
Guðmitnd Hannessonf* Ekki gat
jeg neitað því. Sagði hann mjer
þá að hann væri læknir og — að
því er mig minnir — hefði Guð-
mundur Hannesson sótt sig heim
fyrir nokkurum árum. Var hann
mjög hrifinn af Guðmundi, mintist
a „mannmælingar“ hans, eða hvað
jeg á að kalla það, og sagðist jeg
vel mega muna þær, því að einnig
mig hefði hann mælt. Bað hann
mig um að bera honum kveðju
sína, er jeg kæmi til íslands. Og
það hefi jeg líka gert. Á næstu
brautarstöð fór læknirinn út úr
lestinni og snaraði bakpoka sínum
um herðar sjer.
Svo einkennilegt (og íslenskt!)
sem mjer hafði fundist landið
þarna uppi á fjöllunum, þótti
rojer vænt um þegar fór a,ð halla
vestur af. Lækbaði landið mjög
skjótt, þegar kemur vestur fyr-
ir Finse; en svo meistaralega er
brautin lögð, að þess gætir varla
í lestinni að verið er að fara ofan
fjallshlíðar. En grænu, skógi
vöxnu hlíðarnar, sem nú fóru aft-
ur að koma í ljós, sögðu til, að nú
væri maður aftur tekinn að nálg-
ast mannabygðir. Loks komum við
um miðaftan, eftir 13 stunda ferð,
til Vossevangen. Lengra vrar ferð-
inni ekki beitið þann daginn, enda
var jeg — þrátt fyrir alt — orð-
inn býsna þreyttur af hristingi
lestarinnar og þó ekki síður af
öllum jarðgöngunum, sem farið
er í gegnum á hverju augnabliki
og grafin eru gegnum fjöllin. Jeg
hafði fengið verk í augun af þess-
um sífeldu umskiftum ljóss og
myrkurs.
Voss hafði annars ekki verið á
ferðaáætlun minni. Eftir embætti
í Hallarkirkjunni sunnudaginn áð-
ur, hafði hinn þjóðkunni lýðhá-
skólastjóri í Voss, Lars Eskeland,
komið til mín í skrúðhúsinu og
roælst til þess, að jeg kæmi við í
Voss á leiðinni vestur og flytti
þar erindi um ísland á skóla hans.
lln jeg talið mjer það ómögulegt.
En um morguninn seinasta daginn
sem jeg var í Kristjaníu, fjekk
reg injög elskulegt og vinsamiegt
brjef frá leetor Erik Eggen í Voss,
þar sem hann biður mig og leggur
mjög að mjer að koma við í Voss
á leiðinni til Björgvinar. Leggur
hann niður fyrir mjer, hvernig
það megi takast; því að þó jeg
verði þar um nóttina, geti jeg ver-
ið kominn til Björgvinar svo
snemma dags á laugardag (kl.
|11), að eiginlega verði hjer ekki
^ nema uin nokkurra klukkutíma
í töf að ræða. Jeg hafði fyrir þrem
I árum hitt þennan mann á visitaz-
' í:tferð í Norðurlandi og litist
mæta /e 1 á hann, og svo bar brjef-
ið svo fagran vott um hlýjan hug
j til Íslands, að mjer fanst jeg ekki
' geta annað en orðið við tilmæfam
hans. Hann skrifaði meðal annars
á þessa leið: „Jeg kann segja for
visst, at De snautt finn slik sterk
og mannjamn interesse for Island
nokon stad som paa Voss....Jeg
| er viss om at um De, herr biskop.
I kunde og vilde gera os den gledja
a vitja oss, so skulde De her verta
motteken med ein varme og ein
elskhug som trulig ingen annan
stad“. Hin stutta dvöl mín í Voss
færði mjer þá líka heim sannicn
um, að lector Eggen hafði ekki
tekið of djúpt í árinni, því að
hvergi á allri ferð minni mætti
mjer jafn ákveðið og vitandi vin-
arþel til íslands og þetta kvöld í
Voss. Eftir að jeg hafði hvílt mig
hálfa klukkustund á hótelli bæj-
arins og etið kvöldverð, var jeg
sóttur í bíl og ekið með mig til
skólans — Landsgymnasiet, —
þar sem jeg átti að flytja erindi
mitt. Er skólinn mikið hús og
prýðilegt, og jafnframt fyriti
æðri mentaskólinn í Noregi, þar
sem öll kensla fer fram á norsku
hændamáli, „den einaste form for
norrönt maal som no blir tala
, her til lands“ (skrifaði Eggen í
brjefi sínu). Var skóli þessi settur
á stofn 1916, en samskonar skóli
var reistur á Eiðsvelli í fyrra,
svo að nú eru þeir tveir þar í
landi. Forstöðumaður skólans er
Blix rektor. Meðal kennaranna er
auk Eggens, Leifur Hægstad, son-
ur gamla prófessor Hægísta Js;
ftrðaðist hann með föður sínum
hjer á landi fyrir nokkrum árum,
og er maður prýðislega vel að sjer
í íslensku. Við þennan skóla vat
Helgi Valtýsson kennari um
þriggja ára bil, og tel jeg ekki
nema líklegt, að hinn mikli áhugi
manna þar á íslandi, sje meðfram
hans verk. Erindi mitt flutti jeg
í hátíðasal skólans fyrir troðfullu
húsi. Var byrjað á því að syngja
„Yderst mod Norden“, en slept
síðasta erindinu, er jeg hafði bent
rektornum á, að það sem þar
stæði hefði aldrei verið samkvæmt
sannleikanum, og næði síst nokk-
urri átt, eins og nú væri komið
st.jórnlegum högum okkar. En svo
sem kunnugt er byrjar erindið á
þessa leið:
„Skönt vore Frænder bag isdækte
Mur
end lyde Dannemarks Love“.
Að erindi mínu loknu mælti rek-
tor Blix nokkur einkarhlý þakk-
arorð og bað mig um að flytja
íslendingum hjartans-kveðju frá
Voss. pað geri jeg hjermeð. Eft-
ir fyrirlesturinn dvaldi jeg nokk-
um tíma á heimili rektors ásamt
ýmsum af kennurum skólanna
beggja, mentaskólans og lýðliá-
skólans, við kaffidrykkju. Því
miður vanst mjer ekki tími til að
kynnast þessari inndælu bygð
neitt. Því að þegar jeg kom þang-
að um kvöldið var orðið skugg-
sýnt og um morguninn snemma
var lagt á stað aftur. En svo
mibið sá jeg þó af umhverfinu,
að jeg skil vel, að þessi bygð
dragi til sín ferðamenn öðrum
stöðum fremur. Vossevangen ligg-
i.r þarna svo yndislega í hinum
fagra opna dal. Leitt þótti mjer
að geta ekki skoðað Vossevengen-
kirkju, sem mun vera frá dögum
Magnúsar konungs Lagabætis. á
13. öld og er einstaklega svip-
hrein kirkja að utan með ein-
kennilegum turni. Ætti jeg aftur
leið um þessar slóðir, mundi jeg
ekki geta stilt mig um að taka
rojer þar að minsta kosti nokk-
urra daga dvöl. Hjeðan er líka,
að heita má, örstutt leið norður
til Guðvangurs í Sogni og suður
að Eiði og Úlfsvík í Harðangri,
Knda fara þar bílar á milli tvis-
var á dag. Enga bygð í Noregi
hefir mig jafnmikið langað til að
sjú eins og Harðangurfjörðinn. En
þá ósk á jeg enn óuppfylta.
Þess sást skjótt merki, að nú
tók lestin að nálgast Björgvin,
því að áður en hálf stund var liðin
byrjaði súldin og þokan að leggj-
ast yfir landið, svo að lítið sást
úí frá lestinni. Þótti mjer þetta
því leiðara sem landið er hjer
mjög hrikalegt og stórskorið og á
köflum farið eins mikið gegnum
fjöllin, eins og með fram þeim. Er
itijer sagt, að ekki sjeu færri en
55 jarðgöng á leiðinni frá Voss
tii Björgvin, enda er þessi braut
eins og jeg áður vjek að, lögð af
svo mikilli list og hugviti, að hiín
hvergi í heimi mun eiga sinn líka.
En vegna dimmviðrisins var til
lítils' að horfa út um lestarglugg-
ana, enda hafði jeg höfuðverk af
þessum sífeldu umskiftum ljöss
og myrkurs. par var verra en í
nokkru kvikmyndahúsi. Jeg var
því feginn þegar lestin, eftir
þriggja stunda ferð, nam staðar
á brautarstöðinni í Björgvin. Að
jeg hjelt innför mína í' þennan
sögufræga stað í ausandi rign-
iugu kom því síður flatt upp á
míg, sem jeg hafði látið segja
mjer, að svo mikil brögð væru að
úrk'omunni í Björgvin, að hestar
jafrivel fældust þar á götunum
ef þeir mættu manni — regn-
hlífarlausum.
1 norsku blaði. 14. des. s. 1.
flutti eitt helsta blað Norðmanna,
Tidens Tegn, grein um þingkosn-
ingarnar hjer í haust, sem leið, og
inn í hana er ofið samtali við rit-
stjóra Mrg.bl. um kosningarnar
og hugsanlegar afleiðingar þeirra.
Greinin er eftir mann, sem hjer er
vel þektur,- Vilhj. Finsen ritstjóra,
en hann er nú fastur starfsmaður
við Tidens Tegn. Fyrir kosning
arnar hafði blaðið flutt grein um
horfurnar, og þar í samtal við
Jón Þorláksson alþm. — En það
er viðtalið við ritstj. Mrg.bl., sem
vakið hefir mikla athygli hjá
þeim heiðurshjúunum Alþ.bl. og
Tímannm. Alþ.bl. flutti fyrir
nokkru aðalinnihald þess í þýð-
ingu, ekki mjög rangfært, og Tíma
klerkurinn hefir tekið það fyrir
texta á laugardaginn var. petta
er nærri því ofmikil viðhöfn, því
að í frásögn ritstj. Mrg.bl. til