Lögrétta - 15.01.1924, Blaðsíða 1

Árg. kostar
10 kr. mnanlands
ert. kr. 12.50
Sfcrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Morgunbl a ð i ð
Ritstjóri: Þorst Gíslasan.
XIX. Apg. 4. U»l.
Reykjavik, l>riðjuda0inn 15. jan. 1924.
ísafoIdarprentamiBjm h.í.
Akireðið gengi.
Reynslan um ntjráfn peöiuga-
önnur kanphallarbrjef og fraui- 1) að koma í ve" fyrir gengis- ekki að seðlabankinn j»efi út seðla
boðið.á þeim fer því'að sama skapi !:• kknn með því að nota málm- tii þess að fullnægja lámsþörf.
vaxandi ií hlutf. við eftirspumina, foro inn. er þörf krefur, til þess
sem meira er gefið út af þeim; jafnan að yfirfæra upphæð seðla-
seðla, eins og þörf krefur til við- j
skiftaveltunnar, hefir .frá fyrstu '
tíð leitt í ljós, að verðgildi seðl-
anna hefir því aðeihs o^ðið habfið
uppi, að gullið vært haft fyrir
bakhjarl og skyltla væri til að
innleysa seðlana með ákvffiðisverði
fyrir gull. ; ,
Að þetta er eirihlítt stafar af
því, að enda þótt reynt sje að
gefa út eins mikið og unt er af
siíkum seðlurn. þá getur verðmæri
þeirra þó aldrei fallið niður fyrir
gvillverð, með því . að seðlarnir
streyma þá jafnskjótt til baka tii
hankans með -kröfu uni að þeir
sjeu innleystir. Við, það myndast
hemill á seðlaútgáfuna svo að hún
verður eins og sjálfstillandi vjel
að því er seðlafjöldann snertir.
Um útgáfu óinnleysanlegra seðia
hefir útkoman aftur á móti orðíð
oli önnur við það, að sambandinu
milli seðlanna og . gullsins hefir
þá verið slitið, og verðgildi seðl-
anna marina á milli verður þá að
velta á framboði þeirra og eftir-
spum í skiftmn fyrir þau verð-
mæti, sem fyrir þá eru boðin.
Ujnlir þéim ■atvikum hefir
reynslan jafnan orðið sú, að fram-!
boðið á seíaúnum í skiftum fyrir
erlendan gjaldeyri verður við og
við meira en eftirspuminni nemur
eða framböðinu! á erlenda gjald-
eyrinum í skiftum fyrir seðlana.
Hefir þá áfleiðingin einatt orð-
svo að þeir falli í verði.
Við það vex aftur dýrtíðin og. ingamarkaðinum í
aí'gangsins, sem í boði ér á pen-
skiftum fyrir
lerfiðleikar almennings, að tiltölu lunn framboðna erlenda gjaldeyri,
j við verðfall peninganna, nema til- i'yrir fastákveðið gengisverð, en
svarandi almenu kauphækkun eigi seðlarnir, er upphæð þeirri nema,
’ sjer stað, er aftnr útheimtir 'aukna. er á þenna hátt verður að yfir-
Undir þessu skiphlagi gildir því
bið sama í því efni sem á venju-
legum tímum méð innleysanlegum
seðlum. par sem þetta skipulag
er tekið upp, verður því að full-
n.'Cgja ' rjettmætri lánsþörf, Um-
fram það, sem lausar eignir lands-
ins hröklcva til, á. sama hátt og
eðlaútgáfu, og s.vo koll af kolli, færa, sje samtímis teknir úr um-igert var fyrir stríðið' riíeð láris-
ti austi erléndis.
Með ráðstöfunum þeim um geng-
irt eða seðlaria, er hjer hefir verið
oínnig aukaatriði til
áhrif hafa á gengið
þ«r til seðlarnir eru orðnir jafnvelj ferð um sinn,
rainna virði en pappírinn, sem íj 2) að afstýra géngisliækk
þeim er, eius og t,. d. nú síðast. með því að setja seðla í umfe
í JÞýskalandi. sem þeirri upphæð nemur, er svar-' iýst, skoða jeg að mjer hafi tekist
Þetta er gangurinn, og sam-’ar til mismunarins á eftirspurn-! aft benda á greiða leið til þess að
•bengið. sem þ.aunig er í miili út- inni og framboðinu á peninga- ■ gera útgáfu óinnleysanlegu seðl-
gál'u óinnleysanlegu seðlanna og markaðinum, til kaupa á afgangn-1 anna sjálfstillandi að því er seðla-
verði'allsins á peningunum, aðal- inn af hinum framboðna erlenda j fiöldanu snertir og trýggja það,
iijtriði niálsins. En auk þess koma gjaldeyri fyrir hið fastákvéóna1 að þeir geti háldist í því verði,
greina, er j gengisverð. Sjerstakur reikningur sem seðlabankinn ákveður á þeim
í þann og’skal haldinn yfir hinar erlendtí í hvert sinn.
þann svipinn. * inneignir, sem við þetta myndast. j Þó að gert sje ráð fvrir að leit-
i Þegar innflutningurinn éykst. í og þær einungis notaðar til inn- ast sje við að gefa út eins'inikið
hlutfalli við útflut-ninginn, vex við lausnar á þeim seðlum, er þeim ‘ og unt er af' gengisseðlum með
þnð eftirspurnin éftir erlendum upphæðum nemai er bankinn vfir- skyldu til yfirfærslna með -fast-
peningum í skiftum fyrir innleuda færir með ávísnnum á inneiguir ákveðnu gengi, þá getur verðmæti
l.eninga, er verður þess valdandi þessar. þeirra þó aldrei fallið niður fyrir
að gengið fellnr. j Að föstu gengi geti með þessu gengisverð með því að þeir
pegal útflutningvlrinn aftur á ’ móti orðið haldið uppi liggur í streyma þá óðara aftur til bank-
inóti eykst í hlutfalli við innflutn- Mutarins eðli. Aðferðin til þess ans með lcröfu um yfirfærslu fyr-
ú.girm. vcx við það eftirspurnin að festa gengið er þess vegna í ’ ir hið fastákveðna gerigi.
eftir innlendum penirigrim í skift-Jþví fólgin að afstýra lækkun áj Á sama hátt er það ög útilokað,
um fyrir erlenda peninga. ogtgenginu með því að fækka seðl- að seðlarnir geti fyrir gengis-
töku eða á aunan hátt, að útvega
það fje, sem á vántar til trygging-
ar yfirfærslunum, annaðhvort sem
aukinn málmforða eða gengisjöfn-
unarsjóð eða hvað annað, sém
menn kunna að vilja kalla það
fje sjerstaklega.
En lán, sem te'kið er í þessri
sjryni, er ekki éyðslufje heldur
tryggingarsjóður gegn böli geng-
isbreytinganna ög þeim erfiðleik-
um, er þær valda í viðskiftunum
fvrir allau almeririing, auk vand-
hæfisins, er þær leiða til um seðla-
úígáfuna og bankastarfsemina yf-
irleitt.
Eggert Briem frá Viðey.
meðan
jliækkar þá g^ngið í svip,
svo er.
: Sama er og um það, að gengis-
braskið hefir einnig þau áhrif að
valda mismun á framhoði og eft-
irspurn peninganna á
in.uui.
um í umferð og hindra hækkun brask eða af öðrum orsökum
gengisins með því til bráðabirgða 'hækkað upp fvrir hið fastákveðna
að f jölga seðlum í umferð. I gengisverð seðlahankans, því að
Með þessari eiliföldu aðferð þeir, sem þurfa áð kaupa seðla
verður að ætla, að unt sje að fá fvrir erlendan gjaldeyri og ekki
kauphöll- þann liðleik i se.ðlaumferðina, er geta fengið þá fyrir gengisverð,
svari til hvikrilleikans í viðskifta- s'húa sjer þá að sjálfs. til seðla-
, ,, , Raðstafanir um þessi atnði til \eltunm. og s.eðlabankmn verði bankans. En það er ahættnlaust
, ... , .- .. . þess að koma í veg fyrjr breyt-ffær um að halda nppi akveðnu fyrir hann að gefa ut næga seðla
' ir f iUt* • * '' “lsmuninn jn„ar á genginu verða að miðast gengi. Er þá komið að frumgeng- til þess að verða við þessum við-
í ii ram.io wns og ( tirspum j,ag ag petjá þaunig lagaðar inu. . er seðlafjölgunin, frumorsök ‘skiftum, ef erlenda gjaldeyrinum,
mnar. ! rcglur um inn- og útflutninginn ! lággengisins. hefir gert- að verk- ’ Sem fvrir þá er kevptur, er rjett
En afleiðingm af þvi að gengið | . , l . , , „. ,, , . i ,
, ,7 , • og penmgasolurnar í kauphollun- um. en það lietir seðlabankmn ráðstafað.
fellur er ao vorurnar liækka pa' ' . , ..■,«*•» , , „ ,i
Mntf.lMw, V v„Si „„ w "'■vs* setl t’aS *» « t»MI snm «8 tokk, nieSI Berist b.ukanum á hinn bóg-
veUan þarfnast þá iafnfrnmt. auk- ^ *?**•* aS minka sefHafjöWann, aem in„ 8Í„hVaS af aeSlum bcirn. *m
i„, seHlafjölda. T. d. hefir »» • er vttautata ad er , umferó. W er„ út fyrir þessar «kht,
ankna dvrtíð seni af verðfalli von,ltl® v(irk °" bvi lltlar llknr, Ráðstafanir þær, sem Iijer er Sem afborgun af seðlaláninu, þá
j; ningánna’ leiðir. í för með sjer
ki'öfur uiö almenna kauphækkun. j
ev ebkí 'é.f unt að fnllnægja nema
nieð auknum seðlafjölda.
Afleiðirigarnar af því, að meira j
ei gefið út af seðlum en þörf erj
til þess að unt sje að gera nokkuð j lun ag ræða, hafa þarnrig ekki að- vaxa aðeins handbærar eignir
sjvorna við gengisbr. með þving-
nnarráðstöfunum um verslunina
við útlönd eða penmgasölurnar.
Það sem með þarf, er að néma
til viðs*k}ftayeltunnar eni þaunig,')lirtu >a11 áhrif á S™*®' f™
gagnóííkar eftir því hvort seðl-!orsakast af l.reytingunuin á eftir-
avnir eru innlevsáhlegir eða óinn-
suurninni eftir ýmist erlendmn
peningum fyrir innlenda og inn-
r’iidum peningum fyrir erlenda,
fram kö,„a óðara aftur til’bank-1 ™eð Því blatt áfram að halda
an uppi ákveðnu verði á seðlun-
hlntfalli við gullið eða gvill-
leysanlégir.
Iimh-ýsanlegu seðlarnir um þörf .
ans riieð kröfn um. að þeir sjeu j
innleystir • fullu verði. Svo að ’"'ri 1
1 gildið.
seðlafjöldinn í hlntfalli við við-
skiftaveltuna á hverjum tíma jafn-
ast eius og af sjálfu sjer.
Óimileysanlegu seðlunum breyt-
i' séðlabarikinn aft.ur á móti ekki
í amiáð verðraæti neuia eftir mark
áð'svéhði eða gengi. í stað þess,
eins og innleysaulegu seðlarnir,
að lenda í hirslum bankans fyrír
ákvæðisverð. streyma óinnieysan-
legu seðlarnir, sem út eru gefnir
urafrani það. sera þörf er á til
V'iðskiftaveltiuvriar. þess vegna til
verulegt til þess til frámbúðar að e;ns þann kost, að koma í vtg bankans við það og gera hann að
fvrir gengisbreytingaruar, heldur sama skapi hæfari en ella til
einnig að spurningin um hækknn þess að smáhækka gengið eða lána
gengisins verðnr einföld og óbrot- aukið fje til starfrækslunnar í
in. þar sem seðlabankinn hefir það . landinu.
iniri algerlega í hendi sjer og J Ráðstafanir þær rim gengið, sem
Ii ftnn getur látið hækkun géngis- er um ag ræða, eru þánnig
ins vera eins hægfara og vera ^ alveg tryggar, enda mun reynslan
vill. Er það atriði, sem mjög er.je:ga þag j ]jgs nær sem þenn
áríðandi, að gengishækkunir.ni verðnr beitt ] framkvæmdinni.
verði dreift niður á mörg ár, svo
að þeir, sem stofnað hafa skuldir
á lággeugistíma, þurfi ekki að
rnerkja gengishækktmina uema
sem allra minst. Auk þess gæti
Það sem fyrir liggur. meðan
skyldunni til þess að svara út
gulli fvrir seðlaua við framvísun
er ekki beitt, er þvi að finna aðra
leið til þess a.ð koma á því sam-
bandi milli seðlanna og gullsins,
er nieð þarf til þess að þeir geti
haldist í ákveðnu verði og seðla-
fjöldinn geti eins og af sjálfu sjer
stilst í hóf.
Mín tillaga í málinu er því sú,
að seðlabankanum sje gert að
ákveðnu
kauphallanna. þar sem þeir eru | skyidu að kalda uppi
h.afðir á boðstólum eins og hver gengi með því móti
Hvað það atriði snertir, *‘ið
koma skipulaginu á, þá er það
engum vandkvæðum bundið, þar
ssm seðlarnir eru á annað borð
nægilega trygðir fyrir, því að þar
það lejtt af sjer gengisbrask með j txtbeimtaSt þá ekki aðrar hfeyt-
peninga landsins meðal útlend
inga, ef gengið væri látið hækka
mjög ört og þannig valdið örðug-
leikum, er engin ástæða er til að
skapa.
Allar gengishækkanir eiga að
gerast á þeim tíiria ársips, er
reynslan sýnir, að viðskiftaveltan
er minst og fæstir seðlar í nm-
ferð.
Skipulag það, sem hjer er um
að ræða á gengismálinu, leyfir
iugar eða ákvarðanir en aðeins
það eitt. að taka málmforðann til
notkunar til þess að halda uppi
fastákveðnu gengi, í stað þess að
láta hann liggja áhrifalausan fyr-
ir verðgildi seðlanna, eins og gert
hefir verið til þessa.
Þar sem svo er aftur á móti á-
statt, að málmforðinn til trygg-
ingar seðlunum er ófullnægjandi,
er málið erfiðara. viðfangs að þ\ri
leyti, að þar þarf þá með lán
Ramsay Mat Dimald.
Sá af stjórnmálamönnum heims-
jns, sem athygli manna beinist
mest að nú sem stendur, er leið-
togi enska verkamannaflokksifis
Eamsajr MacDonald. Ástæðan til
þess er, eins og kunnugt er, úr-
slit ensku kosrringanna síðustri' og
það vandræðaástand sem með peim
má heita að skapast ’hafi í ensku
stjóriimálalífi.Enginn flókkur hef-
ii’ sem sje fengið fullkominn meiri
híuta og. spumingin er þessvegna
lim það, hvernig komið verði fyrir
hinrii nýju stjóm. Og líkurnar þar
virðást einna mestar fyrir þvi, að
verkamannaflokkurmn taki við
stjórninni, til bráðabirgða að
nrinsta kosti undir forsæti leið-
toga síns, Earnsaý MaeDonald, þó
sú stjórn geti hinsvegar engan
\'eginn að stefnu til eða fram-
kvæmdum, orðið hrein jafnaðar-
raannastjórn. Plokkurinu er altof
veikur til þess — hefir aðeins 193
af 615 sætum í neðri málstofunni
— og sum inálgögn hans hafa,
einnig lýst vfir því, að flokkur-
irin mundi ekki reyna að boita
sjer fyrir framkvæmd jafnaðar-
menskunnar, jafnvel þó hann yrði
í meiri hluta.
Jafnaðarmensku stjórnin verður
því að miklu leytí aðeins í orði
kveðnu, að minsta kosti að því
er til innanríkismálanna kemur.
Hitt- má vel vera að í utanríkis-
málum geti stjóm með MacDonalcT
sem ráðandi manni haft einhver
álirif, sem til góðs mætti horfa.því
stefna Englendinga í þeim mál-
um hefir undanfarið verið harðla
veik og völt.
par sem þess enski (eða skotskit
stjómmálamaður er íslénskum les-
eridum að mestu leyti ókunnur
er rjett að segja stuttlega frá
honum sjálfum. Haun er fæddur
1866 í Lossemouth og starfaði all-
lengi sem skólakennari, en kvnti
sjer jafnframt ýms þjóðfjelagsmál
og fór síðan að taka þátt í stjórn-
málum og ávann sjér brátt meii-i
og meíri áhrif. Árið 1900 vai'ð
hann skrifari verkamanna.fio'kks-
ins og var það til 1911. og forseti
i The Tndependant. Labour Party
frá 1906—09. Hann hefir jafn-