Lögrétta - 18.01.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
s
af mikilli siiild. Jeg minni á þess-
ar:
Prú Alving í ,Afturgöngum‘
Ibsens. Hjördís í ,Víkingunum á
Hálogalandi1 eftir Ibsen. Norma
í ,Vjer morðingjar' eftir Kamban.
Halla í ,Pjalla Eyvindi1 eftir Jó-
hann Sigurjónsson. Prú Sigríður
í ,Skipið sekkur' eftir Indriða Em-
arsson. Prúin hefir sagt mjer, að
af þessum hlutverkum hafi sjer
þótt vænst um að „fá að leika“
frú Alving.
pá hefir hvin og leikið fáein
drengjahlutverk. Jeg minni á
Spatz í ,Trú og heimili' og Gvend
í ,Skuggasveini‘, sem mjer hefir
ekki auðnast að sjá, en allir segja
mjer að hafi tekist með afbrigðum
vel.
pá er enn eftir ein tegund hlut-
verka, sem ekki má gleyma. pað
eru kerlingamar, sem frú Guðrún
hefir sýnt okkur. Pyrsta kerling-
in hennar mun hafa verið Ingi-
ríður í ,Ljenharði fógeta'. Ingi-
TÍður segir ekki nema örfá orð, en
jeg var gersamlega gagntekinn af
því, hvað þau fáu orð voru sögð
nf ástríðuþrunginni list. Síðan
man jeg eftir að við hafa bætst af
þeirri tegund Amman í ,Tengda-
pabba' eftir Gejerstam. Snjólaug
í Jjjemharði fógeta'. Engilráð í
.Bónorði Semings' eftir Pál Stein-
grímsson, og síðast en ekki císt
pura í ,Tengdamömmu‘ eftir
Kristínu Sigfúsdóttur.
Prú Guðrún veitir nú Leikfje-
laginu forstöðu. Aðstaðan er í
ölluHi efnum afar örðug: húsnæð-
isskortur, fjárskortur, leikenda-
s.kortur — alt þetta á hún við að
stríða. En hún, eins og alt þetta
listelska fólk, sem hefir verið að
berjast við að halda uppi leiklist
hjer í bæ síðasta aldarfjórðung-
inn, getur ekki til þess hugsað að
alt leggist niður og starf þess
renni ivt í sandinn, og er að vona,
að einhverntíma rætist úr. Með
þeim hug eyðir það meiru af
kröftum en flestir munu geta gert
sjer í hugarlund.
1 kvöld þakka Reykjavíkurbú-
ar frú Guðrúnu fyrir hennar mikla
og góða starf, með því að fylla
Iðnaðarmannahúsið. Minna geta
þeir ekki gert.
15. jau. 1924.
Einar H. Kvaran.
iurii a
f Tímanum stóð síðastl. laugar-
<dag grein um Sparisjóðinn á Eyr-
nrbakka, og var því haldið þar
fram, að sjáA'arútvegurinn væri
etöðvaður þar eystra, þangað til
útgert væri um framtíð spari-
sjóðsins, og var látið svo, sem
hallæri vofði yfir Eyrarbakka og
Stokkseyri af þessum ástæðum.
Morgunblaðið hefir átt tal um
þetta við tvo merka menn, annan
a.f Eyrarbakka, hinn af Stolcks-
<eyri, og eru þeir báðir mikið við
útgerð riðnir. peir segja, að grein
Tímans um þetta mál sje tóm
vitleysa; allir bátar á Eyrarbakka
og Stokkseyri verði gerðir út, og
•áð þar sje alls engin neyð yfir-
vofandi. Einnig segja þeir, að það
sje almennur vilji þar eystra að
Sparisjóðnum verði haldið áfram
>eins og verið hefir.
Arne Garborg.
Síðustu skeytin segja frá því,
■að einn af hinum helstu Norð-
anönnum nútímans, skáldið og rit-
höfundurinn Arne Garborg, sje
•dáinn. Hann hafði nú um mörg
ár verið einn þeirra manna, sem
Tuest bar á í andlegu lífi Noregs
og merkasta skáld hinnar ný-
norsku málhreyfingar. Ilann er
■einnig nokkuð kunnur hjer á
landi af ritum þeim, sem þýdd
Lafa verið eftir hann á íslensku,
af Bjarna Jónssyni frá Vogi (Hul-
iðsheimar og f helheimi) og Árna
•Johannssyni (Týndi faðirinn). —
Annars hafði Garborg skrifað mik-
ið og um margvíslegnstu efni, ljóð,
sögur, leikrit, blaðagreinar ogþýð-
ingar. Hann er fæddur á Jaðri
1851, varð stúdent 1875, fór síðan
að fást við biaðamensku og skáld-
skap og lifði oft. við brigðul kjör
og skarðan hlut. Hanu gerðist
einn hinn helsti forvígismaður ný-
norskunnar og skrifaði rit sín á
því máli, og hefir meira en flestir
aðrir orðið til þess að festa það og
styrkja sem bókmál.
Af bókiun hans má, auk þeirra,
sero fyr eru nefndar, minna á
Bondstudentar, Mannfolk, Trætte
!
Mænd, Hjaa ho mor og Uforsonlige,'
og auk þess eitt bindi með safni(
af blaðagreinum (Politik) og þýð-
ing á Odysseifskviðu Hómers. ■—
Blöð þau, sem Garborg var helst
við riðinn voru Pedreheimen, sem
liann gaf sjálfur út, og síðan 17.
Maj. Hann þótti ritsnjall maður
og rithvass í greinum sínum og
kom víða við í norskmn þjóðmál-
um, enda voru allmiklir róstutím-
ar í andlegu lífi þjóðarinnar á
þeim árunum, þegar hann Var í
broddi lífsins. Má þar t. d. nefna
hinn svo nefnda „sædelighedsde-
bat“, um og eftir 1880, og risu
öldur þeirrar deilu mjög hátt og
soguðust inn í hana beinlínis og
óbeinlinis, flestir helstu rithöfund-
ai Noregs á þeim árum. Seinna
komu isvo ýmsar trúaröldur og
stjórnmálaþjark, og settu mark
sitt á sum rit Garborgs, eða efnis-
A'alið, þótt ritskýrendur geri stund
um of mikið úr þeim a.ðkomu-
áhrifum og sinnaskiftum, sein
hann hafi tekið. Hann hefir einu-
sinni sjálfur mótmælt einni slíkri
grein, þar sem talað hafði verið
um sinnaskifti norrænna skálda
um aldamótin og þeir teknir sem
dæmi August Strindberg, Johaun-
eg Jörgensen og Garborg. par seg-
ur m. a. (1919): .... med alt det
jeg kann ha lært i mi'ne siste 35
aar, so veit eg ikkje av, at eg har
„umvendt mcg.“ — Minst skulde
eg vel kunne umvende meg til den
romantiken eg livde paa i ti-tolv-
ungdomsaar, og som eg daa vart
fullt ferdug med“.
En hann segir líka ennfremur:
Lat gaa -— nokon strid realist er
eg ikkje heller. Fullvel veit eg, at
skiftande synsmaater og former
hev sin rett, .... og sjölv hev eg
til ymsa tider freista fleire former
og maatar, alt etter emne eg
kadde. for meg“.
Hinsvegar er það ekki nema
eðlilegt að sumu leyti, að menn
hafi litið þannig á verk Garborgs,
sem sagt var, svo ólík sem þau
að ýmsu léyti eru og fjölbreytt.
Sumstaðar eru það líf og hugsan-
ir fríhyggjumannsins og „bohem-
anna“, sem hann lýsir, sumstað-
ar efa og sálarstríði eða sterku
trúarlífi í ýmsum myndum, stund-
mn ofnu saman við lýsingar á
norskri náttúru og þjóðtrú. Og
sumt af því besta sem Garborg
hefir orkt er einmitt í þessum
anda, og hefir hann þá jafnframt
þar víða skapað hinn besta og
ljettasta ljóðræna skáldskap sinn.
Engin tök eru á því hjer að sýna
það með dæmum, en ofurlítið má
sjá það, og málblæ hans, á vísu-
parti eins og þessum:
Aa nup i nakken
og stup i bakken
og tipp paa taa;
aa rekk i ringen
og svip i svingen
og hopp-i-haa!
Og det er sleik-i-sol
og det er leik-i-sol,
og det er glim-i-li, —
og det er stim-i-li,
og det er kvitter
og bekkje-glitter
og lognt i kraa.
Annars væri það vel þess vert,
að fslendingar kyntu sjer betur
en gert er ýmislegt úr nýnorskum
bókmentum, hvað sem menn ann-
ars vilja segja um hreyfinguna í
heild sinni. Og hvort sem það er
sanngjarnt eða ekki, virðast marg-
ir íslendingar hafa óbeit á mál-
inu sjálfu, virðist það hvorki fugl
nje fiskur, miðað við sitt eigið
mál. Má vera að nokkru valdi um
þetta ókunnugleiki, því nýnorskar
bækur sjást hjer aldrei í búðum,
þó sumir ríkismáks Norðmennirnir
sjeu meðal hinna mest lesnu er-
lendu höfunda hjer. Af nýnorsk-
um höf. mun tæplega nokkur hafa
verið kunnur hjer að ráði nema
Garborg. Og hefir hann líka sjálf-
sagt verið einna sjerkennilegast-
ur og glæsilegastur og jafnframt
fjölbreyttastur barningsmaður af
þeim öllum, hvernig sem list hans
og lífsskoðun verður annars dæmd.
Og sennilega hefir kona lians,
Kulda Garborg, lýst því atriði
sanngjarnlegast í grein, sem hún
skrifaði einusinni um mann sinn
fyrir Gerhard Gran ritstjóra:
Áður fyr heyrði jeg menn altaf
tala um vantrú Garborgs, nú stag-
ast menn stöðugt á trú hans,
og ennfremur segir hún seinna:
Hann hefir ekki á síðustu árum
snúið við til hinna skuggalegu
guða feðra sinna. Hann hefir bar-
ist áfram til hinna björtu guð-
anna, til trúarinnar á hið góða í
manninum, og þar með til þeirrar
lífsins nægjusemi, — að ekki sje
notað svo sterkt orð sem lífsgleði
— sem hann áður vantaði.
Vþg.
Erl. stmftegnir
Khöfn, 11. jan.
Skilnaðarhreyfingar í pýskalandi-
Prá Köln er símað, að fimm bin-
ir helstu skilnaðarleiðtogar í Pfalz
hafi verið myrtir í Speyer. Skiln-
aðarmennirnir kváðu iengi hafa
haft í undirbiiningi tilraun til
nýrrar byltingar. peir höfðu einn-
ig haft í frammi ýmsar ógnanir
Aið íbúana, svo þeir risu upp til
bardaga. Pranskar setuliðsher-
sveitir ruddn að lokum göturnar.
Eftirlit bandamanna.
Prá Berlín er símað, að eftir-
litsnefnd frá bandamönnum í sam-
einingu hafi á ný tekið upp hern-
aðareftirlit í pýskalandi og byrj-
að í Miinclien.
Belgía og Rússland.
Prá Bruxelles er símað, að aft-
ur sjeu tekuir upp samningar um
Stjórnmálasamband milli JBelgíu
og Sovjet-Ríisslands.
Neðansjávarskip ferst.
Prá London er símað, að enskt
neðansjávarskip hafi sokkið við
Portland; hafði rekist á herskip.
Skipshöfnin öll, 30 manns, fórst.
Khöfn, 12. jan.
pýsk þjóðhátíð.
Símað er frá Hamborg, að dag-
ana 19. og 20. janúar ætli sam-
band þjóðernissinna í pýskalandi
að halda þjóðhátíð í Cassel til
þess að minnast stofnunar þýska
ríkjasambandsins. Verða Hinden-
burg, Ludendorff og ýmsir aðrir
hershöfðingjar staddir á þessari
samkomu. Alríkisstjórnin í Berlín
hefir leyft, að hátíðahöld þessi
megi fara fram.
Berlín gjaldþrota?
Talið er, að Berlínarborg sje nú
um það bil að verða gjaldþrota.
Til dæmis um þetta má nefna, að
borgarstjómin getur ekki greitt
starfsmönnum borgariimar kaup
þeirra fyrir janúarmánuð, nema
smátt og smátt.
Borgarstjórninni hefir ekki tek-
ist að fá samþykki fyrir frumvarpi
því, er hún hafði borið fram, nm
að hækka skatta og skyldur til
borgarinnar um 33% (miðað við
pappírsmörk),
Venizelos.
Venizelos, fyrv. forsætisráðh.
Grikkja, hefir tekist á hendur að
mynda nýja stjóm í Grikklandi.
Khöfn 14. jan.
pingrof í vændum í Frakklandi.
Símað er frá París, að biiist sje
við þvíy að Poincaré leysi upp
franska þingið í byrjun marz, með
því að efast sje um, að meirihluti
kjósenda sje fylgjandi stefnu
stjórnarinnar í utanríkismálum. —
Annars er kjörtímabilið ekki út-
runnið1 fyr en 31. maí, en ýms blöð
krefjast þess, að kosningar fari
fram sem fyrst.
Morð skilnaðarforingjanna
í Pfalsz.
Blaðið „Times“ í London kallar
morð skilnaðarforingjanna íPfalsz
blóðugan liarmsöguleik, er sprott-
inn sje af frönskum skrípalátum.
Eru skilnaðarmennirnir kallaðir
flokkur ,.angurgapa“ og ofstæk-
ismanna, og byggist völd þeirra
á vernd Frakka. Morðingjarair
hafa sloppið burt úr hernáms-
SAræðinu til pýskalands.
Verkfall í Englandi.
Hætta er talin á því, að .járn-
brautárverkfall skelli á í Eng-
landi, Aægna þess að brautafje-
lÖgin vilja lækka laun kyndara
frá 9 shillings til 23 shillings
á viku. Dregur þetta námuverk-
fall á eftir sjer.
Pormaður bæjarstjórnarinnar í
Berlín hefir lagt niður starf sitt
vegna framkomu þýskra þjóðern-
issinna. pjóðræðisflokkurinn og
,.demokratar“ hafa neitað að
lcjósa nýjan formann, svo að bær-
inn stendur uppi án framkvamida-
stjórnar og fjár. Er búist við að
ríkis skipi fulltrúa til að stjóraa
borginni.
Sátt í Fiumemálinu.
Á fundi ráðherra Litla Banda-
lagsins í Belgrad hefir Amrið und-
irritaður samningur um Piume.
Borgin verður ítölsk en hÖfnin
jugoslávísk. Eru ítalir vel ánægðir
með þessi máialok.
Khöfn 15. jan-
Norskt skáld látið.
Norska skáldíð Arni Garborg er-
látinn 73 ára að aldri.
Frönsku fjármálin.
Símað er frá París, að versiun-
arkauphöllin þar hafi sökuih' 6-
venjulegrar gengishækkunar á
sterlingspundum og dollar stöðvað
gengissskráninguna í gær. Gengi
franska frankans heldur áfram að
falla, þrátt fyrir yfirlýsingar-þær,
sem stjórnin hefir gefið um vænt-
anlegar endurbætur á fjárhags-
ástandinu og öryggisráðstafanir
gegn gjaldeyrisbraski.
Stjórnin er að hugsa um, að
leggja löghald á eignir franskra
borgara í erlendum gjaldeyri, sem
búist er við að nemi 10 miljard
gullfrönkum, selja ríkis-einkasöhi-
fyrirtækin o. s. frv.
Nefndastörf-
Alþjóðanefnd sú, sem skipuð var
af skaðabótanefndinni í París til
þess að rannsaka gjaldþol pjóð-
verja, og skipuð er sjerfræðing-
um í fjármálum kom fyrst saman
í gær. Formaður hennar var kos-
inn Ameríkumaðurinn DaAves hers-
höfðingi, sem er sjerfræðingur í
f j árhagsáætlunum.
Hin sjerfræðinganefndin,er skip-
uð er til þess að rannsaka iimi-
eignir þær, sem pjóðverjar léýni
erlendis kemur saman á mánu-
daginn.
ítalix og Júgóslavar. '
Símað er frá Belgrad, að samn-
irígur sá, sem gerður hefir verií
milli Itala og Júgóslava, um Pi-
ume, sje háður því gruadvállar-
skilyrði, að ítalir viðurkenni Rap-
allo-samninginn. Pá Italir fuíl um-
ráð yfir allri stjórn Piume, en
Júgóslavar fá að nota höfnina í
Fjume í 50 ár. ítalir og Júgóslavar
gera með sjer verslunarsamning,
sem haigt er að auka við og gera
að hervarnarsamningi.
Englendingar rannsaka.
Símað er frá Berlín, að enska
stjómin hafi gert ræðismann sinn
í Miinehen út til þess að rannsaka
framkomu skilnaðarmanna og
Prakka í Pfalz. Stjórnin í París
hefir kvatt liðsforingja einn til
þess að fvlgja honum eftir hvar
sem hann fari.
Khöfn 16. jan.
V antr austsyfirlýsing
á ensku stjómina.
Simað er frá London, að enska
þingið hafi verið sett í gær. —
pegar konungur hafði haldið há-
sætisræðu sína tók verkamauna-
foringinn Rarnsay MacDonald til
máls og vítti kröftuglega stjóm-
arferil Stanleýí Baldwins og ráðu-
neyti hans. KAað hann stjóraina
ekki njóta trausts þingsins, og
kváðu þá við samþykkishróp
frá báðum andstöðuflokkum
stjómarinnar, Aærkamannaflokk-
inum og frjálslynda flokkinum.
I ræðulok bar hann fram tillögu
um að lýsa vantrausti á stjórnina.
Er búist AÚð að atkvæðagreiðsla
fari fram um vantraustsyfirlýs-
inguna á mánudaginn kemur.
■■■■t •