Lögrétta - 26.01.1924, Blaðsíða 1

Stærsta
íslenska lands-
blaðiS.
LOGRJETTA
Arg. kostar
10 kr. innanlands
erl. kr. 12,50
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Mor gunblaðið.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
XIX. Arg. 7. ibl.
Reykjavfk, Laugardaginn 28. jan. 1924.
í safoldarprentsmiBja h.f.
Aff utanför
«1 Swijjjódar og lioregs
Eftir dr. Jón Helgason biskup
Dómkirkjan í Björgvin er all-
inikil kirkja, er rúmar ca. 3 þús.
nanns í sætum. Hún var uppaaf-
ilega klausturkirkja Fransiskus
munka. (Til forna var Kristkirkj-
an dómkirkja biskupsdæmisins, en
hún var rifin skömmu eftir sið-
bót). Kirkjan var troðfull af
fólki. Altarisþjónustuna annaðist
«:nn af prestum kirkjunnar — að
nafni Irgens, •— svo jeg hafði
J>ar ekki annað að gera en að
stíga í stólinn. Ekki þurfti jeg að
spyrja embættisbróðir minn, Hog-
nestad, hvernig honum hefði lík-
■að orðið af munni hins íslenska
nýguðfræðings, því að jeg var
«kki fyr kominn heim úr kirkj-
wimi en biskup bað mig um prje-
•dikunina, til þess að láta prenta
iiana í „Lutersk Kirketidende' ‘,
Jiöfuðmálgagni gömlu stefnunnar
þar í landi! Sá jeg á því, að ekk-
•ert hafði jeg talað þar, sem hann
bafði hneykslast á.
Eftir að liafa snætt dögurð
Keima, gekk jeg út með biskupi,
til þess að skoða bæinn. Vegna
anikillair rigningar fanst mjer ékki
f fyrstu mikið um dýrðir. Við
lcomum í ,,Haakonshallen“, hina
gömlu höll Hákonar konungs
gamla, sem nýlega hefir fengið
nxikla og ágæta viðgerð, enda á
ihún það í alla staði skilið, jafn-
vtgleg og höllin er. Hafði jeg
Tuikla ánægju af að skoða þetta
forna hús, enda þótt mjer nafi
■alla daga verið blóðilla við Há-
Kon gamla, sem jeg álít að verst
Ihafi fsiendingum reynst allra kon-
unga frá upphafi veraldar. En
þótt rigningin spilti mjög útliti
bæjarins þóttist jeg sjá, að þar
hiyti að vera fallegt í góðu veðri,
-8V0 fagrir sem ásarnir eru kring-
um bæinn. Varð mjer ekki síst
'mjög starsýnt á „Flöjen“ (eða
T'iöjfjelde), ásinn austanvert við
Ibæinn, þegar dimt var orðið um
ivöldið og búið var að kveikja
1 öllum húsunum upp í áshlíð-
ánni. peirri sjón gleymi jeg ekki.
Einn daginn komst jeg upp á ás-
inn með sporvagninum, sem renn-
>ur þar upp brattann, knúður af
a-afmagni. Er útsjóninni þar uppi
viðbrugðið, en jeg sá minst af
þeirri fegurð vegna rigningarinn-
ar.
Um kvöldið hafði biskup boð
heima hjá sjer. Voru þar auk mín
h eða 6 prestar úr bænum, ásamt
íkonum þeii*ra. Meðal prestanna
■var einn gamall bunningi minn
'frá yngri árum, Ole Iversen, nú
stiftsprófastur þar í bænum. Hafði
jeg ekki munað eftir honum þar
fyr en jeg sá andlitið við guðs-
þjónustuna í dómkirkjunni. Kann-
aðist jeg þá strax við það, og
fjekk heilsað honum eftir embætti.
Við kyntumst fyrst sumarið 1899
á kristilega stúdentafundinum
jnorður í Raumsdal og sjö árum
seinna hittumst við aftur í Ny-
slott á Finnlandi, og urðum við
þá samferða þaðan suður til
Iinatra og Víborgar.
Var mjer mjög kært að hitta
þennan ágæta mann þarna aftur,
enda bar fundum okkar saman á
hverjum degi meðan jeg var í
Björgvin. Einn daginn var jeg í
miðdegisboði heima hjá honum.
petta kvöld kyntist jeg líka þeim
ágæta presti Fredrik Klaveness,
frænda hins alkunna Kristjaníu-
prests Thorvald Klaveness. Er
hann sóknarprestur við Kross-
kirkjuna í Björgvin, einkennileg-
ur maður í sumu tilliti, en mikill
gáfumaður og í miklu áliti. Hann
hefir sjerstaklega getið sjer nafn
sem einarður bardagamaður gegn
allskonar ósiðlæti og gjálífi. Enn
var þar Frederik Tybring prestur
við svonefnda Laxavogs- (Laltse-
vaag) kirkju, landkunnur áhuga-
maður um að gera kirkjur, þótt
smáar sjeu, sem vistlegastar, enda
er kirkja hans sjálfs í þann veg
að verða ein af þeim byggingum
í Björgvin, sem allir aðkomumenn
ættu að skoða. Sýndi hann mjer
kirkju sína hinn næsta dag, og
er hún, ekki stærri en hún er, ein-
hver fallegasta kirkja, sem jeg
hefi sjeð. Hefir þegar verið kostað
tugum þúsunda til að skreyta
hana — í gömlum miðaldastíl —
og sá kostnaður allur fengist
greiddur með frjálsum samskotum
innan safnaðárins. Hugsun prests-
ins er sú í fæstum orðum, að taka
listina í þjónustu kirknanna, svo
að einnig kirkjuhxisið sjálft, ná-
lega hvar sem litið er, hafi sína
prjedikun að flytja þeim, er inn
koma, til þess að fá þörfum sálar
sinnar fullnægt í lofgerð og til-
beiðslu fyrir augliti Drottins. —
Minti þessi skreytta Laxavogs-
kirkja mig í sumu tilliti á katóisk-
ar sveitakirkjur ,sem jeg kom í
suður á Bæjaralandi fyrir senn
30 árum, enda kynni einhverjum
að finnast einhver katólskukeim-
ur að þessum áhuga prestsins,
sem vafalaust er af öllu hjarta
góður sonur hinnar evangelisku
kirkju. En hvað sem því líður, þá
stendur mjer enginn stuggur af
þeirri ,,katólsku“, og vildi jeg
meira að segja óska þess, að við
hjer úti á íslandi ættum meira af
henni en við eigum. pví að vitan-
legt er, að því vistlegri sem kirkju
húsin eru, þess kærari verða þau
söfnuðunum og þess ljúfara mönn-
unum að sækja þangað heilagar
tíðir. Auk þöss liggur í hlutarins
eðli hver áhrif það hefir á sálu
þess, er inn kemur, að alt, sem
augum mætir, eins og kallar til
hans: Drag skó þína af fótum
þjer, því að staðurinn, sem þú
stendur á, er heilög jörð! — minni
hann á, að húsið, sem hann kemur
iun í, er vígt heiiögum guði. pá
fyrst verða kirkjuhúsin samsvar-
andi hugsjón sinni sem guðshús,
er allur frágangur þeirra er með
þeim hætti, að einnig hann hefir
áhrif á sálina, svo að hún verður
viðnrtækilegri fyrir áhrifin að of-
an. 1 því tilliti má margt læra af
katólsku krkjunni, með henuar
næma skilningi á þessum efnum.
Frh.
Dugleiaingor if íIiéiisI.
Eftir sjera Ólaf Ólafsson
prófast frá Hjarðarholti.
Atvinnuleysi er nú á tímum eitt
af stærstu alvöru- og áhyggjuefn-
um þjóðanna. Atvinnuleysisfrjett-
ir svo að segja frá öllum löndum
blasa við oss í hverju blaði. pað
virðist vera að verða alþjóðamein.
Hjá oss er þetta mein einnig að
gera vart við sig, og það allalvar-
lega í hinum stærri kauptúnum,
en fyi’st og fremst hjer í höfuð-
staðnum, í Reykjavík.
Yngri menn knnna að ætla að
þötta sje hjá oss ein af fylgjum
hins nýja tíma, nýtt mein; en svo
er ekki; það er gamalt meiu í
kauptúnum vorum og sjávarþorp-
um, þótt nú sje þalð1, fólksfjölgun-
ar vegna, í nokkru stæmi stíl en
áður. pegar sá, sem þetta ritar,
var að alast hjer upp fyrir 50
árum, var það dagleg sjón að sjá
hópa af mönnum, er dag frá degi
og viku eftir viku, er kom fram á
vetur, stóðxx undir húsgöflunum
eða við búðarborðin. Jeg hygg að
mjer sje óhætt að fullyrða, að á
þeim tímum hafi það ekki hvarfl-
að í huga nokkurs manns að
nokkrum einstakling eða þá sveit-
ar- eða þjóðfjelaginu bæri nokltur
skylda til að sjá þessu atvinnu-
lausa þurrabúðar- og lausafólki
fyrir atvinnu. Og þó hafði þjóð-
f jelagið þá fyrir langa löngu ékki
verið afskiftalaust um þetta mál
eða afleiðingar þess. pað hafði
fyrir öldum síðan ráðið' fram úr
því á sína vísu, samkvæmt ’hugs-
unanhætti og þörfum lands og
þjóðai*, eins og þetta var á þeim
tímum. Og ráðið var vistarbandið.
peir, sem á þeim tímum voru
farnir að eiga með sig sjálfir, og
ekki gátu forsorgað sig og sína
vegna atvinnuleysis, sem oftast
var þá fólgið í því vi'ð sjávarsíð-
una., að afli brást, þeim var, eins
og nú, annaðhvoi*t rjett hjálpar-
hönd af góðu fólki, eða þeir fengu
styrk af hreppnum. Á þeim löngu
liðnu tímum var þetta í smæri
stíl hjá oss en nú. pað, sem þá
mátti teljast skeina ein, er nú
orðið að svöðusári.
Jeg veit, að á þessum frelsis-
og sjálfræðistímum má ekki frem-
ur minnast á vistarband en íl í
hengds manns húsi; en launa
rnundi hver sá þykja maklegur, og
þeirra ríflegra, er nú kynni að
leysa atvinnuleysisspursmálið svo,
að unað yrði sæmilega við af öll-
um, ekki aðeins til bráðabyrgða,
heldur jafnvel um komandi aldir.
Svo langlíft varð vistarbandið hjá
oss. Svo gamalt verður fátt annað
en það, sem bygt er frá upphafi
á víðsýnu viti og lands og þjóðar
þörfum. Með vistarbandinu var
sjeð jafnvel fyrir þörfum beggja
— vinnuveitanda og vinnuþuxfa.
Og lengi og vel var við þetta un-
að af báðum. Sjálfsagt var þá
kaupgjald lágt, og viðgerðir víða
uijög af skorhum skamti ; enlang-
víðast gekk þetta jafnt yfir báða,
vinnuveitandann, húsbænduma og
hjúin; matast við sama borð,
setið og sofið í sömu baðstofu,
gengið að sömu störfum o. s. frv.
Eftir að vjer fengum löggjafar-
vald, var eitthvað rýmkalð í þess-
um efnum, þannig, að hjúum var
leyft fyrir lítið gjald að leysa sig
undan vistarskyldunni. En svo
Hm 1890 steig Alþingi stóra spor-
ið: að leysa til fulls vistarbandið.
Var það síður en svo að nokkrar
áskoranir í þessu efni, frá hjú-
um landsins, lægju fyrir, og því
jsíður frá húsbændum; en það var
tíðarandinn, sem hjer var á ferð-
! inni; mun Alþingi hafa litið svo
^ á, að slíkt band gæti ekki lengur
' samrýmst hugsunarhætti tímans
og kröfum hans. En því er jeg nii
á þetta að minnast, að með þessu
spori, sem hiklaust verður að telj-
ast í aðra röndina menningar-
spor, a!ð með því magnar Alþingi
til stórra mun þa'ð mein, sem nú
er að verða að sröðusári á ýms-
um svæðum. Vjer verðum allir
að taka við afleiðingum verka
vorra, alþingi einnig. pað hlýtur,
áður en langt líður, að koma til
þess kasta að lækna þetta sár,
eða finna hjer úrbætur.
En sjálfsagt á a'tvinnuleysið á
þessum tímum sjer fleiri rætur
en þá, er nú var nefnd. pað er á
þessum tímum svo að segja al-
þjóðamein. Pað eru víst ekki svo
fáir . sem líta svo á, að hjá oss
stafi þetta af efna- eða peninga-
leysi; — en í sjálfum Bandarikj-
unum í Vesturheimi, þar sem gull
eignin hefir margfaldast á síðari
árum, þar er þetta sama mein í
aigleymingi og svo mun víðar
vera. pað getur því verið fleira
en peningaleysið, sem valdið get-
ur atvinnuleysi. Vinnukrafturinn
er háður sama lögmáli og annað,
er gengur kaupum og sölu, að
þegar of mikið berst að af hon-
um á einn stað, þá lækkar kaup-
ið, og ef mikil brögð eru að, hættir
hann að „ganga út“. pá byrjar
atvinnuleysið, og neyðin þá jafn-
framt hjá mörgum fyrir dyrum.
Með ársvistinni gömlu var öllum
þorra verkafólks þjóðarinnar sjeð
fyrir þörfum hans á þeim köflum
ársins, sem hjer verða svo fá arð-
berandi störf unnin úti, svo sem í
sveitum á vetrum, og eins viðsjó,
er aflaleysistímar voru. Var þetta
einn af stóru kostum vistarbands-
ins. —
Jeg sagði áðan, að fyrir 50 ár-
um hefði engum verkamanni, sem
orðinn var sjálfum sjer ráðandi,
dottið það í hug, að nokkrum
öðrum en honum sjálfum bæri
skylda til að sjá honum fyrir at-
vinnu. Oft var þá þröngt í búi,
en ekkert að flýja nema til sveit-
arinnar eða kaupmanna, upp &.2
væntanlegan afla. Sjálfsagt var
þetta ekkert fyrirmyndar fyrir-
komulag, en slíks var heldur
varla að vænta hjá þjóð vorri
um þær. mundir, og mun víðar
hafa verið eitthvað þessu líkt. Nú
er þetta alt orðið breytt. Nú telja
verkamenn vorir sig alment eiga
tilkall til vinnu. Geti svo nefndir
atvinnurekendur ekki veitt öll-
um atvinnu, eiga bæjarfjelögin
að gera það, og geti þau þaí
ekki, kemur röðin að þjóðfjelag-
inu, ríkinu, og þetta af því, að
það verði að teljast skylda hvers
þjóðfjelags að sjá um, að hvert
þess barn eða borgari, sem vill
vinna, og getur unnið, geti lifað
sæmilegu eða manni samboðnu
lífi, eins og það sjer um að þeim,
sem ekki geta unnið af einhverj-
um ástæðum, líði sæmilega. pað
hefði þurft meira en meðal
sleggju til þess að hamra þessa
skoðun inn í kollinn á okkar
frægu forféðrum; en sem betur
fer eru nú þeir tímar liðnir, er
menn víluðu ekki fyrir sjer að
bera út böm eða st.ytta gamal-
miennum aldur, er hart var í ári.
Hugsunarhátturinn hefir tekið
stakkaskiftum; bann fer nú eftir
alt öðrum og mannúðlegri far-
vegum; hjer höfum vjer því geng-
ið til góðs götmia fram eftir leið.
pví aðalmarfcmið hvers þjóðfje-
lags hlýtur, er öllu er á botninn
hvolft, að vera það, að sem ailra.
fiestum, helst öllum, geti liðið
vel, liðið vel fyrir notkun þeirra
hæfiíeika, sem í hverjum einum
búa, fyrir framtakss#ii hvers*
eins og sjálfsbjargarlöngun, og
fyrir stuðniing og a.ðhlynnmgu
þeira valda í hverju þjóðfjelagi,
sem mestu ráða, og mest megna.
En það þarf meira en að viður-
fcenna að hver sá, er getur unnið,
honum eigi og að veitast atvinna.
Hvernig má þetta verða, svo að
allir uni við, verður næsta spurn-
ingin, og úr þeirri spurningu verð'
ur það vald að leysa, sem mestu
ræður í landinu, það vald, sem
meðal annars leysti vistarbandið.
Hjer verður óumflýjanlega fram-
vegis að koma til kasta þings og
stjórnar. Vinnuveitingarskyldan
gagnvart vinnuþurfa verður ekki
fremur en forsorgunarskyldan
lögð á einstaklinga þjóðfjelagsins
eða svo nefnda atvinnurekendur.
petta viðurkenna verkamenn þegj
andi, að minsta kosti að því er
annan aðalatvinnuveg vom snert-
ir. landbúnaðinn. Engum verka-
manni mun koma til hugar, þótt
atvinnu þurfi, að fara upp í
sveit og segja við bónda þar: pii
verður að taka mig í vinnu, hvort
sem þú þarft eða ekki, og þú
verður að borga mjer það kanp,
er nægir mjer og mínum til sæmi-
legs lífsframfæris, hvort sem bú
þitt getur borið það eða ekki. —
Talsvert önnur virðist afstaða
verkalýðs- eða alþýðuleiðtoganna.
svo nefndu vera í þessu efni, þar
sem sjávarútvegurinn, einkum tog