Lögrétta - 26.01.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
s
um eitthvað áfram í sönglist.
Hvað myndi verða sagt um
þann mann, er hjeldi fram þeirri
fjarstæðu, að fella burt allar regi-
nr um orðaskipun og stafsetningu
í tungumálum ? Einmitt það sama
jgfldir hjer; rjett stiltir tónar og
tónaskipun í samhljómum er al-
veg eins mikilvæg fyrir söngLst-
ina eins og hitt tungumálum.
í borgum og stærri bæjum er-
lendis, þar sem mikið er um hljóð-
færi, eru þau vanalegast stilt með
nokkurn vegin jöfnu millibili, 3-—
4 sinnum á ári; jafnvel oftar, með-
an þau eru nýleg. Sömuleiðis veik-
bygð hljóðfæri, sem auðvitað hætt-
ir mjög við að ganga fljótt úr
lagi, þá er vanalega sami maðtír-
inn, sem hefir hljóðfærið til eftir-
lits, fyrir ákveðna borgun á ári,
sem er tiltölulega lægri en
annars. Með þessu móti eru
stillingarnar svo miklu auðveld-
ari; sá, er eftirlitið hefir, getur
þá oft unnið að stillingunni á
hentugri tímum, heldur en þegar
hann er, eins og oft ber við, kall-
gu sso^ IH iJ[a8A njgo Jngu
stilla hljóðfæri, sem máske hefir
ekki verið stilt um langt tímabil.
Þá er stilling líka oft svo mikið
verk og erfið viðfangs, að helst
þarf að stilla hljóðfærið bráðlega
attur, til þess að stilling geti orð-
ið að verulegum notum. Sama
gildir og hljóðfæri þau, sem raugt
hafa verið stilt áður; hljóðfæri,
sem mjög er orðið fjarri rjettri
stillingu, verður með engu móti
stilt svo í eitt skifti, hve nákvæm-
lega sem stillingin er gerð, að
það falli ekki bráðlega aftur.
Þetta kemur skiljanlega af því,
að því meir sem slaka þarf eða
stríkka á stren'gjum, þess fljótar
breytast þeir aftur; það gerir þan-
þolið í strengjunum, sem veldur
því, að þeir sækja ávalt nær því
er þeir voru; en þegar hljóðfærið
er stilt hæfilega oft er það svo lít-
ið sem breyta þarf tónhæðum; þá
fyrst verður stillingin að full-
komnum notum og hljóðfærið í
góðu lagi.
Eins og áður er vikið að hjer
að framan, eru þau hljóðfæri,
sem sjaldan eru stilt, oft skemd
crðin fyrir eftirlitsleysi, því hætt
er við, að einn eða fleiri ásar
(en þeir skifta hundruðum í hljóð-
færi hvérju) hafi gengið úr lagi,
af því að hljóðfærið hefir staðið í
of miklum hita. petta kemur einn-
ig oft fyrir í ljelegum h'ljóðfær-
um, þó þau standi í hæfilegum
htia. Þegar slíkir ásar losna, er
hætt við stórskemdum, ef ekki er
gætt að í tíma eða ef illa er við
gert. Ýmist getur hamar losnað
eða aðrir mikilvægir hlutar, og
brjóta þá frá sjer, er leikið er á
bljóðfærið. Þarf því að gæta þessa
í tíma, svo vel fari. Oft getur sá,
er stillir hljóðfærið, bent á og tek-
ið vara fyrir aðsteðjandi skemd-
um í hljóðfærinu, svo sem ryði,
rnyglu og mel o. s. frv., sem nauð-
syn er að koma í veg fyrir sem
fvrst.
Meira um þetta mál skrifa jeg
ekki að þessu sinni; vona að menn
verði nokkru nær um þörfina, er
jeg hefi bent á; gæti svo farið, að
þjóðin þokaðist fram á við að
rjettum skilningi á gildi rjettra
hljóma, og yrðu rjettlátari dómar
roanna, en stundum hefir átt sjer
stað um sönglistina og margt, sem
að henni lýtur hjer á landi. Þá er
tilgangi mínum með línum þessum
riáC. ísólfur Pálsson.
Jafnaðarmaðurinn.
Skáldsaga eftir Jón Björnsson.
í sömu svipan og hún kom út á götuna, gekk
Helgi Thordarsen þar fram hjá. Hann hafði
ekki sjeð hana síðan hún kom heim og vjek
sjer óðara til hennar og heilsaiSi henni með al-
úð. Þau voru gamal-kunnug. Þorbjöm sá út um
gluggann, að þau urðu samferða niður götuna.
Hann vissi ekki hvernig á því stóð, að hann
fjekk ónotalegan hjartslátt, eins og hann fengi
einhvern beyg af Helga. Hann óskaði honum
til —■ ja — til fjandans.
Freyja tók strax eftir því, aö Helgi Tliordar-
sen hafði breytst undarlega mikið meðan liún
var erlendis. Hann var orðinn glæsimenni. Hún
sá líka, að yfir honum öllum var ríkismanns-
blær. Fötin voru auðsjáanlega ný og fóru ó-
venjulega vel. Hún tók í einni svipan eftir
tárhreinu hálslíninu, silkibindinu með demants-
nælunni í, föstu og óhögguðu brotinu í buxun-
um, skinnmjúkum, gulum, gljáburstuðum skón-
um, fallega gráa sumarfrakkanum og hatti með
sama lit. Og meðan hún var að tala við hann
um veðrið, bæinn og forina, festi hún sjer í
minni, hvað hárið hafði vierið gljáandi og vel
greitt, þegar hann tók ofan hattinn. í hvert
sinn sém hún leit á hann, gat hún ekki að því
gert. að liún dáðist að háu, hvelfdu enninu,
dökku augabrúnunum, beina nefinu, en þó helst
aö hreimnum í rödd hans. Osjálfrátt fór hún að
bera þá saman, Helga og Þorbjörn. Og sá sam-
anburður varð ekki Þorbirni í vil.
— Má annars ekki bjóða yður kaffi, ungfrú ?
Jieg drekk kaffi sex sinnvun á dag. En mjer
leiðist að drekka það einn. ,
Freyja þáði boðið og þau fóru inn í „Hótel
ísland“.
Þau sátu lengi yfir kaffinu. Tliordarsen braut
upp á nýju og nýju umtalsefni og var svo frá-
bærlega skemtilegur og — og — laglegur, að
Freyju fanst, að hún yndi sjer hið besta. Og
hún kunni því ekkert illa, að hann horfði stund-
um lengi og fast á hana. Þá tók hún eftir því,
að augu hans voru undarlega glampandi. full
af ljóma. Hún hugsaði um það í marga daga
á eftir.
Þau höfðu setst við einn gluggann, er sneri
út að Austurstræti. Meðan þau voru að drekka
kaffið, gekk Þorbjörn fram hjá. Um leið varð
liomun litið inn. Hann staðnæmdist þegar hann
sá þau — gat ekki haldið áfram. Einhver leynd-
ardómsfullur máttur neyddi hann til að standa
þarna og horfa inn. Hann fann, að hann gerði
sig að glóp með þessu. En hann var'ð að horfa
inn. Þau litu út í gluggann. Þorbjörn sá undr-
unarsvip á Freyju en góðlátlegan hæðnissvip á
Tliordarsen. Hann stóð enn í sömu sporum. Þá
brosti Freyja og kinkaði kolli til hans. Þetta
bros leysti hann úr læðingi. Hann hljóp við fót
leiðar sinnar.
— Er Þorbjörn orðinn geggjaður? spurði
Tliordarsen, hálfglettinn og liálfreiður.
— Því haldið þjer það?
— Hann ber sig til eins og fábjáni.
— Þorbjörn hefir aðeins verið annars hugar.
— Iíann má svo sem haga sjer hvernig sem
hann vill mín vegna, sagði Thordarsen og tók
up seðlaveski sitt. Mjer stendur algerlega á
sama hvoru megin hrvggjar hann liggur.
Freyju hitnaði 1 skapi. Hana langaði til að
segja hispurslaust: Jeg elska Þorbjörn! Jeg þoli
ekki, að um hann sje talað með lítilsvirðingu.
En hún stilti sig — leit aðeins ásakandi á Thord-
arsen. Hann mætti tilliti hennar. Og enn tók
hún eftir þessum titrandi ljóma í augum hans.
Sá ljómi sætti hana.
Thordansen fylgdi henni heim að húsdyrum
ritstjórans. —
Eftir að Þorbjörn fór frá glugganum, var
hann að hugsa um, hversvegna hann hefði stað-
næmst. Hann vissi það ekki þá, en hann vissi
það nú. Honum hafði dottið í hug, að hann væri
að roissa Freyju. Og sú hugsun hafði firt hann
öllum mætti í svip. En hún var heimskuleg. Þor-
bjöm komst að þeirri niðurstöðu, að engum
kæmi jafn heimskulegt í hug og ástfangnum
manni. En því var Freyja með Helga Thordar-
sen — þessum iðjuleysingja, sem lifði á auði,
er faðir hans hafði svikið af fátækum mönnum.
Thordarsen hafði setið fyrir framan unnustu
hans og hún brosað til hans. Þorbjörn tók alt í
einu eftir því, að hann var farinn að kreppa
hnefana í frakkayösunum.
Hann reyndi að varpa þessari vitlej'su úr
huga sjer.
Daginn áður hafði hann ásett sjer að líta inn
til nokkurra verkamanna og sjá hvernig þeim
liði. Hann varð að kynnast þeim betur en hann
hafði gert, þekkja hugarfar þeirra, sjá inn í sál
þeirra og finna til með þeim. Hann afrjeð að
láta verða af þessu nú strax.
Hann fór til þriggja, sat um stund hjá þeim.
Að því búnu fór hann heim. Þegar hann var ný-
sétstur, kom Hilmar Ófeigsson.
Hilmar var lögfræðisnemi. Fyrsta stúdentsár
sitt las hann við háskólann í Höfn, en hvarf svo
heim og var búinn að lesa eitt ár við háskólann í
Reykjavík.
Þeir höfðu kjrost í Höfn, Þorbjörn og hann
Ahugamál, sem báðir áttu, tengdi þá saman.
Þeir ætluðu að gera litla íslenska þjóðfjelagið
að ríki sameignarmanna. Hilmar hafði tekist á
hendur að gróðursetja hugsjónir jafnaðarmarma
í háskólanum og vinna nýja kynslóð til fylgis
við þær. Þorbjörn hafði tekið að sjer það hlut-
verkið, að tala til alþjóðar.
— Jeg kem hjer með grein í ,Þjóðina“, sagði
Hilmar. Sú skal hitta! Hún er, ef satt skal segja,
ekkert annað en steyttur hnefi framan í auð-
valdið. Hvert orð er eins og brugðinn brandur.
Hilmar lagði handritið á borðið hjá Þorbirni.
— Það er gott, Hilmar! Skrifaðu nógu hvast,
nógu slcorinort. Við vinnum ekkert á nema að
logi leiftri af hverri grein okkar.
— Nú eru stúdentar að koma í bæinn. Jeg er
búinn að tala við þá allmarga. Þeir verða ekki
margir, sem ekki fylgja okkur eftir veturinn.
— Af hverju dregurðu það, Hilmar?
— Af því, að stúdentar eru allra manna fljót-
astir að tileinka sjer nýjar skoðanir, nýja menn-
ingu. Sumir af stúdentunum hafa mikið um
þetta efni lesið og hugsað. Og nokkurir eru þeg-
ar hrifnir — stóxlirifnir (áf þjer, Þorbjörn.
Eftir nobkur ár verða allir embættismenn ís-
lands kommunistar. Og þá er sigurinn unninn.
— Jeg hefi ekki mikla trú á stúdentum, sagði
Þorbjörn fálega. Jeg veit hvað þeir eru fastir
í rásinni.
— Við bíðum og sjáum hvað setur, sagði
Hilmar með óbifanlegri sigurvissu.
Þeir þögðu um Stund. Þorbjörn horfði á Hilm-
ar og mintist þess alt í einu, þegar hann var
kyntur honum í Höfn. Það var á Islendinga-
fundi, í mikilli glaðværð og háreysti. Þá fyrst
hafði hann heyrt Hilmar nefndan „kistilinn11.
Hann var dvergur að vexti en með geisistóran
herðakistil. Hálsinn sást ekki og sat höfuðið,
stórt og einkennilega lagað, niður á rnilli herð-
anna. Augun voru lítil, en hvöss og leiftruðu.
Andlitið minti á apa, en var þó ekki ógáfulegt.
Venjulegast var Hilmar stiltur. En bæri eitt-
hvað á góma, sem hann hafði áhuga á, gat hann
orðið tryltur. Það var einhver bruni í blóði hans,
sem gat slegið út í ljósan loga áður en nokkurn
varði.
— Jeg var að koma ftrá nokkrum verka-
mönnum áðan, sagði Þorbjörn alt í einu.
— Hvað sögðu þeir ?
— Þeir sögðu fátt. En jeg sá því fleira.
— Hvað sástu?
— Eymdina og þreytuna og fátæktina og
bölvunina, sem þetta þjóðskipulag hefur í för
með sjer. Við eigum mikið verk fyrir höndum.
Þorbjörn hafði kveikt í hinum eldfima neista,
sem altaf lá falinn í sál Hilmars. Hann spratt
upp af stólnum og augun skutu neistum.
— Jeg þekki þessa bölvun — þú þarft ekki að
lýsa henni fyrir mjer. Jeg er sjálfur fæddur í
henni. En nú slcal henni verða ljett af! Eng-
um skal nú framar verða leyft að sjúga merg og
blóð úr alþýðunni. Við gerum uppreist, Þor-
björn! Steypum þeim af stóli! Þessum harð-
svíruðu kúgurum! — Þá — þá-----------
Geðshræringin tók fyrir munn honum. En
hann steytti hnefann iit í loftið.
Þorbjörn horfði fyrst á hann alvarlegur. En
svo brosti hann og sagði:
— Við skulum bíða með uppreistina. En fast
skulum við taka á engu að síður!
— Þú ert of hæglátur og harðneskjulaus Þor-
björn, hrópaði Hilmar og sótti í sig veðrið að
nýju. Þú getur setið hjer rólegur, þó þú vitir,
að fjöldi manna líðnr neyð hjer í bæ og alstaðar
á þessu landi. Þú læður yfir blaði og talar þaí
í mestu vinsemd um þetta. Jeg skyldi léta blatn
ið spúa eldi og brenmsteini út yfir auðmennina'I
Jeg skyldi ganga berserksgang heim til þeirra'
allra og segja þeim að fara til helvítis!
— Heldurðu að þeir mundu gegna þeirrj
skipun þinni?
— Nei — jeg býst við, að þeir mundu sitjá
kjrrrir á fjaðrastólunum.
— Hvað hefðir þú þá áunnið!
— Líklega ekki neitt. En þeir þurfa að fá að
heyra þetta.
Hilmar settist. Hann skalf frá hvirfli til ilja,
Höfuðið seig enn lengra niður á milli axlanna
og herðakistillinn þrútnaði allur. Berserksgang-
urinn rann af honum.
En Þorbjörn dreymdi vakandi. Einhvernveg-
inn hafði hugsunin um næstu alþingiskosningar
læðst að honum. Þær áttu að fara fram um vet-
urinn. Verkamenn ætluðu að setja fram sjer-
stakan lista. Þorbjörn sá fulltrúa þeirra sitja &
alþingi, fleiri og fleiri, eftir því, sem árin liðu
— sá þá bera mál alþýðunnar fram til sigurs og
veruleika, sá hana kasta fornum fjötrum, rísai
úr rústUm og verða sterka og frjálsa. Hann
stappaði ósjálfrátt í gólfið og sagði fast og al-
varlega:
— Þetta skal alt verða!
Hilmar leit stórum augum á hann. En hann
las í svip hans alt það, sem hann liafði dreymt.
VIII.
Haustlegra varð og ömurlegra með hverjum
deginum sem leið. Það var komið fram í nóvem-
ber. Sífeldar rigningar á hverjum degi, þaulsæt-
in, illúðleg þokuský á hverjum fjallstindi, stund
um slagviður af austri eða suðri svo alt ætlaði
um koll að keyra og hvert mannsbarn hnipraði
sig inn í hús. Dagarnir voru stuttir og drunga-
legir, bærinn ójmdislegur og fólkið þungbúið og
fálátt oftast.
Kvöldskemtanirnar voru þó byrjaðar — til
óumræðilegs fagnaðar fyrir marga. En væri ekki
þess konar fögnuð að fá, voru þó að minsta kosti
kaffihúsin og kvikmjmdahúsin. Þau voru fjöl-
setin þessi kvöldin, þegar enginn hjelst við á göt-
unum fyrir for og ískaldri rigningu. Á kaffi-
húsin þyrftust æskumenn, ungar meyjar og ein-
staka piparsveinn. Þar var dýrlegt að vera.
Hljómlist, kaffi, öl, tóbaksreykur, ungar konur
— öll gæði lífsins á einum stað.------
-----Helgi Thordarsen hafði komið heim til
Frejrju eitt þetta kvöld og boðið henni út að fá
kaffi. Hún afþakkaði það boð, og kvaðst ætla að
geyma sjer það þar til síðar. Helgi íiafði farið
sýnilega mjög óánægður yfir þessari neitun.
En þessi kvöldin hafði hún enga lðngun til að
fara út — enga löngun til neins. Henni fanst
lífsmagn hugsananna og viljans vera að þrjóta.
En hún horfði á eftir Ilelga út götuna. Hann
bar af ungum mönnum í bænum. Freyja var orð-
in sannfærð um, að því væri ekki hægt að neita.
Hún hvarf inn í, stofuna aftur og settist út í
eitt hornið. Hún tók dúkinn, sem hún hafði ver-
ið að sauma en lagði hann strax frá sjer aftur.
Vinnan veitti henni enga gleði, engan frið nú.
Hún fór að handleika ljósmjmdir, sem stóðu á
litlu borði nálægt henni. Þar var mynd af Þor-
birni árið, sem hann varð stúdent. Hún horfði
á hann um stund og undraðist, hvað hann hafði
brejrtst. Á myndinni bar mest á lífsgleði hans.
Svipurinn var hreinn, allir drættir mjúkir, bros-
ið barnslegt og bjart yfir andlitinu. Nú var hann
orðinn þungbúinn á svip, drættirnir skarpir og
harðir, brosið dauft og brúnin hvöss.
Hún stóð upp og sótti eins og í leiðslu mynd
af Helga Thordarsen; hún hjekk á hinum vegg
stofunnar. Hún bar mvndirnar saman, enn eins
og í leiðslu. Hve þeir voru ólíkir! Hún horfði á
myndirnar langa stund. Henni var það ekki
ljóst, að á þessu augnabliki var að fara fram f
sál hennar hljóð en mikil bylting.
Þegar hún lagði frá sjer mjmdirnar, kveikti
hún á gasljósinu og dró fyrir gluggana.
Stuttu síðar komu þau heim, Hildur og rit-
stjórinn, úr afmælisveitslu. Hildur fór úr and-
dyrinu upp á loft, en ritstjórinn kom beina leiS
I inn í stofuna.