Lögrétta - 26.01.1924, Blaðsíða 2

“B
LÖGRJETTA
araútgerðin, á hlut að máli. Órói
sá, er orðið hefir út af kyrstöðu
togaranna um tíma að sumrinu,
aðallega til hreinsunar og ^ið-
gerða eftir vertíðina, bendir á
þetta; á bak við þann óróa lá sú
skoðun, að togaraútgerðinni bæri
stanslaust að halda áfram að vera
vinnuveitandi, hvort sem það
svaraði kostnaði eða ekki, eða
með öðrum orðum, að á þessari
atvinnugrein hvíldi vinnuveiting-
in sem skylda. Hjer er bersýni-
lega gert upp á milli atvinnuveg-
anna. Nei, vinnuveitingarskyldan
verður aldrei lögð á einstaka at-
vinnurekendur, fremur en þnr
vilja sjálfir og þörf þeirra kref-
ur, enda 'væri ófýsilegt fyrir þá
að búa undir þeirri kvöð, eftir
þeirri reynslu sem á slíku er orð-
in hjá oss. Að óreyndu hefði mátt
ætla að verkamönnum og lefðíog-
um þeirra væru þau atvinnutæki
er flestum yeita atvinnu og rekst-
ur þeirra ánægju og fagnaðarefni,
en eftir framkomu verkamanna-
leiðtoganna og þeirra fylgifiska
sumra hefir einatt litið svo út
sem stærstu atvinnurefcendurnir,
togaraútgerðarmlennirnir, væru
þeirra örðugustu prándur í götu.
Nei, það er þjóðfjelagið, ríkið,
sem vinnuveitingarskyldan að iok-
um hvílir á. Ríkin hafa lengi
smeygt sjer undan þeirri skyidu,
varpað henni eins og forsorgunar-
skyldunni yfir á sveitinar o. s.
frv., en í róti hinna síðustu ára-
tuga hefir þessi skylda smátt og
smátt verið að skýrast fyrir
sveitastjórnunum. pað er ekkert
annað en viðurkénning þessarar
skyldu, sem kemur fram í því,
er ríkin skjóta fram fje til þess
að sjávarútvegurinn beri sig, til
styrktar verkamönnum á atvinnu-
leysistímum o. s. frv. pað væri
líka undarlegt ef ríkið, sem telur
það skyldu sína, og leggur fram
fje til þess að uppvaxandi borg-
arar þess verði staiTtandi og skrif-
andi, ef það ætti að geta verið
afskiftalaust um það, hvort þeir
geti haft^slíka atvinnu er veiti
þeim lífsuppeldi.
En þessari skyldu eins og öðr-
um fylgja rjettindi. pess verður
eflaust ekki langt að bíða að Al-
þingi hafi afskifti af atvinnuleys-
ismálinu, og þá í óaðgreinanlegu
sambandi við þáð af kaupgjaldi,
lengd vinnutíma og umfram alt
af því að atvinnulaust fólk þyrp-
ist ekki saman þar sem ekkert
er handa því að gera.
Niðuil.
þessu efni, hvorttveggja viðvíkj-
andi strengjahljóðfærunum (flyg-
ei og piano). Fyrst það hvað mik-
ið flutst hefir inn í -landið þessi
síðustu ár af mjög Ijelegum pian-
oum, sem eru svo ljett bygð og
veigalítil, að þau geta ekki talist
endingargóð, miðað við traust-
bygð hljóðfæri. Mörg af þoim svo
illa gerð, að þau þurfa verulegra
viðgerða við, auk sjálfsagðra still-
inga til að vera nothæf, og sum
eru jafnvel með lítt bætanlegum
göllum. Nokkur piano og flygel
af góðum og jáfnvel bestu teg-
undum, er þekkjast, hafa þó flutst
inn þessi síðustu ár, en svo mikið
sem flutst hefir inn af þessum
tegundum hljóðfæra, samtals, hef-
ir sjálfsögð hirða á þeim, sjer-
staklega um stillingar, ekki aukist
„pað befir einhvernveginn kom-’að sama skapi, heldur þvert á
ist inn í mig, að Einar H. Kvar-jmóti. Kem jeg þar að öðru og
an sje þreyttur máður, enda er aðalatriðinu.
par sem tárin sökkva’ í sand
og sorg er hrjáðum borin,
þar sem auðnin ófst um land,
áttu dýpstu sporin.
Mun því Ara móðurstorð
mæra þína snilli,
meðan hljómar íslenskt orð
íslands fjalla milli.
Berðu fleygur, Islands-örn,
allan dagsins þunga.
Sje þjer traust í sókn og vörn
saga vor og tunga.
Jón Magnússon.
Sveitasögur.
Út af „Sveitasögum" Einars H.
Kvaran ritar einn presturinn
þessu blaði:
hann farinn að verða hniginn á
Hjer í Reykjavík og í grend
efra aldur. pess vegna hefir það er það aðeins lítill hluti hljóð-
orðið mjer undrunarefni, hvemig færaeigenda, sem lætur sjer til-
hann hefir farið að því að skrifa1 hlýðilega ant um að hafa hljóð-
,.Móra“. Yið konan mín vorum færin stilt og í góðu lagi, nokkrir
rjett nú að Ijúka við að lesa sög-'kunna að láta sjer nægja mjög
una saman, og erum bæði jafn- ófullkomnar stillingar og þess eru
gagntekin af henni. Mjer finst,' jafnvel dæmin, að menn hafa lát-
að það hljóti að vera frábær á-‘ið sjer nægja með ge'rsamlega.
reymsla að skrifa slíka sögu. Jeg'rangar stillingar; en fjölda marg-
hefi fengið ofurlítið hugboð um h láta ekki stilla hljófærin sín
það, hvað það er að vinna með 'svo árum skiftir, þó daglega sjeu
höfðinu, og þess fremur get jeg' í notkun; eru þá slík hljóðfæri oft
gert mjer í hugarlund, hver þraut svo af sjer gengin og biluð vegna
það hlýtur að vera áð fást við eftirlitsleysis einungis, að þau eru
slíkt verk. pað er ekki leingöngu,1 stórskemd og að sjálfsögðu ekki
hvað sagan er skáldleg, frumleg hægt að bjarga þeim við í sæmi-
meðfæri, sem hafa bæði þekkingu
og æfingu til að bera. Auk þcss
eru og nokkrar frávikningar frá
þessari niðurskipun á hæð tóna,
ei þeir einir þekkja, sem lært
hafa verulega tónstilling, en svo
lítið breyta þær hæð tóna, að al-
menningur skynjar það tæplega
é einstökum tónum. Þó veldur
þetta svo mikilli breyltingu á
hljómblæ hjóðfærisins, að mikill
munur heyrist.
Söngvinum þykir mikið gilda
að tónstilling sje sem næst því
rjetta; en þeim er fást við að
stilla hljóðfæri, en kunna ekki,
hættir við að stilla marga tóna
ranga, þótt þeim lánist að ná
nokkrum nokkurnveginn rjettum.
En aðeins fáeinir rangir tónar,
hvað þá ef margir eru á dreif um
hljóðfærið, nægja til þess að gera
flesta samhljóma ranga, er leiknir
eru á það.
Öll strengjahljóðfæri hafa þann
annmarka, að það þarf að stilla
þau iðulega, til þess að þau sjeu
nothæf. Þetta stafar af því, að
strengirnir ýmist stríkka eða
slakna við kulda og hitaskifti ög
við notkun, og æði misjafnt. Við
sjáum, að þeir, sem leika á t. d.
Fíólín, Cello, Kontrabassa etc.,
þurfa að stilla hljóðfæri sitt í, miklu um endingu hljóðfferisins,
hvert sinn, áður en þeir hefja leik ^ að það sje látið standa á hlýjum
og stundum milli laga, er þeir og þurrum stað, þar sem það verð-
leika. Hin stærri strengjahljóð- J ur ekki fyrir súg éða mism. hita
færi, Píanó og Flygel, krefjast að cg kulda, sem veldur raka og þar
vísu ekki svo þjettra stillinga. Þó a,f leiðandi ryði á strengjum o. s».
eru hinir meiriháttar píanóleikar-. frv. — Það varðar og miklu að
ar vanir, er þeir halda hljómleika, hljóðfærið sje að innan nokkurn-
cg falleg, heldur er rökfærslan ölllega haldgóða stillingu, með öðru«að láta stilla og líta eftir hljóð-Jveginn varið ryki, ef ekki bein-
svo vönduð og þaulhugsuð, að móti en að stilla þau tvisvar til færinu fyrir hvern hljómleik, jafn- línis fyrir stillingu þess, þá þó til
á hljóðfærið. Yegna hitabreytinga.
getur stilling á hljóðfæri, sem alls
ekkert er notað, gengið úr lagi*
þareð strengirnir slakna við hita,
en stríðka við kulda. f borgunum
er það alment að láta stilla píanó
3 til 4 sinnum árlega, og nokkuð
sjaldnar upp til sveita, þar sem
stilling hefir meiri kostnað í föij
raeð sjer. 3 til 4 sinnum árlega er;
eiginlega svo lítið sem verða má,
þegar tillit er tekið til hitabreyt-
inga þeirra, sem árstíðirnar hafaL
í för með sjer.
Þegar menn fullyrða það stund-
um, að nýtt píanó eigi að stilla
sjaldnar en eldri hljóðfæri, og að
það þurfi sama sem ekki að stillaL
það fyrstu árin framan af, þá er
þetta gersamlega rangt. Nýtt pía-
nó á helst að stilla álloft, til þess
að það geti náð eins mikilli festu
og unt er, hvað stillingu snertir.
Þegar um píanó er að ræða, sem
vel hefir verið frá gengið og er
úr besta efni, nær það mestri
festu hvað stillingu snertir eftir
ár, ef vel hæfur maður hefir
stilt það og haft gott eftirlit með
því um þetta tímabil.
Vegna þess hve hljóðfærið er
háð áhrifum mismunandi hita,
varðar það auðvitað mjög svo»
undrun isætir“. þrisvar með nokkru millibili, sama
Pá segir presturinn ennfremur, gildir og oft um hljóðfæri af
að honum finnist, að í ritdómi | lakari tegundum. Þó ekki hafi
þeim, er Morgunblaðið flutti um.líðig meira en eitt til tvö ár frá
„Sveitasögur“ hafi það ekki verið því, að þau hafa verið stilt. —
tekið fram, sem hnn vildi helst Astandið á þessu sviði er því svo,
leggja áherslu á, og segir svo enn- að sönglistin hlýtur að líða stór-
frernur: hnekki við, því fólk það, bæði
„Ef það er nokkurt einbenni, ungir og gamlir, sem ár eftir ár
sem hann á fram yfir alla íslenska venjast við ranga hljóma frá
rithöfunda, þá <er það það, að
skáldskapur hans, mannlýsingar
og annað, hefir ávalt verið notað-
hljóðfærunum, missa við það að
sjálfsögðu, rjetta þekkingu og
dómgreind á rjettum hljómum og
p FFioiDnsson s
Hvar sem andleg þokuþögn
þrengdi mest að landi,
kjarnamál í kvæði og sögn
kvaðstu, skáld, frá Sandi.
Vildi erlent heimskuhrós
hugi að sjer toga,
þá var nóg um norðurljðs
norður við Elivoga.
par sem bröttum brekum hlóð,
brautstu leið til stranda.
íslensk list í stafni stóð,
stór í svip og anda.
pó að fjötri frerabönd
Frón á köldu vori,
áttu græn og gróin lönd,
geisla’ í hverju spori.
par, sem gróður kaldast kól,
kvaðstu vor í haga.
Barstu Ijós í lægstu skjól
langa vetrardaga.
vr í þjónustu lífsskoðunar hans þar með þann rjetta grundvöll
og þeirra hugsana, sem hann hef- til að skilja og vita eiginlega 'hvað
ir viljað flytja mönnum. Svo hef- sönglist er. Almenningur hjer er
ir það verið, hver sem lífsskoðun-, \ villu og skilningsleysi á þessu
in hefir verið, alt frá „Upp og sviði, aðeins fáeinir menn þar til
niður“ og til ,,Móra“.
Um tónstillingar.
„Yarðar mest til allra orða
að undirstaðan rjett sje fundin“
(Lilja).
Smátt og smátt færist líf í söng-
listina hjer á landi, nýir og góðir
kraftar koma og ávalt með eitt-
hvað nýtt og margt af því gott,
sem vekur áhuga ýmist, eða bein-
línis þekkingu og betri skilning
manna á sönglistinni. Mikill mun-
ur á því, sem við — að minsta
kosti hjer í Reykjavík — eigum
kost á að heyra af því tagi nú á
tímum, en var fyrir nokkrum ár-
um. En á þessum sömu tímum, er
sönglistinni bætist eitthvað, sem
getur orðið henni til verulegrar
eflingar hjer, versnar aðstaða
hennar svo á annan veg, að það
hlýtur að standa framförum henn-
ar svo stórkostlega í vegi, að hætt
er við, að við getum ekki fylgst
með öðrum þjóðum í söngiðkun
ef svo gengur til lengdar.
Það er sjerstaklega tvent, sem
að mínu áliti stefnir í öfuga átt í
undantekningar, svo bágt er á-
standið, að jafnvel sumir þeir,
menn sem mikið fást við sönglist
og almenningur bera meira eða
minna traust til, virðist svo mjög
skamt kominn í því að skilja hvað
rjett hljóð- og tónaskipun gildir,
að þeir láta sjer vel nægja þau
skilyrðin, er stríða á móti því
rjetta.
En hvað er tónstilling hljóð-
færa? munu menn spyrja.
Þeirri spurningu skal jeg svara
að nokkru og því helsta:
Tónstilling hljóðfæra en fast,-
ákveðin og jöfn niðurskipun tóna,
frá dýpsta til hæsta tóns, hvers
hljóðfæris. Þannig, að hver tónn,
áttund hærri, hefir helmingi fleiri
sveiflur á sekúndu hverri, en sá
áttund næst neðar. Sveiflufjöldi
tónanna innan áttundarinnar jafn-
ast í rjettu hlutfalli við þá, eftir
því hve hátt eða lágt þeir skipa
rúm í áttundinni. Lítið dæmi:
Einstrikað e, 258,6; tvístr. c, 517,3;
einstr. a, 435; einstr. f, 345,3;
einstr. e, 325,9; einstr. g, 387,5;
tvístr. g, 775,1; þrístr. c, 1034,6.
Af þessu má ráða, að rjett still-
vel þó þeir spili dag eftir dag, ef þess að verja það mel, sem getur
þeir ná í hæfan mann til þess. J eyðilagt hina fíngerðu flóka og-
Hvers vegna er þörf á að stilla klæðishluta í byggingu þess. peg-
hijóðfærin? j ar menn hafa eignast gptt píanó«
Fyrst er það, að sönglistin borgar það sig fyrir eigandann
krefst þess að tónar sjeu rjettir; | að láta halda því við eins vel og:
jafnvel besta hljóðfæri verður tal- j umhyggjusamlega og unt er; með
ið ónothæft, sje það rangt stilt. jþví móti mun það ekki einungis,
Annað er það, að sönglistarnem- j endast mörgum árum lengur, held-
endum er það áríðandi að hafa ^ ur mun það og vera þeim, er á..
rjett stilt hljóðfæri, til þess að þa.ð leika, til æ meira gagns og-
venjast rjettum hljómum; með því gleði. Það er óhyggilegur sparn-
einu eykst þeim rjett þekking og aour að kynoka sjer svo mjög við<
clómgreind á hljómum þeim, er.þeim kostnaði, er stilling hljóð-
ber að eyrum. Þetta getur kennar- (færis og eftirlit hefir í för meðr
inn ekki kent. Hljóðfærið eitt ger- sjer, að það verði óverðmætara,
ir það, sje það gott og rjett stilt.
Cóðir kennarar láta sjer mjög ant
um að nemendur æfi á rjett stilt
hljóðfæri.
Hið þriðja er, að allir, er kunna
í raun og veru að meta sönglist,
l’yrir tímann“.
Þannig er nú umsögn þessa
n anns um þetta, og veit jeg, að
enginn efast um, að hann talar af
þekkingu og fer með rjett mál.
En óneitanlega kemur þetta í
vilji háfa hljóðfærið í húsinu rjett bága við umsagnir þeirra manna.
stilt, því sönnum söngiðkendum, ■ hjer á landi, er halda því fram,
er ber að garði, er það mesta skap að ekki þurfi að stilla píanó fyr
raun að vera settur við „falskt í en eftir fleiri ár, eða að sú eða sú
hljóðfæri; og fjórða er það: Hljóð-i tegund slíkra hljóðfæra sje svo
færanna sjálfra vegna er nauð- góð, að ekki þurfi að stilla. Slík
synlegt að stilla þau. Það er svo vmmæli geta ekki talist meðmæli
sjálfsagft viðhald til þess að hljóð- með hljóðfærum, jafnvel af bestu
færið haldist óskemt að hrein-
um og skærum tónum og komi að
fullum notum.
Jeg ætla hjer að tilfæra orð
herra Knud Möllers, yfirmanns
Píanó- og Flygelverksmiðjunnar
„Hornung & Möller14 í Khöfn, er
cð þessu lúta:
„Enda þótt ekki þurfi að stilla
píanó og flygel eins oft og strok-
hljóðfæri, ber þó að gera það
n.okkrum siimum árlega. Það er
mjög svo röng skoðun, að stillmg
slíti hljóðfærinu; slíkt getur að-
eins komið til greina, ef miður
hæfur maður fæst við stillinguna.
pegar stillingin á hljóðfærinu
gengur úr lagi, er það ekki ein-
ing er allnákvæm og þeirra einna ’ ungis því að kenna, að leikið er
gerð, hvað þá heldur meðmæli með
hljóðfærum meðal hinna lökustu
tegunda.
Þó það t. d. sje „móðins“ nú 4
tímum, að hlaða oflofi á Ijeleuar
vörutegundir, bæði í umtali og
auglýsingum, til þess að ginna
a.uðtrúa fólk til þess að kaupa
þær, ættu menn að gæta sín fyrir
að' trúa ekki lengur slíkum stað-
hæfingum sem þeim, að ebki þurfi
að stilla strengjahljóðfærin hæfi-
lega oft. Slíku hlýtur að vera
haldið fram — vægast sagt — af
þekkingarleysi, en verður til þess
að koma mörgum til að trúa ein-
mitt því ranga, og þar með spilla
fyrir viðleitni þeirra, er hafa ein-
lægan hug á að koma sjer eða sín-