Lögrétta - 27.02.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
febrúar 1924 er verðið á doliar
komið upp í kr. 8,02 íslenskar.
Með öðrum orðum, verðgildi ís-
lenskrar krónu miðað við gull eða
gulldollar hefir á síðustu 12 mán.
fallið um rúmlega 28,9% og geta
menn þá reiknað sjer til tapið,
sem almenningur hefir á sama
tíma orðið fyrir t. d. á sparifjenu,
•em við áramótin 1922—’23 nam
39,4 miljónum að krónutali.
Og ef menn jafnframt hugleiða
hverju þessi lækkun veldur um
dýrtíðina og útkomuna á ríkis-
rekstrinum, ættu menn að geta
skilið, að það er mikið leggjandi
1 sölurnar til þess að komast hjá
gengisfaílinu, og að það er nauð-
eynlegt að þing og stjórn gefi
nákvæmar gætur að sjerhverri
tiilögu er fram kemur í þá átt
og þeim tækifærum, sem bjóðast.
Af þeim ástæðum, að jeg sá
það fyrir, fyrir meira en ári síð-
an, sem nú er komið á daginn, að
brátt ræki að því, að ný lántaka
yrði óumflýjanleg í sambandi við
hallann á ríkisrekstrinum, tók jeg
mig til af sjálfsdáðum, að reyna
að útvega landinu lánstraust. Og
Ijet jeg mjer ekki nægja, að gera
það með það eitt fyrir augum, að
skipulagi yrði komið á skuldir rík-
issjóðs, aðaílega við Landsbank-
ann, heldur jafnframt á þeim
grundvelli, að ákvarðanir yrðu
teknar hjer á landi um ráðstafanir
til þess að koma peningamálum
landsins í heild sinni í fast horf.
Lýsti jeg því ástandinu hisp-
urslaust eins og það er fyrir
manni þeim, er jeg sneri mjer
ti! í London, eins og áður er getið,
um leið og jeg gerði honum grein
fyrir skoðunum mínum á peninga-
málunum, með þeim árangri að
hann gaf fyrirheit um aðstoð
sína í málinu, er jeg svo að segja
strax tilkynti ríkisstjórninni brjef-
loga síðastliðið vor. Bn hún sann-
færði sig síðar um þetta lánstraust
hjá manninum sjálfum, er hjet að
gera alt sem í hans valdi stæði
til þess að stoða nauðsyn lands-
ins að því er lántöku til endur-
reisnar snerti .
Lánsupphæðin skifti ekki máli
og engra sjerstakra trygginga var
krafist, heldur var það aðalatrið-
if, að við hjer á landi gerðum það
upp með okkur hvað mikið lán
við þyrftum til þess að koma
peningamálunum í fast horf og
hefja endurreisnarstarf hjer á
íandi, en lánskjörin voru samn-
ingsatriði, með því að það er
ekki sama til hvers peningarnir
eru lánaðir.
Lá.nstraust þetta, er jeg hafði
útvegað og fjármálaráðherrann
hdfði fullvissað sig um með því
að sækja manninn heim og hefja
við hann umræður um málið, hef-
ir forsætisráðherrann nú í síðustu
utanför sinni hagnýtt á þann hátt,
að fá annan eða aðra menn til
þess að veita lán á ábyrgð ríkis-
sjóðs með Landsbankanum sem
lántakanda, eins og um hafði ver-
ið talað að mínú undirlagi, en án
þess að gefa mjer kost á að gera
tninstu tilraun til þess að útvega
betri lánskjör.
Petta er vitanlega ekki rjett
aðferð.
En sem sagt, jeg vil að al-
menningur viti það, að jeg hefi
ekki aðeins á^veðnar tillögur að
jgera í gengisúiálinu, heldur hafði
■jeg einnig aflað meðalanna til
þess að ráða fram úr því, og á
grundvelli skoðana minna útveg-'
að alt það lánstraust, sem
þörf er-á til endurreisnar hjer á
landi, því að jeg hefi ekki trú á
því, að ísland sje nein fjárhagsleg
undantekning meðal landanna,
eða hjer þurfi síður fjármagn en
hvar annarsstaðar til þess að reisa
við, það sem er á fallanda xæti
og bætta afkomu-möguleika þjóð-
arinnar snertir.
Eggert Briem
/ frá Viðey.
-----x------
iiHflinðð 1924.
Eftir Eggert prófast Pálsson
þingmann Eangæinga.
. FriCarþörfin og friðsemisskyldan.
Efee. 4. 1—3.
Menn veita því gjamaðarlegast
nauðalítið athygli, sem einhver
bandingi hefir að segja, enda þótt
hann kunni að hafa mál eða rit-
frelsi. Böndin setja oftast nær
þann blett á hann í meðvitund
manna, að þeir leggja trauðlega
hlustir við því, sem hann hefir
fram að flytja. Að minsta kosti
má rödd hans vera æði sterk eða
innihald orða hans næsta kraft-
mikið og þýðingarfult, ef menn
eiga að vera fáanlegir til þess að
gefa þeim nokkum gaum. Oðru
máli virðist vera að gegna með
bandingja þann, sem í hinum upp-
lesnu orðum beinir til vor raust
sinni. pað er bandingi, sem allir
kristnir menn vilja gjaman hlusta
á með því að hjer er um að ræða
bandingja vegna drottins. ,Böndin,
sem þessi maðúr var bundinn með,
stöfuðu ekki af neinum þeim or-
sökum, er geti sett blett á hann
í augum kristinna manna. pvert á
móti, þau eru nokkurskonar heið-
ursmerki. pau hefja hann enn
rneira í þeirra áliti og gefa orðum
hans enn fyllri þýðingu enn þau
annars kynnu að hafa haft. Pau
sýna sem sje augljóslega, hversu
mikill kraftur og einbeitt alvara
bjó í orðum hany yfirleitt, þar
sem hann hirti ekki um það, þótt
hann væri bundinn, þótt honum
væri varpað hvað eftir annað í
fangelsi, og meira að segja hann
væri af lífi tekinn vegna pess
boðskapar, sðm hann hafði mönn-
unum að færa.
Hann hafði gjörist flytjandi
frelsis- og friðarerindis Jesú
Krists. pess vegna var hann nú
bandingi vegna hans. Pess vegna
beið hann nú í fangelsi í Róma-
borg, höfuðborg heimsins. Vegna
friðarorðs þess, sem hann bar, á
aðra hliðina á milli guðs og manna
og á hinahliðina á milli mannanna
innbyrðis, var hann nú hneptur í
fjötra. Heimurinn er jafnan sjálf-
rnn sjer líkur. Heimurinn var vit-
anlega þá ekki hneigðari til frið-
ar en hann reynist enn í dag..
Hann kaus þá, eins og hann gerir
ennþá, frekar að hlusta á mál ó-
eirðarseggjanna heldur en þeirra,
sem tala máli friðarins.
En þótt postulinn væri nú hnept
ur í fjötra hætti hann samt ekki
að flytja friðarerindi sitt; þótt
hann gæti ekki þá, eins og sakir
stóðu, talað máli friðarins, þá gat
hann samt ritað söfnuðum sínum
um þetta efni, og hvatt þá til þess
að leggja sem fastast stund á frið-
inn og eindrægnina, samhliða öðr-
um kristilegum dygðum. Og á með
al þeirra hvatningarorða er það,
sem vjer höfum hjer hlustað á í
dag.
Postulinn hvetur oss hjer í hin-
um upplesnu orðum mjög skýrt og
skorinort, eins og honum er lagið,
til eindrægnis og friðar. — Vitan-
legt er nú það, að það, sem aðal-
lega vakti fyrir postulanum, þeg-
ar hann ritaði þessi orð, var þá,
eins og endranær, vöxtur og
þroski þess fjelagsskapar, sem
hann hafði tekist á hendur að efla
og útbreiða á meðal mannanna,
sem sje kirkju Krists eða guðs
ríkisins hjer á jörðu. Honum var
það mæta vel ljóst, að vaxtar- og
viðhaldskraftur þessa mikilvæga
fjelagsskapar lá ekki hvað síst
fólginn í emdrægninni og eining-
unni. Ilversu mikla þýðingu ein-
drægnin og einingin hefir haft
og hafi fyrir kirkjuna, verður
líka öllum ljóst af sögu hennar.
Hinum fyrsta kristna söfnuði lýs-
ir Lúkas guðspjallamaður svo, „að
hann hafi verið með einum huga“
má oss öllum verða ljóst, hvort
heldur vjer höfum fyrir augum
frelsi og framfarir þjóðarinnar eða
farsæld einstaklinganna.
Að frelsið sje einhver dýrmæt-
asta eign sjerhverrar þjóðar er af
öllum viðurkent. Enda hefir mörg
þjóðin varið öllum kröftum sínum
varið öllu því besta, setn hún hefir
átt til, lífi og blóði óteljandi sona
sinna, ýmist til þess að afla sjer
frelsisins, ýmist til þess að varð-
veita það. Og það liggur í augum
uppi að slíkt gjald mundi ekki svo
margsinnis hafa verið gefið fyrir
frelsið, ef það ekki teldist þess
virði. Að vísu hefir frelsið ekki
kostað oss neitt slíkt gjald. Vjer
höfum ekki þúrft að fórna einum
einasta blóðdropa til þess að afla
oss þess. Og máske með fram þess
vegna finnum vjer þá heldur ekki,
jafnvel sem aðrar þjóSir, sem þaö
(Post. 1, 14.; 2, 1.). Enda var’hafa gjört til þess, hve dýrmæta
þá óefað, ytri jafnt sem innrijeign hjer er um að tefla. En þótt
kraftur kirkjunnar meiri en hann1 frelsið, sem vjer höfum svo að
hefir nokkru sinni endranær ver-; segja nýlega fengið, aS minsta
ið. pótt vöxtur og útbreiðsla þess' kosti að fullu, hafi ekki kostað
helga f jelagsskapar hafi oft og (oss blóð, þá hefir það þó kost-
einatt orðið mikill, þá hefir hann: að oss langa og stranga bar-
þó sennilega aldrei orðið meiri, til- áttu. Margir af landsins bestu og
tölulega, en á hinum fyrstu dög-' göfugustu sonum hafa ekki aðeins
um hans, þá er allir meðlímir um áratugi heldur aldaraðir varið
hans voru, samkvæmt lýsingu guð- bæði tíma sínum og kröftum, fje
spjallamannsins,‘ með einum huga. og fyrirhöfn, til þess að afla css
Hins vegar vitum vjer, að þegar frelsisins, ýmis meö því að vekja
sundrung hefir komið upp í þess- þjóðina til meðvitundár um sjálfa
um fjelagsskap, þá hefir það óhjá- sig og búa hana þann veg undir
kvæmilega leitt til afturkipps eða það, ýmist meö því að sannfæra
hnignunar fyrir honum. Og þessi sjálfa valdhafana, svo að þeir
staðreynd ætti því að vera með- smátt og smátt slökuðu á klónni.
limum þessa fjelagsskapar — ailra En alt þetta mikla og góða starf
helst þjónum kirkjunnar — nægi- hefði verið unnið fyrir gíg, öll
leg hvöt til þess, að forðast alt ])essi langa og stranga frelsisbar-
þras og þráttanir, oft og einatt átta hefði þá til einskis eða verr
um frekar smávægileg en þýðing- en einskis veriö háð, ef vjer ættum
arfull efni, en gæta í þess stað fyrir höndum aö missa frelsið aft-
áminningar postulans, „að varð- ur. Yeit jeg það að vísu aö fáir
veita einingu andans í bandi frið- eða engir gjöra ráð fyrir því að
arins.“ til slíks geti komið. En því er þó
En eins og einingin og ein- varlega treystandi. Því enn er ekki
drægnin hefir verið, er og verður sú gullöld uppnmnin þótt um
nauðsynleg fyrir þennan fjelags- hana hafi verið rætt og ritað og’
skap, 'svo er hún og óumflýjan- hún hálft í hvoru hafi verið fyrir-
leg fyrir hvern annan fjelagsskap, heitin, að smáþjóðunum skuli vera
sem þarfnast vaxtar eða viðhalds. í öllu óhætt, aö rjettur þeirra skuli
Enginn fjelagsskapur, hversu alls ekki að neinu leyti verða fyrir
sterkur eða öflugur sem hann borð borinn. Það getur þvi auð-
kann að sýnast, getur staðið til veldlega orðið sú raunin á, ef vjer
langframa, ef sundurlyndið, tví- sjálfir kunnum ekki með frelsið að
örægnin, deilurnar ogflokkadrætt- fara, að þá verði aðrir til þess að
irnir ná sjer þar fyrir alvöru ‘seilast eftir yfirráðunum yfir landi
niðri. pví það gildir ekki aðeins og þjóð. Því þótt land vort raegi
um kirkjuna, heldur einnig allan máske teljast frekar gæðasnautt í
annan f jelagsskap manna þetta, ’ samanburði við mörg önnur lönd,
sem frelsari vor sagði: „Hvert það þá geymir það þó vitanlega í sjer
ríki, sem í sjálfu sjer er sundur- ’ýmsar þær auðsuppsprettur, er
þykt, mun leggjast í auðn, og geta orðrð þess valdandi, að aðrar
hvert hús mun þar yfir annað þjóðir líti það girndaraugum. Þar
hrapa“. (Lúk. 11, 17.). En sá fje-!af leiðandi getur það vel átt sjer
lagsskapur, sem vjer eftir atvik-!stað, ef oss sjálfa brestur vit og
um hljótum nú sjerstaklega að hafa! manndóm til þess að notfæra oss
í huga er sjálft þjóðf jelagið. Sem; landið rjett eða vjer förum óskyn-
sónnum ættjarðarvinum. hlýtur oss! samlega með hið fengna frelsi, að
öllum jafnt að vera ant um heill þá komi til að rætast hið forn-
þess og hamingju, og vilja vtita; kveðna: „Þar sem hræið er þang-
því stuðning, hver eftir sínum; munu og ernirnir safnast." (Matt.
kringumstæðum. En sje það nú í 24. 28.).
raun og veru svo, þá verðum vjer
líka að leitast við að gjöra oss
ljóst hvert sje eitthvert helsta skil-
yrðið fyrir því, að slík viðleitni geti
borið árangur. Og i því skyni
hefi jeg einmitt valið hinn heilaga
upplesna teksta. Jeg ætlast til
þess að hann skerpi sjón vora eða
skilning á: þörf þjóðfjelagsins
á friði og hinni þar af leiðandi
sameiginlegu skyldu vorri að
efla hann.
I.
Að þjóðfjelagið hafi þörf á friöi,
Þess vegna er það ekki ófyrir-
svnju að allrar varúðar sje gætt og
einlæg og staðföst viðleitni sje
höfð á því að varöveita. hið fengna
frelsi. Því eins og máltækið með
sönnu segir: „Það er ekki minni
vandi að gæta fengins fjár en afla
þess“, eins má hið sama segja um
frelsið. Það útheimtir ekki minni
árvekni að vaka yfir því og vemda
það, en það kostaði fyrdrhöfn og
baráttu að ná því. Og gæti um
nokkra óvissu eða vafa verið að
ræða í þessu efni, þá hlyti slíkt
að hverfa við það að renna augun-
um, þótt aðeins sje í svip, yfir ör-
lög vorrar eigin þjóðar. Yjer vit-
um það, að hún byrjaði tilveru
sína sem frjáLs þjóð í frjálsu landi.
En þrátt fyrir það henti hana sú
slysni að glata þessu sínu frelsi,
svo að hún varð þar af leiöandi að
heyja langa og stranga baráttu til
þess að ná þVí aftur. Og orsökin til
þess að hún glataði því vitum vjer
öll mæta vel, hver var. Vjer vit-
um að hún lá fólgin í sundurlymd-
inu,( óeirðunum og flokksdráttun-
um á meðal þjóðarinnar sjálfr-
ar. Hún gjörðist þar með morðingi
síns eigin frelsis. Og þar sem sama
sagan hefir gjörst hjá öllum öðrum
þjóðum, sem hafa mist að meira
eða minna leyti frelsi sitt, þá er
það óss öllum nægileg sönnun
þess, að hið sama bíði oss í fram-
tíðinni, ef vjer ekki sneyðran þjá
þeim skerjupi, er vjer áður höfum
strandað á, ef vjer að nýju ölum
hjá oss ósamlyndi tvídrægni og
flokkadrátt. Að vísu má segja, að
vjer sjeum og munum jafnan verða
svo fáir, fátækir og smáir, að hverj-
ran, sem á annað borö rjeði svo
við að horfa, að ásælast oss eða
undiroka, væri innan handar að
framkvæma það. En því fremur
er þá líka nauðsyn fyrir oss að
gefa ekki tilefni til slíks. Og tilefn-
ið felst æfiulega og fyrst og fremst
í ósamlyndinu og flokkadeilunum.
Þar sem ósamlyndið drottnar, þar
er og hlýtur frelsi þjóðfjelagsins
ávalt að vera í veði, jafnvel þótt
bæði fjármagni og fólksmergð væri
til að dreyfa, hv-að þá þar sem
hvortveggja þetta vantar. En þar
sem meðlimum þjóðfjelagsins auðn-
ast að vera samlyndir innbyrðis og
varðveita einingu andans í bandi.
friðarins þar er frelsi þess borgið,
þar fær enginn yfirstigið þá eða
undirokað eins og sjá má af mörg-
um dæmum bæði viðureign Grikkja
og Persa í fomöldinni og frelsis-
baráttu Svisslendinga og Niður-
lendinga og annara smáþjóða, sem
sýndust þó eiga að etja við full-
komið ofurefli. Þess vegna þyrfti
að gróðursetjast ríkt í meðvitund
þjóðar vorrar eöa einstaklinga
hennar, en ekki aðeins að hljóma
við stöku tækifæri sem glamuryrði
af vörum eigingjarnra þjóðmála-
skúma þetta þýöingarfulla spak-
mæli: „Sameinaðir stöndum vjer
en sundraðir föllum vjer.“
En eins og þjóðin hefir þörf á
friði vegna frelsis síns, eins er
hann og henni nauðsynlegur vegna
framfaranna. — Eins ög vænta má
er ótal margt í kaldakoli með þjóð
vorri og þarfnast því umbóta eða
viðreisnar. Hin mörgu meinin, sem
áþján og erfiöleikar öldum saman
hafa framleitt á þjóðfjelagslíkara-
anum, verða vitanlega ekki afmáð
eða læknuð til fulls alt í einu. TiL
þess þarf bæði tíma og rjett tök á
kinum ýmsu sjúkdómum eða mein-
um. Þótt þjóð vor hafi nú fyrir
hálfum áratug hlotið fult frelsi eða
sjálfstæði, þá er ekki að vænta
þess að hún þegar í stað sje bætt
allra sinna meina eða að öll hennar
sár sjeu gróin til fuls. Það væri
óðs manns æði að ætlast til slíks.
Og því. heimskulegra væri það, að
gjöra ráð fyrir slíku, þar sem ým-
islegt bendir til þess, aö þjóðin
hafi fengið þetta sitt fulla frelsi
helst til snögglega og fyrirvara-
lítið og hún á hina hliðina var
svo óheppin, að viðsjálustu og
verstu tímarnir, sem veraldarsag-
an hefir af segja runnu þá jafn-