Lögrétta - 16.03.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
9 '
Aðalfundur
1
o
Búnaðarfjelags fslands verður haldinn að Svignaskarði í Mýrasýslu
föstudaginn 4. apríl 1924, og hefst klukkan 2 síðdegis.
Verkefni fundarins:
Skýrt frá störfum og fjárhag fjelagsins.
Fluttir fyrirlestrar um búnaðarmál, sem verða nánar aug-
lýst síðar.
3. Bornar frarn og ræddar tillögur, til bendingar fyrir bún-
aðarþing. —
4. Kosinn einn fulltrúi og varafnlltrúi á búnaðarþing fyrir
V estf irðingaf jórðung.
Kosningarjett hafa allir meðlimir Búnaðarfjelags íslands í
Vestfirðingafjórðungi.
Allir eru velkomnir á fundinn!
Reykjavík, 13. mars 1924.
Fyrir hönd Búnaðarf jelags íslands.
S. SIGURÐSSON.
(tónaðannálast jóri).
Hjartanlega þakka jeg öllum þeim hjeraðsbúum Hofsósshjeraðsí
sem sýndu minningu mannsins míns, Magnúsar E. Jóhannssonarl
læknis, vinsemdar- og virðingarhug og sjálfri mjer samúð og mikils-f
verða aðstoð við fráfall hans.
Rannveig Tómasdóttir.
•ans, sem mörgum virðist að þjóðin
sje nú að verða altof fátæk af. —
pað er engum efa undirorpið,
áð unglingaskóli, sem er trúr
liugsjón ainni er ein hin besto og
hollasta stofnun, sem hjeruðin
geta eignast. Slíkur skóli er sann-
nefndur vermireitur æskulýðsins.
Og ætti hver hugsandi maður að
elska hann og láta sjer vera ant
um hann.
Mjer er kunnugt um, að víða er
þegar farið að hefjast handa í
hreppunum með undirbúning máls-
ins. Nefndir hafa verið kosnar
og eru sumstaðar þegar teknar
til starfa. Eins og við er að bú-
ast hafa nefndirnar mætt ljósum
skilningi alþýðu á málinu. þetta
astti líka að vera hjartans málefni
hvers alþýðumanns, ekki síst for-
eldranna. í stöku hreppum hafa
nefndirnar ekki verið kosnar enn,
og stafar það eflaust af einhverj-
um misskilningi, sem væntanlega
hvei’fur, þegar menn fara að at-
liuga málið betur. Jeg get ekki
búist við að nokkur hreppsnefnd
finnist á Vestfjörðum, er skerist
úr leik að lokum í þessu þýðingar-
mikla velferðarmáli alþýðu.
II.
Margir hafa um það spurt, hvar
menn hugsuðu sjer að ungmenna-
skólinn yrði hygður. petta er
mjög eðlileg spurning, því þótt
>uð skifti mestu, að skólinn sje
: góður, þá er það engan veginn
þýðingarlanst atriði, hvar skólinn
verður settur. pótt skiftar kunni
að verða skoðanir manna um það
’hvar skólinn verði best settur, þá
hljót allir að koma sjer saman
um það, er til þess kemur að velja
* skólastaðinn, að eingöngu beri að
hafa hag almennings fyrir augum
við valið. Jeg hygg að nefndin,
sem starfaði að undirbúningi
málsins í sumar, hafi í þessu efni
bent á mjög heppilega leið,
þá að fela nefnd, kosinni af öll-
um sýslunefndum’ á skólasvæðinu,
að ráða fram úr þessn. Má gera
:ráð fyrir, að slík nefnd kynni sjer
ýmsa staði og skilyrðin á þeim.
Takist henná að finna stað, sem
■er sjerlega vel i sveit kominn til
aðsóknar, þar sem byggingarefni,
möl og ■sandur, er alveg við
hendina, þar sem nota má hveri
til þvotta, brauðabaksturs og ef
til vill til upphitunar, þar -sem
sundlaug er rjett hjá, þar sem
aðstaða er ágæt til að afla sjávar
og landafnrða, þar sem örskamt er
til læknis, þar sem ísar hamla vart
nokkurn tíma sa.mgöngum og þar
-sem örskamt er til símalínu, þá
hygg jeg að slíkur staður h'yti
að verða fyrir valinu. Á þeim
stað, er sameinar alla þessa kosti,
hlyti rekstnr skólans að verða
xniklu ódýrari en annarstaðar. —
Slíkan stað er hægt að finna á
skólasvæðinu.
Öll þessi sömu atriði. þarf
einnig að taka til greina, þegar
velja á stað handa væntanlegum
húsmæðraskóla. Sjera porsteinn
Kristjánsson í Sauðlauksdal hefir
nýlega leitt skýr rök að því, í
grein í „Lögrjettú4, hve Staðar-
fell sje illa fallið fyrir skólasetur.
Mætti þó ýmsu bæta við ástæður
hans, svo sem því, að Staðarfell
er langt frá síma. En sími er sú
lífæð menningarinnar, sem slíkur
skóli getur engau veginn verið án.
Kona ein hjer á Yestfjörðum,
sem er mjög áhugasöm um menta-
mál, drap nýlega á það við mig
ao það mundi ekki fara illa á því,
að væntanlégur ungmeunaskóli og
húsmæðraskóli yrði bygður á sama
stað. Nefndi hún sjerstaklega sem
ástæðu, hve hagkvæmt það væri,
að húsmæðraskólinn seldi ung-
mennaskólanum fæði. Jeg hygg,
að tillaga þessi sje vel þess verð
að hún sje vandlega athuguð. —
Ýmsar fleiri ástæður má færa
fyrir þessu. Fyrirkomulag þetta
mundi spara ungmennaskólanum
mikið, bæði af byggingar- og
rekstnrskostnaði, t. d. þyrfti skól-
inn hvorki eldhús nje borðsal. pá
hlyti einnig að sparast töluvert af
starfskröftum við rekstur skólans.
Jeg get ekki hugsað annað en
það hljóti að verða auðsótt mál
við heiðurshjónin, sem gáfu Stað-
arfell, að skólabyggingin verði
ekki einvörðungu bundhi við þann
stað. pau munu hafa svo víðan
sjóndeildarhring í máli þessn, að
þau sjá, að hagur almennings
verður að ráða mestu í þessu efni.
Jeg get vel skilið, að þau óski
þess, að Staðarfell geti orðið fyrir
valinu. En er það kernur í ljós við
nálrvæmari athugun, að skólinn er
ekki aðeins illa settur þar til að-
sóknar, heldur hlýtur hæði hygg-
ingar- og reksturskostnaður hans
að verða miklú meiri þar en ann-
arstaðar, þá get jeg ekki látið
mjer annað koma til hugar en að
þau verði fús að fallast á breyt-
inguna, því Staðarfell veit jeg að
þau hafa gefið málefninu til efl-
ingar fyrst og fremst. •
Ákvæðin í skipulagsskrá frú
Herdísar eru svo rúm, að þau yíg-
binda skólann alls ekki við neinn
sjerstakan stað. þptt hún láti
óskir í ljósi um þetta efni. Mjer
er kunnugt um, að gömlu kon-
unni var það vél ljóst að hagur
almennings verður að ráða mestu
í þessu efni.
pingið tekur vætanlega bæði
þessi málefni til athugunar í ':et-
ur. Vjer Vestfirðingar vonum að
það sjái sjer fært, að greiða sem
best fyrir stofnun skóla þessara.
Jeg er þess fullviss, að eklri mun
lengi standa á framlögum Vest-
firðinga til ungmennskólabygg-
ingarinnar, þegar þingið hefir
gengið frá lögimum. Jeg vona
að Vestfirðingar verði allir eitt í
aðalatriðum þessa mál. Og þar
sem vilji er, þar er vegur. pótt
nú sje dimt fram undan í efnalegu
tilliti hjá þjóðinni, mundi það hið
mesta óráð að vanrækja unglinga-
fræðsluna. Mjög víða mun nú sú
skoðun vera orðin ríkjandi, að
það sje spor í rjetta átt, að di-aga
nokkuð úr kostnaðinum við barna-
fræðsluna. Mjög víða mun nú sú
una. En um þetta atriði skal jeg
ekki ræða að sinni.
Böðvar Bjarnason.
------o-------
Oliumálin.
Hjer í blaðinu hefir áður verið
sagt frá olíumálunum í Banda-
ríkjunum og þeim yfirheyrslum
sem kunnar eru. Málin eru altaf
að verða víðtækari og víðtækari
og fleiri og fleiri menn að dragast
inn í þau. Bæði dómsmálaráðherr-
ann Haugherty, rannsóknardómar-
inn Walsh og fleiri. Einkum ber-
ast þó böndin að fvrverandi inn-
anríkisráðherra Fall, og er rann-
sóknin á afstöðu hans mjög skörp.
Til dærnis hefir rannsóknarnefnd-
in gefið skipun um það, að öll
símafjelög láti í tje afrit af öllum
skejdum, sem farið hafa frá bon-
um eða til hans á því tímahili,
sem helst þykir grunsamlegt. —
Annars er málunum engan veginn
lokið ennþá. En til þess að skýra
málin betur, má geta hjer örlitið
um sögu þess.
Upptök ríkisafskiftanna af olíu-
málurium eru þau, að 30. jaaúar
1908 stakk Roosewélt forseti upp
á því, að stjórnin legði hald á
mikið olíuvinsluland til notkunar
handa flotanum ef til ófriðar
kæmi. 2. september árið eftir tók
svo Taft forseti olíulindir þessar
eignarnámi. 1912 var farið að
nota þessar námur handa flotan-
um. 4. jan. 1920 fjekk flotamála-
ráðuneytið full yfirráS yfir nám-
unum. 31. maí 1921, var yfirstjórn
námasvæðisins færð frá flotamála-
stjórninni í hendur innanríkis-
ráðh. (Fall), samkv. ákvörð-
un á ráðherrafundi, sem síðan var
samþykt af Harding forseta. 7.
apríl 1922, fjekk dlíukaupmaður-
inn Sinelair allmikil sjerleyfi í
ríkisnámasvæðinu í Wyoming. 24.
apríl s. á., mótmælti öldungaráðs-
maðurinn Kenduek frá Wyoming
gildi þessara sjerleyfa. Daginn
eftir fjekk þó olíukaupmaðurinn
Doheny einnig sjerleyfi á rÍKÍs-
námasvæðinu í Kaliforníu. 30.
apríl s. á. krafðist öldungaráðs-
maðurinn La Follette upplýsinga
Um afstöðu stjórnarinnar til þess-
ara sjerleyfa. Ýmsar upplýsingar
um málið voru svo lagðar fram 7.
júní s. á. Segir síðan ekki af
málinu um hríð. En 4. mars 1923
sagði Fall af sjer.
pá undir- árslokin er það. sem
skriður fer að komast á málið
og rannsóknir að hefjast meiri og
meiri. 22. okt. 1923. tilkynti Fall
rannsóknarnefndinni að hann
hefði fengið 100 þúsund doilara
að láni hjá hr. MacLean ristjóra
stjórnarblaðsins — „Washington
Post.“ — í janúar 1924 mótmælir
MacLean þessu. En A’. Roosewelt,
sonur forsetans, upplýsir í yfir-
heyrslu, að Fall hafi fengið 68
þúsund dollara að láni hjá olíu-
kaupmanninum Sinclaire, og annar
olíukaupmaður, Doheny gefur þær
upplýsingar, að það hafi verið
hann, sem Iánað hafi Fall 100
þúsnnd dollara. Fall er þá kaliað-
ur fyrir rannsóknarnefndina, en
neitar að svara nokkurri spurn-
ingu.
Eftir þetta tókn svo rannsókn-
irnar við, eins og fyr er frá sagt.
pess má Ioks geta, að Doheny
bauðst til þess, að afsala sjer
sjerleyfunum til stjómarihnar,
gegn skaðabótum. Hann hefir
einnig hvað eftir annað látið þá
skoðun í ljósi, að liann sjái ekkert
saknæmt í þessnm málum — að-
eins venjuleg viðskif.ti. En hitt
hefir hann líka sagt, að ef rann-
sókn’arnefndin eða dómstólarnir
ætli að komast að annari niður-
stöðu og koma sjer undir numna
hendur, þá skuli hann ábyrgjast
það, að sig skorti ekki samferða-
menn í þann leiðangur, ,og þá ekki
valda af verri endanum.
-------o-------
Byltingarmálin þysku.
Eins og áður er frá sagt, hjer í
blaðinu. liófust rjettarrannsókn-
irnar í landráðakærumálunum
gegn þeim Hitler, Ludendorff, von
Kahr, von Lossow, og fleiri í
Miinchen 26. f. m.
Eins og kunnugt er, eru mála-
ferli þessi sprottin af hinni mis-
hepnuðu byltingartilraun þeirra
fjelaga 8. nóvember s.l. og hefir
áður verið sagt frá hennni hjer
í blaðinu.
Rætur þessa máls eru þó í raun-
inni fleiri og liggja dýpra. Bylt-
ingartilraunin 8. nóvember var
einn liður í viðureign tveggja
andstæðra stjórnmála og lífsskoð-
ana í Bayern — baráttunni milli
komjnúnismans og gamallrar þjóð-
legrar þýskrar borgarastefnu. —
Bayern er svo að segja hið eina
Vestur-Evrópu ríki, þar sem veru-
leg tilraun hafði verið gerð til
þess að koma liinni rússnesku
bolsjevíka kenningu í framkvæmd.
ráðstjórnin komst þar þá að
völdum, eins og kunnugt er. —
pessi kommúnista hreifing og
ráðsmenska leiðtoga hennar varð
hinsvegar líka til þess að magna
annan flokk til andstöðu. Sú
hreifing er venjulega kend við
fascismann. Viðsjár miklar ogskær
ur voru milli flokkanna. Víða um
landið, bæði í sveitum og bæjum
var komið upp, landvarnarliðum,
sjálfboðasveitum til varnar borg-
aralegu frelsi gegn ágangi kom-
múnismans. Hreifing þessi varð
hrátt allsterk og þó ekki svo að
hún þyrði að láta til skarar
skríða. Annars blandast einnig
inn í hreifinguna ýms fleiri atriði
— einkum þjóðernismál. Fascista-
hreifihgin svo nefnda í Bayern
er sem sje einnig ákveðin þýsk
þjóðernishreifing og margir leið-
togar hennar miklir andstæðingar
skilnaðarhreifingarinnar, sem áð-
ur er frá sagt hjer í blaðina.
Forsögu málsins er annars
óþarft að rekja nánar. Byltingin
8. nóv. átti að koma sem einn
aðalliðnrinn í þessari viðureign,
en mistókst, enda tvístruðust leið-
togarnir eða urðu viðskila og ó-
sammála á einhvern hátt sem í
rauninni er ekki fyllilega ljóst
ennþá, en rannsóknirnar nú ættu
að gefa nánari upplýsingar um.
En það eru forráðamenn þessarar
byltingar, sem nu eru ákærðir um
landráð.
Málaferlum þessum hefir verið
fylgt með mikilli athygli um alt
pýskaland. Yfirheyrslumar fóru
fram í gömlum herskóla í
Munchen. Umferð um götuna, sem
skólinn stendur við, var stöðvuð
með gaddavírsgirðingu og húsi&
sjálft rammlega varið. Yfirheyrsl-
urnar fara þó fram opinberlega,
nema sjerstaklega standi á, en
áheyrendur eru fáir, sem aðgang
fá, og mést blaðamenn. Allir á-
heyrendur voru vandlega rannsak-
aðir áður en þeim var hleypt inn,
og einkum athugað, hvort ekki
bæru þeir á sjer vopn. Alt kven-
fólk var rannsakað í sjerstöku
herbergi, leitað í hári þess og-
fötum o. s. frv.
Klukkan um 8y2 þ. 26. þ. m.
voru sakbomingarnir leiddir inn
í rjettarsalinn og gengu þeir
fyrstir Ludendorff og Poener.
pað sýnir nokkuð hug fólksins,
að þeim var heilsað mjög vin-
gjarnlega. og með fögnuði af á
heyrendunum, þegar þeir komu
inn í rjettarsalinn. pökkuðu þeir
aftur fyrir mjög vingjarnlega,
nema Ludendorff — hann skifti
sjer ekki af neinu þessu, hann
fór strangur og alvarlegur rak-
leiðis í sæti sitt. Svona hefir þetta
verið oftar í þessum málaferlnm,
einnig út í frá, að sakbormng-
arnir njóta mikillar samúðar, e'ða
aðdáunar, ekki síst Ludendorff.
Ymsir erlendir blaðamenn, eink-
um enskir, hafa líka talið yfir-
heyrslurnar allar einberan hje-
góma, því ekki komi annað til
mála, en sýknun. enda hafi allnr
þorri landsbúa þegar sýknað sak-
bomingana. En hinn opinberi
ákærandi heimtar dóm fyrir fnll-
komin landráð.
Hitler kom fyrstur fyrir rjett-
inn og flutti vamarræðu sína,
lýsti uppvexti sínum í Vínarborg,
þrórni stjórnmáláskoðaua sinna og
nóvember byltingunni. Aðaláhersl-
'una lagði ha.nn á það, að framtíð
ipýskalands væri undir því komin,
að það tækist að útrýma marx-
ismanum. Annars lýsti hann und-
irbúningnum undir bvltinguna. og
samvinnu #þeirra von Lossows.
Seisser óherts, og von Kahr, og
sín. Hitler er annars í ákærn-
skjalinu talinn iippliafs og aðal-
maður byltingarinnar.
Mesta athygli vakti þó ræða
Ludendorffs. þegar að henni kom,
Hún var mjög löng — um 50
vjelritaðar síður. Jeg er orðinn
gamall sagði hann, af því að bera
þá miklu byrði sem á mjer hvíldi
á ófriðaráranum og af áreynslu
htigans og erfiðleikum. sem jeg
;°!