Lögrétta - 19.03.1924, Síða 2

LÖGRJETTA
2
fyrirtækja. Fjármáladeild stjórn-
arráðsins á að endurskoða stofn-
unina.
pessi stofnun á svo á sínum
tíma að lána bönkunum seðla, ineð
fcjerstökum skilyrðum og samning-
um, sem j?ó mega ekki gilda fyrir
lengri tíma en 10 ár í senn.
í ákvæðunum um stundarsakir
er loks gert ráð fyrir því, að „til
j>ess að setja seðlaútgáfu ríkisins
á stofn og til að kaupa fyrir næg-
an gullforða, veitist ríkisstjórninpi
■heimild til að taka lán fyrir rík-
issjóðs hönd. Skal seðlastofnun-
inni afhent gulltryggingin vaxta-
laus fyrstu 5 árin, en úr því greið-
ir stofnunin ríkissjóði 6% árs-
vexti af gullforða þeim, sem rík-
issjóðurinn hefir lagt til.“
í ástæðum frv. segir m. a.:
„Eigi verður annað sjeð, en að
þingið 1921 hafi haft það í huga
að láta landið sjálft annast seðla-
útgáfuna þegar hún. losnaði, eða
jafnframt og hún verður laus,
enda munu fáar aðrar leiðir færar.
pó vil jeg geta þess, að senni-
lega hefði verið besta leiðin, að
nýr hlutafjelagsbanki hefði getast
stofnast, sem tekið gæti að sjer
útgáfu nýrra bankaseðla. En :neð
því að fjárhagur landsmanna er
nú svo þröngur, þá virðist engin
von til þess, að geta safnað inn-
anlands nægu hlutafje í slíka
bankastofnun, þó farið væri að
brjótast í því. Og að stofna slíka
stofnun án h'lutafjár, með það
fyrir augum að safna smámsaman
arðinum af slíkri stofnun sem
tryggingarfje, mundi verða of
seinfær leið og ekki veita seðlun-
nm það traust, sem nauðsynlegt
er, að seðlarnir hafi frá upphafi.
Pá kunna að koma uppástungur
um það, að afhenda öðrum hvor-
um bankanna seðlaútgáfurjettinn,
en móti því mælir bæði fjárhags-
bygging þeirra og viðskiftamáti.
Að því er íslandsbanka snertir,
rak haun um eitt skeið áhættu-
meiri verslun en gerist um seðla-
banka annara landa, og afleiðing-
arnar komu líka í ljós. Auk pess
hafði hann stóran sparisjóð, sem
allir bankafróðir menn eru á einu
máli um, að seð'labankar megi eigi
hafa. Að vísu á íslandsbanki 4%
milj. kr. veltufje, og mun nú eiga
varasjóð fyrir væntanlegum töp-
um. pað gæti því verið vel auðið
að veita honum seðlaútgáfurjett-
inn t. d. í 10 ár, ef hann legði
niður sparisjóðsdeild sína. En jeg
geri ekki ráð fyrÍT, að hann vilji
vinna það fyrir seðlaútgáfurjett-
inn, þó sparisjóðsdeild hans sje
miklu minni en Landsbankans. pá
er að athuga aðstöðu Landsbank-
ans til að taka við seðlaútgáfu-
rjettinum. Sá banki hefir, miðað
við efnahag, verslað fult eins
djarft og hinn bankinn, og má
ekki dæma hart, þó slíkt komi
fyrir í veltufjárlausu landi, ef
lánveitingamar em veittár til þess
beint að styðja framleiðsluna.
En eigið veltufje þessa banka er
þetta: 1. Seðlar landssjóðs 750000
kr. 2. Lán, sem ríkissjóður greiðir
200000 kr. 3, pess utan hafði hann
31. desember 1923 sparisjóðífje
23103977 krónur 4. Og varasjóð
3360019 kr. Veltufjeð og varasjóð-
urinn er því ekki meira en hæfi-
leg trygging fyrir svo stóram
sparisjóði. En þess utan kemur til
álita, hvað mikið veltufje hans er,
er gera á út um hvort hann get-
ur tekið að sjer seðlaútgáfurjett-
inn. pá er fyrst að athuga, að
öll seðlafúlgan hefir ekki hrokk-
ið til þess að byggja hið nýja
bankahús, sem mun hafa kostað
yfir 800000 kr. Er því aðeins hægt
að telja meiri hlutann af þessum
2 miljónum til eigin veltufjár.
1 eðli sínu er því eigi hægt að
líta á Landsbankann öðruvísi en
sem stóran sparisjóð, aðallega
Reykjavíkur og nágrennis, þó
hann beri bankanafn, . og sem
þurfi að haga viðskiftum sínum
Hkt og sparisjóðir eiga að gera.
pað er því augljóst, að Lands-
bankinn getur ekki tekið við
neinskonar seðlaútgáfu, nema gull-
króna sje lögð á móti hverri
krónu í seðlum, nema hann skilji
sig að öllu leyti við spari sjóð-
inn. En þann kost mundi hann
alls ekki taka, því það yrði stór-
tap fyrir bankann.“
Áfengisbannið.
Tr. pórhallsson, Pj. Ottesen og
Magn. Jónsson flytja í Nd. frv.
um ýmsar breytingar á bannlög-
unum. Er það samið af nefnd stór-
stúkunnar til þess að bæta úr
ýmsum göllum, sem hún telur að
framkvæmd laganna hafi leitt í
í ljós.
Tr. p. og P. Ottesen flytja einn-
ig frv. um það, að banna allar
áfengisauglýsingar, bæði í blöð-
um, tímaritum og á götum og
svo framvegis.
Sparisjóðir.
Magnús Torfason flytur í Nd.
frv. um sparisjóði.
Segir svo í greinargerð: „pað er
nú fengin full reynsla fyrir því,
að sparisjóðslögin 3. nóv. 1915
eru alls ónóg til að varna því að
mistök verði á stjórn sparisjóða.
Aufk eftirlitsleysis, sem nú á þó að
heita bætt úr, hefir mestu um
mistökin valdið, að sparisjóðum
hefir verið frjálst að reka almenn
bankaviðskifti óskorðað, en fyrir
það hafa sumir þeirra látið teygj-
ast út á hálustu gróðabrallsbraut-
ir, en það brýtur beint bág við
tilgang sparisjóða í viðskiftalíf-
inu. Sparisjóðir í þ'essu fátæka
landi eru fyrst og fremst’ stofn-
aðir til að ná saman fjársafni,
sem bankar og útibú þeirra ná
ekki til, ávaxta það og gera það
að þjóðveltuf je. pessu marki verð-
ur því aðeins náð, að þeir njóti
fulls trausts almennings, en það
fæst með engu öðru móti en því,
að fjeð sje ávaxtað á sem allra
tryggustum skuldastöðum og menn
geti greiðlega fengið það útborg-
að. Á því hefir sumstaðar orðið
skaðvænn meinbrestur. En sii er
orsök til þess, að sparisjóðir hafa
ætlað sjer þá dul að keppa við
banka landsins um fjársafn lands-
manna með því að bjóða hærri
innlánsvexti en bankar, og trygg-
ingar þeirra sakir þess orðið rýr-
ari, sjerstaklega eftir að almenn-
ir útlánsvextir komust upp úr
lögvöxtum gegn fasteignaveði
(6%). En við því mega hlunn-
indalausar stofnanir eigi. Aðaltil-
gangur frv. þessa er því að girða
fyrir slíka starfsemi, er alþjóð
stafar stórhætta af, en það er gert
með því að banna sparisjóðum að
greiða hærri vexti en Landsbank-
inn og taka hærri vexti en hann.
pá eru og sparisjóðir skyldaðir
til að verja fje sínu sem mest til
fasteignalána, kaupa á banka-
vaxtábrjefum, en með því væri
stigið eigi alllítið spor í þá átt,
að greiða fyrir betri lánskjöram,
er allir þrá æ mest, enda nú önn-
ur ráðstöfun þjóðinni eigi hollari/
Frv. þetta er sniðið eftir frv. til
laga um sparisjóði, er lagt var
fju:r Alþingi 1913, og höfð til
samanburðar sparisjóðslög Dana
1919“. *
Ýms mál.
B. Líndal, M. Jónsson, J. Kjart-
annsson og Sigurj. Jónsson flytja
fyrirspum um það, hve margir
sjeu starfsmenn landsverslunar og
áfengisverslunar og hver laun
þeirra sjeu hvers um sig. Allshn.
Ed. hefir skilað áliti um stjórn-
arskrárbreytingarnar. Meirihl.. J.
M. og E. P., fylgja frv. J. M.,
en minnihl. J. J. mælir með hinu
frv. (frá J. J.). Báðir era sam-
mála um þingafækkunina, en ó-
sammála um skipun stjórnarinn-
ar. Meirihluti fjárhn. í Nd. hefir
skilað áliti um stjfrv. um 25%
gengisviðauka við tolla og gjöld
og er því meðmælt. Verður sagt
nánar frá því, þegar málið kemur
til umr. Halld. Steinsson flytur
till. um það að banna skot á vissu
svæði Breiðaf jarðar. Hafi selfeng-
ur bænda rýrnað mjög við það,
að margir geri þessi skot að leik,
og auk þess spilli það æðarvarpi,
þar sem selalagnirnar liggi Víða
í nánd við varplönd. T. Nd. urðu
13 .mars nokkrar umr. um bún-
aðarlánafrv. Tr. pórh. J. Baldv.
vildi láta einskorða frv. við !án
til nýbýla. I Ed. eru framkomnar
till. um friðun rjúpna, að frið-
unin nái til 1925, 26 eða 27. Mið-
till. var samþ. við 2. umr.
Innflutningshaftamálinu var í
Nd. vísað í nefnd eftir þriggja
daga umr.
Jón Baldvinsson hefir borið
fram 2 frv. um einkasölu ríkisms
á saltfiski og útfluttri síld.
1. umr. um fjáraukalög 1923
var 13. mars í Nd. Sem viðbót
við gjöldin það ár veitast rúml.
46 þús. kr. Kemur mest af því á
14. gr. fjárl. (Kirkju- og ken.Ju-
mál), eða rúmar 30 þús. kr. og
eru hæstu upphæðirnar til raf-
lagningar í Hvanneyrarskóla og
í dómkirkjuna í Reykjavík, og til
uppfyllingar kirkjugarðsins þar.
Við 16. gr. Til verklegra fram-
kvæmda er einnig nokkur viðbót
(rúml. 14 þús.), aðallega fólgin í
húsabótum á Hallormsstað 1921
og skrifstofukostnaði hiisameist-
ara ríkisins.
Ríkisrekstur.
Jak. Möller flytur í Nd. frv.
um það, að fella úr gildi 31. des.
1924 lögin um einkasölu á tóbaki
frá 27. júní 1921, (nr. 40).
í greinargerð segir svo: „pví
fer fjarri, að rætst hafi sú von um
uppgripatekjur ríkissjóði til
handa, sem bygð var á lögum
þeim, sem hjer er farið fram á,
að feld verði úr gildi. Tekjur áf
tóbakseinkasölu ríkisins vora á-
ætlaðar af fjárhagsnefnd alt að
5—6 hundrað þúsund krónur á
ári, en hafa orðið mestar rúm-
lega 200 þúsund krónur. Hins-
vegar þykir það hafa komið ber-
lega í ljós, að illa fari á því, að
slík starfræksla sje í höndum rík-
isins, og því að öllu athuguðu
rjettara að hverfa aftur frá einka-
sölufyrirkomulaginu.' ‘
Magn. Guðmundsson flytur í
Nd. frv. um það, að ríkisstofn-
anir skuli ekki útsvarsskyldar eft-
ir efnum og ástæðum. En „versl-
unarstofnanir ríkissjóðs skulu
greiða í bæjarsjóð, þar sem aðal-
aðsetur þeirra er, 5 af hundraði
af nettóágóða, og greiðist sá skatt-
ur 1. mars ár hvert af ágóða
næstliðins árs. A öðrum stöðum
greiðist enginn skattur. Aðrar
stofnanir greiða ekki þennan
skatt.“. I greinargerð segir: „pað
hefir verið viðurkent þar til fyrir
fáum árum, að stofnanir ríkis-
sjóðs væru ekki útsvarsskyldar.
En vegna verslunar ríkissjóðs,
þeirrar er hann rak á ófriðarár-
unum, og einkasölufyrirtækja
hinna síðustu ára, hefir þeirri
spumingu skotið upp, hvort fyr-
irtæki þessi væru ekki útsvars-
skyld. pannig hefir niðurjöfnun-
arnefnd Reykjavíkur lagt á áfeng-
isverslun ríkisins 50000 kr. auka-
útsvar á síðastliðnu ári og á lands-
verslunina 40000 kr. Mál um út-
svarskylduna eru nú fyrir -lóm-
stólunum, en með frv. þessu er
vitaskuld ekki tekin afstaða til
úrslita þeirra, 'heldur ber að skoða
það sem öryggisráðstöfun fyrir
ríkissjóð, ef hann skyldi tapa mál-
um þessum.“
Samvinnuf j elög.
Pjetur Ottesen flytur í Nd. frv.
um breyting á samvinnufjelögun-
um nr. 36, 27. júní 1921. Er það
sa'mhljóða frv. sem flutt var í
fyrra, en fjell þá með mjög litl-
um átkvæðamun. En stjórn Kaup-
fjelags Borgfirðinga hefir farið
fram á það við þingm. Mýra- og
Borgarfjarðarsýslna að frv. þetta
yrði flutt. pingm. Mýramanna,
Pjetur pórðarson virðist þó ekki
hafa viljað verða við þessari ósk
nú, þó hann hafi verið flm. sama
máls á síðasta þingi, því flm. er
nú P. O. einsamall.
Frv. gengur út á það, að ,,í þeim
fjelögum, er skiftast í deildir,
nægir þó sameiginleg ábyrgð í
hverri deild fyrir sig. Takmörkuð
ábyrgð nægir í þeim fjelögum,
sem um er rætt í 2. og 3. lið 2.
greinar.“ .
Seðlaútgáfan.
í Ed. var 14. mars 1. umr. um
seðlaútgáfufrv. B. Kr. TJm ástæður
flm og frv. sjálft vísast til þess,
sem fyr er frá sagt. Næstur talaði
fjármálaráðherra Kl. J. Rakti
hann nokkuð sögu málsins og
skýrði frá afstöðu núverandi —
eða fráfarandi stjórnar—tilmáls-
ins. Hann hefði skrifað Lands-
bankastjórninni brjef um málið
17. okt. 1923 og æskt þess, að
hún semdi frv. um málið. Banka-.
stjórnin hefði talið þetta skyldu
sína og átti ráðherran síðan fundi
um málið með bankastj. En seinna
beiddist bankastjómin þess, að
mega fá frest í málinu til þess
að bera sig saman við stjóm ís-
landsbanka, og veitti ráð'herra
hann. En nú hefði Landsbanka-
stjórnin fyrir nokkru skilað frv.
þar sem gert væri ráð fyrir því,
að Landsbankinn færi með seðla-
útgáfuna og jafnframt fjaiiaði
frv. um skipulag bankans í heild
sinni. Yrði frv. þetta einnig lagt
fram nú. Málinu var vísað til
fjárhagsnefndar.
Stjórnin.
Áður hefir verið sagt hjer í
blaðinu frá lausnarbeiðni stjóm-
arinnar og aðdraganda hennar.—
pegar ráðuneyti Sig. Eggerzhafði
fengið lausn,- sneri konungur sjer
til formanns íhaldsflokksins, Jóns
porlákssonar, og fól honnm að
mynda nýtt ráðuneyti. Hefir síðam
liðið nokkur tími, án þess að með
sannindum væri vitanlegt, hvern-
ig málin stæðu. En um kvöldið
13. þ. m. sneri konungur sjer til
forseta Sameinaðs þings, Jóh. Jó-
hannessonar bæjarfógeta, og mun
hafa beðið hann að ráðgast um
málin við formenn flokkanna og
benda á leið til þess að ráðafram
úr þeim. Mun þessu enn ekki vera
lengra komiS.
pegnskylduvinna.
Magnús Jónsson og Ásgeir Ás-
geirsson flytja í Nd. svo hljóðandi
þingsályktunartillögu: Alþing’. á-
lyktar að fela ríkisstjórninni að
skipa nefnd til þess að rannsaka
möguleikana fyrir því, að korna
Jijer á þegnskylduvinnu og und-
irbúa málið undir næsta þing. —•
Nefndin starfar kauplaust, en
stjórninni er heimilt að verja alt
að 1000 krónum til kostnaðar við
nefndarstörfin. f greinargerðinni
segir svo: pað eru nú full 20 ár
síðan þegnskylduvinnumálið var
borið fram á ajþingi af Hermanni
Jónassyni, og er það ekki nema
rjett, að slík mál fái lengi að búa
mn sig og meltast áður en þau ná
fram að ganga. Málið hefir verið
rætt afarmikið og hiti sá, sem í
þeim umræðum var oft og einatt,
hefir eyðst, og má nú líta rólegar
á málið. 1915 var málið tekið upp
aftur og fór þá fram atkvæða-
greiðsla um það, 'sem fór á þá
leið, að mikill meiri hluti var á
móti því. En sú niðursataða hefir
án efa orsakast af því, að málið
var ekki heppilega upp tekið, ekk-
ert fast eða ákveðið að halda sjer
að og hugmyndin sett fram á mjög
breiðum grundvelli.
Við flutningsmenn lítum svo á,
að einmitt nú sje hentugi tíminn
að taka þetta mál upp. Fjárhag
ríkisins er svo komið, að ekkert
útlit er fyrir, að það geti ráðist
í neinar verulegar verklegar fram-
kvæmdir um óákveðinn tíma, en
á hinn bóginn bíða hálfgerðir veg-
ir, hafnleysur, ljeleg bæjarhús og
svo margt eftir 'mannshöndinni, og
er ómetanlegt tjón að því. pegn-
skylduvinnan sýnist vera eina úr-
ræðið. par er það fje, sem hægast
er að leggja fram á tímum eins og
þessum, vinnan, sem um leið á
að geta, vegna góðrar stjórnar
og uppeldisáhrifa, gert menn
starfhæfari og endurgoldið þeim,
svo þann tíma, sem frá þeim hefir
verið tekinn.
Á hinn bóginn teljum við ófært
að hrapa að nokkru í jafnum-
fan'gsmiklu máli og þessu. Rjett-
ast sýnist vera að láta þegnskyldu
vinnuna byrja í mjög smáum stíl,
byrja á nokkurskonar tilraun og
láta hana svo, ef vel tekst, smám-
saman færast í aukana, og sníður
hún sjer þá best sjálf lagastakk-
inn, eftir því sem hún eykst, þann
stakk, sem mjög erfitt er að gera
■fullkominn í fyrstu.
♦
Stjórnarskrármálið.
Stjórnarskrármálið var til 2.
umr. 1 Ed. 5. marts. Frá breyting-
um, sem lagðar voru til, hefir
áður verið sagt og afstöðu nefnd-
arinnar, sem með málið fór. Fyrst-
ur talaði Jón Magnússon, síðan
Jónas Jónsson og svo forsætis-
ráðherra S. E. Megin ágreining7
urinn milli J. M. og J. J. var um
lengd kjörtímabilsins, þó þá
greindi einnig á um önnur atriði,