Lögrétta - 19.03.1924, Page 4

LÖGRJETTA
mikinn usla. Br§jSa .þeir,.yfir númer
sín og nöfn. í íjandéyjtrm er injög
fiskilítið.
Asnar.
íslendingar eru allra þjóða gáf
aðastir. petta segja þeir sjálfir, í
hvert sinn er þeir stinga niður
pfenna. pykir því ekki hlýða ann-
að, en að byrja línur þessar á
sama grunntón.
Saga sú, er hjer fer á eftir, sýn-
ir í fáum en skýrum dráttum,
hvaða' áfbragðs gáfuþjóð byggir
land þetta.
í sveit nokkurri hjer á landi
bjó einusinni ekkja ein fátæk.
Itún hafði fyrir ómögum að sjá.
Bú hennar gaf lítið af sjer, minna
en svo, að sveitungar hennar
fengju skilið hvemig hún með af-
rakstri þess gat framfleytt sjer
og sínum. petta varð í augum
þeirra ennþá tortryggilegra við
þaðy að börn hennar litu vel út,
voru hraustleg og þrifaleg, og
iitu jafnvel betur út en á mörgnm
efnaheimilunum. Heimilið var því
rannsakað, því talið var sjálf-
sagt að þarna ætti eitthvert þjófa-
hyski hreiður sitt; en ekkert kom
‘í Ijós annað en það, að björg sú,
er á heimilinu fanst, mundi nægja
eitthvað fram á þorra.
Nú líður og bíður, þorrinn kem-
ur og fer og góan sömuleiðis; en
heimilið fátæka kemst altaf jafn-
vel af, og börnin eru sællegri og
fallegri útlits heldur en á sumum
efnaheimilunum, þar sem þau
bæði fengu kínverskt te, Mocca-
kaffi, Toffee-karamellur og ann-
an fóðurbæti. pað var því gengið
að konunni með hörku og hún
neydd til þess að segja hvernig
á þessu stæði. pað var á þessa
leið: Á hausti hverju valdi konan
það bestá og grænasta úr töðnnni
sinni, verkaði það vel og vand-
léga, því næst sauð hún þetta í
kýrnytinni og 61 svo afkvæmi sín
á þessu.
í öllum öðrum. löndum hefði
þetta athæfi konunnar að minsta
kosti verið látið afskiftalaust, en
nuestar líkur þó fyTÍr því, að til-
tæki hennar hefði verið í háveg-
ran haft, og alþjóð mundi hafa
tekið sjer þetta til fyrirmyndar;
en hjer á íslandi, þar sem mesía
gáfuþjóð heimsins býr — broddur
mannkynsins — þar átti að sjálf-
sögðu annað við. —
Heimilið var leyst upp, börnun-
vm komið fyrir á heimilum, sem
efni höfðu á að hafa á borðum
útlent haframjöl, þriðja flokks
hrísgrjón, púðursykur, útlendar
Skepnufóðurrófur, kanel, pipar,
kúmen, negulnagla, rúsínur,
sveskjur, gráfíkjur, dósamjólk og
þar að auki neftóbak, munntóbak.
sígarettur og brennivín, og síðast
en ekki síst útlend fóðurhreinsun-
aráhöld, svo sem skilvindur. —'
Að minsta kosti komust þau á J
heimili, þar sem þau úrræði1
mundu fyr hafa tekin verið að!
svelta, heldur en að leggja sjer
til munns innlendar, nærandi
jurtir.
Á konuna var að sjálfsögðu lit-
ið eins og annað flón og algerlega
óverðuga þess að vera einstak-
lingur gáfuðustn þjóðar heims-
ins.
Arngrímur Ólafsson.
Jafnaðarmaðupinn.
Skáldsaga eftir Jón Bjömsson.
L...;

ÞorbjörU en hann - gerði — þá mundi ef til vill
grynnast djúpið á milli þeirra..
Talið barst að stjómmálum og næstu alþingis-
kosningum. Ritstjórinn vissi, að það var mesta
íkveikjuefnið. En hann fjekk ekki varnaS því,
að samtalið bærist í þann farveg.
— Nú tapið þið auðvaldsmenn við næstu
alþingiskosningar, sagði Þorbjörn meðal annars.
— Ræðurðu það af því fylgi, sem jafnaðar-
menn höfðu hjer við síðustu kosningar? spurði
ritstjórinn með hægð.
— Jeg ræð þáð af því, sagði Þorbjörn og varð
strax ákafur, að stöðugt fjölgar í verkalýðsfje-
lögunum, og að stöðugt bætast ný f jelög í sam-
band verkamannaf jelaganna. Yið erum að verða
fastur, samtaka flokkur. Það höfum við ekki
verið áður. Sigur okkar er viss!
— Þú ert of bjartsýnn, Þorbjörn. Þú blekkir
sjálfan þig og aðra. Nokkur hluti verkamanna
fylgir þjer á yfirborðinu. En sú fylgd mótar
ekki lífsstefnu þeirra. Þeir ganga í verkalýðs-
fjelögin. Þar fjölgar. En þrátt fyrir það fjölgar
ekki fulltrúum ykkar á alþingi eða í bæjarstjóm-
um. Þið getið ef til vill knúð fram verkföll. En
þó ráðið þið ekki yfir því, sem þið lifið af. Og
fáið aldrei að ráða því. Á meðan er alt gagns-
laust. Og hvar er þá sigurvonin eða sigurvissan ?
— Fátt af þessu er orðið enn. En það verður
þegar við erum orðnir nógu margir og nógu
skilningsskarpir á það,. sem gera þarf, þá tök-
um við alt í okkar hendur með valdi — við
steypum ykkur, gömlu draugunum, af stóli,
— Með byltingu, býst jeg við, sagði ritstjór-
inn svo rólega að Þorbimi hnikti við.
— Ef við náum ekki rjetti okkar með góðu.
— Hvað heldurðu, að það ár heiti, sem ís-
lensk alþýða gerir byltingu? Þú ert áreiðanlega
að gera að gamni þínu, Þorbjörn.
— Byltingin getur komið fyr en þig grunar,
ritstjóri.
Þorbimi fanst óljóst um leið og hann sagði
þetta, að einhver mótmælabroddur stinga sig, og
að hann væri að fara með vitleýsu.
Ritstjórinn gekk niðurlútur. Hann vildi
brjóta upp á öðru umtalsefni. Hann sá, að hug-
sjón Þorbjörns var orðin að sýki. Þá meinsemd
var hann vonlaus um að geta Iæknað. Sú lækn-
ing yrði að koma frá Þorbirai sjálfum.
— Ætlar þú að bregða þjer af landi burt
bráðlega? spurði hann til þess að ganga ekki
steinþegjandi.
— Jeg fer með vorinu.
— Og hvert er ferðinni heitið ?
— Austur í ríki framtíðarinnar.
— Það mun vera Rússland, sem þú átt við.
Þorbjöm kinkaði kolli og sagði:
— Þar getum við jafnaðarmenn lært mest.
Og hjer í bæ er ólifandi til Iengdar. Maður
verður andlaus í þessari auðvaldspest, og verð-
ur að anda að sjer hreinu lofti við og við.
— Þú ætlar að fá það í gufunni, sem legg-
ur upp af líkum þeírra, er orðið hafa hungur-
morða í „ríki framtíðarinnar" ?.
Tvær bifreiðar komu, hvor á eftir annari, í
veg fyrir þá og höfðu nær því rutt báðum um
koll, svo þeir gripu hvor í annan. Athyglin
dreifðist við það frá umtalsefninu og Þorbjörn
svaraði aldrei spuraingu ritstjórans.
Þeir skildu litlu síðar — og djúpið hafði
ekkert grýnst.
Þorbjörn gekk niður að höfninni og gaf sig
þar á tal við nokkra verkamenn. Þegar hann
fór frá þeim, nam hann staðar kippkorn burtu
og horfði á þá.
Enn þá óhreinir — illa til fara, beygðir, lotn-
ir — eins og þungi allra byrða veraldarinnar
hvíldi á herðum þeirra. Enginn ljómi yfir svipn-
um, þrátt fyrir hinn innri eld, Sem ætti að lifa
í þeim. Engin dirfð, engin andleg upprisa -
engin merki um lifandi mátt, sem væri að gera
þá sterka.
Og þetta væri svo eftir öll þau ár, sem liðin
væru síðan stjettinni hefði verið borinn nýr
boðskapur, nýtt og dýrlegt fagnaðarerindi! —
Hvað ylli þessu?
Þorbjöm geklc upp í Pósthússtræti í döprum
hugsunum. Hann leit á veðurskeytin á símstöð-
inni. Álengdar stóðu tveir verkamenn í sam-
ræðu. Þorbjörn beyrði samtalið. Þeir voru að
tala um Thordarsens-feðga — það væri mikils-
virði fyrir bæinn að éiga marga þesskonar máti-
arstólpa, sem veittu hundruðum manna atvinnu,
gyldu tugi þúsunda í bæjarsjóð og legðu stór-
fje til allra menningar- og miskunarverka.
Þorbjörn sótroðnaði eitt augnablik — en
roðinn vjek strax fyrir náfölva.
Hann lagði á stað heim og gekk hratt.
Þessi væri hugur verkamanna til þeirra, sem
fláðu þá verst, rökuðu saman mestum auði, með
því að láta öreigana þræla. Ekki væri von að
sigur næðist!
Yæri ógerningur að sannfæra verkamenn um
hættuna, sem stafaði af því að hugsa þannig?
Væri á engan hátt mögulegt að sýna þeim fram
á, að þá fyrst liði þeim viel, ef þessir „máttar-
stólpar“ hyrfu úr sögunni? Allir og alstaðar!
Mitt í þessum hugsunum sló eins og leiftri
niður nýrri hugsun:
— Eða er jeg ekki fær um að sýna þeim
það? Og jafnskjótt fæddist önnur -hugsun af
þessari: Eða erum við jafnaðarmenn að fara
með vitleysu? Er stefna mín dauðadæmd eins
og öll vitleysa?
Þorbjörn gekk heim, tók uppáhaldsbók sína
og settist við lestur. En hann lagði hana frá
sjer eftir skamma stund. Röksemdir Marx náðu
engum tökum á honum. Þá tók hann „Dögun“,
sem komið hafði út um daginn, en hann fleygði
henni brátt frá sjer.
Þá mundi hann eftir því, að hann hafði ásett
sjer að skrifa grein í „Þjóðina“ fyrir næsta
dag. Efnið var alt saman rakið út í æsar. En
hann fann engin orð. Það yrði að bíða kvölds-
ins eða næturinnar.
En um kvöldið, þegar hann settist við skrif-
borðið til að skrífa greinina, fann hann, að
hann var þreyttur. Hugsunin reikul og óná-
kvæm.
Hann sat aðgerðalaus við skrifborðið um
hríð. Stóð svo upp og gekk til sængur — líkt
og svefngöngumaður. En hann lá vakandi fram
eftir allri nóttu.
XIII.
Það var komið undir lok júnímánaðar. Sól-
in skein að nýju ýfir gróðurvaknandi jörðina.
Fuglar sungu. Lækir niðuðu. Fossar hrundu
með sólglitrandi úðann yfir sjer og um sig.
Túnin grænkuðu. Trjen skutu laufsprotum.
Arnarhólsbrekkan var orðin gul af sóleyjum og
hrjóstrin kringum bæinn fæddu af sjer eitt og
eitt grannvaxið, beygjulegt strá. — —
Þorbjöm var að búa sig af landi brott.
Á meðan hann ljet farangur sinn niður í
töskuna, hugsaði hann öðru hvoru um vetur-
inn — rakti sögu sína á honum, gróf upp, hvað
hefði unnist og tapast. Verst hefði kaupþrætan
verið um áramótin og vinnuteppan, sem af
henni leiddi. Atvinnurekendur miskunar- og
undanlátslausir eins og vant væri. Og loks hefðu
verkamenn látið undan síga — þrátt fyrir mót-
mæli hans. Þeir væru gungur og heiglar! Það
hefði hann líka sagt þeim. Þyrðu ekki að tefla
djarft.
Hann lauk við að láta niður, og hjelt svo
á stað. Hildur fylgdi honum til skips — ein.
Hún stóð á bakkanum meðan skipið seig fram
á höfnina, og veifaði hvítum klútnum til Þor-
bjarnar. Hann stóð úti við öldustokkinn einn
sjer — eins og þegar hann kom heim frá há-
skólanum, svipþungur, hvass á brún og hljóður.
Hildur bað guð að hjálpa honum og leiða
hann aftur heim.
Þegar hún kom heim, hitti hún mann sinn á
skrifstofunni.
— Jeg kem neðan frá skipi, sagði hún, er
hún hafði setið um stund inni hjá honum.
— Var ekki fjölment þar eins og vant er?
— Ekki fylgdu margir Þorbirni til skips.
— Verkamenn hefðu átt að fara þangað
fylktu liði og kveðja foringjann.
— Þeir hefðu átt að gera það. En þeir gerðu
það ekki. *
— Það er ef til vill ekki svo furðulegt. Þeir
era nú famir að sjá, að líkindum, að það þarf
meira til umbóta en skammir. Skýlan ætti að
vera farin að falla frá augum þeirra.
— Mjer finst Þorbjöm svo dapur bg fálátur.
— Ef til vill er hann að vitkast. Það væri gott.
— En ef sú vitkun yrði honum til ógæfu?
— Á hvern hátt?
— Jeg get ekki útskýrt það, Egill. En mjer
finst Þorbjörn líta svo á og trúá því, að hann
hafi fundið sjálfan sig í þessu starfi, þess-
ari baráttu. En ef hann sæi nú alt í einu, að
hann hefði verið á villigötum? Ilvað þá? Það'
þarf sterkar sálir til að afbera slfk áföll.
— Jeg óttast það eklri. Hitt er jeg hræddari
um, að hann haldi áfram að ösla í sömu vit-
leysunni. Það þarf kraftaverk til að breyta
lífstefnu jafn einhæfra manna og Þorbjarnar.
Það kraftaverk er enn ekki komið.
Um sumarið bárust litlar frjettir af Þorbirni.
Hann skrifaði heim nokkrar greinar í „Þjóð-
ina‘ ‘- — lýsingu á stefnu og starfi kommúnista.
En gersamlega voru þeir forviða á því, Hilmar
„kistill" og Ketill, hvað þær greinar voru hóg-
værar í garð hins gamla skipulags. Að vísu
leyndi það sjer ekki, að sá, er hafði skrifað
þær, bæri þungan hug til yfirráða auðvaldsins.
En þær voru algerlega skammalausar, ekki þessi
gamli blossi, eldspúandi gígur, og jafnan hafði
verið í greinum hans. Þeim þótti lítill fengur í
þeim, og voru að hugsa um að taka þær alls.
ekki í blaðið.
Þeir reyndu að bæta þetta alvöruleysi upp-
með greinum frá sjálfum sjér. Og í þeim var
ekki drtegið af því, sem þeim þótti ávanta í
greinum Þorbjarnar. Þeir rjeðust á bankana,
gjaldþrotin, yfirvöldin, hentu hverja flugufregn
um mótstöðumennina á lofti og gerðu úr henní
úlfalda — alt til þess að sanna, að þjóðfjelagið
væri að liðast í sundur, ef ekki kæmi nýtt og-
betra skipulag til hjálpar. En það væri jafn-
aðarmenskan! Hún væri hið eina græðslulyf.
Síðla um sumarið kom einn dag skip frá
Noregi. Þeir sem staddir voru niðri á hafnar-
bakkanum, sáu mann einn ganga úr því með
ferðatösku. Þeim kom maðurinn kunnuglega
fyrir sjónir, en þektu hann þó vart. Hann var-
fölleitur og skarpleitur mieð þjett, dökkjarpt
alskegg.
Hann kastaði kveðju á nokkra verkamenn,.
sem toru að vinnu á bakkanum. Þá þektu þeir
hann. Þetta var Þorbjöm.
Ilann spurði tíðinda. Þau voru svo sem eng-
in, var svarið. Vinnulítið, lágt kaup. En menm
björguðust nokkumveginn.
Þorbjörn kvaddi þá og hjelt leiðar sinnar upp
í bæinn. .
í Hafnarstræti náði hann unglingsstúlku, er
ók kornungu barni í skrautlegum vagni. Hanrn
þekti hana og heilsaði henni. Leit síðan á barn-
ið — kinnarjóðan, ennisháan, augnafagran
dreng. Eitthvað í svip barnsins, sem Þorbjörn
vissi ekki hvað var, kom hreyfingu á blóð hans-
— Hver á þetta barn? spurði hann og leit
um leið af því eins og honum stæði í raun og
vera á sama um það.
— Helgi og Freyja Thordarsen, svaraði stúlk-
an, og tók ekki eftir því, að Þorbjöm misti
töskuna um leið og hún nefndi þessi nöfn. Hún
sá.heldur ekki. að hann varð litverpur um leið-
Þorbjörn lyfti hattinum og hraðaði sjer á
undan vagninum.
Hann mætti ýmsum fomum og nýjum kunn-
ingjum. Þeir störðu á hann eins og tröll á heið-
ríkju og ráku svo upp skellihlátur.
— Þorbjöm með alskegg!
— Jeg er orðinn gamall, sagði Þorbjörn.
Þeir vildu flestir stöðva hann og spyrja hanm
spjörunum úr. En hann sleit þá af sjer meö
þögn — kvaðst hitta þá seinna.
Þegar hann kom heim, var fyrsta verk hans
að opna brjefin, sem biðu hans. Þau skiftu
tugum.
Meðal þeirra var eitt frá Samson skáldi. Með
því fylgdi kvæðið um Freyju.
Þorbjöm fleygði því frá sjer og reif upp
næstá brjef.
En kvæðið fór ekki úr huga hans. Hvað mundi
Samson hafa sagt um „sorgarandlitið“ ? Væri
kvæðið annað en rugl? Samson hefði verið
fullur.
Hann rjetti út höndina eftir kvæðinu, en
kipti henni að sjer aftur og byrjaði á nýju
brjefi.
En hann fann, að þetta var gagnslaust. Hann
vissi ekkert, hvað stæði í þassum brjefum, sem.
hann hefði verið að lesa. Þetta ólesna kvæði ætl-
aði að æra hann.