Lögrétta - 25.03.1924, Blaðsíða 1

LOGRJETT
Árg. kostar
10 kr. innanl&ads
erL kr. 12.50
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Morgunblaðið
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XIX. irg. 24. tbl.
Reykjavik, þriðjudaginn 25. mars 1924.
Isafoldarprentsmiöja h.f.
Stjórnar skif tin.
R&ða Jóns Magnússonar, er hann
tók við forsætisráðherraembætt-
ian 22 þessa mán.
. Vjer þri'r.. er nú höfum gengið
í ráðuneytið, liöfum nýlega ásáint
öðrum flokksmönnum llialds-
flokksins undirritað yfirlýsing
ujíí verkefni þess flokks'. Vjer
munum leggja alt kapp á að
*
starfa að þeim verkefnum, sem
þar um ræðir og í anda þeirrar
yfirlýsingar. Fyrst og fremst með
því að gera alt sem í voru valdi
stendur til þess að reisa við 'fjár'-
hag ríkissjóðs, fella niður öll þán
gjöld hans, sem vjer teljum án
mega vera. pað verður sennilega
ekki hjá því komist í bili, að
auba að einhverju álögur á þjóð-
ina til þess að rjettaviðhag ríkis-
sjóðs. En vjer vonum að það talc-
ist með góðri samvinnu að þessu
leyti við alþingi, að draga svo ór
gjöldunum. að bráðlega megi
lækka álögurnar, sjerstaklega þær,
ev þyngst hvíla á atvinnuvegum
l^ndsins. Vjer munum gera alt
er vjer megnum til þess að styðja
atvinnuvegina, til lands og sjáta'r.
Og þótt vjer biiumst við, að til
þess ve.rði að taka um sinn að
leggja höft nokkur á verslunar-
viðskifti út á við, til þess að rjetta
við hag laudsins íheild, þá vilium
vjer gera vort til að hagað v.erði
sa o til, að sem minstur bagi verði
fyrir heilbrigða verslun, hvort er
kaupmanna eða kaupfjelaga.
Vjer munum leggja alt kapp á,
a,ð varðveita vináttu annara þjóðá,
fyrst og fremst samhandsþjóðar
vorrar Dana, og hiuna annara
þjóða, er vjer eigum viðskifti við.
Pað er að vísu svo, að erfið-
I c i.lcar þeir, er vjer eigum við að
stríða um þessar mundir eru rneð
meira móti. En ekki má örvænta
fyrir því. Jeg veit. það að Eyjan
hvíta.
á sjer enn vor, ef fólkið þorír,
Guði að treysta, hlebki hrista,
hlýða rjettu, góðs að híða.
Hret hefir verið um allanga
stund, en jeg hj-gg aðeins vorhret-
Og mjer sýnist ýms merlci til þess,
ao það sje farið að birta í lofti.
Eftir þeim sbýrslum, er fyrir
hendi eru, sýnist útkoman á versl-
unarskiftum vorum við útlönd ár-
ið sem leíð tiltölulega góð. og
nú er árvæniegt. Jeg voua að
þjóðin hristx af sjer þá hlekki,
sem leggjast ætla á traustið og
trúna á fraantíð landsins, treysti
G-uði, hlýði rjettu, og býði svo
öiugg góðs.
Og jeg treysti því, að hvernig
sem aðstaða Alþingis er og verð-
ur gagnvart ose þremur, sem ráðu-
neytið skipnm, þá vinni allir al-
þingismenn af heilum hug með
oss að þeim viðfangsefmun, er
jeg hefí sjerstaldega nefnt, sparn-
aði á ríkisgjöldunum, og efling
atvinnuvegajina. Verði það, þá
mun vel fara
GENGISMÁLIÐ ENN.
Að gengisbröskurunum einum
undanteknum er það hvarvetna
sameiginleg ósk alls almennings,
að gengið geti orðið fest á þann
hátt. að komist verði hjá gengis-
falli, og gengið geti átt fyrir sjer
að hækka.
Almenningur Uianna í löndun-
um hefir því eun ekki viljað fall-
ast á tillögurnár um að gera
seðlana innleysanlega með núver-
andi geng'i, eða því sem næst, þar
sem með þeim er far'ð frani á,
i að menn varpi frá sjer voninni
uni að gengið geti átt fyrir sier
að hækka.
pá hafa ennfremur hú upp á
síðkastið komið fram t'Högur nm,
, aö seðlarnir verði gerðir inn-
I levsaulegir með fullu nafnverði.
■ En þar sem þessar tillögur leiða
t'T þess, ef þær yrðu samþyjitar,
að skuldir manna ykust þá sam-
stimdis að sama skapi sem gengis-
fallinu nemur, eða meira en tvö-
földuðust í verði, eins og ástatt
er. í því efni í augnablikinu hjer
á landi, hýst jeg við að það eigi
langt í land að þessar tillögur nái
fram að ganga.
Eins og gengismálið er vaxið,
er öll ástæða til að ætla, að það
mauí yfirleitt vera miklum erfið-
leikum bimdið að fá á stuttum
tímá alméut fylgi og lagasamþykt
fvrir sjerhverri tillögu, sem miðar
að því í einíim svip að bindá enda
á gengismálið 'fyrir fult og alt.
Láúsnin skoða jeg því að verði
að 'vera í því fólgiu, að slá endan-
legri ákvörðun uni málið á frest,
ea gera þegar í stað þær ráðstaf-
anir, er almenningur þarfnast og
'til þess eru nauðsynlegar, að halda
uppi ákreðnú geiigi, er ekki geti
fallið. en átt geti fvrir sjer að
hækka, eftir því sem ástæður
leyfa og óskað er.
Á þe ssum grundvelli, að því er
stjórnmálahliðina snertir, eru til-
lögur mínar um gengismálið hygð-
ar sem ský'rt var frá hjer í blað-
inu í gær. að jeg hefði sent til
fjárhagsnefndá beggja deilda Al-
þmgís.
En eins og hver, sem lesið hefir
skýrslu blaðsins, getur sjeð, eru
þær að efninu til í aðalatriðunum
í því fólgnar, að gera það trygt:
1. að hver, sem seðil hefir í
höndum, geti ávalt' fengið
upphæð han.s__ yfirfærða með
ákveðnu gengi á móts við
gull. og útiloka að gengisfall
geti átt sjer stað.
j 2. að ekki þurfi að óttast séðla-
skort til viðskiftanna, eins og
þörfin krefur.
3. að jafnan sje opin leið að
því, að hækka gengið og á-
kveða hækknnina í hvert
skifti nær sem afkoma þjóð-
ainnnar og útkoman á ríkis-
rekstrinum snýst á þann veg,
að það þyki kleyft, ogAlþingi
telji það æskilegt.
Eins og frásögnin í blaðinu í
gær um tillögur mínar ber með
sjer, þá er með þéim stofnað til
þcss. að þessu takmarki, er nú
hefir verið lýst, verði einungis
náð með lagaákvæðum um sjálfa
seðlaútgáfuna, laust við þvingun-
arráðstafanir um innflutninginn
og sölu afurðanna.
Er það nokkuð, sem ekki þarf
skýringar við, hvílíkt gildi það
hefir, að geta komið í veg fyrir
alla þá dýrtíð og annað þjóðar-
böl, er af frekara gengisfalli
mundi leiða, án þess afdrif þess
niáls þurfi að velta á meininga-
naminum og stjettabaráttunni um
iimflutn'ngshöftin og éinkásölu af-
urðanna eða misfellum á fram-
kvæmd þe’rra ráðstafana.
pá liafa tillögttr mínar énnfrem-
ur þann kost. að þær eru auð-
skildar, því að ráðin, sem jeg legg
til, eru ofnr einföld. Fýrir seðla-
þörfinui, sem er á einskis mauns
færi að ákveða, er sjeð með seðlá-
sölu, sem er það eina ábvggilega
í því efni, og gengi eða verðgildi
óinnlevsanlegu seðlaima er trvgt
á sama hátt og verðgildi innltys-
anlegra seðla við það, að yfir-
færsluskylda með ákveðnu seðla-
gengi er löghoðiu, og trygging er
sett fyrir yfirfærslunum, alt oftir
sömu reglu og f.ylgt er um
hinlausn og innlausnarskyldu
innloysanlegra seðla þar sem
best er um hnútana húið, eins
og t. d. í Englandi. Aðeins er ekki
gert i'áð fyrir, að Seðlabankanum
verði að svo stöddu heimilað að
gefa út seðla fyrir gróða sínnm,
heldur sje honum safnað. Er það
gert í þeim tilgangi, að hann,
þegar ástæða þykir til, geti orðið
notaður til þess, að liækka geugið
ásámt þeim fjárveitingum úr rík-
issjóði, er veittar kunna að verða
í því skvni. Tillögur mínar uin
útgáfu óinnleýsanlegu seðlanna
og ýfirfærsluskyldu með á-
kveðnu gengi. fara þannig ebbi
fram á annað eða meira en að
fylgt sje alkunnri meginreglu í
bankafræðinni, og aðferðin, sem
um er að ræða. t:I þess að halda
uppi ákveðnu verði á seðlunum á
móts við gull. er svo margjirófað,
í sambandi við innleysanlegu seðl-
ana, að hún verður ekki dregin
í efa.
Hjer er þyí aðeins um það að
ræða. að tekiu sje upp þaulreynd
og alþekt regla í bánkafræðmni,
sem til þessa einungis hefir verið
notuð við útgáfu innleysanlegra
seðla. af því mönnum hefir ebki
hugkvæmst, að beita sömu regl-
um við yfirfærslur óinnleysanlegu
se'ðlanuu sem innlausu innleýsán-
legra seðla.
Máimforðiun eða tryggingin
fyrir seðlunum hefir verið læst
niðri og gerð álirifalaus fyrir
verðgildi seðlanna, í stað þess að
nota hana í sambandi við yfir-
færslurnar til þess að halda úppi
ákveðnu gengi og reglurnar nm
innlausn seðla voru ekki liafðar
til hliðsjoínar við þá tilraun, sem
gerð var rae® gengisjöfnunar-
sjóðnum danska til þess að hafa
gengið í valdi sínu.
pessi sjóður var stofnaður til
tryggingar yfirfærslunum á þeirn
grimdvelli, að það skyldi hindrað
að gengið fjelli og möguleíkar
skyldu skapaðir fyrir því að það
gæti hœkkað.
En í stað þess að taka regluna
n in inúieysanlegu’ seðlan til fyrir-
myndar, þegar lágmarkstrygging
þéirra er notuð til þess að leysa
þá inn eða yfirfæra upphæðir
þeirra, var • niikið af seðlunum
óðar lánað út aftur jafnóðum og
upphæðir þeirra voru yfirfærðar
og • gengisjöfnunarsjóðurinn gekk
meiT og me’r tiT þurðar.
í hlutafalli við seðlafiílguna,
seiu var í umferð, var tryggingin
fyrir j'firfærslunum, sem Danir
stofnuðu til með géngisjöfnunar-
sjóðnum, minni en lægsta trygg-
ing, sem heimtuð er fyrir inn-
lausn pjóðbankaseðlanna dönsku.
Ef samahburðinmn er haldið
áfram, mætti líkja notkuninni á
gc ngisj öfnimars jóðnum við það,
að í stað lagaboðsins um að hafa
jaínan ekki minni málmforða fyr-
irliggjandi til trvggingar fyrir
innlausn seðlanua en 30% af allri
seðlafúlgunni í umferð, þá hefði
bankastjórhinni verið leyft að
gera tilraun með að láta seðla-
fjöldann í umferð vaxa málmforð-
anum svo yfir höfuð að hann
hefði ekki éinu sinni náð því að
vera 15% af seðlafúlgunni í um-
ferð. En þaunig mun hafa. verið
ástatt um hlutfallið milli þess
þriðjungs af gengisjöfnunarsjóðn-
um sem eftir var, þegar bogmn
brast, og verðgildis seðlafúlgunn-
ar reiknað með genginu 24,45 fyí-
ir steiTingspundið.
Að það var þannig mislánaðri
„bankateknik" að kenna, að svo
fór sem fór um þessa tilraun til
þess að halda uppi ákveðnu gengi,
t‘i því í mínuni augum jafn aug-
ljóst og eðlilegt, eins og það er
víst, að tillögur mínar í gengis-
málinu eru einhlítar til þess að
lialda uppi ákveðnu geugi á óinn-
leysánlegum seðlum á móts við
gnll.
En sönnunin fýrir því ,að jeg
hefi rjett fyrir mjer í þessúm
atriðuni er í fám orðuin í því
fólgin, að þegar um það er að
ræða, að lialda uppi ákveðnu seðla-
verði á móts við gull, þá er það
nokkuð sem liggur í lilutarins eðli,
a5 aðferðirnar við það hljóta að
falla saman hvaða verð svó sem
lagt- er til grundvallar á séðil-
krómmni og hvort heldur verð
gildi seðlanna er svárað út með
ávísunum niiðuðum við gullverð,
sem greiðast erleudis, eða beint
í gulli.
Lausn mín á gengismálinu í
sambandi við óinnleysanlegu seðl-
ana er því jafn einföld og anð-
sbilin eins og hún er óyggjandi,
meðan heimurinn umhverfist ekki
s\o, að ekki sje unt að halda uppi
ákveðnu seðlaverði á móts við
gull með innleysanlegum seðlum
eins og gert var fyrir stríðið.
Eggert Briem frá Við-ey.
Alþingi.
Samvinnufjelög.
20. mars var í Nd. 1. umr.um brtt.
P, Ott. á samvinnulögunum, sem
fyr er frá sagt. P. 0- mælti með
u’álinu og væri það fram komið
fyrir tilmæli Kaupfjelags Borg-
firðiuga. Sagði P. 0. að í Irv.
þessu væri- farið fram á þá einu
breytingu á samviimulögunum, að
þau fjelög sem skiftust í deildir
og hafa sameiginlega ábyrgð inn-
an hverrar deildar fyrir s:g, njóti
scimu fjárhagsaðstöðu hvað snertir
ívilnun á skatti, sem fjelög með
sameiginlegri ábyrgð og fram-
leiðslufjelög með takmarkaðri á-
byrgð njóta. Kaupfjel. Borgfirð-
inga hefði farið fram á þetta af
því að það hefði reynt hvoru-
tveggja fyrirkomulagið, að hafa
sameiginlega ábyrgð innan fje-
lagsins og innan hverrar. deildar
fyrir sig og telji síðara skipu-
laig heppilegra og vilji ekkihvika
frá þvi, enda reynsla fyrir því,
að tryggast sje að byggja verslun
sína á þeini samvinnugrundvelli.
Og viðurkenning þessa hefði líka
fengist með því að fjelagið nj-ti
fnlls lántrausts út á við.
Ingólfur í Fjósatungu mælti á
móti i’rv. og sömuleiðis Tr. pórh.
og Bernh. Stef. og Jak. Möller.
Sögðu að núverandi skipulag, er
samvinnulögin gerðu ráð fj'rir
x æri bygt á óskum samvinnufje-
laganna sjálfra, sem við þetta
ættu að búa, og því ekki rjett að
breyta nema eftir almennri ósk
þeirra aftur. (B. St.). Samvinnu-
fjei. og samábyrgð þeirra væri
r.ú reist á mjög traustum demo-
kratiskum grundvelli og hefði ver-
ið mikill bjargvættur landsins á
ei’fiðum tímum, og því óhafandl
að fleyga nú þessari breytingu
imi í lögin til spillis. (T. p.).
petta mál væri líka einungis af
því sprottið, og snerist um það,
liyprt viðkomandi kaupfjelag ætti
að borga ákveðin opinber gjöld
í sveit sinni. Én það væri sjálf-
sagt, að öll kaupfjelög ættu að
greiða. gjöld á borð við önnur
vershmarfyrirtæki og því væri
rjett að vera á móti þessari breyt-
ingu eins og á móti þessu atriði
sjálfra samy.laganna.(Jak. M). Bj.
Líndal sagði að samábyrgðarskipu-
lag sambandsins hefði reynst illa,
fjöldi bænda hefði flækst inu í
umfangsmiklar ábyrgðir, sém
efnum þeirra væri um megu og
kaupfjelagsskapurinn með þessu á
síðustu tímum komið út fyrir þau
heilbrigðu starfssvið, sem iittnum
hefðu upphaflega verið ætTuð
Sum fjelögin hefðu líka lagt út
í vafasamar spekúlationir og tap-
að á. Væru nú ýmsir famir að
reyna að kaupa sig út úr þessum