Lögrétta - 25.03.1924, Blaðsíða 2

LötJRJETTA
2
ábyrgðum og hefðu þeirra vegna
fengið ímugust á hreifingunni.
Eftir nokkrar umr. var frv'.
felt með jöfnurn atkv. (12:12).
íslensk skjöl.
í Nd. flytja þeir Tr. pórh. og
Ben. Sveinsson svo hljóðandi till.:
„Nd. Alþingis ályktar að skora
á ríkisstjórnina að gera ráðstaf-
anir til þcss, að skilað verði land-
inu aftur öllum þeim skjölum og
handritum, sem fyrrum hafa verið
ljeð Árna Magnússyni, eða af qðr-
um svipuðum ástæðum hafa lent
á söfnum í K.höfn, en eru úr
skjalasöfnum biskupa, kirkna,
kiaustra og annara embætta eða
stofnana hjer á landi, en hefir
ekki verið skilað til þessa.“
Landsbankinn.
Eins og fyr er frá sagt, boðaði
fjármálaráðherra Kl. J., að hann
nuxndi leggja eða fá lagt fvrir
þóigið nýtt frv. um Landsbanka
Islands, sem bankastjórnin hefði
samið að undirlagi sínu. Frv.
þetta er nú fram komið frá fjár-
hagsnefnd Ed. og var 1. umr.
um það 21. mars. Ráðherra iagði
frv. fram, og gerði grein fyrir
efni þess og afstöðu við núver-
andi skipulag og nýmælum þeim,
sem í því feldust. Frv. er í 8 köfl-
um, 42 gr. 1) um stofnfje bank-
ans, 2) um seðlaútgáfurjett bank-
ans, 3) um starfsemi bankans, 4)
stjórn bankans, 5) um reiknings-
skil og arð, 6) ýms ákvæði, 7)
bráðabirgðarákvæði, 8) niðurlags-
ákvæði.
í greinargerð frv. segir m. a.:
Með lögum nr. 6, 31. maí 1921,
var ákveðið, að tímabilinu frá 31.
okt. 1922 til enda leyfitímans (31.
das. 1933) skuli íslandsbanki
draga inn seðla sína alla með 1
miljón króna árlega, þar til eftir
eru 2y2 miljón króna, en þaðan
af svo, að sem næst jafhhá upp-
hæð sje tekin úr viðskiftaveltu
árlega til loka leyfistímans. Seðla-
útgáfa sú, sem á þennan hátt losn
ar, hverfur á tímabilinu til ríkis-
sjóðs, og átti fyrir 1. júní 1922
að ákveða með lögum, hversu
seðlaútgáfunni skyldi komið fyr-
ir framvegis. Þingin 1922 og 1923
hafa framlengt frestinn og á nú
að vera lögskipað í þessu efni fyr-
ir 1. júní þ. á.
Inndráttur Islandsbánka á seðl-
uuum er nú kominn svo langt, að
eigi veröur hjá því komist að á-
kveða með lögirm framtíðarfyrir-
kopiulag seðlaútgáfunnar. Frum-
varp þetta byggist á því, aðLands
bankinn fari framvegis með seðla-
útgáfuna, og er frumvarpið því
jafnframt um skipulag bankans.
Um stofnfje bankans er þetta
sagt:
Stofnf je Landsbanka íslands er
1. miljón króna, er skiftist í 100
hluti, hvern að upphæð 10000 krón-
ur. Stofnfje þetta er innskotsfje
það, er rókissjóður hefir greitt
bankanum samkvæmt lögum nr.
50, 10. nóyember 1913, og er eign
ríkisins. Fyrir stofnfjenu skal
gefa út hlutabrjef. Inpskotsfje
það, er ríkissjóSur hjer eftir greið
ir bankanum samkvæmt áður-
nefndum lögum nr. 50, 10. nóv-
ember 1913, legst við stofnfje
bankans, og skal, jafnóðum og
þaö er greitt, gefa út hlutabrjef
fyrir því.
Fulltrúaráð bankans getur, með
samþykki ráðherra þess, er fer
mep bankamál, ákveðið að hluta-
f,’e bankans sje aukið um alt að
2 miljónir króna. Skal afia þess
hlutafjárauka með ídmennu út-
boði, og ákveður fulttrúaráð bank
ans, hvernig titboðinu skuli hag-
að. Sje útboðsgengi þessara hluta
hærra en nafnverð þeirra, rennur
fjárhæð sú, sem umfram er nafn-
verðið, í varasjóð bankans.
í frv. er gert ráð fyrir því að
bnnkinn hafi með höndum seðla-
útgáfu, og segir svo um það í irv.
Landsbanki íslands hefir einka-
rjett til að gefa út bankaseðla
eða annan gjaldmiðil, sem komið
getur í stað mótaðra peninga.
Bankanum er skylt, ef þess er
krafist, aö greiða seöla þó, er
hann liefir gefið út, handhafa
þeirra með ákvæðisverði í lög-
legri gjaldgengri gullmynt. Sje
komið með til innlausnar seðla-
upphæð, er eigi verður öll greidd
í heilum gullmyntum, er bankan-
mn heimilt að greiða það, sem
umfram er, í gjaldgengri silfur-
mynt eða skiftimynt.
Landsbanka Islands skal heim-
ilt aö gefa út seöla, eftir því sem
viðskiftaþörfin krefur, gegn því
að bankinn 1) eigi gullforða, er
nemi % af seðlamagni því, sem
úti er í hvért skifti, 2) hafi vissa
og auðselda eign til tryggingar
þeim hluta seðlamagnsins, sem
ekki er trygður með gullforðan-
um. En til gullforðans telst: a)
lögleg gjaldgeng mynt, b) ómynt-
að gull og erlend gullmjmt sem,
r.emi 2480 kr. fyrír livert kíló-
gram af skíru gulli.
Af gullforða bankans skal ávalt
vera fyrir hendi í bankanum og
útibúum hans svo mikið, að þaö
svari aö minsta kosti 3|10 hlutum
seðlamagns þess, sem úti er í hvert
skifti, og sje það gjaldgeng mynt.
pó má til þessa hluta gullforðans
telja gull það, sem sannað er um,
að sje á leið hingað frá útlondum,
en þó eigi raeira en 300000 kr. í
einu.
Af seðlamagni því sem í umferð
ei”, umfram það sem að ofan get-
ur, gerir frv. ráð fyrir að bar.k-
inn greiði ríkissjóði gjald, er sje
i/2 % undir forvöxtum bankans.
í kaflanum um stjórn bankans
er það nýmæli, að gert er ráð fyr-
ir 5 manna íulltrúaráði, auk
bankastjóranna þriggja. Kjósi
Samein. þing 2 fulltrúa til 6 ára;
en ráðherra sá, er með bankamál
fer, skipi 3 fulltrria til sama tíma.
Ilver fulltrúi á að fá 1500 kr. á
ári í laun. Fulltrúaráð þetta á að
halda fundi að minsta kosti mán-
aðarlega, en arniars eins og þörf
ki efur. Framkvæmdast jórnin á
rjett á að sitja á fundum fulltrúa
ráðsins, nema rædd sjeu mál, er
taka til bankastjóranna sjálfra.
petta fulltrúaráð á að semja reglu
gjörð um stjórn bankans, skipa
aðalbókara og aðalfjehirði, út-
bósstjóra, bókara og fjehirða við
útbúin (bankastjórana sjálfa skip-
ar ríkisstjórnin), ákveða iaun
starfsmanna bankans o. s. frv.
Fulltrúaráðið getur líka hvenær
sem er rannsakað gerðir framkv.-
stjórnarinnar og framkvæmt end-
urskoðun í bankanum. Bankastjór-
ar mega ekki gegna öðrum störf-
um eða reka- sjálfir atvinnu eða
vera í stjóm atvinnufyrirt.ækja.
þeim eru ætluð.15 þús. kr. árs-
laun og dýrtíðaruppbót, þó aldrei
hærra en 24 þús. kr. alls. Um
fulltrúaráðið og starf þess segir
svo m. a. í greinargerð:
Ætlast er til, að æðsta stjórn
I •
bankans sje í höndum fimm ma.nna
fulltrúaráðs. Tveir af þeim sjeu
kosnir af sameinuðu Alþingi og
}>rír skipaðir af ráðherra þeim, er
með bankamál fer, með sjerstöku
tilliti til þess, að það sjeu fulltrú-
ar fyrir þrjá helstu atvinnuvegina
í landinu. Fulltrilaráð við seðla-
banka eríendis taka ávalt mikinn
þátt í stjórn bankans; að svo gæti
orðið hjer, er mikið komið undir
fordæmi því, er fulltrúaráðið gef-
ur í byrjun, og þeim venjum, er
því tekst að skapa. Fyrir fram-
lcvæmdarstjórn bankans er það 6-
metanlegur styrkur, að geta borið
undir fulltrúaráðið allar mikilvag-
ar ráðstafanir. Aðalatriðið er þó,
aö yfirstjórn bankans verður í sí-
feldri samvinnu við framkvæmd-
arstjórnina og fylgist meö í rekstri
bankans. Enginn getur búist við,
að núverandi yfirstjórn bankans,
ráðuneytið, liafi sífcld afskifti af
honum og fylgist með í því, hvem-
ig stjórn hans er framkvæmd. Og
þar sem hjer er um seðlabanka að
ræða, er því óhjákvæmilegt, að
breytt sje til í þessu efni.
Einnig er í frv. fyrirmæli um
stofnun eftirlauna- og styrktar-
sjóðs handa starfsmönnum bank-
ans og bankanum ætlað að leggja
ti'. hans 25 þús. kr. e'nn sinni
f>rir alt.
Um ráðstöfun á tekjuafgangi
eru þessi ákvæði miðuð við það/
sem eftir er, þegar greiddur hef-
ir verið reksturskostnaður, töp og
frádráttur, ef þörf er, fyrir vænt-
anlegum töpum:
1) 6% af hlutafjenu til lilut-
hafa; 2) því næst skal leggja 10%
af því, sem þá er eftir, í varasjóð;
3) af því, sem þá er eftir, greiðast
4% af hlutafjenu til hluthafa; 4)
af afganginum renna 20% í jöfn-
unarsjóð, þar til sá sjóður nemur
% af stofnfjenu; 5) það, sem þá
er eftir, skiftist þannig, að B/io
renna tii ríkisins og V10 til annara
hluthafa. Meðan ríkiö er eitt hlut-
liafi, rennur öll þessi'upphæð í rík-
issjóö. Fulltrúaráðið getur ákveð-
ið að greiða fje úr jöfnunapsjóöi
til hæfilegrar aukningar á arði af
lilutafjenu; þó má arðurinn við
slíka aukningu eigi fara fram úr
10%.
f 31. gr. frv. er ákveðið, að
allar opinberar stofiaanir og opin-
berir sjóðir, er hafa, handbært fje
á sjóövöxtum, skuli geyma þaö í
Landsbankanum eða útibúum lxans,
nema sjerstakar ástæður banni, svo
sem staðhættir. Sama er um ríkis-
fje og embættisfje, -er opinberir
starfsmenn hafa undir höndum. —
Ákvæði þessarar greinar taka ekki
til Söfnunarsjóðs íslands, nema aö
því leyti, sem liann hefir hand-
bært fje á sjóðvöxtum. Sparisjóðir
skulu halda rjettindum þeim, er
þeir hafa samlcvæmt lögum nr. 44,
3. nóv. 1915, um sparisjóði.
í 38. gr. er ákveðið að bank-
ir.d sje undanþeginn öllum opin-
berum gjöldum og sköttum, s. s.
til ríkissjóðs og sveitarsjóðs.
í bráðabirgðaákvæðunum er
a. lcveðið svo að orði: Landsbank-
inn kaupir gullforða íslandsbahká,
er nemur 2250000 lcr. íslandsbanki
fær rjett til reikningsláns og end-
ursölu á víxlum í Landsbankanum,
er samtals nemi þeirri úpphæö, er
í umferð er af seðlum Islahds-
banka þegar lög þessi koma í fram-.
kvæmd, að frádregnu andvirði gull
forðans. Helmingur upphæðarinn-
ar sje reikningslán, er greiðist af
vextir, sem nemi % .af forvöxtum
Landsbankans, en viðskiftagjald
greiðist eigi. Við endursölu víxla
greiðist einnig Va af forvöxtum
Landsbankans. Lánsupphæð þessi
lækki um Vo lúuta af upprunalegu
upphæðinni.
Máli þessu var vísað til fjár-
hagsnefndar til frekari athugun-
ar og er þar einnig, eins og áður
er sagt frá, skylt frv. frá B. Krist-
jánssyni og í fjárhagsnefnd Nd.
annað, um seðlaútgáfuna, frá ut-
anþingsmanni E. Briem frá Viðey,
og hefir verið sagt frá þeim mál-
um öllum hjer í blaðinu áður.
Eldhúsdagur.
I nd. átti eða mátti samkv. gam-
alli þingvenju vera svonefudur eld
húsdagur, eða allslierjar skamma-
dagur um stjórnina, viö frh. 1.
umr. fjárlaganna, 21. marts. En úr
þessu varð alls ekki neitt og þær
athugasemdir, sem mönnum lágu
á lijarta, kváðust þeir mundu
geyma þangað til seinna.
Stjóraarskiftin.
Stjórnarskifti fóru fram form-
lega í þinginu 22. mars. Tilkynti
liinn nýi forsætisráðherra, Jón
Magnússon, þetta í báðum deiid-
um, og flutti þá í Nd. ræðu þá,
sem birtist hjer í blaðinu.Tóku hin-
ir nýju ráðherrar, þeir Jón Magn-
ú.sson, Jón porláksson fjármála-
ráðherra og Magnús Guðmunds-
son atvinnumálaráðherra, sæti í
ráðherrasessi, en þeir fyrv. ráðh.
Sig. Eggerz og Kl. Jónsson tóku
sæti á þingmannahekkjum, S. E.
þar sem J. M. sat áður í Ed., en
Kl. J. þar sem J. p. sat áður í Nd.
— í þinginu var óvenjumurgt
ákeyrenda.
Vegalög.
í Ed. var 22. mars rætt ail-
lengi um vegalagfrv. stjórnarinn-
ar. Flutti Jóh. p. Jósefsson itar-
lega framsöguræðu, rakti sögu
málsins frá því vegalagningar hóf-
ust hjer fyrir alvöru, og afskifti
rikis og einstakra sveita og hrepps-
fielaga af þeim málum og skoðan-
ir manha á því, ihvernig kóma ætti
málum þessum fyrir. Sagði að til
vega og brúargerða á þessu tíma-
bili hefði alls Verið1 varið tæpum
8 milj. kr. Síðan raki liann aðal-
efni frv. sem nú lægi fyrir og
þær breytingar, sem þar væri gert
ráð fyrir frá núverandi skipulagi,
s. s- það, að viðhaldi flutninga-
trautanna í þjóðvegatölu, væri
ljett af sveitafjelögunum.
Talsverðar umr. urðu um mál-
íð og töluðu þeir auk framsögnm.
Einar á Eyrarlandi, sjera Eggert
á Breiðabólsstað, Björn Kristjáns-
scn og Guðmundur í Asi.
Ví'galög þessi eru mikill bálkur
og verður nánar sagt frá honrnn
seinna og einstökum atriðum hans, 1
sem ætla má að allur almenmng-
ur, einkum úti um sveitir hafi
Hug á að vita. En þes.si bálkur er
aðallega sprottinn af óánægju
þeirri, sem allm:kið hefir orðið
vart um vegalögin frá 1907.
Pingtíðindin.
Frv. um afnám á prentun um-
ræðuparts þingtíðindanna var felt 1
umræðnlaust í Nd. 22. mars með
5 atkv. mun. Bamt urðu nokkrar
skærur um málið eftir á, í umr.
urn næsta mál. -— pótti sum-
uE. svo sem ' f orseti höf ði
misbeitt valdi sínu í meðferð
mjálsijis, flutt það t:(l á dag-
skránni og látið bera það fyrir-