Lögrétta - 15.04.1924, Blaðsíða 1

Innheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslasou
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 15. apríl 1924.
I
29. tbl.
Þessar myndir eru af líkneski Ingólfs landnámsmanns Arnarsonar, sem Iðnaðarmannafje-
lagið hefir gefið landinu. Það stendur efst á Arnarhóli í Reykjavík, fyrir neðan Landsbóka-
safnið á Hverfisgötu — og horfir I. A. yfir bæinn og á haf út. Líkneskið er eins og Einar
Jónsson gekk fyrst frá því, nema höfuðið er annað.
Löérjetta.
Með útkomu þessa blaðs er fyrst
að fullu slitið sambandi Lögrjettu
við Morgunblaðið.Jafnframt breyt-
ir hún sniði og færist í þá stærð,
sem hún lengstum var í áður en
hún gekk í fjelagsskap við Mrg.bl.
Hún er nú prentuð í prentsmiðj-
unni „Acta“.
Lögr. mun, eins og jafnan áður,
gera sjer far um að vera sem
áreiðanlegast frjettablað. Hún
mun sinna mentamálum og bók-
yísi meira en áður, einnig atvinnu-
málum og þjóðskipulagsmálum, en
flokkaþrefinu minna, enda er hún
öllum stjórnmálaflokkum óháð.
Sýnist henni svo, sem eitt blað
ætti að geta þrifist í landinu, sem
líti hlutdrægnislaust á flokkadeil-
urnar og gæfi hverjum sitt.
Hjer í bænum og umhverfi hans
hafði Lögrjetta áður marga lesend-
ur, sem að sjálfsögðu hættu kaup-
um á henni, er efni hennar var alt
áð fá í Mrg.blaðinu. Nú býst hún
við, að sem flestir þessara manna
taki að nýju upp viðskifti við hana.
---o——
Lögrjetta
O g
Morgunblaðið.
Frá 1. apríl þ. á. var slitið fje-
lagsskap þeim, sem verið hafði
rúm tvö ár milli Morgunblaðsins
og Lögrjettu.
Ritstjórn Mrg.bl. hafði jeg þá
haft á hendi að öllu leyti frá 1. jan.
1922, en frá 1. júní 1921 til loka
þess árs var jeg við hana ásamt
stoínanda blaðsins, Vilhj. Finsen.
Haustið 1921 bjó jeg til útgáfu-
áætlun fyrir blöðin, sem þáverandi
stjórn útgáfufjelags Mrg.bl. fjelst
á, og var útgáfunni hagað eftir
henni frá ársbyrjun 1922. Fjárhag-
ur Mrg.bl. var þá ærið örðugur. En
síðan hefir nokkuð skift um, svo
■að reikningar blaðsins munu sýna
um 5000 kr. tekjuafgang af
rekstri blaðsins árið 1922, og yfir
11 þús. kr. tekjuafgang árið 1923.
Auglýsingar blaðsins hafa mikið
vaxið eftir að það, haustið 1922,
fjekk sjerstakan auglýsingastjóra,
ötulan mann, Engilbért Hafberg.
Xaupendatalan mun vera nálægt
600 hærri innan bæjar en hún var
þegar jeg kom að blaðinu.
þann tíma, sem útgáfufjelags-
skapur hefir staðið milli Mrg.bl.
og Lögr., hafa greinar þær, sem
birtst hafa í báðum blöðunum,
fengið miklu meiri útbreiðshy en
áður er þekt hjá nokkru blaði ^ijer
á landi. því er líka svo varið, að sá
flokkurinn, sem þau hafa fylgt,
hefir borið hærri hlut í öllum kosn-
ingum. Við landskosningarnar
1922 fjekk listi sá, sem þau studdu,
hæsta atkvæðatölu, og við al-
mennu kosningarnar 1923 sigraði
flokkur sá, sem þau studdu. Tvenn
ar kosningar hafa farið fram til
bæjarstjórnar hjer í Reykjavík á
þessum árum, 1922 og 1924, og er
sama um þær að segja. Mun því
vart verða með sanngirni neitað,
að þessi blöð hljóti að eiga nokk-
urn þátt í þeim úrslitum.
því er ekki að leyna, að ósam-
komulag milli mín og núverandi
stjómar útgáfufjelags Mrg.bl.
veldur því, að jeg hefi nú látið af
ritstjórn þess og fjelagsskapnum
er slitið milli þess og Lögr. Ekkert
skal hjer um það dæmt, hver sök-
ina eigi. En þetta ósamkomulag er
ekki nýtt, heldur hefir það átt sjer
stað alla tíð eftir að stjórnarskifti
urðu í útgáfufjelagi Morgunbl., á
fyrri hluta ársins 1922. Jeg hafði
frá fyrv. útgáfufjelagsstjórn, sem
í voru M. Einarson dýralæknir,
Arent Claessen stórkaupm. og Ge-
org Ólafsson bankastjóri, éamn-
ing, sem trygði mjer nær ótak-
mörkuð ráð yfir ritstjórn og
rekstri blaðsins. En yfir þessu var
hin nýja fjelagsstjórn, stórkaup-
mennirnir J. Fenger, C. Proppé og
Garðar Gíslason, frá upphafi mjög
óánægð, þótt uppsögn samningsins
færist fyrir þar,til í síðastl. nóv.
Geta þeir nú komið í framkvæmd
öllum þeim umbótum, sem fyrir
þeim vaka, og tel jeg víst, að hjeð-
an af standist ekkert fyrir þeim,
sem ekki nýtur fullrar náðar fyrir
þeirra augum, og að þeir ráði upp
frá þessu yfir landsstjórn, þingi
og þjóð. Ætla má, að æfistundir
Tímans sjeu nú brátt taldar, og
sömuleiðis Alþýðublaðsins, eða að
heppilegast sje fyrir þau blöð að
hafa sem hægast um sig, eftir að
þeir hafa nú, að því er ætla má,
fengið full umráð yfir blaði sínu.
p. G.
-----o----
Dr. Helgi Pjeturss.
Gáfaður og mentaður Islending-
ur í Ameríku skrifar manni hjer,
sem sendi honum Nýal dr. H. P.:
„Nýall er fenginn og lesinn. Jeg
þakka þjer ósköp vel fyrir hann.
Jeg hafði ekki sjeð nema smágrein-
ar og greinarstúfa eftir Dr. H. P.
og var grunlaus um hvað hann fór.
Nú sje jeg hann í heilu líki. Hann
er heimspekingur á borð við Berg-
son, Schopenhauer og Nietzche, eða
hina stærri postula þessarar grein-
ar. Epagogikin hans er eins góð og
skapandi vilji Bergsons eða lausn-
arvilji Schopenhauers, og ber stór-
um af meir-en-manni Nietzches.
það er aðgengilegri hugsjón að
mannkynið sæki fram til samstiltr-
ar eindar allra sinna einingja til
æðstu fullkomnunar (hyperzoon)
en að það spreyti sig á að fram-
leiða meir-en-mann (hyper-mann).
Hann er hinn mesti ritsnillingur á
íslenska tungu og líkl. manna fróð-
astur allra íslendinga um náttúru-
fræði og eðlisfræði, og mundi ekki
standa á því fyrir honum, að þræða
vísindin upp á sína epagogik í
skemtilega fræðandi bókum, svo að
yfir skygði heimspekiskerfin nú-
tískunnar. En til þessa þarf hann
fjárstyrk. Hann þyrfti að fá efni
á að ferðast um Evrópu og halda
fyrirlestra um heimspeki sína og
ísl. jarðfræði. Maklegur er hann
þess, að íslendingar tækju vel í
kenningu hans og liðsintu honum“.
---o--
Leikhúsið.
Gustav af Gejerstam:
Tengdapabbi.
Leikfjelagið snýr sjer nú ekki
hvað síst að gamanleikjum — ljett-
um, smellnum leikjum, sem haldið
geta „fólkinu vakandi". það hefir
nú síðast tekið upp gamlan leik og
góðkunnan frá fornu fari hjer —
Tengdapabba Gustavs af Gejer-
stam. þegar hann var leikinn hjer
áður, varð hann mjög vinsæll, ekki
síst fyrir leik Jens Waage og And-
rjesar heitins Bjömssonar. Hann á
það líka vel skilið að vera vinsæll
einnig nú, hann er fjömgur og
vel skrifaður, og margar setningar
og atvik prýðileg og spriklandi af
fyndni, þó annars rjúki ekki af hon
um neinn reykelsisylmur bók-
mentalegrar visku, fyrir þá, sem
það vilja umfram alt. Annars var
höfundurinneinní heldri skálda röð
meðal Svía í aldarlokin síðustu og
hafði þá allmikil áhrif, einnig út í
frá, á uppgangsárum naturalism-
ans, ekki síst með sumum sögum
sínum, s. s. Erik Grane og Fattige
Folk. Hjer munu einnig ýmsir
kannast við einhverja fallegustu
sögu hans, Boken om Lillebror.
Sýning Leikf j elagsins á Tengda-
pabba tókst nú einnig vel yfirleitt.
Friðfinnur Guðjónssón ljek Tengda
pabba, þennan blessaðan „manninn
konunnar sinnar“, sem er að streit-
astviðaðvera húsbóndi á sínu heim
ili, fari það í helvíti, eins og þar
stendur, og losna við „hundleiðin-
legan lautinant“, sem trúlofunar-
sýki konunnar hans hefir ákveðið
sem mannsefni dóttur þeirra. Yfir-
leitt er með hlutverkið farið af góð
um skilningi og miklu fjöri, og þó
nokkuð misjafnt, en sumstaðar
líka afbragðsvel, svo að þetta má
sjálfsagt að ýmsu leyti telja með
bestu hlutverkum F. G. Konu hans
leikur frú Marta Kalman, prýði-
lega víðast hvar að öllu látbragði
og tilburðum, en víða spillir það
áhrifum, að niður dregur í rödd-
inni, svo að bæði heyrist illa og
kemur fram ósamræmi milli
óstyrksins í röddinni og styrksins
í fasi og framkomu. Dóttur þeirra
leikur frk. Arndís Björnsdóttir,
vel, en lautinantinn, tengdasonur
þeirra, er síst leikinn af öllum
hlutverkunum og að vísu mjög
óhönduglega og ankanalega víðast,
svo að til spillis er, enda leikand-
inn nýgræðingur. Aftur á móti er
hinn tilkomandi tengdasonurinn,
málari nýkominn frá París, vel
leikinn hjá Óskari Borg. þessar
svonefndu „ástarsenur“, sem fólk-
ið kallar, eru einna veikastar, en
ýms atriðin voru tekin vel föstum
tökum, svo sem í 1. og 3. þætti.Enn
er svo ótalin ein skemtilegasta
persóna leiksins, Pumpendal yfir-
dómari, sjervitur og hjartveikur
piparhlunkur, en sómakarl, og er
skemtilega leikin af Reinh. Richt-
er. — Hin hlutverkin öll eru
smærri, en liðlega leikin.
það er sagt að fjelagið ætli enn
að sýna einn nýjan leik í vor, og er
það vel, því þessar leiksýningar
eiga að vera menningarmestu
skemtanir bæjarins. En þær eiga
líka að vera styrkur íslenskum bók-
mentum — þær eiga að geta orð-
ið til þess að hlú að því, sem best
kemur fram í innlendri leikrita-
gerð. Fjelagið ætti að reyna eftir
föngum að taka á arma sína, það
sem leikhæft berst að af ritum ísl.
höf. þess er ekki að vænta, að hjer
geti blómgast leikritagerð, ef ekki
er aiíðið að fá ritin sýnd.
þar með er ekki verið að amast
við öðrum leikjum, góðum og gam-
ansömum eins og þessum. Fólk
hefir gott af því að hlæja líka — á
„þessum alvarlegu tímum“.
Stækkun Austurvallar.
í fyrra ritaði Kjarval málari
nokkrar greinar í Mrg.bl. um skip-
un Rvíkurbæjar. þessar greinar
vöktu marga til umhugsunar, og
þótt ýmsir gætu í fyrstu ekki felt
-sig við allar uppástungur hans,
munu flestir að lokum hafa fallist
á, að meginþættirnir í tillögum
hans færu í rjetta átt og ættu að
takast til yfirvegunar af þeim, sem
ráðin hafa á því sviði, sem hjer er
um að ræða. þetta blað er þeirrar
skoðunar, að bærinn ætti að fá
Kjarval málara fyrir ráðunaut
handa nefnd þeirri, sem ráðstafar
nýbyggingum og götulagningum
og þá að sjálfsögðu að launa hon-
um starfið.
Hjer skal aðeins minst á eina af
uppástungum hans, þá, að ryðja til
framundan Landsbankahúsinu
nýja og lengja Austurvöll út að
Austurstræti. það er uppástunga,
sem ekki má láta kafna í þögn.
Breytingin hefur nokkurn kostnað
í för með sjer. En þetta blað hefur
fengið vitneskju um, að Lands-
þankinn muni vilja töluverðu til
þess kosta, að breytingunni fengist
framgengt. Annar kostnaður yrði'
að koma frá bænum. En ef bærinn
gæti fengið skifti á lóðum þeim og
húsum, sem eru milli Austurvall-
ar og Austurstrætis, og lóðum eða
landeignum annarstaðar, þá væri
þetta útgjaldalaust fyrir hann. Og
öll líkindi virðast vera til þess, að
þetta mætti takast. En engum get-
ur dulist það, að útlit miðbæjarins
batnaði mikið við breytinguna.
þetta er skrifað til þess að koma
aftur hreyfingu á þetta mál, og
væri æskilegt, að önnur blöð ljetu
einnig uppi álit sitt á því.
----o-----
Kéttollurinn kvað hafa verið til
umræðu á lokuðum fundum í þing-
inu undanfarið. Sagt er að Norð-
menn fari nú fram á frest í málinu.
i Sveinn Björnsson sendiherra, Pjet-
| ur Ólafsson og Jón Árnason fram-
! kvæmdastj. kváðu vera í Krist-
l janíu við samninga um þetta. — Á
einum lokaða fundinum hafði sleg-
ið í harðar deilur milli J. J. og
Björns Líndal.