Lögrétta - 15.04.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Kirkjumál.
„Frjálslyndi
þjóðkirkjunnar“.
Eins og áður hefur verið sagt frá
hjer í blaðinu, skrifaði Einar H.
Kvaran nýlega grein í danska
blaðið Politiken um íslensku kirkj-
una. Kallar hann greinina „En
liberal Folkekirke“. þar sem gera
má ráð fyrir því að ýmsir, einnig
hjer heima, hafi forvitni á að
kynnast þessari grein, verður sagt
hjer örlítið frá henni, þó skoðanir
E. H. K. á þessum málum sjeu
annars fullkunnugar hjer.
Höf. byrjar á því, að hann skrifi
grein þessa vegna þess, að sjer
virðist kenna nokkurs misskilnings
á íslensku kirkjulífi í ýmsum um-
mælum Dana um þau mál, og muni
það sprottið af ónógri þekkingu.
En þar sem óskirnar um vinsam-
lega samvixmu þjóðanna láti nú æ
meira og meira til sín taka, sje
einnig gott að gera sjer sem besta
grein þess, sem líkt sje og ólíkt í
fari þjóðanna.
Höf. segir, að það muni mega
sanna, að íslenska þjóðin hafi haft
nokkra sjerstöðu í kirkjumálunum
allar götur frá því er kristindóm-
ur hófst fyrst í landinu. Bendir
hann þar á his alkunnu ummæli
Jóns Loftssonar úr staðadeilun-
um.
þetta telur höf. vott þess, ásamt
öðru, að íslendingar hafi ekki
verið beygðir eins undir valdboð
kirkjunnar og annarsstaðar hafi
átt sjer stað víðast hvar. Og hins-
vegar hafi íslenska kirkjan ávalt
verið óvenjulega frjálslynd og
merkilega lítið játningaföst (ódog-
matisk).
það er þó einkum á síðustu ár-
um, að íslenska kirkjan hefur, und-
ir stjórn helstu manna sinna,
stefnt ákveðið í þessa átt. Leiðtog-
ar þjóðarinnar í andlegum efnum
hafa veitt henni það uppeldi, sem
virðist hafa mikil og djúp áhrif á
þjóðareðlið. Almenningur hefur m.
a. fengið nánar og samvitskusam-
legar upplýsingar um niðurstöður
vísindalegra biblíurannsókna frá
lærðustu guðfræðingum sínum og
ýmsar fregnir um niðurstöður sál-
arrannsóknanna. Áhugi þjóðarinn-
ar á andlegum málum hefur vax-
ið mikið, en fer oftast aðrar leiðir
en venjulega troðninga trúarinnar.
Til dæmis um þetta segir höf.
frá tveimur atvikum úr lífi Matt-
híasar Jochumssonar. Hið fyrra
var biskupsáminning sú, er hann
fekk 1891 fyrir þau ummæli um út-
skúfunarkenninguna, að hún væri
dogma, sem fyrir löngu væri úr-
elt og væri kristindóminum til
skammar og skaða, enda ljótur lær-
dómur, sem á hræðilegan hátt neit-
aði vísdómi guðs, almætti og
gæsku. þessi ummæli M. J. voru
þá talin vítaverð, jafnvel af þeim,
sem taldir voru þá meðal frjáls-
lyndustu guðfræðinga landsins,
svo sem Hallgrímur Sveinsson og
þórhallur Bjamarson.
En 1920 heldur svo vígslubiskup
Hólastiftis, Geir Sæmundsson, lík-
ræðuna yfir M. J. og segir þar m.
a., að hann þakki sjera M. J. fyrir
hönd íslensku þjóðkirkjunnar fyrst
og fremst fyrir það, að hann varð
fyrstur íslenskra presta til að gera
sitt til þess að afmá einhvem
svartasta blettinn, sem settur hef-
ur verið á hina fögru guðshug-
mynd, sem Jesús frá Nazaret hef-
ur gefið okkur. — Ennfremur
bendir höf. á það,. að skömmu áður
en M. J. dó hafi guðfræðideild há-
skólans gert hann að heiðurs-
doktor, og það þó alkunnugt hafi
verið, að mestan hluta æfi sinnar
hafi hann hallast að únítariskum
kenningum, og hafi þessi ráðstöf-
un vakið ánægju um alt land.
Einnig getur höf. um það, að þeg-
ar danski presturinn Arboe-Ras-
mussen hafi á sínum tíma unnið
fyrir hæstarjetti málaferlin út af
trúardeilum sínum og nýguðfræði-
legum skoðunum, hafi íslenska
guðfræðideildin, með núverandi
biskup í broddi fylkingar, sent hon-
um samfagnaðarskeyti.
Síðan skýrir höf. frá starfsemi
dr. Jóns Helgasonar og baráttu
hans fyrir frjálslyndinu innan ís-
lensku þjóðkirkjunnar, kenninga-
frelsi presta o. s. frv., og segir, að
hann hafi síðan verið gerður að
biskupi þjóðkirkjunnar, án þess að
þurfa að taka aftur nokkuð af
fyrri ummælum sínum.
Næst bendir höf. á synodusræðu
sjera Kjartans Helgasonar, þar
sem hann hafi lagt áherslu á það,
að lærdómar kirkjunnar skygðu á
sjálfan Krist og jafnvel allar
kenslubækur í kristindómi, frá
kverinu upp í dogmatik prestaskól-
ans, hefðu haft sömu áhrif. Jeg
held, segir höf., að slík prjedikun,
við háopinbera athöfn, sje talsvert
sjerkennileg fyrir íslensku þjóð-
kirkjuna.
þá segir höf., að kennarastjett
landsins hafi haft mikil áhrif í átt-
ina til aukins frjálslyndis, enda
hafi margir kennaramir fengið
uppeldi sitt undir handarjaðri eins
hins frjálslyndasta manns þjóðar-
innar, sjera Magnúsar Helgasonar.
því næst segir höf. frá spíritism-
anum á íslandi. Hann sje borinn
þar fram af háskólalærðum mönn-
um fyrst og fremst, sem sjeu læri-
sveinar helstu vísindamanna á
sviði sálarrannsóknanna, s. s. Mey-
ers, Sir Oliver Lodge, Sir William
Crookes, A. Russel Wallace, Sir
William Barrett og prófessor Hy-
slop. Margar tilraunir hafi verið
gerðar á Islandi og hepnast vel,
enda sje þar margt fólk með góð-
um hæfileikum í þessum efnum.
En ekkert segir höf. þó, að sje
mönnum þessum fjær skapi en
það, að koma fram sem sjerstök
trúardeild, en kirkjan , sjálf geti
hinsvegar ekki komist hjá því að
færa sjer í nyt siðurstöður sálar-
rannsóknanna. Helsti maður þess-
arar hreyfingar, Haraldur prófes-
soi' Níelsson, segir höf. ennfrem-
ur, heíir ávalt lagt ríka áherslu á
þetta, og er jafnframt einhver vin-
sælasti kennimaður landsins, enda
hafi spiritistisku hreifingunni ver-
ið vel tekið af þjóðinni. Einn and-
stæðingur hennar hafi jafnvel sagt
á prenti, að hún væri sterkasta
andlega hreifingin í landinu.
I þessu sambandi bendir höf. á
ummæli biskupsins, dr. J. H. um
spiritismann í hirðisbrjefi sínu,
sem vott óvenjulegs frjálslyndis í
þessum efnum.
Loks minnist höf. á íhaldsstefn-
stefnuna innan ísl. þjóðkirkjunn-
ar, sem eigi aðalstoð sína í K. F.
U. M. En sá íjelagsskapur hafi
þroskast á Islandi eftir danskri
fyrirmynd, en ekki enskri eða
ameríkanskri. Áhrif hans sjeu líka
lítil, því meginið af hugsunum og
tilhneigingum fólksins beinist í
frjálslynda átt. Við höfum orðið
þess vör, segir höf. ennfremur, að
sumt danskt kirkjufólk er óánægt
með okkur í þessu efni og langar
til að „betra“ okkur. það er meira
að segja talað um, að nokkrir and-
legir leiðtogar þjóðarinnar reki
erindi djöfulsins. En í þessu sam-
bandi segist höf. vilja benda á það,
að einn helsti forvígismaður hinn-
ar gömlu stefnu, ágætur maður,
Sigurbj. Ástvaldur Gíslason, hafi
hvað eftir annað reynt að ná
prestskosningu, en aldrei tekist
það, einungis af því, að hann er
gamalguðfræðingur. þetta segir
höf. að sjer virðist benda í þá átt,
að það muni reynast fremur til-
gangslítið fyrir danskr. ófrjáls-
lyndis kirkjumenn, að ætla að
„betrá“ Islendinga í þessum efn-
um.
þetta eru þá meginatriðin úr
grein E. H. K. En hjer heima hafa
einnig komið fram nokkur and-
mæli gegn greininni, og verður
sagt nokkuð frá þeim í næsta
blaði.
----o---
Um víða veröld.
Ensku f járlögin.
í öndverðum martsmánuði lagði
fjármálaráðherra verkamanna-
stjórnarinnar ensku, Phihp Snow-
den, fram fyrsta fjárlagafrumvarp
sitt. Frumvarp þetta vakti mikla
athygli víða, þar sem það var á
ýmsan hátt öðru vísi úr garði gert,
en menn áttu áður að venjast. Eins
og að undaníörnu er í frv. að vísu
lögð mikil áhersla á sparnað á sem
ílestum sviðum, en þó eru þar
einnig liðir, sem talsverðar hækk-
anir eru á. Sparnaðurinn, sem far-
ið er fram á í frv., er 37.338.145
pund, miðað við síðustu fjárlög.
Allmikill hluti þessa sparnaðar
kemur reyndar fram nokkurn veg-
inn af sjálfu sér, um leið og lögð
er niður eða minkuð ýms starf-
semi ríkisins frá ófriðarárunum.
En í mörgum liðunum kemur hins-
vegar fram ótvíræð sparnaðarvið-
leitni stjórnarinnar, bæði á þeim
almenna bálki fjárlaganna, sem
hjer er fyrst og fremst um að
ræða, og á hermála bálkinum, sem
lagður var fram nokkru seinna.
Mesti sparnaðarliðurinn eru ný-
lendumálin og stjórn þeirra.
Gjöldin til þeirra voru áður
8.951.319 pund, en eru nú ráðgerð
1.263.431 pund. Einnig er mikil
lækkun ráðgerð á þeim liðum, sem
snerta meðferð svonefndra vernd-
arlanda ríkisins (Middle Eastern
Service), s. s. Mesópótamíu og
Palestínu. þar var stjórnarkostn-
aðurinn áður 8.673.500 pund, en er
nú ráðgerður 5.719.000 pund.
Sparnaður á lið verslunarráðuneyt-
isins er einnig allmikill, liðurinn
var áður 1.032.548 pund, en er nú
ráðgerður 538.264 pund. Gjöldin
til búnaðarmála eru einnig lækkuð
að mun, eða úr 4.722.461 pundi
og niður í 2.018.138 pund. Sömu-
leiðis er lækkun á liðunum til verk-
legra framkvæmda, og þó hlutfalls-
Lesbók Lögrjettu L
Síra C. Skovgaard-Petersen, rit-
höfundur og forstöðumaður biblíu-
skólans í Kaupmannahöf, ferðaðist
um Gyðingaland 1922 og dvaJdi
þar nokkurn tíma við athugun
fomhelgra minninga. Að því loknu
reit hann bók um Landið helga:
„Landet, hvor Kilderne sprang“.
Fyrra bindi þeirrar merkilegu bók-
ar kom út (í Khöfn) í haust er
leið og seldist upp á örstuttum
tíma. Hann ritar þar einkum um
þá staði, sem minst er á 1 biblíunni,
og aðrar minningar um Jesúm
Krist. Er það bæði fróðlegt mál og
hugljúft að lesa. — Æfisögu-ágrip
„Fæðingarkirkjunnar“ í Betlehem
segir hann þar á þessa leið:
„Betlehem er hálfri mílu fyrir
sunnan Jerúsalem, á frjósömum
fjallás, milli stórra og gróðursælla
dala. Ásinn liggur frá vestri til
austurs, og á austurbrúninni
stendur helgidómur Betlehems-
borgar, gamla Fæðingarkirkjan.
Auðvitað hefði jeg helst kosið
að vera staddur í Betlehem á jóla-
nótt. því að það kvöld streyma
þangað pílagrímar úr öllum áttum,
til þess að falla á knje og kyssa
silfurstjörnuna í undirbyggingu
kirkjunnar, sem sögurnar segja aði
reist sje yfir fæðingarstað Jesú.
það kvöld leitar og hugur allra
kristinna manna um víða veröld til
litla þorpsins, þar sem frelsarinn
kom í heiminn. En það var ekki um
jólaleytið, er jeg kom til Gyðinga-
lands. Reyndar kom jeg oftar en
einu sinni til Betlehem. Jeg hefi
sjeð þorpið litla í glitrandi
stjömuljósi; jeg hefi sjeð það er
máninn reis bak við Móabsfjöll og
varpaði töfraljóma yfir flötu þök-
in og gnæfandi klausturtumana;
og jeg hefi sjeð það í hvítu baði há-
degissólarinnar, með hvössum
svörtum skuggum. Og ætíð glaðn-
aði hugurinn við fegurð þess og
biblíu-minningarnar. En eiginleg-
an jólahug megnaði það ekki að
vekja. Ósjálfrátt finst þeim, sem
kominn er til Betlehem — þótt
ekki sje rjett um jólin —, að þá
ætti þó hjartað að fyllast jóla-
fögnuði. En það lánaðist nú ekki.
þetta var að vorlagi. Möndlutrjen
vom eins og ljósrauð blómabreiða.
Fíkjutrjen farin að gulna, og vilt-
ar alpafjólur og rauðar vorliljur
þöktu fjallahlíðarnar; — hvemig
gat maður þá orðið með jólabrag?
Fyrir okkur, böm Norðurlanda,
em jólin svo samgróin grenitrjám
og kertaljósum, brakandi snjó og
ómandi klukkum, að okkur veitir
erfitt að vera með jólabrag, þegar
vor er í landi, — enda þótt við sje-
um í Davíðsborg!
Fyrst er við komum að Fæðing-
arkirkjunni, dettur okkur ekki í
hug, að það sje kirkja. Við getum
— ef svo mætti segja — alls ekki
komið auga á hana. Hún er sem
sje sambygð eða áföst við þrjú
klaustur og stóra latneska kirkju,
og öll þessi sambygging er nú
ásýndar líkust æfagömlu kastala-
vígi. Af súlnagarðinum mikla, sem
einu sinni var fram af kirkjunni, er
nú ekkert eftir, annað en ömurleg-
ar leifar. Kirkjumúrarnir em
þykkir og skrautlausir. Smáglugg-
ar, sem áður voru á vesturgaflin-
um, em nú múrfyltir. Inngöngu-
hliðin vom upphaflega þrjú, en nú
búið að hlaða upp í tvö þeirra.
Miðhliðið eitt er opið, og það svo
lágt, að naumast verður um það
gengið upprjettur. Og vel má sjá
merki þess, að á þrennum mismun-
andi tímum hefir það verið gjört
minna og minna, bæði lækkað og
mjókkað. því minni, sem dymar
vom gjörðar, því auðveldara var
að verja kirkjuna. Og þetta er ein-
mitt mergur málsins: það hefir
þurft að verja Fæðingarkirkjuna í
Betlehem, fremur en flestaz' (ef
ekki allar) aðrar kirkjur.
Hún er elsta kirkja kristninnai'.
Hún var reist skömmu eftir að
kristnin náði viðurkendum yfirtök-
um á heiðninni í rómverska rík-
inu. það var sjálfur Konstantínus
keisari og móðir hans, Helena
keisaraekkja, er ljetu reisa hana.
Fyrst varð að höggva upp skógar-
lund falsguðsins Tamuz, þann er
Hadrían keisari (117—138 e. Kr.)
hafði látið gróðursetja og rækta
yfir „fæðingarhellinum“, til að
skaprauna kristnum mönnum. Síð-
an var hún reist þar, þessi fimm-
rúmaða kirkjuhöll, í öllum sínum
göfuga einfaldleik, en þó svo svip-
föst.
Fyrir löngu em allar aðrar kirkj-
ur frá þeim tímum að engu orðn-
ar. En Fæðingarkirkjan í Betle-
hem hefir staðið og stendur enn,
eins og klettur, sem brimlöður
tímans hefir árangurslaust sorfið
á. Æfisaga hennar er líkari æfin-
týri, sem ofið er inn í kynjum-
þrungna sögu Landsins helga. Á
liðnum öldum hefir hún mörgum
sinnum verið afarhætt komin, en
ætíð varðveitst, og oft með undar-
legum hætti.
Fyrsta hættan var ef til vill
lega minni, 14.060.339 pund nú,
en þær vom áður 16.187.005 pund.
Merkilegustu liðir fmmvarpsins
og þeir, sem vakið hafa einna
mesta athygli, eru þó þeir, sem
snerta ýms mentamál þjóðarinnar.
þeir liðir eru sem sje hinir einu lið-
ir fjárlaganna, sem em hækkaðir
að ýmsu leyti, og það sumstaðar að
miklum mun.
öparnaðurinn á þessum almenna
bálki fjárlaganna er alls og alls
rúm 37 miljón pund, og telur
stjórnin sig þó hafa verið neydda
til þess að fara í aðalatriðunumu
eftir fjárlögum undanfarinna
stjóma, þannig að hún geti ekki
gert neinar verulegar róttækar
breytingar, eins og hún hefði ann-
ars talið æskilegt á ýmsum svið-
um.
Einn liður ensku fjárlaganna er
nú allþungbær, og má geta hans
stuttlega sjerstaklega. En það eru
ýms eftirlaun, iðgjöld o. fl., eink-
um eftir ófriðarárin, og allan þann
urmul fólks, sem þá komst á fram-
færi ríkisins að einhverju leyti,
fyrir sár, örkuml o. sl. Sá liður
nam 1923—24 73.655.246 pundum,
en er nú ráðgerður nokkru lægri,
eða um 66.947.810 pund, og stafar
það ekki af lækkun einstakra
launa, heldur af fækkun viðkom-
andi fólks (margt af því hefir
dáið).
Annars hefir einna mest verið
deilt um hermálabálk fjárlaganna
og þær lækkanir, sem þar eru
lagðar til. En þar vill stjórnin
spara 7 milljón pund, samanborið
við yíirstandandi ár, en 17 millj.
miðað við árið þar áður. Einnig á
því sviði telur hermálaráðherrann,
Mr. Walsh, að stjórnin hafi verið
svo bundin við núverandi ástand,
að hún hafi ekki getað komið fram
öllum þeim breytingum, sem hún
teldi annars æskilegar.
öll veltan á hinum almenna
bálki fjárlaganna er nú ráðgerð
upp undir 190 milljón pund, en er
á yfirstandandi fjárhagsári rúml.
327 millj. pund. þar að auki er svo
hermálabálkurinn um 45 milljónir
og loks er sjerstök áætlun um vexti
og afborganir af skuldum ríkisins.
Kalífadæmið.
I erlendu skeytunum hefir verið
frá því sagt, að kalífinn í Mikla-
garði hafi verið rekinn af stóli af
stjórninni í Angora og sje fluttur
til Sviss.. Hvað sem úr þessu verð-
ur í framtíðinni, er hjer um merki-
lega breytingu að ræða í einu af
sjálf undarlegri en björgunin. það
var nær hundrað árum eftir að
kirkjan var reist, á gullöld hinnar
kristnu kenningabaráttu! Á tveim-
ur kirkjuþingum í Gyðingalandi
hafði verið lýst yfir, að falskenn-
arinn Pelagíus, sem hjelt fram öld-
ungis óbiblíulegri skoðun á hinu
fallna manneðli, væri „rjetttrúað-
ur“. En margir stóðu í móti, þar á
meðal Hierónýmus kirkjufaðir, er
þá bjó í og við Fæðingarkirkjuna
í Betlehem. Og í þá tíð var „blóð-
ug alvara“ í baráttunni um kenn-
inguna. Nafnkristinn almúginn
skarst oft í leikinn, og það á þann
hátt, að guðfræðilegu ágreinings-
málin voru lögð í dóm hnefarjett-
arins. I þessu máli hjelt skríllinn í
Jerúsalem með Pelagíusi; og á
næturþeli lögðu svo liðsmenn hans
af stað frá Jerúsalem til Betle-
hem, til að veita Hierónýmusi og
fylgismönnum hans hæfilega ráðn-
ingu. I náttmyrkrinu gjörðu þeir
atlögu að munka- og nunnuklaustr-
inu, sem bygt var við kirkjuna og
Hierónýmus rjeði yfir. Munkarnir
vörðust vasklega, en í skjóli þeirra
urðu nunnurnar að leita athvarfs í
kastalatumi klaustursins, sem
bygður var til varnar gegn Bedú-
ínum frá eyðimörkinni. Sækjendur
lögðu eld í nunnuklaustrið; mundi