Lögrétta - 22.04.1924, Blaðsíða 1

Innheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
I’orsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjayík, þriðjudaginn 22. apríl 1924.
30. tbl.
Sigurður Stefánsson
Sje
ra
Sjera Sigurður í Vigur andaðist i
á sjúkrahúsi hjer í Reykjavík um i
kvöldið 21. þ. m. Hafði hann verið
fluttur heiman að frá sjer að fram
kominn þá fyrir skömmu.
Sjera Sigurður var nær sjötugur
að aldri, fæddur á Ríp í Hegranesi
30. ágúst 1854. Hann var af hinni
svonefndu Hrólfsætt í Skagafirði,
sjöundi maður frá Hrólfi sterka og
tólfti maður frá Lofti ríka í bein-
an karllegg. Foreldrar hans voru
Stefán á Heiði í Gönguskörðum og
Guðrún dóttir Sigurðar bónda þar
og hreppstjóra Guðmundssonar, og
er sú ætt rakin til Bjöms, sonar
Jóns biskups Arasonar.
Sigurður gekk 1 Latínuskólann
1873 og varð stúdent 1879, gekk
síðan í prestaskólann og varð
kandídat með I. einkuxm 1881 og
prestvígður til ögurþinga sama ár.
par var hann prestur alla æfi síð-
an og vildi ekki þaðan fara, þó ann-
að byðist. Einu sinni var hann t. d.
kosinn dómkirkjuprestur í Reykja-
vík, en afsalaði sjer því, og um eitt
skeið var svo mælt, að hann hafi
átt kost á ráðherradómi, en ekki
viljað heldur.
Sjera Sigurður í Vigur var löngu
orðinn þjóðkunnur maður fyrir
prestskap sinn, stjómmálaafskifti
og búskap. Hann varð alþingismað-
ur 1886 og sat á flestöllum þingum
síðan, þangað til nú í fyrra, að
hann dró sig að fullu út úr öllum
opinberum landsmálum. Hann var
í tölu áhrifaríkustu þingmanna og
hinna mest virtu, ræðumaður góð-
ur og vel vígur í orðasennu, þegar
svo bar undir, þybbinn og þungur
í skauti, en ljett um mál. J»óttu hin-
ar meiri háttar tölur hans ávalt
meðal hinna merkustu atbur ða í
þingumræðunum. Hann var einnig
hagorður, þó lítið beitti hann því.
Auk stjórnmálaafskifta sinna skrif
aði hann allmikið um trúmál og
voru um eitt skeið allmiklar deilur
um afskifti hans þar og fylgdi
hann hinni svonefndu göndu guð-
fræði. A þingi veik hann oft að
heilagri kirkju og kristnihaldi í
landinu og vildi hann halda uppi
einbeittlega því sem hann taldi veg
hennar og virðingu. Hann var bú-
maður mikill og búsæll og forvíg-
ismaður í ýmsum þeim málum, sem
þau efni snertu, bæði á þingi og
heima í hjeraði. Hann var einn af
stofnendum Búnaðarsambands
Vestfjarða og formaður þess.Hann
hafði einnig mikil afskifti af öðr-
um málum vestur þar, gekst fyrir
stofnun kaupfjelags 1887, kom á
gufubátaferðum um Djúpið 1890
og bátaábyrgðarfjelagi Isfirðinga
o. fl. — Endurminningar sínar
nokkrar mun hann hafa skrifað á
síðari árum, óprentaðar.
Kona sjera Sigurðar lifir hann
og heitir þórunn Bjarnadóttir, og
er af Stephensens-ætt. þau áttu 3
böm og ólu upp 6 vandalaus.
Um Vigurklerk hafa oft staðið
deilur, eins og að líkindum lætur,
en þó munu menn ásáttir um, að
með honum sje til moldar hniginn
einhver hinn merkasti og kjarn-
mesti höfðingi úr klerkdómi lands-
ins.
Bókmentir.
Nýall.
Á síðustu árum sjerstaklega hef-
J ir allmikið verið að því gert hjer
j að reyna að efla þekkingu manna
og áhuga á ýmsum heimspekileg-
um fræðum. Eru það ekki síst rit
dr. Ágústar H. Bjarnason, sem þar
hafa haft áhrif út um alt land, og
þá helst ritasafn hans, er við kem-
ur heimspeki- og trúarbragðasögu.
Ýms fleiri rit hafa einnig komið
fram í þessum, efnum og vakið at-
hygli. Er þar ekki síst um að ræða
rit dr. Helga Pjeturss, Nýal.
Um þetta rit hefir allmikið verið
skrifað og oftast í eina átt, og hef-
ir dr. H. P. fyrir það eignast stór-
an flokk lesenda og aðdáenda, en
andmæla ekkert gætt, opinberlega
að minsta kosti, þó nokkuð sjeu
skoðanir manna skiftar um sum
atriði bókarinnar. Erlendis hefir
athygli ýmsra fræðimanna líka
beinst að ýmsum kenningum dr.
H. P., enda hefir hann átt í brjefa-
skiftum við allmarga erlenda vís-
indamenn. \
Alt af öðru hvoru koma fram
ýms ummæli um Nýal, frá mönn-
um víðsvegar á landinu. Verður
hjer getið nokkurra þeirra, sem
ekki hafa áður verið prentuð. Úr
Hornafirði er t. d. skrifað (Bjarni
Bjarnason á Brekku) : „Fyrir rúm-
um tveimur árum barst mjer í
hendur bók, sem Nýall heitir. Eftir
að hafa lesið hana einu sinni, var
jeg fullur undrunar, fyrst af því,
að slíkt mál hafði jeg aldrei lesið,
því satt að segja hefi jeg tæplega
sjeð mál vort, íslenskuna, njóta sín
betur en þar. Og ekki undraðist j eg
efni bókarinnar minna. — Fyrst
áttaði jeg mig ekki á ýmsum at-
riðum bókarinnar. Var ýmislegt
þesS valdandi, m. a. að jeg fór svo
fljótt yfir að lesa, og svo annað, að
opnað er þarna nýtt svæði, eða
fundin ný leið til að skilja það,
sem menn hafa haldið að aldrei
yrði skilið. En eftir að hafa lesið
bókina tvisvar, duldist mjer ekki,
að höfundur hennar er yfirburða
snillingur og virðist mjer jeg ekki
hafa lesið aðra bók eins góða og
Nýal“.
í öðrum ummælum (eftir Gunn-
ar M. Magnúss.) segir m. a. svo:
„Jeg gæti trúað því, að dr. H. P.
hefði fundið mikilvæg sannindi,
sem á sínum tíma verða viðurkend.
Með dæmafáum sannfæringar-
krafti og eftirbreytnisverðri alúð
og þrautseigju, eyðir hann æfi
sinni fyrir það mál, sem að bjarg-
fastri trú sjálfs hans er lífsskil-
yrði til umbóta heiminum. En eru
það þó ekki tiltölulega fáir, sem
viðurkenna skoðanir dr. Helga í
nokkurri alvöru og ljá nægilega
eyru sín hinum snjöllu kenningum
hans? Menn þora þá ekki að að-
hyllast hann af því, að hann fer
ekki troðnar götur fjöldans, og
dæma kenningar hans fjarstæðu.
Heimskan er oft djörf í dómum sín-
um. En allir hefðu þó gott af því
að lesa rit dr. Helga, þó ekki væri
nema vegna hinnar þróttmiklu,
listafögru orðsnildar, er hann á yf-
ir að ráða“.
Enn önnur ummæli (H. Stefáns-
son, Eskifirði) má einnig tilgreina.
Par segir: „Flestir munu sjá, þótt
ekki sjeu mentamenn, að þar sem
dr. Helgi er, er á ferðinni frumleg-
ur vísindamaður, ... jafnvel spá-
maður sinnar samtíðar“. í þessum
ummælum er einnig vikið að því,
sem dr. H. P. hafi borið sig upp
undan, að hann hefði fje aðeins af
skornum skamti og ekki nægilegt
til lífsviðurværis og vísindaiðkana.
„Hjá öðrum þjóðum eru jafnan til
auðmenn“, segir ennfremur, „sem
sjá sóma sinn í því að stofna sjóði,
sem geta orðið góðum vísinda-
mönnum að fjárhagslegu liði. Vjer
íslendingar eigum enga slíka auð-
menn, en vjer getum þetta samt“.
Vill þessi maður láta stofna sjóð
nokkurn (hann nefnir sjálfur helst
til framlaganna kaupmenn og
kaupf jelög), og sje H. P. heimilt að
nota hann eftir eigin geðþótta í
þarfir málefnis síns.
Nýlega er komin hjer út þýðing
á hinu merka indverska riti
Bhagavad-gíta, og er nefnt Háva-
mál Indíalands. þýðingin er eftir
Sig. Kr. Pjetursson og er þýtt í
laust mál. (Gutenberg, 126 bls.).
Verður minst síðar.
Sigfús Blöndal bókavörður í
Khöfn hefir nýlega gefið út þýð-
ingu sína á Bakkynjum Evripídes-
ar, alt ritið, en áður höfðu komið út
brot úr því, m. a. í kvæðasafni
hans Drotningin í Álgeirsborg. Út-
gáfan mun aðeins prentuð í örfá-
um eintökum, og mjög skrautlega,
fyrir nokkra bókavini, sem ekki
hafa viljað láta þetta liggja aðeins
í hand’riti. En S. Bl. er eins og
kunnugt er, maður fróður um
klassiskar bókmentir og gríska og
íslenska tungu og smekkvís. Hefðu
því sjálfsagt ýmsir óskað, að þýð-
ingin væri fleirum aðgengileg en
nú er, þó máske sje hinsvegar ekki
mikill markaður hjer fyrir þess-
konar rit alment.
Eftir Halldór Kiljan Laxness er
nú að koma út ný, alllöng skáld-
saga, sem heitir Undir Helgahnúk.
H. K. L. er nýkominn hingað frá
útlöndum.
---0---
Tflrlýsing.
Samkvæmt samningi þeim, sem
við undirritaðir ritstjórar „Morg-
unblaðsins“ og „Isafoldar" höfum
gert við útgáfufjelagið er á þessi
blöð, er svo ákveðið, að tilgangur
blaðanna sje sem hjer segir:
„að styðja frjálst viðskiftalíf og
vinna á móti leyndum og ljósum
tilraunum til þess að hefta rjett-
mætt frelsi þjóðarinnar í heild
sinni og einstaklinga hennar“.
Að öðru leyti erum við með öllu
óháðir og höfum full og óskert um-
ráð yfir öllu sem í blöðunum
stendur.
Reykjavík 16. apríl 1924
Jón Kjartansson Valtýr Stefánsson
Stjórn útgáfufjelags „Morgun-
blaðsins“ og „ísafoldar“ vottar að
framanskráð yfirlýsing er rjett og
sannleikanum samkvæm í öllum
greinum.
Reykjavík 16. apríl
John Fenger. C. Proppé
Garðar Gíslason.
Fyrir ritstjóra Mrg.bl. var það
óþarfi, að segja nokkurt orð út af
greinum mínum í síðasta tbl. Lögr.
þeim var ekki á neinn hátt að þeim
beint og jeg hef hvorki löngun nje
ástæðu til þess að fara um þá
nokkrum orðum, sem þeim gætu
mislíkað. það gleður mig að sjá í
yfirlýsingu þeirra, að þeir sieu
„með öllu óháðir“ þeim Fenger &
Co., og að þeir hafi „full og óskert
umráð yfir öllu, sem í blöðunum
stendur". Greinar Lögr. miðuðu
beinlínis að því, að svo gæti þotta
orðið. Mjer finst að engum ætti að
þykja vænna um það en einmitt
ritstjórum Mrg.bl., að tekið sje
þegar í byrjun utan að frá ræki-
lega í axlir þeirra manna, sem
í fávitsku sinni halda, að þeir geti
verið yfirritstjórar blaða, }<ótt
þeir kunni svo lítið í tungu þeirri,
sem blöðin eru skrifuð á, að þair
skilji ekki til hlítar neitt, sem í
þeim stendur, hvort sem þeir hafa
nokkurt vit eða ekki neitt á þeirn
málum, sem þar er um að ræða, og
hvort sem þeir eru sendibrjefsfær-
ir eða ekki, — svo að þeir hreyki
sjer ekki hærra en hæfileikarmr
ná og reyni að hafa nokkurn
hemil á sínum löðurmannlegu
skumaskota - skitkasts-tilhneiging-
um, sem fyrv. ritstjóra Mrg.bl. er
ekki ókunnugt um. Stjákl Fengers
á skrifstofum Mbl. nú getur ekki
verið ritstjórum þess nje starfs-
mönnum til neinnar ánægju nje
uppbyggingar, og yfir höfuð skil
jeg ekki í öðru en að ritstjórar
Mrg.bl. hljóti að vera mjer sam-
dóma um það, að formenska Feng-
ers fyrir útgáfufjelaginu sje
hneyksli, sem ekki ætti að eiga sjer
stað. — Lækningin á meinsemdum
þeim í blaðaútgáfunni, sem gerðar
voru að umtalsefni í síðustu Lögr.,
er sú, að innlendir stjórnmála-
menn kaupi blaðið, eða þá svo
marga hluti í því, að útlendu at-
kvæðin ráði ekki kosningu þeirra
manna, sem falin er stjóm útgáfu-
fjelagsins. þessa leið reyndi jeg að
fara í fyrra og vildi kaupa blaðið.
En því tilboði var hafnað. p. G.
Önnur yfirlýsing.
Á fundi Blaðam.fjelagsins síð-
astl. laugardag var samþykt svo-
hljóðandi yfirlýsing:
„Blaðamannafjelag Islands álykt
ar að lýsa yfir, að það telur mjög
varhugavert að haldið sje uppi
pólitiskum blöðum á íslandi, þann-
ig að umráðin eða meiri hluti fjár-
magns þess, sem að baki stendur,
sje í höndum manna, sem eiga ann-
ara en innlendra hagsmuna að
gæta. Telur fjelagið sjálfstæði
landsins geta stafað hin mesta
hætta af slíku“.
o
16. þ. m. andaðist á heimili sínu
hjer í bænum frú Jarþrúður kona
Hannesar þorsteinssonar þjóð-
skjalavarðar, dóttir Jóns heitins
Pjeturssonar dómstjóra og fyrri
konu hans, Jóhönnu Bogadóttur
frá Staðarfelli. Hún var fædd 1851,
en giftist Hannesi 1889. pau áttu
ekki börn, en fjögur börn tóku þau
í fóstur og ólu önn fyrir þeim. —
Frú Jarþrúður var gáfuð kona og
vel mentuð, skáldmælt og ritfær.
Var hún nokkur ár,ásamt Ólafíu Jó
hannsdóttur, við ritstjórn kvenna-
blaðsins „Framsókn“, og einnig
átti hún þátt í samningu og útgáfu
„íslenskrar hannyrðabókar“, sem
um eitt skeið náði mikilli hylli. Við
kvennaskólann hjer kendi hún
lengi, tungumál o. fl. — Síðustu
árin hafði hún átt við vanheilsu að
stríða og lengi legið þungt haldin.
----o-----
Vátryggingarfél. London. Eftir-
tekt skal vakin á auglýsingu hr.
læknis þorvaldar Fálssonar í síð-
asta tbl. Lögr. um ofannefnt vá-
tryggingarfj elag. Fjelag þetta er
afskaplega fjársterkt og að öllu
hið traustasta. Ættu menn að gæta
þess vel, að vátryggja hvorki eign-
ir, líf eða limi hjá öðrum fjelögum
en þeim, sem f jesterk eru og vönd-
uð, og þetta fjelag er vafalaust eitt
þeirra allra stærstu og bestu.
----o-----