Lögrétta - 10.06.1924, Síða 1

Innheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 10. júní 1924.
37. tbl.

Um víða veröld.
Síðustu símfregnir.
Frá Berlín er símað, að Marx
kanslari verði áfram við stjórn,
þai' sem mistekist hafi aðrar til-
raunir til stjórnarmyndunar. fiáðu
neyti hans er óbreytt frá því sem
áður.
Averescu hershöfðingi í Rú-
meníu hefir skorað á konunginn
þar að víkja stjórninni þar frá
völdum, en annars muni herstjórn-
ir. taka 1 sínar hendur ríkisvöldin.
Rússneska brlaðið Isvestija sakar
írönsku stjórnina um óheimila
meðferð á 38 milljón dollurum,
sem Rússar greiddu við friðar-
samningana í Brest-Litovsk.
Frá Vínarborg er símað, að tví-
sýnt sje hvort Seipel kanslari haldi
lífi eftir tilræðið við hann, sem fyr
er frá sagt. Tilræðismaðurinn hef-
ir ráðið sjer bana.
Frá París er símað, að Painlevé
hafi verið kjörinn formaður þing-
mannadeildarinnar. En um stjórn-
armyndun er þar alt í óvissu enn-
þá. 5. þ. m. bað Millerand forseti
Herriot að mynda stjórn, en hann
kvaðst ekki svara slíkri málaleit-
un meðan hún kæmi frá Millerand.
En forsetinn lýsti því yfir að
hann mundi ekki segja af sjer.
Frá Berlín er símað, að uppreisn-
armenn úr albanska hernum hafi
tekið borgirnar- Skutari og Tirana
og haldi þeim enn.
Frá London er símað, að heil-
brigðismálaráðherrann hafi 5. þ.
m. lagt fyrir þingið húsbygginga-
frumvarp stjórnarinnar. En sam-
kvæmt því á að byggja á næstu 15
árum hálfa þriðju milljón húsa og
er kostnaðurinn allur áætlaður
1400 milljón pund. Bein útgjöld
ríkisins af þessu verða um 34 mill-
jón pund á ári. Neðri málstofan
samþykti frumv. samdægurs.
Bókmentír.
Bjarni Sæmundsson fiskifræð-
ingur hefir gefið út sjerprentaða
ritgerð um sjófiskaklak, og mun
hún eiga að birtast í Andvara. Rek-
ur höf. þar fyrst sögu sjófiska-
klaksins. (það er merkilegt, að
Kínverjar fengust við þetta þegar
í fornöld, en í Evrópu hefst það
hjá þjóðverjum á 18. öld.). Síðan
er sagt frá ýmsum tilraunum og
tilraunastöðvum í þessa átt og
árangri þeirra, erfiðleikum ýmsum
og kostnaði. Stöð, sem gseti klakið
500 millj. þorskeggjum á landi, tel-
ur höf. að mundi kosta c. 100 þús.
kr. og 20—30 þús. kr. í rekstur á
ári. Um horfur þessa máls hjer
telur höf. vænlegast að bíða og sjá
hverju fram vindur, því sjófiska-
klakið sje vafasöm og dýr ráðstöf-
un, allra helst þar sem auðug fiski-
mið sjeu fyrir. En hinsvegar megi
ná allmiklu af sama tilgangi með
friðun ungviðsins með sæmilegri
vörn þeirrar landhelgi, sem við ráð-
um nú yfir.
Meðal Vestur-fslendinga hefir
sögu Sigurðar Nordal, Síðasta full-
ið, verið snúið í leikritsform ein-
hverskonar, segja vestanblöð, og
leikið eða flutt á samkomum þar
um íslendingabygðirnar af ólafi
Eggertssyni og er látið vel af
þeirri skemtun.
f aprílhefti tímaritsins: The
Journal of the American society
for Psychical Research, birtist m.
a. ensk þýðing á greinum þeim,
sem Guðm. Hannesson ritaði í
Norðurland 1913, um tilraunirnar
með Indriða miðil Indriðason.
Greinin heitir Remarkable Pheno-
mena in Iceland og fylgir henni inn
gangur eftir prófessor Har. Níels-
son, sem gengist hefir fyrir þýð-
ingunni.
I Kaupmannahafnarblaðinu Na-
tionaltidende hafa nýlega birtst
ýmsir þýddir kaílar úr minninga-
bók þorvalds Thoroddsen. en um
hana hefir allmikið verið deilt
hjerna heima, eins og kunnugt er.
Seinast í apríl flutti Olav Han-
sen skáld og kennari í Árósum
fyrirlestur um íslenskan skáldskap
í Jydsk forening for historie og
sprog þar í bænum.
Eítir Huldu er nýkomin út bók,
sem heitir Myndir, ljóðakaflar í
lausu máli, gefin út á Akureyri.
--------------o---
Físksalan.
þingræða eftir
Jóhann Jósefsson.
Eitt þeirra máia, sem allmikið heifr
verið rætt undanfarið, er skipulag —
eða skipulagsleysi — íslensku fisksöl-
unnar og þær afleiðingar, sem menn
vilja telja af þvi orðnar í viðskiftalífi
þjóðarinnar. Hjer i blaðinu héfir áð-
ui verið skýrt frá þessum málum og
rætt um þau og nú síðast sagt frá
meðferð þingsins á þeim, i þingtiðind-
unum, að þvi leyti, sem þau hafa til
þess kasta komið. En þar flutti Ingvar
Pálmason i ed. till. um skipulag á sölu
sjáfarafurða og i nd. flutti Jón Bald-
vinsson fyr á þinginu frv. um einka-
sölu rikisins á útfluttum fiski og sild.
Út af þessu spunnust nokkrar um-
ræður um málið alment og þar sem
þetta er mjög merkilegt mál og mikils-
vert fyrir atvinnulif þjóðarinnar, er
rjett að gera mönnum kost á þvi að
kynnast þvi sem best. Sumt það, sem
um þetta hefir verið rætt, hefir verið
af takmarkaðri þekkingu talað og ým-
islegt ofist inn i umræðumar, sem
óþarfi er að láta trufla þær. En hins-
vegar hafa líka efalaust verið ýmsir
þeir annmarkar á fisksölunni og
skipulagi hennar, að sjálfsagt er að
málið sje sem best athugað og reynt
að koma því sem haganlegast fyrir.
Nýlega hefir t. d. fyrv. erindreki ís-
lands á Spáni, hr. Gunnar Egilson,
gert tillögur um ýms atriði, sem þetta
snerta og er vikið að þeim í ræðunni,
sem hjer fer á eftir. En þá ræðu flutti
Jóhann Jósefsson, þingm. Vestmann-
eyinga við umr. um till. I. P. í ed.
Rakti hann það fyrst, að hann (og
meirihl. sjáfarútvegsnefndar) hefði
ekki getað fallist á till. í því formi,
sem hún kom fram í frá I. P. En þá
till. kvað J. Jós. flutta út frá þeirri
skoðun, að fiskversluninni væri best
fyrirkomið þannig, að ríkið hefði sem
mesta íhlutun um hana. Síðan mælti
ræðum.:
(Hann tók það fram, að ræða sín
ætti við þorskfiskiútveginn fyrst og
fremst, en ekki síldarútveginn sem
væi'i nokkuð sjerstæður.)
pað er langt frá því, að okkur
detti í hug að halda því fram, að
verslunin með sjáfarafurðir sje í
svo góðu lagi, að ekki sje mikilla
umbóta þörf á því sviði; en jeg
held ekki, að úr annmörkunum
verði best bætt með ríkisíhlutun
eða ríkiseinokun. Meiri hl. nefnd-
arinnar fullyrðir ekkert um það,
að útflutningsnefnd geti ekki orð-
ið til einhvers gagns, meira að
segja er líklegt, að hún gæti orðið
gagnleg í sumum tilfellum. Hitt er
annað mál, að slík nefnd gæti í
öðrum tilfellum verið varhuga-
verð, og' það er víst, að nefndin
væri mjög takmörkuð í sínu starfi
þó að hún hefði vald til að banna
sölu eða útílutning, ef ekkert væri
til á bak við hennar vald, enginn
sem bæri ábyrgð á afleiðingum
þeim, sem af slíkum tálmunum
viðskifta gæti leitt. Enginn sjóð-
ur eða nein peningaráð til að bæta
upp halla einstaklinga, þó sannan-
legur yrði af tálmunaraískiftum
nefndarinnar.
þessir annmarkar hafa, að því er
jeg best veit, einkum verið taldir
til foráttu utflutningsnefnd með
valdi til að stöðva fisksölu eða
banna hana um stundarsakir.
Tillögur erindrekans á Spáni um
útflutningsnefnd hafa að vísu
ákvæði, sem á að minka áhættuna
af sölustöðvun útflutningsneínd-
ar eða sölubanni hennar. En að því
er jeg fæ best sjeð, verður ekki
heldur hægt með þessu umgetna
ákvæði að koma í veg fyrir mikla
áhættu í þessu efni. Erindrekinn
gerir sem sje ráð íyrir því, að
nefndin,um leið og hún banni sölu á
ákveðnu fiskmegni, megi hún sjálf
reyna að útvega sama eða helst
hærra verð íyrir fiskinn, og það er
fyrst eftir að henni mistekst það,
að rjettur aðili eða eigandi fiskj-
arins getur fengið leyfi til að selja
fyrir það verð, sem hann átti kost
á í byrjun.
Allir, sem til sölu á fiski þekkja,
vita, að það er ekki oft, að maður
getur haft marga daga til að
ákveða sig, hvort maður taki boði
eða ekki. Nefndin þarf sinn tíma
til að rannsaka hvernig kauphorf-
ur eru o. s. frv., og mistækist
henni, hefir tíminn farið til ónýt-
is. En á þeim tíma getur því boði,
sem viðkomandi maður átti kost á,
hafa verið kipt til baka. Um það
leyti, sem nefndin gefur fiskinn
frjálsan til sölu, getur verðið ver-
ið orðið lægra, eða þó verðið hafi
ekki í sjálfu sjer lækkað, getur
kaupandinn hafa fengið fisk ann-
arsstaðar að, — hann þarf ekki
endilega að vera íslenskur, — og
yrði þá fiskútflytjandinn hjer af
sölunni. það þekkja allir, sem kom-
ið hafa nálægt fisksölu, að það er
mjög sjaldan að menn geta beðið
lengi að taka boði án mikillar
áhættu að missa af því.
Hver á nú að bæta fiskútflytj-
anda þann skaða, er hann verður
fyrir á þennan hátt? Eða á hann
að hafa sinn skaða svo búinn?
Segja má að hið opinbera ætti að
bæta skaðann, og hætt er við, að
skaðabótakröfur yrðu þá nokkuð
tíðar. Hinsvegar ef hver ætti að
hafa sinn skaða svo búinn, er það
víst, að fljótt kæmi fram megn
óánægja, og nefndin og ráðstafan-
ir hennar yrðu ekki lengi vel þokk-
aðar.
Annars er það því sem næst
óhugsandi, að ríkið megi, með því
að hefta eða á einhvern hátt að
banna sölu á afurðum, gera eigend-
um tjón með ráðstöfunum sLnum,
án þess því beri skylda til að bæta
það tjón að fullu.
þetta er tekið fram til að benda
á þá annmarka, sem maður sjer 1
fljótu bragði á skípun siíkrar út-
flutningsnefndar. þeir geta verið
og eru sjálfsagt fleiri. T. d. er lík-
legt, að nefndin yrði hjer skipuð
mönnum, sem sjálfir fást við fisk-
útflutning; þeir myndu taldir hæf-
astir í slíka nefnd að því er til
sjerþekkingar kemur, en það yrðu
menn, sem hefðu einkahagsmuna
að gæta. Myndi aðstaða þeirra
manna því að ýmsu leyti verða
vægast sagt, afarerfið, og hætt er
við, að almenningur út um landið
vildi rekja rót þeirra skakkafalla,
scm ef til vill kæmu fyrir, — og
óhjákvæmilegt er að kæmu fyrir á
einhvern hátt, — til þess, að nefnd
armennirnir hefðu svo mikilla
hagsmuna að gæta fyrir sjálfa sig.
þetta er mál, sem þarf að athuga
nákvæmlega; en eins og jeg hefi
tekið fram, álít jeg þetta ekki
óhugsandi leið, að skipa slíka
nefnd, en jeg áleit rjett við þessa
umr. að benda á helstu annmark-
ana, sem jeg tel fylgja henni.
Frh.
----o---
Nýr skólí.
Eftir sjera Eirík Albertsson.
------- Niðuri.
Sjálfsmentunarstarfsemi skólans.
Æði mikið virðist bera á þeirri
skoðun, að kennarar hafi fullnægt
skyldum sínum og unnið fyrir
kaupi sínu, ef þeir troði í nemend-
urna þekkingu þeirri, sem í
kenslubókunum er. þetta er hrap-
allegur misskilningur og hefnir
sín. Unglingarnir þurfa fyrst og
fremst annars. Ýmsar brennandi
spurningar brjótast um í þeim,
spurningar um lífsgátur, aðferðir
til að lifa lífinu, skapa sjálfan sig
og eitthvað gott og fagurt og
gagnlegt fyrir utan sig, og svo
brýtst um starfsemdarólgan í
þeim og hinn sjerstaki persónu-
legi máttur þeirra og hæfileikar til
að sníða sjer sinn eigin stakk. Öllu
þessu verður að gefa gaum. Fyrst
þarf skólinn að vera heimili. Nem-
endurnir verða og að fá að gleðj-
ast og starfa saman, sjer eðlilega
og óþvingað. Og svo þarf að velja
þeim sjerstök verkefni, sem þann-
ig eru löguð, að einstaklingseðlið
og frumkvæðið fái að njóta sín.
Til þess að styðja að þessu fór
Lesbók Lögrjettu III.
Kriiiir 09 kirkja.
Eftir Árna Árnason lækni.
8. Hvers þarfnast kirkjan?
því verður tæpast neitað, að
áhrifum kirkjunnar og kirkjulíf-
inu hefir hnignað á síðari símum.
Hverju er þetta að kenna? I mín-
um augum ber mest á þrennu. það
er að kenna þjóðfjelaginu, ríkinu,
sem á að styðja kirkjuna, aldar-
andanum og starfsmönnum kirkj-
unnar. Til hvers að svara því,hvers
kirkjan þarfnist, verður að athuga
þessi atriði lítið eitt.
þjóðfjelagið launar starfsmönn-
um kirkjunnar og sjer um undir-
búning þeirra undir starfið. Prest-
unum hefir verið fækkað svo
mjög, starfssvið þeirra stækkað
svo, að ekki er unt að ætlast til, að
þeir anni starfinu í lagi. þar á of-
an er sveitaprestum ætlaður land-
búskapur, sem er talið fullkomið
starf út af fyrir sig. þótt hann geti
látið þeim vel, sem eru fæddir og
uppaldir við hann, þá fer hann í
handaskolum hjá hinum. Afleið-
ingin verður sú, að prestaefni
hætta að sækja um sveitabrauðin.
þá bætast lausu embættin á þá,
sem fyrir eru, og fer svo, að þeir
eiga nóg með að annast messur og
aukaverk, en önnur starfsemi em-
bættisins, sem ekki eru síður mik-
ilsverð og nauðsynleg, situr á hak-
fram í skólanum ýmisleg starf-
semi. Á fundi og fyrirlestra komu
heimamenn allir, á kvöldum var
oft lesið ritgerðir úr tímaritum,
sögur og annað hnossgæti. Hús-
lestrar fóru oft fram. Með þessu
móti skapaðist heimilistilfinningin
fyrir alla. Bókasafnið var öllum
heimilt, þar völdu nemendur sjer
vini og málkunningja eftir eigin
vali, en með lagi geta kennarar
ráðið mestu um það val með holl-
um og góðum leiðbeiningum, en
persónulega hneigð hvers einstaks
má þó ekki hefta neitt verluega.
þá voru og valin ritgerðarefni til
þess að vera liður í þessu starfi.
Stílæfingar í móðurmálinu í skól-
um vorum flestum eru rjettritun-
aræfingar. þær eru nauðsynlegar
og sjálfsagðar, það sem þær ná, en
að öðru leyti eru þær lítilsvirði.
Nauðsyn er því að gefa nemendum
yfirgripsmikil viðfangsefni til að
rita um, en gefa þeim leiðbeining-
ar jafnframt um meðferð efnis-
ins og vísa þeim á heimildir og
gögn. þetta reyndi jeg og gafst al-
veg ljómandi.
Ritgerðarefnin voru:
1. Brestir og kostir hinnar fornu
siðmenningar vörrar.
2. Rómantíska stefnan.
3. Fjölnismenn.
4. Átthagalýsing.
En auk ritgerðanna gaf jeg nem-
endunum verkefni til að flytja
fyrirlestra um. Voru þau flest
mjög rækilega af hendi leyst, og
það jafnvel svo, að fluttir voru á
fjölmennum samkomum og hlutu
mikið lof. Fyrirlestraverkefnin
voru þessi:
1. Helstu menn viðreisnar vorr-
ar og áhrif þeirra.
2. Útlend áhrif á íslenska menn-
ingu.
3. Hið nýja landnám. (Hvernig
skáldin frá Eggert Ólafssyni til
vorra tíma hafa numið landið á ný
fyrir þjóðina, með því að kenna
henni að sjá og meta fegurð henn-
anum. Með þessu móti er kipt fót-
unum undan áliti og áhrifum
prestastjettarinnar og kirkjunnar
með þjóðinni. þessu verður að
kippa í lag. Ef ríkið vill eða getur
ekki lagt það af mörkum til kirkj-
unnar, sem henni er nauðsynlegt,
þá er sambandið henni ekki lengur
ti! stuðnings, heldur til niður-
dieps, og hinsvegar er prestastjett,
sem ekki starfar að hlutverki sínu,
þjóðfjelaginu byrði. þannig býður
ein syndin annari heim, eins og
annars í lífinu.
þess gætir nú minna en áður, að
prestarnir lifi andlegu lífi í sam-
bandi við söfnuði sína, kynnist
þeim, rannsaki trúarlíf þeirra og
mentalíf og leiðbeini sóknarbörn-
um sínum heima á heimilunum. því
miður starfa prestarnir nú orðið
einnig minna að andlegu uppeldi og
kristilegri fræðslu barnanna en
áður. En prestarnir eiga ekki einir
sök á þessum breytingum, heldur
líka aldarandinn og þjóðfjelagið,
sem dregur þessa starfsemi úr
höndum þeirra. En ef prestamir
hafa ekki vilja, tíma og hæfileika
til að rækja þessa hlið starfsins og
ef þeim tekst ekki að ná betri tök-
um á söfnuðum sínum með kenn-
ingu sinni, þá mun þeim ekki auðn-
ast að fá kirkjurækna söfnuði.
Kirkjan þarfnast umbóta á þess-
um atriðum, og skal farið um þau
fáeinum orðum.
það mun viðurkent, að siðfræð-
in verði að hvíla á trúargrundvelli,
að minsta kosti eins og þroska