Lögrétta - 17.06.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Hvífárbakkaskóiinn
starfar nœsta vetur, sem að undanförnu, frá veturnóttum til sumar-
mála. Þessar námsgreinar eru kendar í skólanum: íslenska, danska,
enska, reikningur, saga, félagsfræði, landafræði, náttúrusaga, eðlisfræði,
siðfræði, söngur, leikfimi og hannyrðir. Auk þess verður kend bók-
færsla og þýska þeim er þess óska.
Allur kostnaður við skólaveruna var síðastliðið ár ca. 382 kr.
fyrir pilta og ca. 315 kr. fyrir stúlkur.
Inntökuskilyrði eru:
1) Umsækjandi sé fullra 16 ára, þó getur skólastjóri veitt undan-
þágu frá því, séu menn fullra 14 ára.
2) Umsækjandi hafl óflekkað mannorð og sé ekki haldinn neinum
næinum sjúkdómum.
3-) Umsækjandi hafl öðlast þá mentun, sem kraflst er í fræðslu-
lögunum til fullnaðarprófs.
4) Umsækjandi leggi fram skírnarvottorð og bólusetningar og
yflrlýsingu frá áreiðanlegum manni um ábyrgð á greiðslu alls kostn-
aðar er skólaveran hefir í för með sér.
Nemendur verða sjálfir að leggja sér til rúmfatnað, handklæði,
mundlaugar, sápu cg annað slíkt, en skólinn sér þeim fyrir húsnæði
(rúmstæði fylgir með dýnu), ljósi og hita.
Umsóknir sendist undirrituðum fyrir 15. ágúst n. k.
Hvítárbakka, 10. júní 1924.
O. A. Sveinsson.
FisksaiaiL
þingræða eítir
Jónann Jóseísstn.
------ isíiðurL
Hvað verðið innanlands snertir
og áhrií þau, sem útílutnings-
neind gæti hatt á það, er þaö að
segja, aö neíndin gæti sennilega
oit ytt því upp með því að ráða
monnum írá sölu við oí lágu verði,
en þetta gæti hún iika, þó að hún
væn aöems ráöunautur, sem gæíi
hverjum iramleiöanda þær upp-
lysmgar, er hún vissi rjettastar á
hverjum tima, en heiöi ekki það
vald, sem ætiast heí'ir verið til,
þegar meim tala um útflutnings-
neind. Vitaskuid væri vaid hennar
áhriiameira, ei hún mætti bemhn-
is bahna útíiutning þegar nenni
sýndist, en eins og áöur er sagt
yrði það ekki annmarkaiaust.
þetta, sem nú heíir sagt verið,
nægir tii þess aö benda á, að út- |
iiutningsnefnd getur að sumu ieyti
venð tii gagns, en einnig gæti hún
oitiega unmð ógagn hagsmunum
þeirra, sem hún væri sjerstaklega
sett til að vernda. Og þetta er ofur
eðliiegt. þó að neíndin að sjálf-
sógöu hefði ávait bestu markaðs-
uppiysmgar við hendina og bestu
sknyröi til að vita hvað hyggileg-
ast væri að gera, yrði henni eins
og öórum, erfitt að geta rjett til
um það, hvaða breytmgum ástand
markaösins kynni að taka jafnvei
í nálægri framtíð. Hún myndi ekki
hafa betri markaðsupplýsingar og
fregnir ávalt við hendma, en stór-
útílytjendur venjuiega hafa. Og
þegar þessum mönnum getur stór-
lega skjöpiast, er ekki óhugsandi,
að hið sama gæti hent útfiutrings-
nefnd. Trygging yrði því engin
íyrir því, að nefndin gerði það eitt
eða legði það eitt til, sem vitur-
iegast væri. Ef við nú lítum á síð-
astliðið ár, þá hefir hv. flm. (I.
P.) talið það sannað, að verðið
haíi verið hærra á Spáni en svo,
að það rjettlæti það verð alment,
sem seit var fyrir hjer heima.
Rjett er að geta þess, að i
skýrslu erindrekans frá 16. des.
1923, er sjerstök áhersla lögð á
það, 'að þetta geti helst hafa staf-
að af ókunnugleika manna hjer
heima um verðlagið eins og það var
á Spáni í fyrra sumar, og að þeir
þess vegna hafi gert of lágar verð-
kröfur fyrir fiskinn. Sje þessa
rjett til getið, er það ljóst, hversu
áríðandi það er á öllum tímum, að
við fylgjumst með horfum og
ástandi fiskmarkaðarins. þó er það
sennilegt, að sumir útgerðarmenn
hafi vitað um það, að verðið hjelst
Lesbók Lögrjettu IV.
Nokkur orð um
Tjekkóslóvaka.
Eftir Emil Walter,
sendisveitarritara í Stokkhóimi.
Lega, stærS, íbúar. Tjekkó-Sló-
vakia liggur í hjarta Evrópu, og
nær yfir Bæheim, Máhren,
Schlesiu og Slóvakiu. Hún hefir
vald yfir öllum vegum í Evrópu.
„Sá sem ræður yfir Bæheimi, ræð-
ur yfir Evrópu“ hefir Bismarck
sagt. Hún á efri hlutann af mörg-
um þýðingrirmestu ám í Evrópu,
svo sem Saxelfi, Oder og Weich-
sel. Ennfremur falla þaðan all-
margar þverár til Dónár.
Shakespeare segir að Bæheimur
sje eyja, en þrátt fyrir það hefir
Tjekkó-Slóvakia ekkert annað sam-
band við hafið en um þessar ár. —
Tjekkó-Slóvakia er hjerumbil jafn-
stór og Bretlandseyjar. Ibúatalan
í lýðveldinu samanlögðú er 13 og
hálf million og skiftist þannig:
8 milj. 760 þús. Tjekkó-Slóvak-
ar, 3 milj. íoo þús. pjóðverjar, 75
þús. Pólverjar, 740 þús. Magyar-
ar, 450 þús. Rutenar og ca. 200
þús. Gyðingar.
Nafnið. Hið nýja eða rjettara
sagt hið endurreista ríki, Tjekkó
Slóvakia, dregur nafn sitt af þeim
það sama í ait fyrra sumar, en al-
ment hafa menn þó sjálísagt ekki
vitað það. Stór verslunarhús, sem
hijóta að hafa farið nærri um verð-
lagið, seldu á þeim tíma fyrir þetta
lága verð, sem yfirleitt þektist.
Hv. flm. (I. P.) mintist á það í
framsögu þessa máls, að talið væri
að við hefðum beðið mikið tjón af
fisksölu í fyrrasumar, og það væri
að kenna skipulagsleysi á sölunni.
Jeg i^efi kynt mjer skýrslur þær
sem þessi fullyrðing er bygð á, og
jeg held að óhætt megi segja að
það orki talsvert tvímæiis að nið-
urstaða skýrslugefanda sje rjett.
En ósamræmi virðist samt hafa
verið á verðinu hjer og á Spáni. Og
þetta ósamræmi verður því óskilj-
anlegra þegar maður athugar hvað
erfitt var í fyrra sumar að fá verð-
inu þokað upp. Kaupendur sóttust
jafnvel eftir að fá ódýrari tegund-
irnar, þar sem undanfarið hefir
verið frekar sótst eftir betri teg-
undunum, og örðugt að koma út
lakari tegundunum nema svo og
svo miklu af hinum með.
Líklegt er að ef rjett er talinn
sá gróði sem sagt er að spönsku
kaupmennimir hafi úr býtum bor-
ið í fyrra, að þeir hefðu verið fús-
ari á að kaupa fyrir hærra verð en
raun varð á, og hefði þeirra hlut-
ur orðið allsæmilegur fyrir því, en
svo var eigi. pessi mikli hagnaður
sem álitið er að þeir hafi haft af
viðskiftunum sýndist ekki freista
þeirra til að fara í nein kapphlaup
um fiskinn. peir voru ákaflega
tregir með verð. Maður getur
freistast til að álíta að hjer hafi
föst samtök hjá þeim um að halda
verðinu niðri, legið til grundvallar.
pað hefir stundum hjer fyr á ár-
um heyrst talað um samtök meðal
Spánverja í þessa átt, en þau hafa
að sögn oftast sprungið, einstakir
kaupendur skorist úr leik og ekk-
ert orðið úr þessu nema umtalið,
ef það þá hefir verið meira en
kvittur einn. En í fyrra heyrðist
ekki talað um neitt slíkt. Jafn-
vel spánskir kaupmenn, t. d. frá
Sevilla, komu til íslands og gerðu
kaup á fiski, og var það verðlag,
sem þeir töldu viðunandi ekki í
neinu verulegu ósamræmi við það
sem alment tíðkaðist. Vitanlegt er
líka, að hinir stærri hjerlendu ÚU
flytjendur hafa sína eigin umboðs-
menn á Spáni víðsvegar, og er ein-
kennilegt hvað þeir hafa verið iít-
ilþægir, ef þeim og þarafleiðandi
umbjóðendum þeirra hjer hefði
verið kunnugt það markaðsverð,
sem lagt hefir verið hjer til grund-
vallar.
pegar því er haldið fram að víð-
tveimur þjóðum, sem eru aðal-
hlutinn af íbúum þess, Tjekkun-
um og Slóvökunum. Prófessor
Vlcek segir um þessar þjóðir: „Við
höfum systurmál og sameiginleg-
ar bókmentir og menningu“. Um
slóvakiskuna segir prófessor Ar-
gell í Nordisk Familiebok, að hún
sje mjög skyld tjekkneskunni. Eft-
ir því sem sænski vísindamaðurinn
Alfred Jensen segir eru Slóvak-
arnir vesturslafneskur þjóðstofn
og slóvakiskan tjekknesk málíska.
Náttúra. Lönd vor eru fjárhags-
lega sjálfstæð. Annar helmingur
af íbúum landsins lifir á akur-
yrkju en hinn á iðnaði. Hvað land-
búnaðinn og iðnaðinn snertir er
framleiðslan svo mikil að útflutn-
ingur er mögulegur. í vissum hiut-
um af Tjekkó-Slóvakiu er korn,
sykurrófur, humlar, kartöflur og
grænmeti ræktað. í Bæheimi
blómgast sykurrækt, ölgerð og
spiritusbrensla. Við höfum gnægð
af málmum og þó sjerstaklega
kolum. Land vort hefir þannig öll
skilyrði fyrir þróun iðnaðarins.
Baðstaðimir Karlsbað og Marien-
bað, Piestány og Trencianské Te-
piice eru heimsfrægir. Bæheimur
er auðugt land eins og Cech for-
faðir tjekkanna skildi, þegar hann
gekk upp á hið heilaga fjall Rip
tæk ríkisíhlutun um fisksöluna eða
jafnvel ríkiseinokun myndi til
frambúðar vera til bóta fiskversl-
uninni, þá virðast menn gleyma því
að við getum engar reglur sett
neytendum eða kaupendum fiskj-
arins, þó við með lagaboði getum
skipað þeim málum hjer. Einokun
er að því er jeg best þekki til, ekki
ofarlega á blaði hjá þeim þjóðum
sem við eigum mest skifti við,
hvorki í þessu efni eða öðru. pess-
vegna er jafnvel eðlilegast að þeim
þjóðum sem við eigum skifti við,
stæði óhugur af þessháttar ráð-
stöfunum, og gerðu svo sínar ráð-
stafanir eða mynduðu hring til
þess að vinna á móti íslenskum
fiski, ef þeir yrðu þess áskynja,
að við ætluðum að halda verðinu
uppi með þvingunarlögum, og
þannig vildum brjóta í bág við hin
óskráðu lög allra viðskifta, um
framboð og eftirspurn, og þau
áhrif sem þetta tvent hlýtur ávalt
að hafa á alt verðlag. Yrði þetta
til þess að þeir sneru sjer frekar til
þeirra keppinauta okkar á markað-
inum, sem hafa næríelt eins góða
eða alveg eins góða vöru að bjóða
og við — og þeir keppinautar eru
til, þess göngum við ekki duldir.
Gæti svo farið að okkur þætti ein-
hverntíma ver farið en heima
setið. — — —
Mjer dettur ekki, eins og jeg
tók fram áður, í hug að halda því
fram, að fiskverslunin sje í svo
góðu lagi, að ekki þurfi umbóta
Maria-Teresia Austurríkisdrottn-
ing kallaði Bæheim perlu ríkis
síns. Lönd vor hafa náð sjer mjög
fljótt eftir afleiðingarnar af
heimsstyrjöldinni, sem þjakaði þau
mjög mikið, þótt hún næði ekki
beinlínis til þeirra. 1 augum fram-
andi manna hafa þau nærri því
sama útlit nú, sem þau höfðu fyr-
ir stríðið.
Saga. pjóð vor telst ekki til
þeirra fjölmennustu. pó hefir hún
þrisvar sinnum gripið inn í ver-
aldarsöguna. Fyrst þegar Jóhann
IIúss kom fram; annað skifti við
uppreist Bæjara á móti Habsburg-
ar-konuúgsættinni, uppreist, sem
olli þrjátíuára-stríðinu, sem byrj-
aði og endaði í Prag nærri því á
sama stað. priðja sinni í hinni
hræðilegu heimsstyrjöld, þegar
þjóð vor lýsti yfir sjálfstæði sínu
1918. Einkennilegt fyrir sögu lands
ins er hið mikla rúm, sem þjóð-
ernis-og málstyrjaldir taka í henni.
íslendingar geta naumast til
fulls metið, hvílík blessun það er,
að hafa eitt tungumál, sem er hið
sterkasta band, er bindur þjóðina
saman.
Vor upprunalegu lönd vóru Bæ-
heimur og Máhren. Var hið síðar
nefnda mikið stærra en það er nú.
Slóvakia var nefnilega hluti af
Máhren þangað til árið 905, þegar
við. Jeg átti kost á því þegar fjár-
lögin voru hjer til umræðu, að
minast á nauðsyn þess, að landið
hefði að minsta kosti einn mann
sem erindreka í Miðjarðarhafs-
löndunum. Hann ætti að hafa með
höndum upplýsingastarfsemi, gefa
skýrslur um verð o. s. frv. petta
þarf stjórnin að athuga með að-
stoð þeirra manna sem kunnugast-
ii' eru þessari versiun, og hagnýta
það úr tillögum hans sem menn
búast við að orðið gæti til bóta. Er
það líka nauðsynlegt, að ungir, ís-
lenskir kaupsýsiumenn vendu
sjálfir komur sínar til Spánar
meira en hingað til, því það er ekki
síst nauðsynlegt um fiskverslun,
að fá sem nánust persónuleg kynni
af þjóðum þeim og löndum, sem
skift er við. Hefi jeg reyndar
heyrt að einn ungur og efnilegur
maður sje nú á Spáni í þessum er-
indum.
Pá er enn eitt atriði, sem líklegt
er að orðið gæti fisksölunni til
bóta, en það er samlagssala. pað
er trúa mín, að hún, í stærri eða
smærri stíl, gæti orðið að gagni,
þó að heppilegra muni vera, að
hún yrði aðeins rekin í smærri stíl
fyrst í stað. Með þessu er engan
vcginn sagt, að jeg telji æskilegt,
að myndaður verði hringur eða
„trust“, sem hafi alla fisksöluna á
hendi; það yrði of umfangsmikið.
Tilraun í þessa átt var gerð árið
1920 með hinum svokallaða
„Fiskhring". Umboðsmenn hans
lega miðpunkti þjóðarinnar, við
sigur Magyaranna. Konungsættin í
Máhren, sem hafði aðsetur sitt á
Velehrad, stofnaði hið máhrska
stórveldi, en til þess töldust Bæ-
heimur, Máhren og mestur hluti
hins núverandi Ungverjalands. Á
dögum þessarar konungsættar tók
tjekkneska þjóðin kristni, ekki frá
Róm, sem notaði þýska trúboða,
heldur frá Konstantinopel, af post-
ulum slafanna, bræðrunum Kyr-
illos og Methodios. peir voru kall-
aðir til landsins af Rostislav her-
toga í Máhren. petta ríki í Máhren
var, sem áður er getið, eyðilagt af
Magyörum í byrjun tíundu aldar.
Síðan hefir Slóvakia, það er að
segja hinn ungverski hluti hennar,
verið skilin frá öðrum tjekknesk-
um löndum að undanteknum stutt-
um tíma á dögum Georgs konungs
af Podiebrad, sem aðhyltist kenn-
ingar Húss, og fyrst 1918 samein-
aðist hún þeim aftur. En þrátt fyr-
ir hinn pólitíska skilnað við önnur
tjekknesk lönd — aðallandið Bæ-
heimur — hafa Slóvakar varðveitt
hið menningarlega samband sitt
við frændþjóðirnar og meira að
segja lagt stóran skerf til hinnar
sameiginlegu tjekknesku menning-
ar. Ýms nöfn bera vitni um þetta,
til dæmis bókmenta- og málfræð-
ingurinn Safárik, skáldið Kollár
fyrir utan hinn núverandi forseta
reyndu að halda fiskverðinu í
mjög háu verði suður á Spáni og
þetta hafði þær afleiðingar, sem
allsstaðar koma í ljós og að því er
allar vörutegundir snertir, þegar
verð þeirra er orðið of hátt: eftir-
spurnin eða neytslan minkar. I
þessu tilfelli minkaði hún svo mik-
ið, að þá entust þær birgðir í i/2
mánuð, sem venjulega ganga upp
á viku. En þegar seljendurnir sáu,
að við svo búið mátti ekki standa
— og tóku að setja verðið niður,
þá dugði ekki fyrsta og ekki önnur
nje þriðja niðurfærsla. Fólk er yf-
irleitt lengur að átta sig á því að
vöruverð sje að lækka en hækka.
Hjer fór því svo, að fiskbirgðiinar,
sem að jafnaði eiga að vera upp-
seldar á útmánuðum, entust fram
í ágústmánuð, en afleiðing þessa
varð aftur óhjákvæmilega sú, að
næsta árs (1921) framleiðsla varð
að keppa við fyrirliggj andi birgðir
frá fyrra ári í viðbót við aðra örð-
ugleika, sem sölunni fylgdu.
pað er sagt, eins og jeg tók fram
áður, að s. 1. ár hafi verið mikið
ósamræmi í fiskverðinu hjer og á
Spáni. petta kann að nokkru leyti
að vera rjett, en hvað svo sem
skýrslu erindrekans líður,. þá ligg-
ur beint við að álykta, að hið til-
tölulega lága fiskverð hjer hafi or-
sakað hversu fiskurinn gekk fljótt
út, en það svo aftur haft í för með
sjer hina líflegu eftirspum eftir
fiski, sem verið hefir síðan um s.
1. nýár. Jeg vil ekkert fullyrða í
þessu efni, en borið saman við
reynsluna frá árunum 1920—’21,
þá er þetta engan veginn ósenni-
legt.
— ------Að lokum gat ræðu-
maður þess, að meirihl., sem hann
væri framsögumaður fyrir, vildi
með tillögum sínum fyrst og
fremst beina athygli stjórnarinn-
ai að ýmsum greinum í skýrslu er-
indrekans, og þá undirstrika það
mest, að ekkert yrði látið ógert til
þess að tryggja íslenska fiskinum
áfram það öndvegi, sem hann hing-
að til hafi skipað á Spánarmark-
aðinum, því hvernig svo sem
skipulag sölunnar yrði í framtíð-
inni, væri það höfuðatriði málsins
að hafa fiskinn samkepnisfærann.
*
----o-----
Ásgeir Pjetursson ætlar í sum-
ar að gera tilraun í allstórum stíl
um útflutning ísl. síldar reyktrar
og steiktrar i' dósum. Hefir hann
keypt til þessa áhöld og fengið
sjerfróðan mann frá pýskalandi til
að stjóma því.
----o-----
Tjekkó-Slóvakiu T. G. Masaryk.
Ef Slóvakarnir hafa dregist aft-
ur úr í menningarlegu tilliti þá er
það hinu pólitíska sambandi við
Magyarana og kúgun þeirra að
kenna. 1 þessu sambandi er vert
að benda á, að Magyararnir í Ung-
verjalandi urðu fyrir sjerstaklega
sterkum slafneskum áhrifum, sem
endirrspeglast í máli þeirra, því þar
- er fjöldi slafneskra lánsorða frá
öllum mögulegum menningarsvið-
um. —
Á dögum konungsættarinnar
Premyslider var Bæheimur mið-
punktur ríkisins og hefir síðan
lialdið þeirri stöðu. Premysl'dam-
iv hafa oftar en einu sinni stofn-
að stórt ríki. Eitt sinn hefir tjekk-
neska ríkið náð alla leið suður að
Adriahafi, og öðm sinni tók það yf-
ir meirihluta Póllands. Éftir að
Premyslidarnir vom liðnir undir
lok (1306), stjómuðu Bæheimi
fjórir konungar í röð. peir vom af
franskri ætt, Luxemburgarætt-
inni. Einum þeirra, Karli IV., gáfu
Tjekkar nafnið „Landsfaðirinn“.
Árið 1526 sameinuðust Tjekk-
ar, Magyarar og pjóðverjar í
Alpalöndunum undir stjórn Habs-
borgar-ættarinnar í hið þrefalda
Dónárríki, sem síðan hefir verið
Mið-evrópiskt stórveldi til 1918.
pað er eftirtektarvert, að Tjekkar
gengu í þetta bandalag af frjáls-
mitt í Bæheimi með þjóð sinni og
ákvað að taka bólfestu í landinu. í hún var skilin frá hinum uppruna-