Lögrétta - 17.06.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
8
Kvennaskólinn í Reykjavík.
Skólaárið byrjar 1. okt. n. k. og sjeu þá allar námsmeyjar mættar.
Væntanlegar námsmeyjar sendi forstöðukonu skólans sem fyrst eigin-
handarumsókn í umboði foreldra eða vandamanna. I umsóknunum skal
getið um fult nafn og heimilisfang umsækjanda og foreldra, og um-
sóknum fylgi bóluvottorð, ásamt kunnáttuvottorði frá kennara eða
fræðslunefnd.
Upptökuskilyrði í I. bekk eru þessi: 1) að umsækjandi sje fullra
14 ára, 2) að hún sje ekki haldin af neinum næmum kvilla, sem orðið
geti hinum námsmeyjunum skaðvænn, 3) að siðferði umsækjanda sje
óspilt.
Hússtjórnardeild skólans byrjar einnig 1. október. Námsskeiðin
verða tvö; hið fyrra frá 1. október til febrúarloka, en hið síðara frá
1. mars til júníloka.
Umsóknarfrestur til júlíloka. Svarað umsóknum með póstum í
ágÚ8tmánuði. Skólagjald eins og áður og greiðist það við upptöku í
skólann.
Reykjavík, 5. júní 1924.
Ingibjörg H. Bjarnason.
Bókmentafjelagið.
Útgáfa vísindarita hefir jafnan
átt örðugt uppdráttar hjá oss ís-
lendingum og í sjálfu sjer er ekk-
ert skiljanlegra en að svo sje, þar
sem svo fáir hjer gefa sig að
nokkru við slíku. Útlendar bækur
í ýmsum vísindagreinum eru líka
svo dýrar, að óhugsanlegt er að
liægt væri að standast þá sam-
kepni. Alt er þetta, eins og íleira
ilt, fámenninu og fátæktinni að
kenna. Reynt hefir verið að gefa
út alþýðleg vísindarit (t. d.
Sjálfsíræðarinn o. fl.) en ekki gef-
ist vel, eða ekki eins vel og búast
hefði mátt við, og hafa slík íyrir-
tæki jafnan strandað. Drýgst hef-
ir Bókmentafjelagið verið á vís-
indaútgáfur á íslensku, og hafa
þær ekki allar verið þannig, að með
limirnir hefðu full not af þeim, en
jafnan hefir þess verið gætt, að
með þeim fylgdi eitthvað það, sem
fyrir almenning væri og það er
það, sem haldið hefir fjelaginu
uppi, eða alþýðu manna í fjelaginu.
Fornbrjefasafnið fer t. d. fyrir of-
an garð og neðan hjá mörgum, þó
það sje tvímælalaust það merkileg-
asta verk, sem út kemur hjer á
landi. Útgáfa þessa verks er búin
að standa yfir tugi ára og gengur
smátt ennþá. það er skiljanlegt, þó
að lítið gengi á þetta verk í byrjun,
meðan fjelagið varð að sinna svo
mörgu, þegar íslensk bókaútgáfa
var svo að segja engin og alt til
hennar var mjög ófullkomið, en nú
er öðru máli að gegna um bókaút-
gáfu. Nú eru bókaútgefendur á
hverju strái, sem gefa út kvæða-
og sögubækur og allar skólabækur,
en um þær útgáfur sumar hverjar
varð Bókmentafjelagið að sjá
framyfir miðja síðastliðna öld.auk
vísindaverka.
Nú þarf fjelagið ekki að hugsa
frekar um slíkar útgáfur, nema
Skírni, og ætti hann að vera svo
vel úr garði ger, að hann laðaði
landsmenn til að vera meðlimir fje-
lagsins, þó þeir hefðu engin not af
öðrum bókum sem fjelagið gæfi út,
og Skírnir hefir oft verið árstil-
lagsins virði ihiðað við bækur al-
ment. En fjelagið hefir nú tvö
verk í útgáfu, sem er fyrir alla að
eiga og lesa, það er Kvæðasafnið
og Annálar frá 1400—1800. Bæði
þessi ritverk eru vísindaútgáfur og
í þeim felst ómetanlegur bók-
mentafjársjóður. Hefir fjelagið
með því að hefja þessar útgáfur
gengið feti um fram efnahag sinn,
því að langt mun þess að bíða,
með því fyrirkomulagi, sem nú er
um vilja. 1 þessu ríki, sem kallað-
ist Austurríki, hefir tjekkneska
þjóðin átt við ill kjör að búa. 1
hundrað ár höfðu staðið deilur á
milli konungsættarinnar og þjóð-
arinnar um trúfrelsið, sem var
grundvallað á dögum Jóhanns
Húss, og frelsi og rjett landsins.
Að lokum ljetu Bæheimsbúar æsa
sig til ófriðar og voru gersigraðir í
orustunni á „Hvíta fjallinu“ við
Prag 1620. Sigurvegarinn á „Hvíta
fjallinu“ eyðilagði hið tjekkneska
sjálfstæða ríki og píndi landið á
allar lundir. 1 þrjátíuárastríðinu
voru tveir þriðjuhlutar landsins
teknir eignarnámi og gefnir út-
lendum æfintýramönnum og her-
ruönnum frá ýmsum löndum.
Áhangendum Húss og Lúthers var
útrýmt og prestar þeirra reknir úr
landi. þrjátíu 'þúsund tjekkneskar
fjölskyldur fóru í útlegð og þar á
meðal hinn mikli uppeldisfræðing-
ur Comenius, hinn síðasti biskup
bæverska bræðrasafnaðarins. Síð-
an var mótmælendatrú fyrirboðin
fram á átjándu öld. Við lok þrjá-
tiuárastríðsins voru af tveim milli-
ónum íbúa landsins aðeins 800,000
eftir, í eyðilögðum borgum og
þorpum.
Hjer má benda á, að Tjekkarnir
komust í fyrsta sinn í þrjátíuára-
stríðinu í nánara samband við
Norðurlandabúa. þeir gengu í
á þessum útgáfum, að þeim verði
lokið.
Við fráfall dr. phil. Jóns þor-
kelssonar, forseta, mun að sjálf-
sögðu verða nokkurt hlje á útgáfu
Kvæðasafnsins, þar til hæfur mað-
ur kemur í það skarð til þess að
halda útgáfu þess áfram, og get-
ur svo farið, að það hlje verðl all-
langt, og því vil eg gera það að
tillögu minni, að um sinn verði ekki
hafin útgáfa á einhverju nýju, þótt
fyrir kunni að liggja, í stað kvæð-
anna, heldur lögð þess meiri
áhersla á útgáfu annálanna, því
aldrei veit maður, hve lengi fje-
lagið á að þeim manni að búa, sem
hæfastur er til að gefa þetta verk
út og nú sjer um útgáfu þess, en
það er Hannes þorsteinsson þjóð-
skjalavörður, maður sem alkunn-
ur er fyrir þekkingu sína í ís-
lenskum fræðum. Hann er nú orð-
inn það aldraður maður, að hæpið
er að hann endist marga áratugi
til að sjá um útgáfu þessa, en með
því áframhaldi sem nú virðist vera
á annálaútgáfunni, mun hún taka
yfir nær þrjátíu ára tímabil.
pá kem jeg að Fornbrjefasafn-
inu. Fyrir engan mun dugir að
fresta útgáfu þess, því nógu ilt var
að láta það liggja niðri stríðsárin.
Nú eru ávextirnir af útgáfu Forn-
brjefasafnsins hvarvetna að koma
í ljós. Merkileg ritverk koma nú
út, sem að miklu leyti eru unnin
úr þeirri námu. Og mjög mun það
safn auka bókmentir vorar í ýms-
um greinum, frekar en orðið er, og
því stórnauðsyn að hraða útgáfu
þess sem mest. — það sýnist og
nóg, fyrir ekki öflugra fjelag en
Bókmentafjelagið er, að fást við
þessar tvær útgáfur auk Skírnis,
því að óneitanlega er það líka
skemtilegra fyrir meðlimina að fá
eitthvað heillegt, en færra að tölu
til, heldur en ótal smáhefti af ýmsu
tæi, sem sjaldan er hægt að henda
reiður á.
Tillaga mín er því sú, að út
verði gefnar minst 15 (helst 20)
arkir af Annálunum og Forn-
brjefasafninu hvoni fyrir sig. Og
hvað Skírni viðvíkur, að farið verði
áð óskum þeim sem fram hafa
komið á fundum fjelagsins og í
blöðum, að feld verði aftan af hon-
um nafnaskrá f jelagsmanna og eigi
birt nema á 5 ára fresti, en lesmál-
ið aukið sem því nemur.
það sem hjer er farið fram á, er
skorað á væntanlegan forseta Bók-
mentafjelagsins að taka til greina
og leggja fyrir fund í fjelaginu 17.
júní n. k.
Rvík 7. júní 1924.
Bókmentafjelagsmeðlimur.
sænska herinn og börðust undir
merkjum Gústafs Adolfs við Liit-
zen og hinn gamli orustustaður
Svía er enn í minnum hafður í Bæ-
heimi. þar sigraði Thorstensson
austurríska herinn, sem náði sjer
aldrei síðan. Við höfum jafnvel
máltæki frá þessum tíma, er hljóð-
ar þannig: „Hann sigraði eins og
Kec við Jankov“. Hvaða sambönd
útlaginn Jóhann Amos Comenius
hafði við sænsku krúnuna, ætti að
vera öllum kunnugt. Sigurvegarinn
á „Hvíta fjallinu“ hafði enga með-
aumkun með landinu, og vildi held-
ur sjá það eyðilagt en vantrúað.
Eftir vestfalska friðinn hvarf
tjekkneska þjóðin svo að segja úr
sögunni, heimurinn þekti aðeins
Austurríki, um Tjekka höfðu menn
varla nokkra hugmynd. Fyrst við
lok átjándu aldar sýndu Tjekkar
ný lífsmerki, sem þjóðræknissinn-
uð þjóð, andstæð Austurríki — án
aðals. — Sá aðall, sem lifði á með-
al Tjekka og átti hin stóru óðul,
var þýskur.
Mjög hefir það ákveðið sögu
vora, sem þegar hefir verið minst
á, að þjóð vor, sem telst til þess
slafneska þjóðstofns, sem býr
lengst í vestri, hefir orðið að
berjast við þjóðverja fyrir tilveru
sinni og sjálfstæði, þar eð Saxar,
I Bæjarar og þjóðverjar, sem búa í
ölpunum, mynda hálfhring um þá
Sólarsýn.
Jeg horfi ei til baka, nje hugsa’ um
farið skeið,
því hjartasárið opnast og blæðir
um leið.
þeim skín ekki vonanna himininn
hár,
sem hafa aldrei fundið, hve missir
er sár.
Jeg vona og trúi við sjerhvert
sólarlag,
að sólin verði bjartari’ og hlýrri
næsta dag.
Jón S. Bergmann.
---o----
Miðilsdeilurnar.
Um miðilsdeilurnar hafa Lögrj.
enn borist þessar tvær greinar:
i.
Prófessor Har. Níelsson getur þess
nýlega í Tímanum — í vinsamlegri
grein til Árna Jóhannssonar, — að
sum börn reyni að beina athygli að
einhverju öðru, þegar þau eigi von á
ávítum, — eins eru mörg börn og
unglingar svo forvitin, að þau „iða í
skinninu" af forvitni, ef þau heyra
tæpt á einhverju, sem þau fá ekki að
vita greinilega. þau geta og gitska í sí-
fellu, þótt smávægilegt sje tilefnið, og
verða loks reið, ef forvitnin fær ekki
saðningu sína.
þetta venst af flestum fullorðnum,
þótt nokkuð sje það misjafnt.
Mjer kom þetta ósjálfrátt í hug, er
jeg las 3. lið „leiðrjettingar" próf. H.
Níelssonar í næstsíðasta blaði Lögrj.
Mjer skilst, að honum hljóti að
Stríðið hefir staðið yfir í þúsund
ár, pólitiskt, en aðallega menning-
arlegt. Við hljótum að hafa staðið
menningarlega og siðferðislega á
sama stigi, ef ekki hærra, en mót-
stöðumenn okkar, þar sem við
fengum ekki sömu útreið og Slaf-
arnir, sem bjuggu við Saxelfi, og
það er enginn vafi á, að Tjekkar
stóðu hærra í Hússítastríðinu
Karl IV. lagði grundvöllinn að efna
legum og andlegum framförum
vorum. Hann kom á strangri laga-
skipun í landinu, bygði vegi og
stofnaði háskóla í Prag 1348, hinn
fyrsta í Miðevrópu.
Á grundvelli þessarar sögulegu
þróunar rísa upp þrír miklir menn-
ingarfrömuðir og trúarhetjur:
Húss, Chelcický og Comenius.
Evróiia þekkir Jóhann Húss sem
forgöngumann siðaskiftanna, en
hann barðist þar að auki og fyrst
og fremst fyrir þjóðerni Tjekka á
móti þjóðverjum. En þrátt fyrir
þjóðrækni hans náði hugur hans
út yfir landamæri Bæheims, og
hann er einn af hetjum mannkyns-
ins vegna baráttu sinnar fyrir
frelsi samvitskunnar og hinnar
persónulegu sannfæringar. þessu
hjelt hann fram fyrstur allra mið-
aldamanna. Húss gaf mannkyninu
nýjar lífsreglur með því að leggja
áherslu á það grundvallaratriði, að
það sje sannleikur, sem menn eru
líða hálíilla, að vita ekki hverjir haíi
geiið út á íslensku skýrslu háskóla
neíndarinnar norsku um setur E. Niel-
scns i Kristjaniu 1922. Annars mundi
hann varia birta jafnrangar getgátur
sínar um ekki stórvægilegra mál.
1. Hann segir að útgefendur sjeu
„menn úr Kristniboðsfjelaginu". Sann-
ieikurinn er sá, að einn Norðmaður,
sem þar hefir verið, en er nú alflutt-
ur til Noregs, íjekk útgáfuleyfið hjá
„tiyldendai", útgeíanda norsku bókar-
innar. Ifvort hann hefir nokkuð ann-
að iagt til útgáfunnar islensku, er
nijer ókunnugt, en jeg skal gefa H. N.
áritun iians, ef houum er áhugamál að
víta greinilega um það.
2. Kristniboðsfjelagið átti engan hlut
i þýðingunni nje útgáfunni, bað eng-
an um það og þvi síður borgaði fyrir
það.
3. H. N. segir, að jeg hafi verið „tölu-
vert við útgáfuna riðinn, en vilji ekki
iáta naín míns getið“. — Jeg hjelt satt
að segja að H. N. mundi fremur bregða
nijer um annað en feimni gagnvart
andatrú. Eimi útg. fjekk hjá mjer rit-
gerð Martensens-Larsen, sem prentuð
er aftan við skýrsluna. Hún var áður
ætluð Bjarma. — það var öii mín hlut-
taka í útgáfunni. Jeg hefi ekki i neinni
„alfræðiorðabók“ sjeð þá merkingu i
orðinu útgefandi, að þessi afliending
veiti mjer rjett til að teljast með útgef-
endunum.
4. H. N. segir að það sje „vottfast", að
jeg „liafi sótt handritið" að skýrslunni
til aðalþýðandans". — Jeg skil ekk-
ert i manninum að segja þetta, þvi
að jeg hefi aldrei sjeð það handrit nje
á því snert. Eini „flugufóturinn" hlýtur
að vera sá, að jeg bað aðalþýðanda
einu sinni áð lofa mjer að sjá það, ef
hann hefði það hjá sjer í sjúkrahúsinu.
En hann kvað það vera úti í bæ í ann-
ara manna vörslum, og þar sem þessi
sannfærðir um af skynseminni, ef
henni ber saman við samvitskuna.
Lausn samvitskunnar frá hinu
kirkjulega yfirvaldi hafði ekki ein-
ungis trúarlegar afleiðingar held-
ur einnig pólitískar, fjárhagslegar
og vísindalegar. Tjekkarnir hafa
tekið þátt í myndun hinnar nýju
heimsmenningar, sem reisir menn-
ina við og eykur sjálfsmeðvitund
þeirra og ábyrgðartilfinningu. Bak
við Húss stóð öll þjóðin og veitti
hinum rómversku herflokkum
keisarans viðnám, svo að hún sigr-
aði og Róm varð að láta svo lítið
að semja frið og veita Tjekkum
ýmiskonar frelsi og sjerrjettindi,
sem hún hafði ekki látið öðrum
þjóðum í tje.
Einn af lærisveinum Húss var
Pjetur Chelcický. Hann hefir
skrifað bækur bæði á tjekknesku
og latínu og sett fram hugsjónir,
sem minna á hugsjónir ensku
kvekaranna eða Tolstoys. Hann
sagði að hervald væri ilt meðal til
að stofna kirkju með; auðæfi væru
aðalorsökin til siðspillingarinnar,
hinum sannkristnu bæri, þegar
þeir stofnuðu kirkju sína, að kom-
ast hjá afleiðingunum af samein-
ingu ríkis og kirkju, auðæfi, opin-
berar heiðursviðurkenningar, eiðar
og stríð væru fyrirlitlegir hlutir.
Einkunnarorð hinna sannkristnu
ætti að vera, að umbera alt frá
eina tilraun mín til að sjá handrit
skýrslunnar, varð árangurslaus, er
það sæmilega fjarri sanni að segja,
að það sje vottiast að jeg hafi sótt
handritið. Sje það flest jafnsatt, sem
prófessorinn telur „vottfast" á miðia-
iundum, þá „prísa jeg þá sæla", sem
trúa því með varfærni.
Jeg býst við að iesendur skilji, að
þeim sem þykir vænt um bókina, og
vita sannleikann í þessu útgáfumáli,
þyki garnan að því að lofa H. N. að
halda áfram getgátum sínum.
S. Á. Gíslason.
II.
í siðasta tbl. Lögrjettu er grein eftir
próf. Harald Níelsson. Er það ieiðrjett-
ing á ummælum um málaferlin út af
miðilsrannsóknum sálarrannsóknafj e-
lagsins. Auk þess er beinst að mjer i
ftambandi við skýrslu háskólanefndar-
innar í Kristjaniu, er jeg þýddi á is
lensku síðastliðinn vetur. Finn jeg mig
knúðan til þess að leiðrjetta það, sem
rangt er sagt um mig persónulega í
þessu sambandi.
í fyrstu segir próíessorinn, að „eng-
inn (hvorki jeg nje aðrir) viiji kann-
ast við það að liafa þýtt liann (þ. e.
bæklinginn um Einar Nielsen) nema
hr. Árni Jóhannsson síðari hlutann".
Að visu stendur eigi nafn mitt á bækl-
ingnum, en eigi er það af þeirri ástæðu
að jeg skammaðist mín fyrir það að
hafa þýtt hann, enda hefi jeg engan
leynt því að svo væri, og er sjálfur
próf. H. N. átti tal við mig um þetta
mál, sagði jeg honum það afdráttar-
laust.
þvinæst skýrir prófessorinn frá því,
hvcrnig sje ástatt með þýðandann,
hvað sje „sannleikurinn" i því efni.
Segir hann meðal annárs, að „það sje
stúdent einn, er ritaði sig inn í guð-
fræðideildina síðastliðið haust, en hef
ir sama sem engar kenslustundir sótt
þar“ o. s. frv. Veit jeg eigi sjálfur bet-
ur, en að jeg settist í deildina
þegar i liaust og sækti þangað
kenslustundir, þar til er jeg veiktist
seinni part vetrar. Að vísu var það svo
með mig, sem aðra nýsveina i guð-
fræðideild, að mjer var eigi hægt að
sækja alla tíma í guðfræði, vegna þess
áð sumir textarnir eru á grísku, enda
þurfa menn þá auk þess að sækja tíma
í grísku og heimspeki.
pá fer prófessorinn að tala um trú-
arskoðanir mínar og framtíðaráætlan-
ir. Eigi liefi jeg sjálfur skýrt honum
frá trúarskoðunum mínum, en það
sagði jeg honum, er við áttum tal sam-
an, að jeg ætlaði að halda áfram með
guðfræðinám á háskóianum. í það
sama skiftið játaði og prófessorinn við
mig, að ekkert væri athugavert við
það, þótt jeg hefði þýtt skýrsluna,
það þyrfti ekki neitt að koma trúar-
hendi þeirra sem ofsæktu þá, en
varðveita trúna, lifa svo einföldu
lífi sem mögulegt væri og elska
hver annan. Pjetur Chelcický
stofnaði bræðrafjelag, sem varð
kirkja hinna bæersku og mehrsku
bvæðra, sem síðan hafði mikla þýð-
ingu fyrir trúarlíf þessara landa
alt fram að siðaskiftunum.
Sá þriðji af hinum miklu mönn-
um tjekknesku hugsjónarinnar er
J. Amos Komenský, sem Evrópa
þekkir undir latneska nafninu
Comenius. Hann er fæddur í
Komno í Máhren 1592 og stundaði
nám við hina þýsku háskóla. Hann
fór í útlegð til Póllands vegna
harðýðgis Austurríkis í trúmálum,
og þar starfaði hann sem prestur
meðal bæersku og máhrsku bræðr-
anna. Ýmislegt mætti segja frá
sambandi hans við svíana Axel
Oksenstjema og Jóhann Skytte og
vini sína Louis de Geer og son
hans Lorenz de Geer. Fyrir gjaf-
mildi hins síðarnefnda varð hann
fær um að gefa út öll sín uppeld-
isfræðilegu rit árið 1657. Einnig
væri ýmislegt að segja frá heim-
sókn hans í Norrköping og Stock-
hólmi. Allir þekkja þá þýðingu,
sem hann hefir haft í sögu upp-
eldisfræðinnar. Comenius var ekki
aðeins foringi í trúarefnum — jeg
hefi þegar drepið á að hann var
hinn síðasti biskup mahrisku og