Lögrétta - 15.07.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJBTTA
8
mun og lögð á reikning í öðrum
alþýðuskólum landsins. Um það
verður ekki deilt, að fáar náms-
greinar standa lífinu nær en reikn-
ingur. Stendur þá „nýi skólinn“, í
þessu efni, lífinu töluvert fjær en
Hvítárbakkaskólinn og aðrir ung-
lingaskólar landsins. Náttúrusaga
er alls ekki kend á Hesti (sbr.
skýrslu sjera E. A. í Eimreið-
inni) .þó mun hún standa lífinu nær
en flestar námsgreinar aðrar.
Stendur „nýi skólinn“ einnig þai'
töluvert fjær lífinu en aðrir al-
þýðuskólar. þá eru kendar enska
og þýska í „nýja skólanum“, sem
aukanámsgreinar. Ekki verður
sagt að þær standi lífinu sjerlega
nærri, þótt góðar og nytsamar
sjeu; enska er þó kend víða í al-
þýðuskólum. Ekki verður sjeð af
skýrslunni að þjóðfjelagsfræði hafi
verið verið kend í skólanum. þó
stendur hún lífinu töluvert nærri,
enda mun hún kend að minsta
kosti í sumum öðrum alþýðuskól-
um, eða, svo jeg nefni dæmi, á
Eiðum, Hvítárbakka, og ef til vill
víðar. Fleiri slíkar námsgreinar
mætti nefna, en jeg læt hjer stað-
ar numið. Iiitt má þykja ljóst, að
í öllum þessum greinum stendur
„nýi skólinn“ lífinu töluvert fjær
en flestir aðrir alþýðuskólar vorir.
Hvað á þá hinn háttv. greinar-
höfundur við, er hann talar um
„námsgreinar, sem ekki hafa ver-
ið kendar við alþýðu- og unglinga-
skóla hjer á landi áður, nema að
nokkru leyti við Hvítárbakkaskól-
ann“ meðan hann veitti honum
forstöðu og síðan sjeu að mestu
gerðar „útlægar þaðan“. Og hví
kendi hann þær ekki að öllu leyti
eins og á Hvítárbakka, meðan
hann var þar, og nú á Hesti?
Námsgreinarnar munu vera þess
ar (sbr. skýrslu höf.): Siðfræði og
uppeldisfræði, sálarfræði og bók-
mentasaga.
Engum manni kemur til hugar
að neita því, að siðfræði er náms-
grein, er kemur lífinu við. En hitt
er og fullkunnugt að hún er kend
víðar en á Hesti. það að jeg kendi
siðfræði ekki meira í vetur, en jeg
gerði, stafar af því að jeg hef
hugsað mjer að kenna hana aðeins
annaðhvert ár og virðist mjer það
heppilegt í tveggja vetra skóla ef
kent er báðum deildum sameigin-
lega.
Bókmentasaga er vitanlega mik-
ilvæg námsgrein og skemtileg, en
1 ó býst jeg við að gagnið af kenslu
í þeirri grein fari mjög eftir
kensluaðferðinni og því hvað kent
er. Virðist mjer alla áherslu bera
að leggja á íslenska bókmentasögu
ef bókmentasaga á annað borð er
kend í íslenskum alþýðuskóla. I
þeim flestum mun hún og kend
jafnframt íslandssögunni og fer
vel á því. Virðist margt af því, er
talið er upp í skýrslunni eiga öllu
betur við við kenslu í bókmenta-
sögu í háskóla en í alþýðuskóla,
þar sem menn koma saman til
eins vetrar náms að afloknu barna
skólanáminu.
Um sálarfræði er líkt að segja,
en þó virðist mjer hún tæplega
svo nauðsynleg fyrir lífið sem t.
d. reikningur og náttúrusaga. 1
alþýðuskólum, þar sem námstími
er stuttur, en mikið að nema, verð-
ur vitanlega að athuga, hve marg-
ar námsgreinar hægt er að kenna
og nema, og verður þá auðvitað
heldur að sleppa ýmsu góðu og
gagnlegu til þess að geta kent
annað nauðsynlegra vel, en að taka
alt of margar námsgreinar og fara
á hundavaði yfir þær allar. Sálar-
fræði er og allþung vísindagrein
og fullnóg viðfangsefni þroskuð-
um vísindamönnum, hvað þá ung-
lingum í alþýðuskóla.
í síðari kafla skýrslunnar segir
svo meðal annars: „Æði mikið
virðist bera á þeirri skoðun, að
kennarar hafi fullnægt skyldum
sínum og unnið fyrir kaupi sínu.
ef þeir troði í nemendurna þekk-
ingu þeirri er í kenslubókunum
er“. Eigi veit jeg til hverra þe«s
um orðum er beint frekast, en hit '
hef jeg kennara, sem hafa t fc,ö
þau til sín. Vitanlega er þessi skoó
un til, líki meðal kennara, en held-
ur mun það fátítt nú orðið. Ilir.a
má heldur ekki gleyma að all-
mikla áherslu verður og að leggja
á það, aó menn haldi sig að nám-
inu, ef um nám er að ræða á ann-
að borð.
Hinn háttv. greinarhöf. lýsir því
mjög vel, hvernig hann telji að
skólalífið eigi að vera og hvernig
það hafi verið í „nýja skólanum“.
En eftir lýsingu hans hefir það
ekki verið neitt einsdæmi, heldur
mun það líkt þessu í flestum al-
þýðuskólum hjer á landi, þar sem
heimavistir eru.
pá vil jeg enn leyfa mjer að til-
færa nokkur orð úr skýrslunni.
þar stendur þetta meðal annars:
skýrsla um þennan „nýja skóla“
sjera E. A. síðastliðinn vetur. Má
geta þess, að mörgum hefði þótt
gleðilegt að sjá í skýrslum hans
um Hvítárbakkaskólann slíkt hól
um skólann og alla starfsemi hans;
kemur þó jafnvel sumum til hugar
að nefna lofræðu hans um skóla
sinn skrum, en mig skortir kunn-
ugleik á skóla hans til þess að geta
dæmt um rjettmæti þess orðs í
þessu sambandi. þó skal jeg síðar
benda á nokkur atriði.
í skýrslu þessari segir höf. meðal
annars: „Nýjan kallaði jeg skólann
af því, að hann átti að vera með
öðru sniði en alþýðuskólar aðrir
hjer á landi og hafa dálítið annað
markmið en þeir virðast hafa. þeir
virðast sumii' vera dálitið fjarri
lífinu. þessi skóli skyldi vera lif-
andi og fyrir lífið. En af þessu
leiddi og það, að við hann urðu að
kennast námsgreinar, sem ekki
hafa verið kendar við alþýðu- og
unglingaskóla hjer á landi áður,
nema að nokkru leyti við Hvítár-
bakkaskólann, meðan jeg veitti
honum forstöðu. En þær náms-
greinar hafa verið að mestu gerð-
ar útlægar þaðan um leið og jeg
fór“.
Hjer er beint talið, að „sumir“
alþýðuskólar hjer á landi sjeu
nokkuð fjarri lífinu, og væri það
rjettmætt árásarefni, ef svo væri.
En jeg held, að þetta sjeu bæði
röng orð og ómakleg. Eftir skýrslu
sjera E. A. sjálfs mætti miklu
fremur heimfæra þau um hans eig-
inn skóla, sem „skyldi vera lifandi
og fyrir lífið“. Hefði honum því
verið miklu nær að láta þau orð
óskrifuð.
þessum orðum mínum vil jeg
nú finna nokkurn stað. I fyrstu er
það ekki sagt í greininni, í hverju
sumir alþýðuskólar vorir virðist
„vera dálítið fjarri lífinu“, en
þessi eini nærri því, en þó má
nokkurn veginn sjá við hvað er
átt. íslenska, íslandssaga, danska,
mannkynssaga, reikningur og
landaíræði eru kendar 1 flestum
unglingaskólum landsins ef ekki
öllum. Á Iivítárbakka er t. d.
landafræði kend tvo vetur, í yngri
deild 1 st. á viku og í eldri deild
2 st. á viku. Og reikningur, sem
var kendur 1 st. á viku í eins
vetrar skólanum á Hesti, var
kendur á Hvítárbakka í vetur 5 st.
á viku í hvorri deild og líkt mun
það hafa verið áður. Lík áhersla
vera margfalt fjölmennari en við
erum.
Frá náttúrunnar hendi erum við
á þenna hátt einangraðir frá öllu
mannkyni, og úr þessari einangr-
un verður ekki bætt með öðru en
því, að nema erlend mál og nota er-
lendar bókmentir. Er það ekki ann-
að en það sem margar smáþjóðir
verða að gera, því að þessu leyti er-
um við ekki ver settir en margir
aðrir. Jafnvel þjóðir sem eru 25—
50 sinnum mannfleiri en við, eru
ekki þess megnugar að halda uppi
svo miklum fræðibókmentum sem
nú á tímum útheimtist til þess, að
þær fylgist með í hinum nálega
óteljandi greinum nútíðarvísind-
anna. En allar munu þessar þjóðir
þá velja tungu einhverra stórþjóð-
anna, enda virðist það sjálfsagður
hlutur. Blindi maðurinn, sem þarf
að láta leiða sig, er ekki stórum
bættari fyrir það, þótt hann fái
handleiðslu hins, sem líka er blind-
ur. Við aftur á móti höfum tekið
þann kostinn, að læra mál annarar
smáþjóðar, sem er líkt á vegi stödd
eins og við sjálfir. Við höfum kos-
ið að kenna í skólum okkar eitt af
hinum minst þektu tungumálum
Norðurálfunnar, mál einnar af
smæstu þjóðunum. Að vísu kenn-
um við ekki dönsku eina erlendra
mála, en við tökum hana fyrsta,
látum hana skipa öndvegi, og kom-
um með henni í veg fyrir að annað
erlent mál verði alment numið að
fullu gagni.
það má merkilegt heita að við,
sem erum minstir allra postulanna,
höfum efni á að eyða tíma sesku-
lýðsins til þess að nema mál, sem
út á við má heita jafn gagnslaust
sem okkar eigið, enda þótt aðrar
þjóðir, miklu stærri en við, sjái
sjer ekki fært að gera nema eitt-
hvert af meginmálum álfunnar að
skyldunámsgrein í skólum sín-
um.*) Jeg vil skjóta því til lesenda
minna, hvort þetta sje beinlínis
viturlegt ráðlag. það er til lítils að
skírskota til þess, að við kennum
fleiri mál en dönskuna í alþýðu-
skólum okkar. Fyrst og fremst er
það, að öllum þorra manna er það
*) Enska stjórnin skipaði í ágúst
1916 nefnd til þess að rannsaka og gera
tillðgur um kenslu erlendra mála í
enskum skólum. Voru í nefndina vald-
ir sextán manns þeirra, er færastir
þóttu (meðal þeirra dr. H. A. L. Fisli-
er, er þrem mánuðum siðar varð
kenslumálaráðherra) og skilaði hún
áliti sínu tveim árum síðar. Nefnist
það Modern Studies og er all-mikil
hók og harla merkileg. þar er að finna
margar eftirtektarverðar bendingar
um flest það, er lýtur að kenslu er-
lendra mála og um þau, sem sjerstak-
an þátt í fræðslumálunum. Eitt af því,
sem nefndin legst eindregið á móti, er
að láta byrja nám tveggja eða fleiri
erlendra tungna samtímis. Vill hún
ekki að byrjað sje að kenna annað eða
þriðja málið fyr en nemandinn sje orð-
inn allvel fær i fyrsta eða öðru mál-
inu. Gengur sú tillaga heldur en ekki
í berhögg við skólavenju okkar.
Óllum þeim, er láta sig tungumála-
námið einhverju skifta, vil jeg ráða til
að kynna sjer þetta nefndarálit. það
kostar aðeins 1 s. 6 d.
ofvaxið að læra tvö eða fleiri erlend
mál sjer að fullu gagni, og síst má
ætlast til gagns þegar námstíminn
er ekki nema partur úr tveim ár-
um. Annað atriði er það, að jeg fæ
tkki betur sjeð en að það sje með
öllu óverjandi ráðlag að vera að
kenna alþýðu manna eitthvað í
tveim eða fleiri tungumálum er-
lendum, en vanrækja kenslu í nátt-
úrufræði og þjóðfjelagsvísindum
svo hrapallega, sem gert er í ís-
lenskum skólum, rnjer er víst
óhætt að segja alveg undantekn-
ingarlaust. Okkur er það sem sje
algerlega þarflaust að eyða tíma til
þess að læra mál lítt kunnrar smá-
þjóðar, sem ekki á einu sinni þær
bókmentir, sem fyrir neinar sakir
geti talist sjerstaklega merkilegar.
Ef við tökum það málið, sem
stærstar á bókmentirnar og víðast
er talað, málið sem í rauninni er
orðið alþjóðamál og er auk þess
móðurmál næstu nágranna okkar,
ef við tökum enskuna og kennum
hana í öllum skólum okkar, þá get-
um við, alment talað, látið önnur
mál með öllu afskiftalaus án þess
að hljóta af því nokkurn baga.
þessi kostur hlýtur óumflýjan-
lega að verða tekinn þegar Islend-
ingar hverfa frá einangrunarpóli-
tíkinni, hvenær sem sá tími kem-
ur. En víst kemur hann, hvort sem
einangrunarmönnum líkar betur
eða ver.
Veit jeg loks af draumadúr
dagur á hveli alda
hrekur þá með hrolli úr
hreiðrinu sínu kalda.
Meðan við höldum dönskunni
„Stílæfingar í móðurmálinu í skól-
um vorum flestum eru rjettritun-
aræfingar. þær eru nauðsynlegar
og sjálfsagðar, það sem þær ná, en
að öðru leyti eru þær lítilsvirði.
Nauðsyn er því að gefa nemendum
yfirgripsmikil viðfangsefni til að
rita um, en gefa þeim leiðbeining-
ar jafnframt um meðferð efnisins
og vísa þeim á heimildir og gögn.
þetta reyndi jeg og gafst alveg
ljómandi“ (svo hjá höf.). Hjei held
jeg að beri að fara allvarlega, og
virðist mjer áríðandi að hafa við-
fangsefnin ekki of víðtæk, en smá-
þyngja þau eftir þroska nemenda.
það munu og flestir íslenskukenn-
arar gera, að minsta kosti í ungl-
ingaskólum og þeim skólum öðrum,
er jeg þekki til; að öðru leyti
munu þeir flestir fara líkt að og
sjera E. A. segist hafa gert, og er
það því ekki eins dæmi. því er og
fjarri því, að „stílæfingar í skólum
vorum flestum“ sjeu „rjettritunar-
æfingar“ eingöngu, sem hann
virðist eiga við. Annars mun mörg-
um virðast sum ritgerðarefnin,
sem sjera E. A. telur upp, nokkuð
erfið fyrir nemendur í eins vetrar
unglingaskóla. þó eru fyrirlestra-
verkefnin erfiðari og sum fullnóg
fyrir útskrifaða háskólamenn.
Hitt er annað mál, að ef nemend-
ur ráða við verkefnin, mun sú að-
ferð, er sjera E. A. ræðir um í því
sambandi, oft gefast vel. Hinsveg-
ar nota hana fleiri en hann og er
hún þá ekkert eins dæmi fremur en
margt annað, sem á að vera nýtt
og til bóta í „nýja skólanum“.
Loks skal jeg leyfa mjer að
benda á það, að svo sem kenslunni
í „nýja skólanum“ á Hesti virðist
hafa verið hagað (sbr. skýrslu
sjera E. A.), þarf til að hafa hana
á hendi afburðakennara, og til að
færa sjer hana í nyt töluvert meira
en meðalnámsmenn. Má vel vera,
að þetta hvorttveggja hafi farið
saman síðastliðinn vetur í „nýja
skólanum“ og að svo verði áfram,
og er það vel. En hjá okkur hin-
um myndi þykja nauðsyn að sníða
stakkinn minni og ætla sjer hæg-
ari yfirferð og gætilegri. það er og
gomalt mál, að „kemst þótt hægt
fari“. G. A. Sveinsson.
Á þór, varðskip Vestmannaey-
inganna, hefir nú verið sett fall-
byssa allstór, svo að hann verði
betur úr garði gerður til strand-
varnanna.
sem skyldunámsgrein í skólunum,
höldum við áfram að einangra
okkur, en breyting á því atriði ef-
ast jeg um að komi fyr en almenn-
ingur hefir fengið augun opin fyr-
ir þeim óleik, sem við erum að
vinna uppvaxandi kynslóð. Kenn-
arastjettin ein fær ekki áorkað
breytingunni, en víst ætla jeg
óhætt að fullyrða það, að mikill
meiri hluti hennar sje svipaðrar
skoðunar og jeg í þessu máli. Um
það hefi jeg fengið ótvíræða vitn-
isburði hvaðanæva af landinu, og
skal jeg leyfa mjer að setja hjer
sem sýnishorn kafla úr brjefi frá
einum kennaranum. Margir hafa
skrifað í sama anda, en mjer þyk-
ir hann hafa komist einna best og
ákveðnast að orði, enda er hann
alment talinn í fremstu röð stjett-
arbræðra sinna. Jeg vona að hann
misvirði ekki, að jeg birti orð hans
í heimildarleysi. Tilefni brjefkafl-
ans var grein eftir mig, er nefnist
„Danslca og enska í íslenskum
skólum“ og birtist í Tímanum 9.
og 16. júní f. á.:
„Síðan jeg fór að kenna, hefi jeg
á hverju ári rekið mig á það, að
þeir foreldi’ar, sem hafa viljað láta
börn sín læra fleira en í skólanum
var kent, eða látið þau halda áfram
eftir skólanámið, hafa ætíð talið
dönskunámið sjálfsagðast. íslenska
er ekki nefnd, enda þótt allur þorri
barna fari úr skólunum án þess að
hafa tileinkað sjer auðveldustu rit-
venjur málsins.
Trúin á dönskuna er rótgróin
meðal almennings. Og hún er eðli-
leg. þeir sem dönsku læra, eiga alt
Merkileg gjöf.
Tæpast verður gert svo stutt yf-
irlit yfir það, sem unnið hefir
verið að athugun íslenskrar
náttúru og söfnun náttúrugripa
hjer á landi á síðustu tímum, að
ekki verði getið þar P. Nielsens
fyrv. verslunarstjóra á Eyrar-
bakka, eða „gamla Nielsens“, eins
og hann er alment nefndur hjer
um slóðir. Svo mikið starf iiggur
eftir hann í því efni. Hann mun
ýkjulaust vera allra manna kunn-
ugastur íslensku fuglalífi, en eftir
þeirri grein náttúrufræðinnar
hefir hann einkum lagt sig. Hefir
hann skrifað mikið um fugla vora,
bæði í erlend tímarit og íslensk
blöð. Árið 1904 var Nielsen kjör-
inn heiðursíjelagi Náttúruíræði-
l'jelagsins „fyrir ötula söfnun ís-
lenskra náttúrugripa og rausnar-
legar gjafir til safnsins“, segir í 25
ára minningarriti fjelagsins. Ilafði
Gröndal einn hlotið þann heiður
áður.
Eins og Náttúrugripasafnið í
Reykjavík ber með sjer, hafði
Nielsen það jafnan í huga, og gaf
því er hann náði í merkilega nátt-
úrugripi, sem það átti ekki fyrir.
Ber fugla- og eggjasafnið ekki síst
merki hans. En jafnframt kom
hann sjer upp all-vöxtulegu nátt-
úrugripasafni heima fyrir. Mun
það safn hafa verið eitt höfuð-
ánægjuefni gamla mannsins, ekki
síst hin síðari ár, eftir að heilsa
hans bilaði.
Hinn 27. febrúar síðastl. varð
Nielsen áttræður að aldri. þann
dag ákvað hann að gefa barna-
skólanum hjer á Eyrarbakka alt
náttúrugripasafn sitt. Segist hann
í gjafabrjefi sínu hafa fundið sárt
til þess um dagana, hversu litla,
ófullkomna og dauða kenslu í nátt-
úrufræði hann hafi fengið, er hann
gekk í bamaskóla sem drengur
suður á Jótlandi. Vill hann bæta úr
slíkum skorti fyrir afkomendur
sína og annan æskulýð hjer, á þeim
stað, sem hann hefir dvalið lengst
æfi sinnar. — Jeg hefi nú í þess-
um mánuði tekið á móti þessari
ágætu gjöf — safninu ásamt skáp
til þess að geyma það í — fyrir
skólans hönd. Eru þar a. m. k. 23
uppsettir ísl. fuglar, sumir sjald-
gæfir; 45 teg. ísl. fuglaeggja — þar
á meðal flestar sjaldgæfari teg. —,
mikið safn ísl. og erlendra berg-
af auðvelt með að ná í danskar
bækur. 1 flestum bókaverslunum
mun vera nóg til á því máli, eða
svo er það a. m. k. hjer. Aftur á
móti sjest ekki ensk bók hjá bók-
salanum hjer, og svo mun víðar
vera úti um land. þeir sem ensku
læra, eiga erfitt með að ná í bæk-
ur á málinu, og þó einkum bækur
við þeirra hæfi.
þeir sem ætla í gagnfræðaskóla,
þótt ekki sje hærra farið, verða að
kunna talsvert í dönsku, vegna
ýmissa danskra námsbóka, sem
þar eru notaðar. Mjer virðist, að
mikið væri unnið, ef kennararnir
við hærri alþýðuskólana og sjer-
skólana fengjust til að nota enskar
kenslubækur, að nokkni eða öllu, í
þeim greinum, þar sem útlendra
bóka væri þörf. það mundi kippa
einni stoðinni undan dönskunám-
inu. það mundi knýja marga til
enskunáms, og' það mundi ef til vill
kenna mönnum, að góðar kenslu-
bækur eru til á fleiri málum en
dönsku“.
það er vitaskuld óþarft að taka
það fram, að þótt margt sje til af
góðum skólabókum á dönsku, er
úrvalið þó eðlilega margfalt meira
á ensku. Og vitaskuld mundi ensku-
náminu stuðningur í því, að notað-
ar væru kenslubækur á ensku, eins
og kennari þessi leggur til og gert
hefir verið að einhverju leyti í
Samvinnuskólanum undanfarin ár.
Framh.
----o----