Lögrétta - 09.09.1924, Blaðsíða 1

[nnheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Siini 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gísiasou
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Umvíðaveröld.
Frá Kínverjum.
I síðustu símfregnum er frá því
sagt, að borgarastyrjöld sje hafin
í Shanghai í Kína. Sen hershöfð-
ingi sækir að borginni með um 40
þús. hermenn og Fou hershöfðingi
stjórnar vörninni í borginni, en
hún hefir verið lýst í hernaðar-
ástandi og járnbrautarsamgöngur
við hana slitnað. Bretar, Frakkar,
Bandaríkjamenn og Japanar hafa
sent herskip austur þangað, til að
gæta hagsmuna þegna sinna, sem
þar búa. Útlitið er sagt mjög al-
varlegt, en annars eru fregnirnar
ógreinilegar, eins og oft vill verða
þarna austan að. En óeirðir eins
og þessar eru þar alltíðar og eru
sumpart aðeins af persónulegri
valdastreitu nokkurra einstak-
linga, en sumpart afleiðingar og
áframbald af gömlum deilum og
ríg, sem lengi hefir staðið í land-
inu í sambandi við þau umbrot í
menningu þjóðarinnar, sem verið
hafa á síðustu mannsöldrunum,
einkum út af afstöðunni til út-
landa.
En Kína, eða Tshung-kwó-mið-
ríkið, eins og Kínv. kala það sjálf-
ir, er eitthvert allra elsta menn-
ingarríki veraldarinnar og hafði
lifað einangrað öldum saman. Á
síðustu tímum hafa þó erlend
áhrif meira og meira farið að gera
vart við sig, og valdið ýmsum
deilum, því þjóðin er mjög íhalds-
söm, en útlendingar oft hinsvegar
komið þar illa fram. Eru alkunnar
úr þeim viðskiftum Tai-ping-
óeirðirnar um miðja síðastliðna
öld. En fvrir þeim stóð einskonar
þjóðræknis-trúarflokkur, undir
forustu kennarans Hung-Hsiu-
Tsuen, spm kallaði sig Tien-wang
Tai-Ping, eða hinn himneska kon-
ung hins mikla friðar. Rjeð þessi
flokkur um tíma lögum og lofum
í Suðurkína. En Evrópustórveldin,
sem áttu hagsmuna að gæta, voru
því sárgröm, að þessar innanlands-
óeirðir ættu sjer stað, bæði af því,
að það var hættulegt hagsmunum
sjálfra þeirra og af því að þau
vissu aldrei hvert þau áttu að
snúa sjer með samninga og aðrar
umleitanir við Kínverja, þegar
stjórnirnar voru hingað og þang-
að og enginn vissi hver eiginlega
rjeð í landinu. þau komu sjer því
saman um það að reyna að jafna
þennan leik og útvega jafnframt
sjálfum sjer bætta aðstöðu og fóru
með her á hendur Kínverjum og
höfðu betur. Við friðargerðina í
Tientsin 1858 fengu Evrópuríkin
svo rjett til þess að hafa sendi-
herra í Peking og ýmsar ívilnanir
fyrir Evrópumenn. þessu fjekst
þó ekki framgengt fyr en 1861, því
Kínverjar hófu nýjan ófrið árið
eftir og var þá sendur nýr herafli
austur til að kúga þá og nýr frið-
ur saminn í Peking 1860. Og um
sama leyti tókst að vinna að fullu
sigur á Taipingum, með aðstoð
Evrópumannanna.
Aldrei hefir þó verið kyrt í
Kína síðan og er borgarastyrjöld-
in, sem nú er sagt frá, aðeins einn
liður í marga alda byltingu, hvað
sem úr henni verður. Aðalmaður-
inn í stjórn Kínverja um þessar
mundir og fram undir aldamótin
var Kung prins. Hann reyndi að
beita sjer fyrir friði við útlöndin
en ýmsum framförum og fram-
kvæmdum inn á við, í Evrópu-
anda, enda fjekk hann fjölda ev-
rópu- og Ameríkumanna í lið með
Reykjavík, þriðjudaginn 9. sept. 1924.
50. tbl.
I sjerr þannig var byrjað að leggja
| ritsíma og talsíma um og eftir
! 1870 (það gerði m. a. stóra nor-
: ræna fjelagið, sem hjer starfaði
I líka), verkfræðingaskóli var stofn-
aður o. fl. Seinna hófust gufu-
skipaferðir víða, en járnbrautir
| áttu erfiðast uppdráttar. Um og
eftir aldamótin var Li-Hung-
Tsjang einn aðalmaður þeirrar
stefnu, sem viidi beita sjer fyrir
því, að Kínverjar lærðu þannig og
hagnýttu sjer sem flest atriði úr
framförunum, einkum í verklegri
menningu vesturlanda, til þess að
geta á þann hátt staðið nokkurn-
veginn jafnfætis útlendingunum
og fremur varist með þeirra eigin
vopnum, þeim árásum á andlegt líf
sitt, sem þeim þóttu hættulegast-
ar. þessi Evrópuhreyfing kom
fram í ýmsum myndum, og einna
skýrast í fjelaginu Tsjang-hsu-
kui. En það náði miklum ítökum
einkum um 1890, undir forustu
Kang-ju-wei, af því að keisarinn
sem þá var gerðist því hliðhollur.
þetta fór þó út um þúfur að mestu
leyti, og varð það eins og oftar
reiptog milli suður- og norður-
landsins, sem átti sinn þátt í því.
Fylgismenn Kang þóttu of Evrópu-
sinnaðir og voru margir drepnir,
en í þeirra stað náðu fylgismenn
Li-Hung-Tsjang aftur völdunum
og vildu halda breytingunni áfram
en hægar og á þjóðræknari grund-
velli, eins og fyr. Myndaðist þá
jafnframt ennþá íhaldssamari
þjóðræknisflokkur, I-ho-tuan, eða
þ j óðræknisfj elag s j álf boðanna.
Eignaðist hann m. a. allmikil ítök
við hirðina. Af þessum fjelagsskap
risu um aldamótin óeirðirnar, sem
kunnar eru undir nafninu „box-
arauppreisnin“. En hún gerði
mest vart við sig í Shantung og
átti þá að útrýma öllu útlendu úr
Kína. þessi hreifing var þá bæld
niður með hervaldi frá Evrópu og
Kínverjar kúgaðir til að ganga að
rnjög hörðum friðarkostum 1901
og greiða gífurlegar skaðabætur.
Um þessar mundir dó Li-hung
Tsjang, en stjórnarstefnu hans
var á næstu árum haldið áfram í
aðalatriðunum af Juan-shi-kai að-
allega og einnig af Tsjing prins
í Peking. Jafnframt því sem ýms-
um verklegum framkvæmdum í
evrópu-anda var haldið áfram, var
mentamálaskipulagi landsins
breytt frá rótum og ýmsri borg-
aralegri löggjöf, einkum hegning-
arlögunum. En megináhersluna
var nú líka farið að féggja á end-
urbætur hersins, og honum kom-
ið í öflugt Evrópusnið, með aðstoð
Evrópumanna og Japana. Styrkti
sigur Japana á Rússum Kínverja
mjög í því starfi. Einnig var farið
að hugsa fyrir breytingu á stjórn-
skipulaginu sjálfu og 1909 settist
á rökstóla fyrsta kínverska ráð-
gjafarþingið og stóðu þar síðan
lengi harðar deilur um þingræðið.
Stóð lengi í ýmsu þófi um öll þessi
mál, uns úr því varð bylting árið
1911. En aðalforvígismaður henn-
ar var Sun-jat-sen; fyrrum fylgis-
maður og lærisveinn Kang þess,
sem fyr er nefndur. Til þess að
bæla niður þessa uppreisn ætlaði
keisaraflokkurinn að fá Juan-shi-
kai í lið með sjer, en Sun-jat-sen
hafði þá myndað sína eigin stjórn
í Nankin, látið kjósa til þings og
lýst því yfir, að Kína væri lýðveldi,
en hann varð forseti þess. þóttist
Juan þá sjá að ekki yrði í kringum
lýðveldið komist og varð það að
samkomulagi, að hann skyldi
rtyðja Sen við afnám keisara-
veldisins gegn því að verða sjálf-
ur lýðveldisforseti fyrir alt landið
og sitja í Peking, en stjórna eftir
Nankinskipulaginu. En Sen fjekk
annað embætti, sem járnbrauta-
umsjónarmaður. 1913 kom svo hið
fyrsta lýðveldisþing saman. Á
þinginu urðu allsnarpar deilur
milli hinna gömlu ílokka og lauk
þeim með því, að Juan fjekk eins- |
konar einræði. En lýðveldinu var
haldið að forminu til þangað til
1915, að Juan gerðist keisari, en !
dó skömmu seinna. Hófust þá ný-
jar deilur og var tekið upp aftur
lýðveldi í Suðurríkjunum og Li-
juan-hung kosinn forseti. En deil-
unum hjelt áfram og jafnframt
var unnið að keisarastjórninni
líka, en eftir nokkrar byltingar
var aftur kosinn nýr forseti, Feng-
kuo-Tsjang, en uppreisn sem gerð
var í Suðurríkjunum af mönnum
Sun-jat-sen varð árangurslaus.
Stóð í þessu þófi þegar ófriðurinn
hófst og Kínverjar drógust inn í
hann á móti þjóðverjum. Hjelt
innanlandsóeirðunum þó áfram
jafnframt og heldur áfram ennþá,
eins og fregnin um síðustu borg-
arastyrjöldina, sem nú stendur yf-
ir, bendir á. Aðalmennirnir í
stjórnmálalífi Kínverja á þessum
árum voru Tuan-tsji-jui, forsætis-
ráðherra og Hsu-sji-Tsjang, sem
varð forseti 1918. — En nú, eins
og oft áður, eru líkindi til þess, að
það verði útlendingar, sem skakki
leikinn, ef mikið verður úr bylting-
unni, því, eins og fyr segir, hafa
mörg stórveldin sent herskip aust-
ur. En annars er ómögulegt að
segja hvernig úr rætist þarna aust
urfrá, en mjög fróðlegt að reyna
að fylgjast með því, því hjer er
um að ræða merkilegt tímamóta-
rumsk einhverrar stærstu og elstu
menningarþjóðar heimsins, sem
enginn veit hverju ráðið getur í
veröldinni þegar hún kemst á
rjettan kjöl.
Fundurinn I Gení'.
Eins og frá var sagt í síðasta
blaði, var þá nýbyrjaður þjóða-
bandalagsfundurinn í Genf í Sviss.
Umræðurnar eru nú hafnar fyrir
alvöru og eru það einkum tvær
ræður, þeirra Mac Donald og Her-
riot, sem dregið hafa að sjer mikla
athygli manna. Var einkum Her-
riot tekið með miklum virktum, er
hann kom til Genf í vikunni sem
leið og tóku þúsundir manna á móti
honum og hrópuðu: „Lifi friður
inn, lifi Herriot“. Mac Donald lagði
í sinni ræðu megináhersluna á það,
að gerðardómar væru hin eina
trygging friðarins og bæri því að
þeim að stefna, en afnema þann
sið að ríkin gerðu með sjer her-
málasamninga til öryggis útávið.
Vildi hann láta halda almennan al-
þjóðafund um þessi mál og um af-
vopnunarfrumvarp Bandaríkja-
stjórnarinnar. Hann kvaðst einnig
vona það, að Ameríkumenn gengju
bráðlega í bandalagið. Sömuleiðis
sagði hann að ekki yrði hjá því
komist að taka þjóðverja inn í |
það, enda væri slíkt bein afleiðing >.
Lundúnafundarins, og „í samræmi
við hinn nýja friðaranda álfunn-
ar“. Óbeinlínis sagði hann einnig
það sama um Rússland. þá rtlá og
geta þess, að hann mintist einnig
á afvopnunarfrumvarp dönsku
stjórnarinnar og taldi svo, að það
gæti orðið öðrum þjóðum góð fyr-
irmynd.
þessari ræðu Mac Donald hefir
þó verið fálega tekið í Frakklandi.
Einkum gremst frönsku blöðunum
það, að hann skuli hafa talað um
1 upptöku þjóðterja í bandalagið,
þar sem engin ósk hafi ennþá um
| þetta komið frá sjálfum þeim.
í Ensku blöðin hafa einnig ýmislegt
! útá ræðuna að setja, segja gerða-
: dómshugmynd forsætisráðherrans
I annarsvegar óákveðna og hinsveg-
ar erfiða til framkvæmda.
S. 1. föstudag flutti svo Herriot
aðra ræðu. Hafði hann áður sagt
frá því í blaðaviðtölum, að Frakk-
ar hefðu einlægan vilja á eflingu
friðarins og afvopnun, en hinsveg-
ar yrðu þeir að krefjast trygging-
ar fyrir því, að ekki yrði á þá ráð-
ist. 1 ræðu sinni lagði hann einnig
áherslu á þetta, en sagðist vera
fylgjandi hugmyndinni um gerða-
dóma, en jafnframt þessu þyrfti
þó að vera til vald, sem fram-
kvæmt gæti dóma þess, ef einhver
vildi þverskallast. Hann kvað það
á engan hátt sinn vilja, að láta
þröngva kosti þýsku þjóðarinnar í
heid sinni, en þá -herskaparstefnu
sem ráðið hefði þar, hefði orðið að
eyðileggja og einnig yrði að sjá
fyrir því í framtíðinni, að hún gæti
engan usla gert.
SuginSijðrn Biðran ski
á sjötugsafmæli í dag, og til minn-
ingar um það hafa komið út Ljóð-
mæli eftir hann (240 bls.) og er
það önnur kvæðabókin, sem hann
sendir frá sjer. Hin heitir Hilling-
ar, og kom út fyrir nokkrum ár-
um, en ekkert úr henni er tekið
upp í þessa bók.
Síðar verður þessara nýju ljóð-
mæla nánar getið. En margt er þar
vel kveðið, eins og í eldri ljóðabók
Sveinbjarnar.
Nú er höf. tekinn að lýjast, enda
hefir hann unnið mikið um dagana,
og ættu þessi Ljóðmæli hans að
seljast svo, að útgáfan yrði honum
ekki til þyngsla efnalega, heldur
hitt, að honum yrði nú nokkur
ljettir að því, hvernig hann hefir
varið tómstundunum.
Mynd og æfiágrip Sveinbjarnar
er í ágústblaði óðins 1914.
----o-----
Síldin. Frá Akureyri er símað 5.
þ. m. (FB): Á síldveiðastöðvunum
norðanlands eru komnar á land í
sumar um 103.000 tunnur af síld,
sem söltuð hefir verið, þar af 9000
tunnur af kryddsíld. 1 bræðslu
hafa verið tekin 70.000 mál. Á
sama tíma í fyrra hafði aflast um
200.000 tunnur og um 100.00 mál
í bræðslu. — Flest skip hætta
snurpinótaveiðinni upp úr þessari
helgi, ef sama aflaleysið verður
| áfram eins og verið hefir síðustu
: daga. — Undanfarna daga hefir
! verið ágætis heyþurkur hjer um
slóðir.
Færeyingar við Austurland. —
Blaðið Hænir á Seyðisfirði gerir
nýlega að umtalsefni ýfirgang fær-
eyskra fiskimanna við Austurland,
sauðfjárrán og fugladráp í egg-
verum. Hefir mál þetta einnig ver-
ið rætt í færeyska blaðinu Tinga-
krossur og Joannes Patursson i
Kirkjubæ veitt löndurn sínum
harðar ákúrur þar í blaðinu fyrir
framferði þeirra og bent þeim á,
að það geti orðið til þess að sjer-
rjettindi þeirra hjer við land verði
af þeim tekin.
Frá lögjafnaðarnefndinni. 1 til-
kynningu frá danska sendiherran-
um 6. þ. m. segir svo: Blöðin hafa J
birt viðtal við meðlimi lögjafnað- |
arnefndarinnar, sem nú eru komn- j
ir til Danmerkur. Gera þeir grein
fyrir ýmsum almennum úrslitum
nefndarfundanna í Reykjavík. Af
íslendinga hálfu hafði komið fram
ósk um, að nefndarmönnum yrði
fjölgað, og var því tekið vel af
Dönum; sendir nefndin nú stjórn-
unum —og stjómirnar síðan þing
unum — málaleitun um þetta, og
má telja líklegt, að afleiðingin
verði sú, að Framsóknarflokkurinn
og danski íhaldsflokkurinn fái
hvor sinn fulltrúa í nefndinni.
Samkomulag náðist um gildi ís-
lenskra prófa í Daíffnörku, á þeim
grundvelli m. a., að láta íslenskt
gagnfræðapróf gilda í Danmörku
eins víða og hægt væri; ennfrem-
ur var samþykt að kjósa nefnd til
að rannsaka hvort skila bæri aft-
ur úr dönskum söfnum ýmsum
fornskjölum og bókum, einkanlega
embættisbrjefum og skrifum frá
17. og 18. öld.
Fiskifjelagið hefir skrifað nefnd
inni erindi út af rannsóknum dr.
Johs. Schmidt og bendir á hve
þýðingarmiklar þær sjeu og að
það mundi vekja mikla gleði á Is-
landi ef áform dr. Schmidt um
rannsóknir við Island annaðhvort
ár kæmust í framkvæmd.
í viðtali við „Nationaltidende"
segir próf. Arup horfurnar á Is-
landi mjög góðar. Alstaðar verði
vart við góðan hug til Dana og
skilning á nauðsyn samvinnunnar
milli þjóðanna. Hjer við megi
bæta, að sjá megi gleðilegar fram-
farir í þjóðarhag íslendinga frá ári
til árs, framfarir, sem m. a. hafi
þau áhrif á gengi ísl. krónunnar,
að hún fari síhækkandi og sje
hærri en norsk króna. Sjerstaklega
hafi þorskveiðarnar verið ágætar
í ár, en síldveiðarnar gengið slak-
lega, en yfirleitt hafi árið samt
verið mjög hagstætt fjárhagslega.
Dr. Kragh segir í viðtali við
„Köbenhavn": Mjer, sem ekki hefi
komið til íslands í mörg ár, finn-
ast framfarirnar þar gleðilegur
vottur um, að íslenska þjóðin sje
í uppgangi. Alstaðar mættum við
velvildarhug til Dana og samúðar-
fullum skilningi á samvinnu þjóð-
anna. það var ennfremur gleðilegt
að sjá fjárhagslegar framfarir Is-
lendinga, framfarir, sem stafa ekki
minst af þorskveiðunum. Síldveið-
arnar virðast hinsvegar hafa
brugðist, en eigi að síður hefir ár-
ið verið hagstætt það sem af er.
Shanghai sokkinn. Bátur sá, sem
hjer var á ferð í sumar með Ame-
ríkumennina Wett og Jay Wells og
Chapmann, Norðmanninn Ask-
Brynildsen frá Bergen og Danann
Bagerskov, sem fór á skipið hjer í
Reykjavík, fórst seint í ágúst við
Canso, sem er nes við sundið milli
Cap Breton og Nova Scotia í Can-
ada. Mennimir björguðust fyrir
frábæran dugnað Norðmannsins,
sem synti í land með línu og gat
bjargað öllum förunautum sínum
með því að draga þá til lands.
Norrænn prestafundur stendur
nú yfir í Lundi í Svíþjóð. Biskup-
inn dr. Jón Helgason er þar aí
íslands hálfu. Talaði hann þar
fyrsta daginn og prjedikaði um
kvöldið í dómkirkjunni.
Páll Isólfsson fer hjeðan í haust
til útlanda og ætlar að dvelja er-
lendis fyrst um sinn. Væntanlega
er hann ekki alfarinn hjeðan, því
margur mundi sakna hans, ef svo
væri, og er það leitt, að jafn fæ^
Tnaður í sinni ment skuli ekki geta
þrifist hjer.
Kristján Blöndal póstafgreiðslu-
maður á Sauðárkróki hefur verið
settur sýslumaður í Skagafjarðar-
sýslu.