Lögrétta - 16.09.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Verðlækkun,
/
A þessum bókum er sðluverð lælckað, sem
hjer segir: Áður Nú
kr. a. kr. a.
Ben. Gröndal: Dagrún.................. 1.50 0.75
Sveinbj. Björnsson: Hillingar (ljóðmæli) . . 2.00 1.00
Valur: Dagrúnir.......................2.00 1.00
do. Brot...............................' 2.00 1.00
Hulda: Syngi syngi svanir mínir .... 2.00 1.00
do. Tvær sögur....................... 4.00 3.00
do. Æskuástir........................ 2.50 2.00
Jónas Guðlaugsson: Sólrún og biðlar hennar 6.00 4.00
Theódór Friðriksson: Útlagar.......... 6.00 4.00
Sig. Heiðdal: Hrannaslóð.............. 7.00 5.00
Bókaverslun ArinbJ. Sveinbjarnarsonar.
Garðar enn á ferð.
í 19. tbl. ísafoldar 26. f. m. er
ein ritsmíð enn eftir Garðar Gísla-
son, er nefnist „Aflátssala Tím-
ans“, sem auðsæilega er rituð í
hefndarskyni til mín, fyrir að eg
gerðist svo djarfur að skrifa um
hestakaup hans síðastliðið ár. Er
það góðra gjalda vert, að maður-
inn treystist nú eigi lengur til að
halda því fram sem áður, að þau
hafi verið landsmönnum jafnholl
sem önnur hestasala það ár, en
segir nú, að mönnum komi ekkert
við, „hvaða verð hann borgi fyrir
það, sem hann kaupi“. þetta er
góð framför hjá manninum, sem
áður hafði gortað svo mjög af
þessum hestakaupum sem öðru, og
haldið fram, að þau hefðu verið
jafngóð sem hjá öðrum. Af þeim
ástæðum virtist mjer óviðeigandi,
að enginn skrifaði gleggra um þau
en orðið var. þá grein mína — sem
honum hefir orðið svo flökurt af,
að manni dettur í hug hestur illa
haidinn af hrossasótt — getur
hann því eingöngu kent sinni eigin
uppþembu og slúðri í skrifum sín-
um um þessi hrossakaup. það, sem
hann segir, að hestaverðið hafi
hækkað eftir að hann fór að
kaupa, getúr ekki átt við útlenda
markaðinn, heldur kaupin hjer
innanlands, og að hann vegna sam-
kepninnar varð að hækka verðið
fram úr því, sem hann fyrst ætl-
aði.
Garðar vill gefa í skyn, að
hestakaup sín í fyrra hafi ekki
verið sem verst, af því jeg hafi
selt sjer 7 hesta! það er satt, að
jeg seldi þá, en hitt hvorttveggja
ósatt, er hann segir, að jeg hafi
fengið borgað það verð, sem jeg
setti upp, og hitt, að jeg hafi
„lýst ánægju yfir viðskiftunum“,
eins og altaf er hið brosl^ga við-
kvæði í skrifum hans. Að þeim 7
hestum, sem jeg seldi, voru 6 eig-
endur, og fengu þeir a. m. k. 20
kr. hærra fyrir hvern hest, af því
þeim var slegið saman til sölunnar,
og fyrst hestarnir áttu að seljast,
þótti mjer vel sem varð, að verð
þeirra hækkaði lítið eitt. En með
því nú að viðurkenna þetta, sem
orsakað hefir 140 króna lækkun á
gróða Garðars af hestakaupun-
um, á jeg á hættu, að íþyngja enn
meir skapi hans en orðið var, sem
þó ekki sýnist vera á bætandi, því
líkast er, að maðurinn hafi verið
viti sínu fjær fyrir reiði sakir, er
hann skrifaði andmælagrein sína.
þar er eiginlega engu andmælt og
ekkert hrakið af því, sem jeg hafði
skrifað, og ekki er birt nafn hún-
vetnska bóndans, sem átti að hafa
skorað á Garðar að kaupa hjer
aftur hesta síðastliðinn vetur.
þetta gæti orsakað að menn hjeldu
hann aldrei hafa verið til, nema
heima fyrir hjá Garðari og í skrif-
um þaðan!
Nú vill Garðar sem fæst um
málefnið tala, en leggur alla
áherslú á, að segja sem ílest til að
ofsækja mig og ófrægja. pað á að
vera hefndin íyrir, að jeg gerðist
svo djarfur að skrifa um það,
hvernig hann fór með landsmenn
við hestakaup sín í fyrra, sem
hann síðan hefir lagt svo mikið
kapp á, að villa mönnum sýn um.
Hefði einhver mætur maður sagt
um mig lítinn hluta af rógi Garð-
ars, mundi jeg hafa tekið mjer það
nær, en slíkar reiðiþrumur úr jafn
ómerkri átt. pótt Garðar í þessum
hrossasóttarflogum sínum segi það
undantekningarlaust fyrir munn
íslensku kaupmannastjettarinnar,
að henni hafi eigi þótt sómi að
mjer, er það í fyrsta lagi auðsætt,
að hún hefir hvorki gefið honum
heimild nje umboð til slíkrar yfir-
lýsingar, svo hana gefur hann í
heimildarleysi, og vitna jeg í því
falli til íslensku kaupmannanna,
sem ekki mundu undirskrifa róg-
burð hans. I reiði sinni hefir hann
hjer sjálfur auglýst það, sem hann
vafalaust annars mun dylja, að
hann sje óvandur að heimildum.
En í öðru lagi verð jeg að segja
eins og er, að jeg mundi ekki hafa
kosið að Garðari þætti sómi að
mjer í kaupmannsstöðu, því slík-
ur sem hann vildi jeg ekki vera,
og mundi þá hafa brugðist þeim
ásetningi er jeg hafði, þegar jeg
fyrir 22 árum byrjaði verslun, að
láta fremur gott en ilt af því leiða
fyrir almenning. Og í þriðja lagi
get jeg fullyrt, að jeg hefi aldrei
fremur tilheyrt verslunarstjett-
inni en bændastj ettinni, og mundi
heldur eigi hafa kosið það, því
framleiðslu tel jeg sómasamlegri
en misjafnt verslunarbrask.
þjóðinni tel jeg því meiri „sóma“
að mönnum, sem þeir vinna henni
meira gagn og minna ógagn, og
þykist jeg að þessu leyti standa
Garðari langt framar. Við erum
báðir af fátæku bændafólki komn-
ir, en síðan jeg varð verkfær, hefi
jeg unnið landbúnaðinum og auk-
ið framleiðslu hans a. m. k. á við
hvern meðalbónda. Með verslun
minni orsakaði jeg á sínum tíma
mjög lækkandi verð á útlendri
vöru á viðkomandi verslunarstað,
og innlendar afurðir hefi jeg ætíð
keypt með sama almenna gang-
verði, sem aðrir, en ekki lagt mig
eftir að svíkja þær út neðan við
sannvirði. Mjer mundi ekki hafa
þótt „sómi“ að því, að slá frá mjer
landbúnaðarframleiðslu, en leggja
æfistarf mitt í, að rýra tekjur
hennar hjá öðrum, með of sjer- j
drægri eða vitlausri verslun, og :
slika menn tel jeg hvorki þjóðinni j
nje verslunarstjettinni til sóma.
Eftir að Garðar, sællar minning-
ar, notaðist ekki lengur sem búð-
arloka á Blönduósi, auglýsti hann
sig sem umboðsmaður fyrir fslend-
inga, og settist að í Leith. Ekki
stóð sú umboðsmenska lengi með
innkaup á útlendum vörum, enda
er hún ætíð bundin við, að kaup-
endur fái vöruna með rjettu verði,
en umboðsmaðurinn einungis sín
umsamin umboðslaun. En slík um-
boðslaun nægðu ekki þessum
manni, og mun hann hafa verið
fyrsti maður erlendis, sem seldi
hingað vöru í stórsölu, eða lagði á
hana fyrir kostnaði, sem enginn
gat sjeð hver talinn var. pessa að-
ferð hafa fleiri tekið upp síðan,
sem teijast verður afturför í ís-
lenskri verslun. það verður og að
játa, að versluninni og framleiðslu
vorri er það mikil skaðsemi, þegar
menn, sem ekki eru þess umkomn-
ir, eru að trana sjer fram til sölu
eða uppkaupa af íslenskum af-
urðum. það sem tapast af verði
vörunnar við þetta, er framleið-
endum jafn skaði, hvort heldur
hann orsakast af eigingirni milli-
liðsins eða hinu, að hann sje ekki
því verki vaxinn, að koma vörunni
í hæfilegt verð; en auðvitað verð-
ur skaðinn því meiri, sem slíkur
kaupskapur er yfirgripsmeiri.
þegar til alvörunnar kemur,
mundi betra, að Garðar hefði ver-
ið minna við verslun riðinn, því
aldrei veit j eg þess dæmi, að neinn
hafi „lýst ánægju yfir viðskiftum"
við hann, þótt hann japli altaf þau
orð í skrifum sínum; eða hvað
segja annars þeir Jón Hansson og
aðrir viðskiftavinir Garðars?
Mjer er minnisstætt, hve Garð-
ar forðum „falaði smjör“ rjóma-
búanna ákaft, og hvernig það svo
gekk. Mörgum verður lengi í minni
hrossaverslunin í fyrra og gæru-
kaupanna sælu munu margir kaup-
menn minnast. Hann hefir í grein
sinni gefið tilefni til, að þau sjeu
gerð að umtalsefni, því þar sem
nann segist hafa orðið að lögsækja
mig íyrir „svik og pretti“, á hann
við gærukaup sín hjer á stríðsár-
unum, þegar hann beitti oss kaup-
menn sömu „sóma“-brögðum, sem
hestaeigendur í fyrra, að narra út
vöruna fyrir nokkurn hluta af
sannvirði hennar, áður hækkandi
verð varð kunnugt. þá voru það
gærurnar, en nú hrossin, sem sama
gróða-aðferðin var brúkuð við. Og
í'yrst maðurinn í opinberri blaða-
grein hefir í hefndarskyni við mig
farið að minnast á gærukaupin og
það, sem af þeim leiddi, get jeg
mjög gjarnan unt honum af því
verðugs „sóma“. Enn munu öll
skjöl gærumálsins óglötuð, svo
hægt er að láta þau koma fyrir
sjónir almennings, og það uggir
mig, að verslunarstjettinni yrði
ekki meiri sómi að málstað Garð-
ars, en að mínum málsstað, enda
þótt hæstirjettur hafi dæmt hon-
um skaðabætur. Hjeraðsdómur
dæmdi honum þær ekki og þar
tapaði hann málinu, þótt hann síð-
ar inni það, með aðstoð sjerstakr-
ar málafylgju.
Annars voru það á þeim tíma
ýmsir fleiri kaupmenn en jeg, sem
Garðar áleit sig þurfa að lögsækja
fyrir „svik og pretti“ við þessi
frægu gærukaup sín, og hjer norð-
ur sendi hann. t. d. lögfræðing, sem
átti erindi til fleiri kaupmanna á
Blönduósi og Sauðárkróki, og svo
getur hafa verið víðar um landið,
þótt ekki risu alstaðar mál út af.
Sættir komust víða á þessi mál,
og eru líkindi til, að Garðari hafi
við þær hlotnast ýmsir eiguiegir
munir. T. d. minnist jeg þess, að
hjá einum mótparti sínum fjekk
hann ofurlítið af fyrntum kinda-
görnum, sem þá voru ekki seljan-
legar og höfðu því heimafyrir náð
háum aldri. það garnadrasl, sem
jeg hafði, þótti mjer í þann tíma
betur komið í Blöndu, en í sátta-
bikar Garðars, því jeg taldi mig
í engri sekt við hann. pað sem um
gærukaupin hafði verið samið okk-
ar í millum var frá minni hendi
bundið því skilyrði, að um sölu
gæti því aðeins verið að ræða, að
hann borgaði gærurnar ákveðinn
dag. En þegar Garðar svo hafði
svikist um að borga þennan dag
og svo dögum skifti, afrjeð jeg
að hætta við sölu til hans, bæði af
því jeg vildi ekki eiga neitt á hættu
að ná greiðslu, og hinu öðru, að þá
var orðið á allra vitorði, að mark-
aðsverð á gærum var mikið hærra,
en -hann hafði ætlað að ná þeim
fyrir. Út af þessu reis svo mál það,
sem hann nefnir í „Aílátssölu“-
grein sinni, sem að lokum auðgaði
hann svo mjög, sem hann tilíærir,
en orsök málsins taldi jeg „pretti“
Garðars, að narra út vöru langt
neöan við sannvirði, og „svik“
hans, að borga ekki í ákveðinn
tima. Eitt hið allra vitlausasta í
nefndri grein hans, er það, að hann
telur mig hafa átt að biðja sig af-
sökunar, en í þess stað hafi jeg
verið vondur við sig síðan o. s.
frv. Hann hefir aldrei fengið dóm
fyrir þessari afsökun, sem ekki
stóö og heldur til, þar sem mál
hans sem annað snjerist auðvitað
um, að afla honum peninga. Um
leið og hann fjekk sjer þá dæmda
og útborgaða, hafði hann engan
frekari kröfurjett á mig um aísak-
anir nje annað. þetta var fullnað-
ardómur, og með honum voru grið
in sett, enda þótt hann nú í reiði
sinni hafi ekki annað ákjósanlegra
að segja mjer til ófrægðar. Áður
fyr unnu menn það ekki fyrir
neitt, að vera griðníðingar, því slík
vesalmenni voru eftir á í einskon-
ar bannfæringu hjá þjóðinni. Að
jeg hafi ekkert tækifæri látið ónot-
að til að ófrægja Garðar, eins og
hann segir, er hreinasta slúður og
ósannindi. Jeg hefi ekkert um
hann skrifað, fyr en þessa grein
um hrossakaupin í íyrra. Hitt er
annars eðlis, þótt jeg eftir að hafa
þekt manninn gjör, hafi haft ógeð
á, að vera í fjelagsskap sem hann
er viðriðinn, eða þótt jeg hafi vís-
að frá mjer sendimönnum þeim,
sem hann heíir sent kringum land-
ið til snapa sjer viðskifti, því
jeg þekti manninn of vel til að
vilja þau.
pað virðist hafa verið mikil
hugnun fyrir Garðar, að grein
mín um hrossakaupin kom í Tím-
anum, en ekki öðru blaði, því með
þvælu sinni um þetta hygst hann
Lesbók Lögrjettu VU.
íslensk þjóðíræði.
Eftir Vilhjálm p. Gíslason.
Frh. -----
Skoðunum manna um gildi þessara ut-
anferða hefir þó brugðið nokkuð til beggja
skauta á ýmsum tímum. Sumir menn
hinnar íslensku endurreisnar, alt frá sið-
skiftum og fram á 19. öld, og þá ekki síst
á síðasta hluta þessa tímabils, hafa bent
á ýmsa agnúa á þessu og hættur, sem af
því gætu stafað. Grunnavíkur-Jón talar t.
d. um það „íslenskunnar trufl og ramm-
skælda böguskap, sem af Dönskunni stend-
ur“. Og eftir því sem kröfumar um flutn-
ing hinna æðstu mentastofnana inn í land-
ið fara að verða ákveðnari, eða kröfum-
ar um efling þeirra, sem fyrir eru, kemur
þetta skýrar fram. Og þegar svo langt er
komið, að farið er að heimta innlendan
háskóla, eða nota háskólanafnið, — en síð-
an eru ekki full 50 ár, — er það beinlínis
notað sem röksemd með málinu, að náms-
dvalir íslenskra stúdenta við erlenda há-
skóla hafi oft orðið þeim til meins og spill-
is. Em eftirtektarverð í því sambandi um-
mæli Benedikts sýslum. Sveinssonar, í
þingræðu. Hann segir (Alþt. 1881, II. —•
1062): „Að vjer erum bæði fátæk og fá-
menn þjóð, er einmitt hin sterkasta ástæða
með' frumvarpi mínu, því þess meiri
háski er oss og þjóðemi vom búinn, að
vjer hverfum sem dropi í hafinu inn í önn-
ur sterkari og aflmeiri þjóðemi á móti til-
ætlun forsjónarinnar, sem gaf oss sjer-
stakt þjóðerni, og því meira verðum vjer
að leggja í sölúrnar til þess að svo verði
ekki. Gætið líka að frávillingunum, hinum
töpuðu við Kaupmannahafnarháskóla.
Kemst ekki hver maður við, er hann sjer
barn rifið nauðugt frá brjósti móðurinnar,
já, kemst maður ekki jafnvel við, þó ekki
sje nema lamb, ungt, vanmátta aumingja
lamb, er menn sjá villast frá móðurinni og
jarma? En hvað gerum vjer þá, íslending-
ar? Vjer látupi unga, óreynda sonu lands
vors, sonu vorrar eigin móður, fara til
framandi landa áður en þeir hafa fengið
lífsþekkingu og lífsreynslu, út á hið hála
gler freistinganna og afvegaleiðinganna.
þar skulu þeir vera mörg ár, vinalausir,
frændalausir, aðstoðarlausir, leiðbeining-
arlausir. Jeg sem hefi reynt þetta þekki
það og hefi nú sýnt yður þá hlið málsins,
sem hlýtur að snerta yðar eigin huga og
hjörtu“. Svo mælti Benedikt og svo hugs-
uðu margir fleiri. Aðrar raddir komu þó
líka fram. þeir, sem lögðust á móti þessu
háskólafrumvarpi, eins og t. d. Grímur
Thomsen, gerðu það einmitt með þeim
ummælum, að þeir vildu halda við löngun-
inni til utanfara, til fróðleiks og frama. —
Á allra síðustu tímum — eftir stofnun há-
skólans — hefir þessi hlið málsins verið
tekin aftur upp, ákveðnast af Árna Páls-
syni.
þó rætt hafi verið um þessi utanfarar-
mál á ýmsa lund á ýmsum tímum, eru þau
þó nú orðið fyrst og fremst hagnýtt fjár-
hagsmál — eftir uppgjöf Garðstyrksins og
aðrar breytingar, sem orðið hafa um líkt
leyti. Og þó atvikin hafi undist svo til, að
meðmælin með nauðsyn utanferðanna
hafi jafnframt oft orðið að andmælum
gegn háskólamentuninni heima fyrir eða
tilraunum til þess að gera lítið úr henni,
þá er þetta ranglátt og þarf engan veginn
svo að vera. því nauðsyn utanferða til ann-
ara mentastofnana afsannar á engan hátt
nauðsyn svipaðra mentastofnana heima,
hjer fremur en annarsstaðar, þar sem eins
stendur á. þetta hefir reynslan líka sýnt.
það er samyinnan milli erlendra og inn-
lendra mentastofnana, sem stefna á að,
en ekki það, að utanferðirnar eigi að eyða
innlendu mentastofnunum. það eitt út
af fyrir sig, að einhver háskóli sje útlend-
ur, er heldur engin sönnun fyrir ágæti
hans. En samvinnan og skiftin milli há-
skólanna eru nú hvervetna talin mjög
æskileg, og vel að þeim unnið, bæði skiftin
á stúdentum, kandídötum og kennurum.
Og þetta á ekki einungis við smáþjóðimar,
heldur stórþjóðirnar líka — og er að vísu
ekki nýjung. pví þetta hefir lengi verið
tíðkað, þar sem sæmilega auðvelt hefir
verið að framkvæma það (t. d. í þýska-
landi), að stúdentar lærðu undir sama
próf við fleiri en einn háskóla. þá má einn-
ig minna á það, þó fólksmergð og fjár-
magn sje annars ekki sambærilegt við það
sem hjer er, að námsmannasendingar til
útlanda á ríkiskostnað hafa á síðustu tím-
um verið framkvæmdar mikið af Aust-
urlandaþjóðum, t. d. í stórum stíl af Kín-
verjum og einkum Japönum. En tilgangur
þeirra er auðvitað ekki, að þær námsdval-
ir eigi að draga úr innlendu háskólunum,
hvað þá heldur að þeim detti í hug að
leggja þá niður þess vegna, heldur eru
mennirnir þvert á móti þegar heim kem-
ur notaðir til þess, að þeir endurbæti og
auki heimaskólana, svo að þeir verði smá-
saman fullkomnari og sjálfstæðari en
áður.
það er eðlilegt að háskólar ýmsra þjóða
sjeu misjafnir, einn leggur mesta áherslu
á þetta, annar á hitt, og nær þar full-
komnun meiri en aðrir skólar. þeir sem
fá vilja góða sjerfræðimentun, leita því
helst til þess skólans, sem best hefir álitið
í þeirri grein, ef þeir eiga þess kost, jafn-
vel þó þeir eigi hægra með að sækja aðra
skóla, og það góða skóla á öðrum sviðum.
þannig fer t. d. fjöldi Englendinga oft til
Danmerkur til að kynna sjer danskan bún-
að og búnaðarskóla, en Danir til Englands
eða þýskalands til að nema ýms verkvís-
indi, að ekki sje minst á málanám, þar sem
oftast þykir sjálfsagt, að reyna að dvelja
einhvern tíma í því landi sjálfu, þar sem
viðkomandi mál er talað, hversu góð og
vísindaleg sem háskolakenslan heima fyr-
ir annars er. þannig fara Frakkar til Eng-