Lögrétta - 16.09.1924, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
rætur, báðar að vísu fremur litlar,
en það er líka ennþá töluverður
tími eftir af sumrinu. Frú Kristín
Jacobson sýndi tómat með ávöxt-
um, ekki stórum ennþá, en standa
til bóta; verða vafalaust full-
þroska. Hún sáði til tómatsins í
marts í vetur og hefir ræktað það
inni í potti síðan. Bjarni Sæmunds-
son f. yfirkennari og P. Petersen
bíóstjóri sýndu stórvaxinn rabar-
bara, stórvaxnari en hjer er venju-
legt. Að rabarbari er fremur smá-
vaxinn í Reykjavík, mun einkum
að kenna því, að sökum eftirspum-
arinnar er gengið fulinærri honum,
leggirnir teknir of snemma og of
margir í einu, plönturnar rúnar
of snemma á sumri.
það mátti heita fjölbreytt safn
af garðyrkjuáhöldum og allgott
safn af áhöldum og efnum til að
eyða með óþrifum af plöntum. Um
það efni flutti Einar Helgason er-
indi meðan á sýningunni stóð.
Sýndar voru 22 tegundir mat-
jurta, 54 teg. útiblóma og 24 teg.
inniblóma. Samtals 100 teg. Á sýn-
ingunni voru allmörg afbrigðí
kartaflna, en þau eru talin aðeins
ein tegund; sama er og um róf-
urnar, en af þeim voru einnig all-
mörg afbrigði.
Aðgangur að sýningunni var
seldur á 50 aura, fengust þannig
231 kr. það eru allar tekjurnar, en
þær gera þó mikið meir en borga
allan tilkostnað. það er ekki hægt
með vissu að segja um það enn,
hve mikil útgjöldin eru, þau munu
verða nálægt 150 kr. það var eng-
inn þeirra, er að sýningunni unnu,
kröfuharðir um borgun, sumir
vildu enga borgun, og hinir aðeins
litla, kom það sjer vel fyrir fje-
lagið, því það hefir ekki úr miklu
að moða.
Vafalaust hefði mátt sýna miklu
meira en gert var, og margir hafa
átt heima eins fallegar plöntur og
sumar þær, sem sýndar voru. það
mun ekki fjarri lagi að segja, að
sýningin hafi verið lítil og lagleg.
Fer varla hjá því, að hún hafi vak-
ið áhuga margra á því, að rækta
ýmislegt nytsamt og fagurt strax
á næsta sumri. E. H.
Sljettubandsvísa, eftir Boga
Benediktsson:
Grefur eigi drengur dýrt
drottins pundið niður.
Hefur fleyi stóru stýrt,
staðist hundrað hviður.
Heilbrigði. Mænusóttin, sem
gengið hefir víða um land, er nú
sögð í rjenun, og mislingarnir, sem
náð hafa nokkurri útbreiðslu í
sumar, hafa verið vægir.
Bókmentír.
Eftir Sig. Sigurðsson frá Arn-
arholti eru nýkomin Ljóð, í annari
útgáfu. Fyrri útgáfan kom árið
1912, en í þessari útg. eru nokkur
fleiri kvæði. Fæst í þeirri viðbót
mun þó geta talist til hinna bestu
kvæða S. S. og eru þó ýms góð, en
sum eru jafnvel meðal þeirra lök-
ustu, s. s. konungskvæðið. Annars
eru mörg kvæðin í bókinni ljóm-
andi falleg og vel orkt og svo
vandvirknislega og listelskt frá
þeim gengið, að fremur fátítt er !
nú, þar sem „alt er birt og alt er
birt og' aldrei hlje á leirburðe“, eins
og víða sjer vottinn. Einstök kvæði
er þýðingarlaust að fara að rekja
hjer, þar sem ekki er hvort eð er
hægt að gera það ýtarlega. Ýms
bestu kvæði S. S. eru líka mörg-
um kunn og hafa lengi vakið at-
hygli ljóðelskra manna, s. s.
Hrefna, Lundurinn helgi, Útilegu-
maðurinn, Auður Gísla Súrssonar,
einnig' kvæðið í dag o. fl.þá eru í
bókinni nokkrar þýðingar, flestar
á góðum kvæðum, og prýðisvel
gerðar. Má þar einkum nefna
kvæði eftir Levertin (skáld, sem
annars mætti vera hjer meira
þekt en orðið er), ekki síst Vís-
ur skriíarans, sem þó eru ekki
þýddar allar.
Eítir Alexander Jóhannesson er
nýkomin út íslensk tunga í forn-
öld, mikið rit, rúml. 400 síður. Er ;
það framhald málsögunnar í
Frumnorrænni málfræði (1920),
og er það rit nú komið út á þýsku.
þessi nýja bók er íslensk hljóð-
fræði og beygingarfræði frá því á
8. öld og fram á 14. öld, með sam-
anburði við ýms önnur germönsk
mál. í bókinni er fólgin mikil
vinna, þó margt hafi að vísu ver-
ið um þessi efni áður skráð og
verkefnið þaulplægt að því leyti,
að grundvöllur sje víðast lagður
að meðferð og skipulagi efnisins,
ekki síst hjá Noreen. En annars er
rit Finns Jónssonar um Noísk-is-
landske Kultur og Sprogforhold i
det 9. og 10. aarhundrede’ sjálf-
sagt merkasta ritið sem út hafði
komið um þessi efni á undanförn-
um árum. En síðan málfræði Nor-
eens kom út 1903, hafa birtst hátt
á fjórða hundrað ritgerðir um ýms
einstök atriði þessa máls og því
full þörf á að vinsa úr þeim rann-
sóknum, kerfa þær og koma öllu í
nýja heild, eins og A. J. hefir nú
gert (og svo Noreen sjálfur í hinni
nýju útgáfu af sinni bók, sem hef-
ir komið út um líkt leyti og bók
A. J.). f bókarauka er orðasafn,
þar sem sýnt er, hvar fjallað sje
um hvert orðið, og má nokkuð
marka af því verkefnið, að það
Jörð til sölu.
Ein af allra bestu jörðum í Árnessýslu fæst til kaups og ábúðar
í næstu fardögum. Jörðinni fylgja öll fjenaðarhús í góðu standi. Iley-
hlöður fyrir 900 hesta, fjós fyrir 17 naútgripi, hesthús fyrir 17 hross.
fjárhús fyrir 250 fjár. íbúðarhús úr timbri í ágætu standi. Matjurta-
garðar stórir og góðir. Stórt tún í góðri rækt. Engjar mjög grasgefnar
og vjeltækar.
Frekari upplýsingar fást hjá kaupm. Hannesi Óiafssyni, Grettisgötu
1, Reykjavík.
Smásöluverd
má ekki vera hærra á eftirtöldutn tóbakstegundum, en hér segir:
Rjóltóbak (frá B. B. og Obel)..................Kr. 11.28 pr. >/2 kg.
do. (— Strengberg)......................— io.73 — »/» —
Munntóbak (Mellem) frá B.B., Obel, Aug. og Krttger — 24.20 — 1 -
do. (frá sömu firmum).......................— 27.50 — 1 —
Mix, reyktóbak frá Strengberg....................— 15.55 — 1 ___
Louisiana, do. — Obel..........................— 17.25 __ 1 ___
Moss Rose, do. — Obel..........................— 16.68 — 1 ___
Golden Shag do. — Obel .........................— 17.25 __ 1 ___
Utan Reykjavíkur rná verðið vera því liærra, sem nemur t'lutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Xiandsverslun íslands.
safn tekur yfir um 4800 orð. Einn-
ig er skrá um helstu málfræðirit-
gerðir tveggja síðustu áratuga. Er
henni raðað eftir árum og hefði
þó verið haganlegra fyrir notkun
hennar, að raðað hefði verið t. d.
eftir efni að einhverju leyti, enda
birtast árlegar skrár einnig ann-
arsstaðar. — Sjálfsagt" geta ein-
stök atriði í rannsókn höf. valdið
ágreiningi, eins og gengur og ger-
ist, og geta sjerfróðir menn þá
krukkað í það og deilt um það.
Hjer átti aðeins að benda stutt-
lega á rit, sem í heild sinni er
merkilegt og þakkarvert.
Málfræði heyrir þó áreiðanlega
ekki til þeirri ,lesningu‘, sem öll al-
þýða manna lesi sjer að jafnaði til
dægradvalar eða uppbyggingar —
og er ekki að undra reyndar oft og
einatt. það er því sjaldnast feitan
gölt að flá við útgáfu slíkra rita,
eins og um mörg sjerfræðirit yfir-
leitt, og því merkilegt í raun og
veru hvað þó kemur fram af slík-
um ritum hj er, enda má svo vera
að því leyti, að nokkurt opinbert
fje er áalt veitt til þessara iðkana.
Er sjálfsagt að minnast þess sann-
gjarnlega, þegar svo er, nóg er
annars til að ámæla „því opinbera“
fyrir í þessum efnum. það væri fs-
lendingum heldur ekki vansalaust,
að þeir legðu sjálfir ekkert af
mörkum til slíkra mála, en ljetu
allar þær rannsóknir í hendur út-
lendingum, sem lakari hafa þó að
jafnaði ýms helstu skilyrðin. —
Auk hins stóra rits dr. A. J., sem
að ofan getur, er nýkomið út ann-
að málfræðirit, eftir Jóhannes L.
L. Jóhannsson. Heitir það Nokkr-
ar sögulegar athuganir um helstu
hljóðbreytingar o. fl. í íslensku,
einkum í miðaldarmálinu (1300—
1600). Er það allstór bók, 152 bls.
og í henni ýmsar merkilegar og
nýjar athuganir um málsögu
þessa tímabils. Einkum er eftir-
tektarvert, hvernig reynt er
að rekja það, hvar á landinu
ýmsar málbreytingar gerast (t. d.
rekur höf. ýmsa afturför, sem
hann telur, að biskupsstólnum á
Hólum). Annars er það eins með
þetta rit og hið fyrra, að ýmis-
legt getur sjálfsagt valdið ágrein-
ingi málfróðra manna og spunnist
út af þessu meiri rannsóknir, og
er það ekki nema gott, enda góð-
ur fengur að bókinni. — f bókar-
auka er grein um hljóðkerfin í ís-
lensku o. fl., m. a. skrá um helstu
málfræðiorð. Eru þar sum góð ný-
yrði. Annars er það dálítið undar-
legt, sem algengt er þó orðið, að
hverju málfræðiriti þurfi nú að
fylgja sjerstök orðabók, svo að
menn skilji hana. Er þess þó
stundum ekki vanþörf, því mikið
af málfræðiheitunum íslensku er á
ruglingi og ringulreið, en vanrækt
að kenna mönnum og að nota al-
mennu fræðiheitin latnesku. í
þessari bók heitir t. d. pronomen
hleytinafn og mun þó ekki hafa
komið að klandri hingað til að tala
um rjett og sljett fornafn. Assimi-
latio (partialis) heitir aðlöðun, en
assimilari heitir að tillíkjast (og
dissimilatio heitir svo hljóðfirr-
ing). Annars koma þessi atriði
ekkert fremur fram í þessu riti en
Ríkharður Jónsson
myndhöggvari
Smiðjustíg li
kennir teikningu og' heinmsmíðar
í vetur.
Uiulirritaðnr óskar eftir störfuin frá
1 . okt n. k. við sauðfjársýningar, sauð-
fjárrekstra eða fjárgeymslu á fjármargri
beitarjörð (svo notaður verði vænleiki
skotskra fjárhunda).
Sauðafelli í Dalasýslu. 6. sept. 1924.
(Juðinuiidur P. Ásinundssoii
frá Svinhóli
Símkvaðning Harrastaðir. ••
mörgum öðrum. þetta er alrnenn-
ur ókostur, sem einkum kemur
hart niður á allri kenslu. Annars
almenns atriðis má einnig minnast
úr þessu riti, þess, að þar er lögð
áhersla á það, að í rauninni sje
ekki rjett, eins og oft er nú farið
að gera, að skifta íslenskri tungu
í fornísl., miðísl. og nýíslensku, og
láta svo sem hjer sje um meira
eða minna ólík mál að ræða. Að
sjálfsögðu er nokkur söguleg skift-
ing nauðsynleg við fræðilega at-
hugun málsins, og málfærið er líka
breytilegt, ekkert mál stendur í
stað. En það er ekki aðalatriðið
hjer. Aðalatriðið er, að það er
óþarfi af íslendingum að fara að
tyggja það upp eftir erlendri
„vísindamensku“, sem oft þekkir
ekkert til máls eða menningar
hjer, nema blábera fornöldina, að
kljúfa sundur málið. því þrátt
fyrir einstakar breytingar og mis-
æri í málinu, er tungan þó, „prakt-
iskt“ sjeð, sú sama sem við skrif-
um í dag og sú sem skrifuð var
þegar fyrst var hafið að rita hjer
á norrænu máli.
Páll Ardal skáld hefir um tíma
verið hjer í bænum og er að leita
sjer bóta við augnveiki;
Síldveiðin. Snurpinótaveiði er nú
j hætt á Siglufirði, en reknetaveiði
j hefir verið haldið þar áfram alt til
! þessa og hefir hún gengið sæmi-
lega. Verð á síldinni er orðið mjög
hátt, alt að 80 kr. málið.
Guðmundur G. Hagalín rithöf -
undur er nýfarinn til Noregs
ásamt fjölskyldu sinni, og dvelur
þar næstkomandi vetur.
Dáin er hjer í bænum 11. þ. m.
frú ísafold Jónsdóttir, kona Gunn-
ars kaupm. Gunnarssonar, merk-
iskona og vel látin.
Dánarfregn. Dáinn er 12. þ. m.
í Sölleröd Sanatorium í Danmörku
Jóhannes Jónsson stud. med. frá
Siglufirði, og hafði hann dvalið þar
nokkra mánuði, efnilegur maður. .
Prp'ntsmiðjan Arta
ekki komist í krmgum þann hagræna
veruleika, þá sögulegu staðreynd, að Is-
lendingar eiga tilveru sína og tilverurjett
meira en nokkru öðru einu að þakka þjóð-
fræðum sínum (í ýmsum myndum) og
sögueðli sínu, þeirri trú á kjarna kyns
síns, og því trausti á þróunarsamband
menningar þess, sem þeir hafa aldrei alveg
glatað.
Að vísu er það svo, að þær almennu at-
hugasemdir, sem hjer hafa verið gerðar,
eiga við mentalífið að mörgu leyti í heild
sinni, án þess að altaf þurfi að vera 'undir
því komið, hvort það er bundið ákveðnum
stofnunum eða ekki (skólum). Hjer hafa
þessi almennu atriði þó verið rakin með
sjerstöku tilliti til skólanna, eða þess,
hvernig þjóðfræðaiðkanirnar safnast
kringum einstaka menn eða stofnanir. En
stefnan í þessum málum ætti að koma
ennþá betur fram við nánari athugun á
þroskasögu þessara stofnana í einstökum
atriðum.
þroskasaga íslensku skólanna er einnig
inst inni samfeld þróunarsaga. þessi þró-
un verður þannig, að fyrst smáfestast upp-
runalegu skólarnir eða mentabólin og
fara svo að ná yfir æ stærri svæði og fleiri
greinir. Síðan fara þeir að greinast aftur,
sumar lærdómsgreinir klofna frá að ein-
hverju meira eða minna leyti og mynda
sjerstakar heildir og sjerstæða skóla, en
leifar upphaflegu skólanna verða fremur
undirbúningsskólar undir þá. þessum
„æðri“ sjerskólum smáfjölgar svo, uns
fram kemur aftur hugmyndin um sam-
einingu þeirra í einn skóla, en úr því verð-
ur að lokum háskólahugmyndin. þetta
verður smásaman og á ýmsum tímum, og
er haganlegast að rekja hjer söguna sitt í
hverju lagi, t. d. eftir því, sem deildirnar
urðu í háskólanum að lokum. En sagan er
eftirtektaverð til skilningsauka á uppruna
og eðli háskólans og afstöðu hans í menn-
íngarlífi þjóðarinnar, en hefir hinsvegar
ekki verið reynt að draga hana saman áð-
ur. Margt má þó rekja nánar en hjer er
gert, þó reynt sje að sleppa engu megin-
atriði.
Læknakensla hefst hjer á landi á tím-
um Bjarna Pálssonar. En hann var skip-
aður hjer landlæknir fyrstur manna með
konungsbrjefi 18. mars 1760 (og hafði
300 dala árslaun). Áður hafði þó ýmislegt
verið gert fyrir almenning í þessa átt,
einkum af Sveini lækni Pálssyni (sjá um
hann Landfr.s. þ. Th. II. 145 o. áfr.). Hann
hóf hjer bólusetning gegn bólusótt og var
kærður fyrir. Hann skrifaði ýmislegt um
heilbrigðismál í Gaman og alvöru og Fje-
lagsritin gömlu og þýddi Spurningakver
heilbrigðinnar. En fyrsti alíslenski lærði
læknirinn mun vera Magnús Guðmunds-
son, — áður voru það „bartskerarnir“ svo-
nefndu, sem fengust við þessi efni og voru
misjafnlega þokkaðir (sbr. t. d. Safn II.
687). Fyrir forgöngu Bjama landlæknis
var einnig komið hjer á kenslu í yfirsetu-
fræði og stofnuð lyfjabúð. Aftur á móti
tókst honum ekki að koma upp spítala
þeim, sem hann vildi. Segir hann þó um
holdsveikraspítalana, sem fyrir voru, að
sjúklingarnir hafi verið þar eins og þrælar
í eilífu fangelsi (sbr. Holdsveikissögu
próf. Sæm. Bj.). Með stofnun landlæknis-
embættisins fer læknakenslan að smáauk-
ast. Menn læra bæði hjer heima og eru
hvattir til utanferða (sbr. t. d. Lovsaml.
for Isl. VIII — 645). Og þegar á líður 19.
öldina, fer að koma allmikið rót á þessi
mál og þó ákveðin stefna. 1861 kernur til
Alþingis bænarskrá úr Múlasýslu um
stofnun spítala og læknaskóla í Reykjavík.
Árið eftir, 12. sept. 1862, er gefinn út
konungsúrskurður um það, „að þangað til
öðruvísi verður ákveðið“ megi á ári hverju
verja 600 ríkisdölum úr hinum íslenska
læknasjóði til kenslu í læknisfræði hjá
landlækni í Reykjavík og að kensla þessi
skuli vera fyrir þá menn, sem útskrifaðir
eru úr hinum lærða skóla í Reykjav.“
(Tíðindi um stjórnarmálefni Isl. I. 604).
Eftir þetta er málinu haldið svo að segja
sívakandi. 1867 flytur Jón Hjaltalín — en
hann hafði þá einnig skrifað um málið —
tillögu á þingi um stofnun læknaskóla.
Sk.yldi landlæknir vera forstöðumaður
hans og tveir kennarar vera að auki. þetta
var samþykt og bænarskrá send til kon-
ungs, en framkvæmdir urðu ekki. 1871 er
málið tekið upp að nýju á þingi, en varð
ekki útrætt.' það ár komu einnig 5 bænar-
skrár úr Múlasýslum um það, „að á presta-
skólanum verði hjer eftir kend öllum
prestaefnum aðalatriði heilbrigðisfræðinn-
ar, þekking algengustu bráðra og hættu-
legra sjúkdóma, kunnátta að lýsa sjúk-
dómseinkennum og rjett aðferð til að
bæta úr meiðslum og tjóni af slysaviðburð-
um, svo sem að binda um beinbrot, draga
í lið, lífga frosna og aðra, er dauðir sýn-
ast og fleiri þessháttar“ (Alþt. 1871, II.
221, umr. I. 125—137). Misjafnar undir-
tektir fekk þessi málaleitun. Guðfræðing-
arnir voru þessu andvígir, t. d. Helgi Hálf-
dánarson og Pjetur Pjetursson. þótti
mönnum hjer annarsvegar mikils krafist,
en hinsvegar sem árangurinn myndi ekki
verða eftir því, og yrðu guðfræðingarnir
þá skottulæknar einberir. þó segir Hjalta-
lín landlæknir, að engin ástæða sje til að
ámæla þessu, kveðst t. d. sjálfur hafa flutt
fyrirlestra um tyfus fyrir prestaskóla-
mönnum. Og ekkert varð úr þessu. En á
þingi 1875 kemur enn fram frumvarp
um stofnun læknaskóla (Alþt. 1875, II-
56—63) og var Ben. sýslum. Sveinsson
flutningsmaðurinn. Landshöfðingi mælti 1
móti vegna f járhagsvandræða, og af því að
sæmileg kensla væri fyrir. Samt voru lög-
in sett og staðfest 11. febr. 1876. Stóð svo
þessi skóli, uns háskólinn kom til, eins og
seinna verður vikið að. Frh-
----o-----