Lögrétta - 11.11.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Sxxiá.söluverd
raá ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
"V ixicilsLr.
Lloyd........................ Kr. 14.95 pr. */2 ks.
Hermes..........................— 12.35 — J/2 —
Terminus.......................— 12.10 — l/2 —
Advokat........................— 24.15 — J/2 —
Lopez y Lopez..................— 23.00 — >/2 —
Phönix (Horw. & Kattentid)......— 23.00 — ljt —
Times..........................— 18.40 — */* —
Cervantes......................— 25.90 — "/* —
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Landsversliin íslands.
Borgíirljjðr ganga [ Þdrisdal.
Frh. ------------
það er ekki neitt gott verk, að
lýsa þórisdal, svo að í lagi sje. þó
langar mig að gera tilraun til þess,
áður en jeg tala nánara um athug-
anir okkar. Hann er á þessa leið:
þórisdalur liggur því nær frá
austri til vesturs. Hann er langur
nokkuð og fremur mjór, en þó mis-
breiður. Hann klofnar, þegar inn-
ar dregur, og gengur sín álman
hvorum megin inn með feiknar-
háu standbergs-felli, sem slútir
yfir sig fram, inn yfir dalinn. Inn
í það er hellisskúti; og er hátt upp
að, svo að trauðla virðist kleift.
Nyrðri dalálman vísar næstum því
í landnorður; en sú syðri nálægt
því í landsuður, og er fremur lág-
ur malarás þvert fyrir mynni
hennar. Verður því alt eins við-
kunnanlegt, að telja hana kima út
úr sjálfum dalnum. En telja svo
aftur lengd aðal-dalsins vestan frá
jökulhrygg og inn í botn nyrðri
álmunnar; því að enginn óslitinn
þröskuldur er á þeirri leið. Austan-
vert við miðjan megin-dalinn er
ægilega stórhrikaleg klungurs-urð.
Malareyrar, mismunandi sljettar,
eru umhverfis hana á alla vegu.
þannig ekki svo óvíða um dalinn;
þó hólótt nokkuð og bungótt sum-
staðar. Á lítil fellur eftir dalnum
og hverfur undir jökulinn að vest-
an. það er Geitá. Hún kemur undan
urðinni að mestu. Svo lítil kvísl
kemur innan úr nyrðri dalbotnin-
um og rennur spölkorn fyrir norð-
an urðina, þar vestur, uns hún sam
einast í ánni. Kolblár klakajökull,
afskaplega sprunginn á blettum,
liggur að dalnum að vestan og
sunnan. Tindur einn mikill gnæfir
þar upp úr gaddinum. Hann er
snjólaus sumstaðar, ofan frá toppi
og það alt niður á jafnsljettu, þeim
megin, sem að dalnum veit. Hann
mun vera hömróttur eitthvað. þar
fyrir vestan er sem móti fyrir lægð
nokkurri í jökulinn og á hann upp.
Fyrir botni syðri dalálmunnar,eða
kimans, er hjarnbrekka mikil. þar
fyrir norðan er fellið. það er mikið
til snjólaust. því næst, fyrir botni
aðal-dalsins, eða nyrðri dalálmunn-
ar, eru einnig mjög brattar, harðar
fannir. Að norðan gengur gríðar-
hár fjalls-kjálki vestur úr jöklin-
um. Hann er að sjá hjarni og klaka
krýndur nokkuð langt vestur. Ná-
lægt honum miðjum er hvilft tals-
verð, þó ekki all-mikil, inn í suður-
hliðina, dalsmegin, og verður úr
slakka-skarð, þegar upp fyrir brún
ir kemur, mikið af leið í gegn. þar
uppi, nyrst, er sem jökullinn leggi
arm sinn á fjallið ofan, lengra til
vesturs, læsi krumlunni ofan í bak
þess og helgi sjer það þar með.Upp
úr fjalls-kjálka þessum eru bæði
gnípur og hnjúkar hjer og hvar.
Sömuleiðis eru slitrótt klettarið til
og frá ofan til í þeirri hlið hans,
sem að dalnum snýr. þar fy.rir neð-
an eru lausaskriður og urðarbung-
ur, snjólausar, alt að rótum niður.I
dalnum eru volgar lindir. Skamm-
an hyggjum við þar sólargang.
þar er dálítill gróður. — þar fell-
ur ekki gras. . .. Og allur er dalur-
inn hinn dularfylsti: Er sem for-
ynjur læðist þar með hömrunum;
en englar svífi yfir tindunum. —
Eins og mörgum er kunnugt, þá
áleit jeg í vor, að kofarúst væri í
þórisdal. Nú komum við á staðinn,
þar sem mjer virtist hún vera. —*
En ekki ætlaði jeg að þekkja það
landslag: þar sem jeg sá ekki í vor
nema lítinn urðarhól standa upp úr
snjóbreiðunni, sem þá hjúpaði und
irlendi dalsins, að mestu, blasti nú
við augum urðin stóra, sem jeg
hefi getið um hjer fyrir skömmu
og reynt að lýsa að nokkru. Og
eftir að hafa sjeð hana nú, álít
jeg, að þar geti eins verið rústir
hundrað útilegumanna-hreysa, eins :
og sú, sem jeg fann þar í vor, —
vegna þess, hvernig steinamir
liggja. Að vísu fundum við rúst
mína. En hvorki jeg nje förunaut-
ar mínir geta ályktað hana gerða
af mannahöndum, eftir öllum stað-
háttum nú að dæma. því að t. d.
sumstaðar á milli lausagrjótsins,
sem er þar sem gólfið yrði að
hafa verið, gaf nú að líta ofan í
gjár og glufur, þar sem jeg hugði
einungis í vor, að væri snjófylla á
milli steina; steina, sem mynduðu
að eins dálítið lag, en lægju þar
næst á annaðhvort möl eða sandi.
— En ekki verður það hrakið, að
þarna er rústar-líking,sem lítur að
flestu leyti mjög líkt út og jeg hefi
áður lýst. Og auðvitað er ómögu-
legt að fortaka neitt um það, að
þar hafi maður lagt höndur að, til
þess að færa til einhverja steina
og gera sjer hreysi,fyrir níu hundr
uð árum eða svo; þar sem maður
gæti þá um leið hugsað sjer, að
náttúran hefði verið búin að
byggja að nokkru leyti. það er að
eins eitt, sem mælir með því, að
manni hafi frekar hugkvæmst að
gera sjer þarna kofa, heldur en á
öðrum stöðum í dalnum, eftir því
að dæma, hvernig hann lítur út nú.
Og það er það, að þessi staður í
dalnum fer síðast,eða aldrei,alger-
lega á kaf í snjó: þetta er hæsti
staður undirlendisins. Annars er
það eitt merkilegt rannsóknarefni,
hvemig þessi einkennilega urð
hefir myndast; svipuð líbaríti;
áþekk sumum tegundum af hvera-
grjóti; — eins og hólmi þarna í
dalnum.
Við urðum allir fyrir miklum
vonbrigðum gagnvart rústinni.
Nú fór mannskapurinn heldur
að tvístrast; og var farið um all-
an dalinn, inn í hvern krók og
kima. Einn okkar, Freymóður
þorsteinsson, fór upp á fellið, sem
er á milli dalálmanna. En ekki
hygg jeg að hann hafi sjeð of all-
an heim, sem óðinn úr Hliðskjálf;
því að sorti sveipaði tinda. En eitt-
hvert jökulkvosar-gímald, eða
Ginnungagap, sá hann í suðaust-
ur. Og er það fastlega hyggja mín,
eftir afstöðu að dæma, að það hafi
verið dalur sá, er hingað til hefir
verið hafður fyrir þórisdal.
Við mældum lengd dalsins, vest-
an frá jökulhrygg og inn í botn
syðri álmunnar. Sú leið er 650
faðmar. En til muna hyggjum við
lengra, ef mælt væri inn í botn
nyrðri álmunnar. Og það væri líka
miklu rjettara, ef maður ætlaði að
fá út nákvæma lengd. En því tók-
um við ekki fullkomlega eftir, fyr
en við framkvæmd þessarar mæl-
mgar. Breidd dalsins getum við
giskað á að sje 100—150 faðmar,
þar sem hann er mjóstur.
Svo lítill vísir af venjulegum ör-
æfagróðri er til og frá á milli
steina og í skorum um alt undir-
lendi dalsins. Mætti þar nefna:
geldingahnapp, steinbrj ót, sveif-
gras og fjallasnarrót. Auk þess
eru dálitlir grasblettir á nokkrum
stöðum niður með ánni, báðum
megin. En aðal-grasbletturinn, sá,
sem áður hefir verið minst á, er
vestast í dalnum, að norðanverðu
við ána. þar vex talsvert mikið af
punti. Hyggjum við það óefað ein-
hverja tegund af venjulegum há-
lendispunti. Hann er 10—15
þumlungar á hæð. Silkimjúkt tún-
gresi, 6-—7 þumlunga hátt, er al-
staðar niður á milli. Töluverðar
mosa-eyður er í blettinn. Sams
konar gróður og útlit er á gras-
blettunum inn með ánni. Gróður-
blettur þessi er, að nokkurn veg-
inn rjettu máli, 180 ferfaðmar. Og
liggur mestur hluti hans á milli
tveggja linda, sem spretta upp við
rætur fjallsins. þær eru volgar,
svo að vel finst; eru 10° heitar á
R. (12y2° á C.).
Jeg tók vatn á flösku í lindum
þessum. Og innsiglaði jeg hana
síðar niður á Húsafelli í augsýn
þorsteins bónda þar og meiri
hluta förunauta minna. Og er inn-
siglið: Th. Magnússon í rauðu
lakki yfir stútnum. Hefi jeg í
hyggju að láta efnafræðing rann-
saka það, bæði til fróðleiks og
gamans, hið allra fyrsta. Sömuleið
is tók jeg ýmsar steinategundir í
þórisdal, bæði í vor og nú, sem jeg
hefi sterka löngun til, að láta góð-
an jarðfræðing skoða og athuga.
Áður en jeg yfirgef dalinn með
öllu, vil jeg leyfa mjer að geta
þess, að standbergs-fellið mikla,
sem er á milli dalálmanna, þætti
okkur vel til fallið, að kalla þursa-
bjarg, sbr. Grettlu bls. 189. — Við
megum ekki deyfa æfintýra-ljóma
sögunnar.
Einnig ætla jeg að geta þess, að
það var upphaflega fastur ásetn-
ingur minn, að fara þarna miklu
meira um jökulinn; helst alla leið í
dal þann, sem hefir af sumum ver-
ið álitinn þórisdalur, svo að föru-
nautar mínir gætu borið um það
með mjer, hvemig þar væri vötn-
um háttað. því að bágt á jeg með
að trúa því, að augu mín hafi
brugðist mjer þar svo gjörsam-
lega, að jeg hafi ekki þekt
snjó frá grjóti, þegar jeg fór þar
um í vor, eins og Bjöm ólafsson
bendir á, með mestu kurteisi, í 26.
ágústblaði „Vísis“ þ. á. En með
því að við vorum orðnir hraktir til
muna og veðurútlit skuggalegt, þá
þótti okkur ráðlegast að eiga ekk-
ert við það. Og verður því hver að
aðhyllast það, sem honum þykir
líklegast, gagnvart því atriði.Hver
veit, nema undra-vættir óbygð-
anna hafi gert mjer sjónhverfing-
ar? það vildi jeg helst. — En ein-
hvern tíma kemur sannleikurinn í
ljós.
Við vorum fullar 2 klst. að
skoða okkur um í þórisdal. — En
hvergi sá jeg fuglinn minn. En
geta má þess, að þegar við vorum
að kanna urðina miklu, þá barst
eitthvert einkennilegt hljóð til
eyrna allra förunauta minna. Og
telja þeir það hafa verið áþekkast
keldusvíns-skríki. En ekki var jeg
svo hamingj usamur, að heyra það.
Og skulu því ekki leiddar neinar
getur að því hjer, hvaða hljóð það
hefir verið.
Að síðustu krotuðum við allir
nöfn okkar á brjefsnepil í dalnum,
ásamt nafni hans, mánaðardegi
og ártali, og ljetum í flöskuna, sem
er skorðuð á milli steina sunnan
undir vörðunni.
því næst lögðum við af stað í
áttina til Húsafells, sömu leið. —
þegar við komum upp á jökul-
hrygginn, hægðum við gönguna og
litum við. Og kvaddi jeg þá þóris-
dal fyrir hug og hjarta, jeg vil
leyfa mjer að segja okkar allra,
með þessum orðum: Vertu sæll,
þórisdalur! Hinar guðbornu heilla-
(lísir öræfanna og andi Grettis
verndi þig um ókomnar aldaraðir!
Gengum við síðan fá-ein skref
áfram. Og þar með var hinn dul-
L«t>bók LúgrjettD VII.
íslensk þjóðfræðí.
Eftir Vilhjálm þ. Gíslason.
Frh. -----
þetta liggur líka mjög nærri, af öðrum
ástæðum — fjárhagslegum. það er venja,
að af opinberu fje er nokkuð veitt til
skálda og listamanna. þeir eru sjálfráðir
um það, hvernig þeir verja því og vinna
fyrir því. Enda verður ekki slík starfsemi
knúð fram eins og aktaskrift. Framvegis
gæti ríkið sett þeim, sem þennan styrk fá
(þ. e. a. s. að minsta kosti þegar hann er
starfsstyrkur, en ekki námstyrkur eða eft-
irlaun) það skilyrði, að þeir yrðu að ein-
hverju leyti eftir nánari reglum bundnir
þjóðfræðadeildinni. Tala þessara manna
mundi þó eiga að vera nokkuð takmörkuð
— og ætti að tilnefna ákveðinn, fastan
hóp, sem svo yrði fyltur eftir vissum regl-
um, þegar menn falla frá — og alt að vera
úrvalsmenn. þetta mætti alt fá án nokkurs
tilkostnaðar frá því sem er, nema ef minna
væri. En bæði væri þjóðfræðastofnuninni
styrkur að þessu, og mönnunum nokkur
vegsauki, ef vel er með farið, að mmsta
kosti þegar stofnunin er komin á fastan
fót og orðin rótgróin í meðvitund fólks-
ins. Auðvitað mætti til þessa velja fleiri
en þá, sem veitt er ríkisfje, eða fasta bú-
setu hafa í Reykjavík.
Sama gildir einnig um aðra listamenn.
Ákveðin tala hljómlistarmanna, málara og
myndhöggvara (t. d. 1 úr hvorum flokki)
ætti að vera tengdur þjóðfræðadeildinni,
sumpart á sama hátt og skáldin, sumpart
sem beinir starfsmenn að nokkru leyti,
(t. d. sem fyrirlesarar öðru hvoru um
músik og aðrar listir. Slíkar stöður eru nú
orðið fastar við alla meiriháttar háskóla).
I stórum stíl yrði þetta ekki fyrst um sinn.
Einstaklingar eða fjelög (t. d. Listvina-
fjel.) ættu þó að geta rjett þessu nokkra
hjálparhönd. Og fje er nú veitt á hverjum
fjárlögum til starfsmanna í þessum efnum.
Og ástæðulaust er að láta þá aðeins ganga
á mölinni blístrandi út í bláinn fyrir það
fje — heldur má leggja þeim sanngjama
kröfu á herðar um starf við listmentahluta
þjóðfræðadeildarinnar. Með slíku skipulagi
mætti einnig í senn sljákka nokkuð um-
talið um „bitlingana" — hjer væri þá um
gjald að ræða fyrir unnið starf — og jafn-
framt takmarka nokkuð fjárveitingarnar
sjálfar. því það mundi mönnum skiljast, ef
þetta ætti mest að vera bundið deildinni,
að ekki geta allir ruðst þar inn — þó þá
vanti fje til að „læra á harmonium og fá
sjer nýjar tennur“, eins og einn sótti um
fyrir fáum árum.
Loks má svo víkja að því í þessu sam-
bandi, að með þessu, eða á grundvelli
þessa — listmentanna og úrvals úr þjóð-
fræðadeildinni yfirleitt — ætti að myndast
nokkurskonar íslenskt „akademi", eins og
margar menningarþjóðir hafa — og þykja
hinar virðulegustu stofnanir. Að vísu er
ekki alt lofað, sem frá þeim hefir komið,
og sumt að sjálfsögðu hjegómamál, sem
þær snertir, eins og gengur og gerist. I
rauninni yrði líka þjóðfræðadeildin sjálf,
eftir því sem ástæður væru til, í heild
sinni nokkurskonar íslensk samstæða
þeirra. En í ýmsum aliþjóðlegum menn-
ingarmökum og málum eru atriði,
sem oft eru bundin slíkum stofnunum
meira eða minna, og því betra en ekki að
þær sjeu til, ef unt er að gera þær sæmi-
lega úr garði, ekki síst fyrir smáþjóð, sem
erfitt á uppdráttar í samlífi þjóðanna.
Nú líður undir lokin. þegar Jón Pjeturs-
son var að berjast fyrir íslensku-fræða-
embætti sínu, gat hann þess einhverju
sinni í umræðunum, að það væri ekki nóg,
að eiga fræðin sjálf til í landinu á víð og
dreif, ef engin væri stofnunin til að tengja
þau við. Hjer hefir nú verið reynt að lýsa
baráttunni fyrir slíkri mentastofnun í
ýmsum greinum, myndun hennar, starfi
hennar, kostum hennar og göllum. Loks
hefir svo verið lýst því, hvernig úr megin-
göllunum yrði bætt, í samræmi við söguna
og menninguna, og svo að farið væri sann-
gjamlega eftir þörfum þjóðarinnar og
getu, hvorki felt merki heilbrigðra hug-
sjóna nje flanað fram í grundvallár-
lausa nýbreytni, sem þjóðinni yrði menn-
ingarlegt og fjárhagslegt ofurefli.
En nú kann einhver að minnast annara
orða úr hinum gömlu háskólaumræðum.
Undir aldamótin síðustu gat landshöfð-
inginn þess einu sinni í þingræðu, að ekki
tjóaði að „eiga háskólann aðeins í stjórn-
artíðindunum“, það væri lítilsnýtt, að hafa
„stofnunina" eina, ef hún „ætti ekki einu
sinni hús“.
Og hjer er komið að mjög mikilsverðu
atriði — ekki síst fjárhagsins vegna. þessi
gamla athugasemd landshöfðingjans hef-
ir sem sje ákaflega mikið til síns máls.
Einkum á það þó við um þá þjóðfræða-
deild, sem hjer er um að ræða sjerstak-
lega, að henni yrði það alveg óhjákvæmi-
legt að eiga sjer ákveðið og sæmilega
virðulegt húsaskjól, sem gæti verið mið-
stöð hennar og tengt saman hina mismun-
andi hluta.
Auðvitað hlýtur að því að koma fyr eða
síðar, að háskólanum í heild sinni verði
íeist hús — og því fyr því betra. Húsnæð-
isþrengslin há honum nú. Og ef nú ætti að
bæta við nýrri deild, stærri öllum hin-
um, þá færi að vandast málið. Eða með
öðrum orðum: alt þetta tal um þjóðfræða-
deild getur verið nógu skrambans ári
sniðugt og gott í sjálfu sjer, og kemst
sjálfsagt í framkvæmd — seinna, ein-
hv.rntíma seinna. En eins og nú rtanda
sakir, er hugmyndin andvana fædd af
þeirri einföldu ástæðu, að hana vantar
húsið, umgerðina, grundvöllinn, segir
kanske einhver. Og því verður máske held-
ur ekki með sanngirni haldið fram, að rík-
ið geti nú, eða í fyrirsjáanlegri framtíð,
lagt út í nægilega góðar nýbyggingar fyrir
þjóðfræðadeildina. Fjárhagurinn er ekki
svo, og margt kallar að fleira.
Spurningin er því um það, hvort þetta
sje svo mikill vandi og erfiðleiki, að þess-
vegna þurfi að fella niður málið eða skjóta
því á frest, eða hvort út úr þessu væru
aðrar leiðir.
Og það liggur eiginlega beint fyrir, sam-
kvæmt því skipulagi, sem hjer hefir verið
stungið upp á á þjóðfræðadeildinni,að hús-
næðið er til nú þegar fyrir hana.
það er Landsbókasafnshúsið sem nú er.
það hús yrði framvegis hæli og miðstöð
allrar deildarinnar — og það vel virðulegt
og boðlegt. það þarf ekki að rekja nánar
en þegar er orðið, að þar sem gert er ráð
fyrir iþví, að þau söfn, sem nú eru þar fyr-
ir, renni inn í deildina, er það einfaldast,
að deildin í heild sinni verði þar áfram. Og
þeir, sem kunnugir eru húsakynnum þar,
sjá undir eins, að þetta er mjög vel hægt.
Breytingamar, sem gera þyrfti, eru alveg
hverfandi litlar. Söfnin gætu öll verið
kyrr eins og þau eru. Lestrarsalur Lands-
bókasafnsins, sem nú er, gæti orðið aðal-
samkomu- og hátíðasalur stofnunarinnar