Lögrétta - 11.11.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
arfulli, sjerkennilegi og þjóðþráði
pórisdalur æfintýra og Sögu horf-
inn líkamsaugum okkar. Og minti
það mann helst á borgina hans Út-
garða-Loka forðum, sem var horf-
in Ása-þór sýnum,þegar hann ætl-
aði að snú til baka,til þess að koma
fram hefndum, er hann var kom-
inn út fyrir víggirðinguna. Að eins
var hjer enginn, af öllum þessum
blendings-þórum, sem í förinni
voru, með hefndarhug. Og enginn
ætla jeg að hafi haft í hyggju,
eða hafi álitið heppilegt að minsta
kosti, að snúa aftur: og leggjast
út. — En sterka hafði jeg löng-
unina!
Nú hjeldum við áfram rakleitt
í Kristalskirkju. þar námum við
staðar um stundarsakir og sett-
umst að snæðingi. það var skemti-
legt borðhald.
Úr Kristalskirkju gengum við
svo niður með ánni, þar norður
sandana. Var þar ekki óvíða næsta
voðfelt undir fæti og þá stundum
fremur sullkent. Var nú tekið að
drífa — skýjunum ældi niður í
flygsum, og gerðist því dimt mjög
um að litast, en ljetti frá, þegar
norður af söndunum kom; og var
mjúkt og meinhægt veður úr því
alt til kvelds.
þegar við komum norður á urð-
arásinn, norðan við sandana, sett-
umst við niður, til þess að kasta |
mæðinni. Og varð okkur þá eðli-
lega litið til baka. þá sáum við
eitthvað, sem líktist tveimur
kindum, vestan undir Hádegis-
felli, þar austast á söndunum. At-
huguðum við það betur í sjónauka
og sáum þá greinilega, að svo var;
og virtust okkur það vera hrútar.
Útlit var fyrir, að þeir væru á norð
urleið. Tókum við nú að hóa og
hleyptum í ærsl nokkur, og ljetum
hund geyja, sem með okkur var.
En ekki skal jeg segja neitt um,
hvort að hrútarnir hafa gert sjer
í hugarlund, að Ragnarök væru
komin. En hitt var víst, að þeir
kærðu sig hvergi um að bíða boð-
anna, og tóku til fótanna og hlupu
slíkt sem af tók í áttina norður til
Geitlands, svo lengi sem við sáum:
En það er smalaland. — Sanda
þessa nefndum við Hrútasand.
Nú hjeldum við áfram í einni
strik-lotu, og bar ekki til tíðinda,
alla leið að Húsafelli. Komum við
þangað kl. 81/2 að kveldi. Höfðum
við því verið rjettar 14 klst. í
ferðinni. Gistum við þar allir um
nóttina, nema einn, og að sjálf-
sögðu allir nóttina áður, og nutum
hinnar miklu, alþektu Húsafells-
gestrisni. þorsteinn Kristleifsson
reið heim um nóttina. Við fórum
heim daginn eftir; — og enginn
kvartaði um þunglyndi.
Niðurl. Haukur Eyjólfsson.
----0-----
Að gefnu tilefni auglýsist þeim, sem trygðir eru í
,Det gensidige Forsikringsselskab Danmark1,
að eins og hingað til ber að greiða iðgjöld beint til aðalumboðsskrif-
stofu félagsins í Kaupmannahöfn, Vestre Boulevard 34, Stuen.
Til að fyrirbyggja allan misskilning skal tekið fram, að herra
læknir Þ. Pálsson lieldur áfram að skrá tryggingar fyrir félagið, en
hr. Jakob Havsteen hefir ekki lengur heimild til þess.
Stjórnarbót
Guðmundar Finnbogasonar.
----- Niðurl.
En hver feliir þá stjórnina?
Hennar eigin verk, svarar G. F.
Meðan þau eru góð og til þjóð-
þrifa, situr stjórnin, takist henni
illa, fellur hún. Til þess að meta
þetta og jaínframt frammistöðu
allra starfsmanna ríkisins, gerir
höf. tillögur um ákveðna mæli-
kvarða, sem fara skal eftir, og er
þetta meginþáttur bókarinnar. Ef
fram úr þessum vanda er ráðið á
verulega hagnýtan hátt, er hj er að
ræða um geysilega uppgötvun.
þjóðirnar fá þá góða foringja og
góða starfsmenn. Alþýðan mun þá
ekki láta sitt eítir liggja. Henni
iíður þá best, er hún fylgir góðum
foringjum, en til hins er fjöldinn
miður fallinn, að hafa forustu á
hendi. það hefir í raun og veru
aldrei blessast.
Aðalhugsun G. F. er einföld og
auðskilin. Hann vill setja alla
starfsmenn ríkisins í nokkurskon-
ar mælislátt. Meðalverk allra
starfsmanna er ákveðið. Vinni
starfsmaðurinn meira, hækkar það
álit hans og vitnisburð. Fari aftur
starf hans niður úr ákveðnu
marki, missir hann stöðu sína,
hvort sem hann er prestur, lækn-
ir eða ráðherra. þessa aðferð hafa
allir vinnuveitendur notað við
hversdagslega vinnu og rekið þá
burtu, sem ekki vinna fyrir mat
sínum og kaupi. Við almenn at-
vinnustörf verður ekki hjá þessu
komist. það virðist í raun og veru
sjálísagt, að ríkið fylgi sömu reglu,
ef auðið er.
En hvernig er þá farið að meta
störfin og hver mælikvarði er
lagður á þau ? 1 þessu margbrotna
atriði verður að vísa til bókarinn-
ar, en nefna má sem dæmi mæli-
kvarðann prestanna. Höf. metur
þá aðallega eftir því, hversu söfn-
uðir sækja kirkju. Skýrslum er
saínað um kirkjusóknina. þær eru
gerðar upp eitt sinn á ári og prest-
Kaupmannahöfn í október 1924.
I stjórn félagsins „Det gensidige Forsikringsselskab Danmark“.
Grönvold.
mum gefinn vitnisburður fyrir
frammistöðuna það árið. Verði
hann mjög slæmur, missir klerk-
urinn embættið. Á sama hátt er
læknir metinn eftir heilbrigði
hjaraðsbúa, framförum í heilbrigð-
ismálum o. fl., ráðherra eftir fjár-
hag landsins og framförum o. s.
frv.
1 aðalatriðunum er þetta einfalt
og rjettlátt, en framkvæmdin, því
miður, erfið og margbrotin, vegna
þess, að tillit þarf að taka til
margs, svo ranglæti verði ekki úr
öllu saman.
Með þessum hætti þarf að safna
nákvæmum og sönnum skýrslum
um alla starfsemi embættismanna
og vinna úr þeim öllum í tæka tíð.
þetta trúnaðarstarf vill höf. fela
Hagstofunni, og verður hún því
þungamiðja alls skipulagsins,
„eins og 'höfuðatriðið í þessu
sakramenti“.
öll þessi þjóðfjelagsbygging ,
höf. stendur þá eða fellur með
skýrslugerð. Nú vita það allir, sem
fengist hafa við innheimtu á
skýrslum, jafnvel þó einfaldari
sjeu en hjer er um að ræða, hve
erfiðlega hún gengur og hve mis-
jafnlega áreiðanlegar skýrslur
eru. það vill jafnvel til, þó sjald-
gæft sj^ að þær sjeu falsaðar,
þegar í skömmina er komið, og
ekki verður hvötin til þess minni,
þegar öll framtíð burgeisanna,
jafnvel ráðherra, veltur ef til vill
á einni skýrslu. Höf. vill láta hegna
greipilega fyrir alla vanrækslu á
skýrslum, en getur ekki farið með
þetta líkt og bannlögin, að þjóðin
„neiti vendingu“?
Hvað sem þessu líður, þá væri
sannarlega vert að athuga, hvort
ekki mætti framkvæma þessa að-
ferð á einhverjum sviðum til þess
að byrja með, t. d. á prestum, því
Lönborg.
mælikvarði þeirra er einfaldastur,
og sjá hversu hún gæfist. Ef hún
gæfist vel á einu sviði, mætti færa
Ú1 kvíarnar. Reynslan yrði hjer að
skera úr. Hjer væri til mikils að
vinna, því ekkert spillir þjóðfjelög-
um meira en ónýtir starfsmenn.
Læknar myndu því fegnastir, ef
enginn ónytjungur hjeldist ári
lengur við í þeirra stjett.
En úr því höf. vill láta ríkið
fara að dæmi atvinnurekendanna
og vísa þeim úr vinnu, sem ónýtir
reynast, — því vill hann þá ekki
fara að dæmi þeirra í því, að hækka
eða lækka kaup starfsmanna rík-
isins eftir því, hve mikið er unn-
ið og vel? Öllum þykir fjeð gott og
ekki síst embættismönnum, því
margir hafa svo lág laun, að ekki
hrökkva fyrir daglegu brauði og
sköttunum, og verða þeir þá að
hlaupa af sjer allar tær til þess að
ná einhverja aukavinnu.
1 síðustu köflum bókarinnar eru
tvö nýmæli, sem margir myndu
óska, að komið yrði á sem fyrst.
Annað er að stofnaður sje blaða-
dómur. Hann dæmir fljótt og
brotalaust um það, hvort dagblað
hafi sagt ósatt um mann eða mál-
efni. Reynist það svo, er sektin sú,
að fleiri eða færri tölublöð mega
ekki koma út og auk þess skal
blaðið birta dóminn athugasemda-
laust. þau yrðu líklega glompótt
sum blöðin, þegar að kosningum
drægi. Hitt er, að stjórnir og þing,
sem segja annari þjóð stríð á
hendur, skuli leggja niður völd
sín og ganga sem óbreyttir liðs-
menn 1 brjóstfylkingu hersins.
Mörgum myndi brenna þetta fyr-
ir brjósti, en ekki væri það nema
sanngjarnt, að þeir sem vilja senda
aðraútíopinn dauðann,sýni að þeir
þori að standa í þeirra sporum.
8
Jeg hefi þá drepið á nokkur að-
altariðin í bók þessari, þó mörgu
sje slept. Hún er vel fallin til þess
að vekja menn til umhugsunar um
hið heimskulega stjórnarfar
vorra tíma og hversu úr því mætti
bæta. Má það merkilegt heita, að
slík vísinda og framfara öld skuli
standa svo ráðþrota í stjórnmálum
eins og raun hefir orðið á.
Mjer er þó nær að halda, að höf.
fari of skamt 1 tillögum sínum.
Hann byggir á almenna kosninga-
rjettinum, að allur almenningur
fylgist með í stjórnmálum og geti
dæmt um þau. Lýðstjórn hans
myndi hafa marga hina sömu galla
og nú gerist.
Vjer verðum að gera oss það
ljóst, að eins og próf. Terman seg-
ir, ber meirihluti þjóðanna lítið
sem ekkert skyn á stjórnmál og að
úr þessu verður aldrei bætt. Menn-
irnir geta verið góðir og gagnleg-
ir menn fyrir því. Jeg get t. d
sagt fyrir sjálfan mig, að síðan
jeg fór af þingi, dettur mjer ekki í
hug að fylgjast með í ísl. stjórn-
málum, nema jeg hjeldi einhverja
stórhættu á ferðum. Jeg hefi eng-
an tíma til þess og á þó auðveldara
með það en flestir aðrir.
það er ekki minni vandi að
stjórna heilu landi heldur en skipi.
Skipstjórar byrja sem hásetar,
læra svo sjómannafræði og taka
próf, verða síðan að vera árum
saman stýrimenn og hafa sýnt sig
duglega menn, áður en þeim er
trúað fyrir skipstjórn að fullu og
öllu. En þá fá þeir líka mikil völd
og mikla ábyrgð og þurfa ekki að
láta háseta greiða atkvæði um,
hvað gera skuli. Eitthvað í þessa
áttina þarf stjórnskipulag landa að
vera, þó engum detti í hug að
vekja upp einveldið aftur. Stjórn
má ekki byggja á kosningalygi, at-
kvæðum manna, sem óljóst vita
hvað þeir greiða atkvæði um,
valdagræðgi flokka og annari vit-
leysu.
1 atvinnuvegunum hefir það gef-
ist vel, að þeir sem fyrirtækjum
stýra, eigi ríflegan þátt í þeim, svo
það sje hagur þeirra eða skaði,
hversu fyrirtækið gengur. Jeg held
það væri snjallræði, að láta kaup
stjórnmálamanna fara eftir því,
livort þjóðarbúið græðir eða tap-
ar, ef Hagstofan sæi sjer fært að
gera þennan reikning upp.
Guðm. Hannesson.
-----o----
(hefir verið notaður til slíks), en útláns-
sal þess safns og lestrarsal þjóðskjala-
safnsins mætti nota sem almenna fyrir-
lestra- og lestrasali. þar að auki eru í hús-
inu ein 5 önnur herbergi, sem nota má til
kenslu, að því sem til hennar kemur, eða
sem vinnustofur, eins og nú. Minna má
einnig á það, að gert var ráð fyrir því, að
við húsið mætti byggja, ef þurfa þætti.
Að sjálfsögðu hefði þetta í för með sjer
nokkra breytingu á skipulagi Landsbóka-
safnsins, eins og fyr segir. það hætti að
vera almenningsbókasafn og lesstofa í
þeim skilningi, sem nú er það. það sýnist
líka vera ástæðulítið í sjálfu sjer, að ríkið
haldi uppi safninu (það kostar árlega yfir
40 þús. kr.) til þess aðallega að vera bóka-
útlánsstofnun fyrir Pjetur og Pál og les-
stofa að vetrinum til, mest fyrir skólafólk
í Reykjavík. Og til þess að annast þetta
eru hafðir 4—5 fullvinnandi og fulllaunað-
ir menn, sem hafa þetta að aðalstarfi, og
gert er ráð fyrir að sjeu „lærðir menn“,
þó ekki hvíli á þeim sú skylda, að vera
starfandi fræðimenn, fremur en þeir sjálf-
ir vilja. Samaniburður á safnanotkun
sýnir líka, að lítil sem engin eftirsjá
væri að því, þó þessi reifara-útlán Lands-
bókasafnsins væru stöðvuð, en í stað þess
mögnuð alþýðubókasöfnin og almennings-
útlánunum safnað þangað að mestu leyti.
það er meira að segja líklegt, að það
skipulag gæti orðið miklu frjósamara og
giftumeira, en það sem nú er. Landsbóka-
safninu — eða þjóðfræðadeildarsafninu
yrði auðvitað ekki lokað alveg. það hjeldi
áfram að starfa, en fyrst og fremst til
fræðinotkunar, en bæði fyrir menn innan
og utan deildarinnar, eftir nánari reglum.
Dagleg afgreiðslustörf þar yrðu á þennan
hátt nokkru minni og einfaldari en nú, og
mætti framkvæma þau, bæði af hinum
föstu starfsmönnum í bókvísi í deildinni
og af stúdentum deildarinnar undir þeirra
umsjón. Á þennan hátt fengju stúdentarn-
ir gott færi á því að kynnast safninu, en
það er þeim nauðsynlegt og gott, til þess
að menta þá í bókfræði og safnvinnu. En
einn af hinum föstu starfsmönnum deild-
arinnar ætti ávalt að velja með hliðsjón af
bókavörslunni.
það tjón, sem skólanemendur og aðrir
yrðu fyrir af þessari breytingu á lestrarsal
safnsins, ætti að bæta með því, að benda
betur en nú er, á aðrar lesstofur, sem til
eru, og bæta þær (alþýðubókasafnið (sem
meira að segja ætti að geta fengið bæk-
ur, sem aflögum eru hjá Lbs), lesstofur
kvenna, barna, sjómanna o. fl.), 0g svo láta
skólana sjálfa sjá sínu námsfólki fyrir les-
stofum til náms síns. Kvennaskólinn gerir
þetta nú þegar á skynsamlegan hátt — og
Kennaraskólinn víst að nokkru leyti. Við
Mentaskólann er einnig til gott bókasafn
og bókhlaða, sem hvorutveggja er í hálf-
gerðri vanhirðu og niðurníðslu. En þar — í
íþöku — mætti með tiltölulega mjög litlum
kostnaði koma á góðum og fullnægjandi
lesbásum fyrir skólann, eða þá nemendur,
sein þurfa að lesa meira eða minna úti.
Slík breyting á Iþöku gæti einnig orðið
skólalífinu í heild sinni til góðra bóta, ef
vel er á haldið.
En nú vill einnig svo til, að unt er að
sanna það með órækum tölum, að þessi
breyting, sem jeg legg til að gerð verði á
Landsbókasafninu, er ekki einungis full-
forsvaranleg, heldur blátt áfram æskileg,
og ætti að vera öllum aðiljum til hagræðis.
Reglulegar skýrslur um notkun Lbs. hafa
því miður ekki verið samdar. En jeg hefi
fyrir mjer skýrslu bókavarðarins, hr. Jóns
Jacobson, fyrir árið 1915 (Lögb.bl. 1916, nr.
9), og aðra óprentaða skýrslu, sem hann
hsfir leyft mjer að nota, um notkun lestr-
arsalsins 1923 (eftir aðstoðarbókavörð H.
Hallgrímsson). Sömul. hefir bókavörður
Alþýðubókasafnsins í Reykjavikjv.hr. Sig-
urgeir Friðriksson, eftir beiðni minni unn-
ið úr bókum sínum, og góðfúslega látið
mjer í tje skýrslur um það safn. En sam-
anburðurinn á þessum skýrslum virðist
mjer mjög merkilegur til skilnings á þess-
um málum. Árið 1915 voru lánþegar
Landsbókasafnsins 345, og ljeð bindi úr
safninu 3721. Á sama tíma sóttu lestrar-
salinn þar 12647 lesendur, mest skólafólk,
og fengu 23749 bindi. Árið 1923 voru lestr-
arsalsgestir 10984 og fengu ljeð 16868
bækur prentaðar, og 1420 handrit. „Rúm-
lega helmingur karlmanna og nálega allar
konur, sem á salinn komu, voru nemendur
við einhverja af skólum bæjarins“, segir í
skýrslunni. þegar samskonar tölur eru svo
skoðaðar hjá Alþýðubókasafninu, sjest, að
á rúmu ári (19. apríl 1923 til 30. júní
1924) hafa lánþegar þar verið samtals
2767 og fengið samtals 42335 bækur (þar
af mest skáldrit, rúml. 30 þús., þá sagn-
fræði nál. 4 þús., fjelagsfræði 1340 o. s.
frv.). En gestir á lestrarsal þess safns
voru 7416.
Hvað sýnir svo þetta ? það, í stuttu máli,
að Alþýðubókasafnið er samjafnaðarlaust
meira notað en Landsbókasafnið — lán-
þegarnir eru þar nærri hálfu þriðja þús-
undi fleiri, og bindaíjöldinn, sem ljeður er,
meira en 38 þúsundum hærri en í Lbs. Eini
liðurinn, sem hærri er hjá Lbs., eru lestr-
arsalsgestimir. En það er að mestu skóla-
fólk, sem fyr er sýnt, að fengið getur eins
gagnleg og hagkvæm lestrartækifæri ann-
arsstaðar, þó eðlilegt sje, að það leiti nú
til Lbs.
En hvaða hagsýni eða sanngimi er nú í
því, að hafa 4 menn fasta við Lbs. til að
afgreiða árlega 345 manns og sitja yfir
lexíu- og reifaralestri reykvískra unglinga
— og kosta til þessa stórfje, — meðan ver-
ið er að þráklifa á því, að ísl. fræði í há-
skólanum fái ekki fjárveitingar til allra
nauðsynlegustu starfa? Væri þá ekki nær,
að haga starfrækslu bókasafnsins á þann
hátt, sem hjer er farið fram á, og gera
bókavarðaremb., sem nú eru, að starfandi
fræðaembættum í þjóðfræðadeildinni? því
þó notkun Lbs. sje ekki mikil, er hún svo
mikil, að mennirnir eru bundnir við þau
mikinn hluta dagsins, og þau eru all-eril-
söm, svo minna hlýtur að verða úr öðmm
verkum en ella.
Annars er það ekki ætlunin, að ræða
hjer þessi bókasafnsmál í heild sinni, held-
ur aðeins að því er þjóðfræðadeildina
snertir. Og þær leiðir, sem hjer hefir ver-
ið bent á, ættu að geta fullnægt kröfum
þjóðfræðadeildarinnar, eins og þær hafa
hjer verið settar fram, án þess að koma
ósanngjarnlega niður á þeim, sem breyt-
ingin þyrfti helst að ganga út yfir. En um
leið og sjeð er þannig fyrir bókasafnsmál-
inu í sambandi við breytinguna í þjóð-
fræðadeild, ætti að vera leystur aðalvand-
inn í því, að deildin gæti fengið húsnæði í
Safnhúsinu, sem nú er.
það kann nú að þykja undarlegt, að
skiljast eigi svo við slíkt mál, sem þetta,
og það „á þessum tímum“, að ekki fylgi
nánari greinargerð um kostnaðinn. En
greinargerð, sem upphaflega, var samin
um fjárhagshlið þessa máls, og um sam-
anburð á fjárveitingu til þessara mála
nú, og áður, verður þó að bíða hjer fyrst