Lögrétta - 25.11.1924, Blaðsíða 4

4
LÖGRJBTTA
ral-conservativism), þ. e. a. s. var-
úðin gegn því, sem ókunnugt er,
en traustið á því, sem kunnugt er
og reynt, og meðfætt er mannlegu
eðli; því næst „toryisminn“, eða
það, að vilja vemda kirkju og kon-
ung, eða virðingin fyrir trúnni og
valdinu; og loks það, sem vegna
þess, að betra nafn vantar, hefir
verið kallaður „imperialismi“, og
er tilfinningin fyrir gildi lands
síns og þeirri einingu, sem á að
halda saman og mynda veldi þess.
Úr þessum þremur þáttum er und-
in stjórnmálastefna íhaldsins.
íhaldsmenn halda hlífiskildi fyrir
stjórnskipulaginu (the Constitu-
tion), eignarrj ettinum og núver-
andi þjóðskipulagi, sumpart vegna
hinnar eðlilegu íhaldssömu ástar á
því, sem er, sumpart af ótta við
þann órjett, sem vofir yfir ein-
staklingunum af völdum tals-
manna byltingarinnar. þessi and-
spyma gegn órjettlætinu er einn-
ig studd af siðferðilegum grund-
velli þeirra trúarskoðana, sem
fengnar eru að arfi frá kirkjuholl-
ustu „toryanna". Sömu ástæðum-
ar valda því einnig, að íhalds-
menn era verndarar kirkjufjelags
og kirkjueigna og vilja halda við
trúarlegu uppeldi á börnum þjóð-
arinnar. En sú sama trúartilfinn-
ing, sem óvinveitt er órjettlætinu,
er einnig ófús til þess að láta sjer
lynda þjáningar þjóðarinnar
vegna fátæktar, og annara mann-
fjelagsmeina, sem koma í kjölfar
hennar. þessvegna geta íhalds-
menn einnig gert ráðstafanir til
þjóðfjelagsbóta í þá átt að bæta
lífskjör fátæklinganna. þessar
ástæður, ásamt alríkistilfinningu
þeirra og vilja á því, að viðhalda
veldi landsins, hafa einnig komið
íhaldsmönnum til þess, hvort sem
það er rjett eða ekki, að fallast á
tollmálabreytingarnar (Tariff Re-
form) í þeirri trú, að það sje í
þágu verslunar og iðnaðar þjóðar-
innar, og geti þá um leið á hagan-
legan hátt komið nýlendum krún-
unnar í nánari' samvinnu við móð-
urlandið en áður. Alríkisstefnan
styður einnig sæmilegar veitingar
til varnarmála þjóðarinnar og
stendur einkum fast á því, að
halda uppi veldinu á sjónum, þar
sem á því velti öryggi bretsku eyj-
anna. þessi stefna heldur því einn-
ig fram, og er þar í senn eggjuð og
knúð til varúðar, af trausti sínu,
sem einkum er trúarlegs eðlis — á
köllun þjóðarinnar, að í utanríkis-
málum eigi að halda uppi virðingu
og valdi þjóðarinnar og beita því
í anda hinnar þjóðlegu köllunar.
þessir þrír þættir vinna því sam-
an að því, að örva stjórnmála-
stefnu íhaldsins og mynda stjórn-
mála-játningu, sem sýnir skapandi
hugsun, hófstillingu og hyggni,
sem fær lífsmagn sitt úr göfugri
ættjarðarást og guðrækinni trú;
sem er viðkvæm fyrir mannlegum
þjáningum og villi ekki misbeita
kröfum rjettlætisins; sem stillir
framkvæmdimar eftir forsjálli
virðingu fyrir reynslunni og trygg
ír árangur framfaranna, með því
að reisa þær á grundvelli þess, sem
tíminn hefir sannprófað og erfðin
hefir fest.
1 hagnýtu stjórnmálalífi(practi-
cal politics) er íhaldið að sjálf-
sögu andstætt frjálslyndi og jafn-
aðarmensku. En ef það er skoðað
sem fræði- eða hugsunarkerfi í
þjóðmálunum (a system of politi-
cal thought), þarf það hvoragri
stefnunni að vera beinlínis and-
stætt. Sjerkenni frjálslyndu stefn-
unnar (liberalism) má sennilega
segja, að fólgin sjeu í því, að verja
eða vernda frelsið eða frjálslynd-
ið. En íhaldið er vissulega ekki
andstætt frelsinu eða frjálslynd-
inu. 1 tveimur atriðum hneigist
það beinlínis að frjálslyndinu, ver
það og viðheldur því. Frelsi þegn-
anna eða einstaklinganna hefir
verið svo gildur þáttur í stjórn-
skipun okkar, að enginn flokkur
getur varið þessa arffengnu stjóm
skipun, án þess að verja einnig
grundvallaratriði frjálslyndisins.
Og til þess mundi þurfa miklar
breytingar, að takmarka alvarlega
þetta frjálsræði, en slíkum breyt-
ingum mundi íhaldið auðvitað
-vera andstætt, vegna varúðar sinn
ar við óvissum tilraunum. Enn-
fremur er því svo varið, að það, að
verja einstaklingana gegn órjetti,
felur einnig í sjer það, að viðhalda
að minsta kosti meginþætti hins
persónulega frelsis. Eins og nú
standa sakir, er- miklu meiri
hætta á því, að frjálslyndi flokk-
urinn freistist til þess að brjóta
grundvallarsetningar frj álslyndis-
ins, heldur en íhaldsmennimir.
því ákafur endurbótamaður, sem
ólmur vill áfram hröðum skrefum
og vill sjá árangur áætlana sinna
undir eins, á meðan hann sjálfur
lifir, getur tæplegá talið það
kleift að koma fram því, sem hon-
um liggur á hjarta, nema með því
að leggja hömlur á frelsið og rýra
eignir einstaklinganna. Frjálslyndi
flokkurinn er að seilast yfir á
grundvöll, sem eðlilegra er að
heyri undir íhaldið (Tories), þeg-
ar hann ákallar ríkisvald til þess
að knýja fram einhverjar þjóð-
fjelagsbætur — og fer fram úr
íhaldinu í eftirlíkingunni. J>ví
kenningin um ríkisvaldið er eð!i-
leg íhalds kenning. Og ef ekki
befðu hamlað gætni og rjettlætis-
tilfinning íi.aldsmanna, hefðu arf-
þegar toryanna, sennilega getað
beitt ríkisvaldinu á frjálsræðisleg-
an hátt, eins og nú er talað um
meðal jafnaðarmanna. Bæði íhalds
f'okkurinn og frjálslyndi flokkur-
inn standa í raun og vera mitt á
milli hinnar gömlu einstaklings-
hyggju (individualism) frjáls-
lyndisins, eins og hún kom fram á
öndverðri nítjándu öld, ,og ríkis-
valdsstefnu jafnaðarmenskunn-
ar. En íhaldsmenn geta þó sagt
það, að þeir hafi á heilladrýgri
hátt en frjálslyndir menn, komið
á samræmi milli frjálslyndis og
valds. því þar sem er virðing
þeirra fyrir setningum trúarinnar
geta þeir bent' á merki eða fyrir-
mynd, sem er hið besta öryggi
gegn öfgum bæði frjálslyndis og
valdboðs. Gildi manneðlisins, helgi
rjettlætisins annars vegar, virðing
in fyrir valdinu, og viðkvæmnin
fyrir mannlegum þjáningum hins
vegar valda því, að þetta trúar-
sjónarmið er í senn öruggast og
hagkvæmast fyrir framkvæmdir á
þjóðfjelagsumbótum. I íhaldinu
sjálfu eru fólgin grundvallar-at-
riði, sem svo er í hóf stilt, að ör-
ugg eru, og eru jafnframt hin úr-
lausnarbesta og traustasta fyrir-
mynd umbótamannsins í fjelags-
málum, þegar þau sameinast for-
sjálni þess, sem er íhaldssamur að
eðlisfari.
Eins og íhaldið er þannig ekki
beinlínis mótsetning frjálslyndis-
ins, er það bersýnilegt, að þegar
til þjóðfjelagsumbóta kemur,hlýt-
ur það oft og einatt að finna til
skyldleika síns við sumar greinir
jafnaðarmenskunnar (socialism).
En í jafnaðarmenskunni kennir
þó einnig keims af byltingagimi
og ofsa (Jacobinism), — eða svo
er það frá sjónarmiði íhalds-
manna, — en slíku hefir íhaldið
barist á móti í meira en öld. Að
vísu komust Jacobinar út í öfgar,
sem engan jafnaðarmann dreymdi
um, en samt er stundum eimur af
’oyltingagirni í málfærslu jafnað-
armannanna. Okkur finst stundum
sem heyra megi á tali þeirra óm-
inn af andvaralausri fyrirlitn-
ingu byltingamannsins á einstakl-
ings-rjettinum; af miskunnar-
lausu hatri gegn þeim, sem, ef til
vill ósjálfrátt, standa í einhverju
sambandi við raunverulega eða
imyndaða ágalla þjóðfjelagsins;
af þeirri tilhneigingu að vilja ekki
lofa einu stigi þjóðlífsins að
þroskast fram af öðra, en þyrla í
einu vetfangi upp stofnunum eftir
hálfhugsuðum umbóta-áætlunum.
En að því leyti sem slík atriði ein-
kenna jafnaðarstefnuna, er íhald-
ið henni andstætt. það er upphaf
íhaldsins að spoma við bylting-
unni, og fram á þennan dag er
það þungamiðja þess og megin-
st<. fna. En að svo miklu leyti sem
sú stefna getur orðið yf.rsterkari
bjá jafnaðarmönnum að virða
samvitskusamlega rjett’ætið og
afmá úr stefnu sinni öll merK-
1 efnigrninnai, þá er ekkcrt því cil
iyrirstöðu, að íhaldið taki til með-
ferðar uppástungur þeirra, eítir
því sem hver þeirra um sig er
verð. Samt sem áður þarf að færa
fram betri hagfræðilegar rök-
semdir en ennþá hefir verið gert,
til þess að sannfæra íhaldsmann
um möguleika þess að afnema, eða
jafnvel þó ekki sje nema takmarka
að mun, þann verkahring, sem
samkepnin hefir í framleiðslu- og
viðskiftamálum nútímans.
Lesandinn hefir víst tekið eftir
bví, að hjer er ávalt aðeins gert
ráð fyrir íhaldi í hinni bestu og
göfugustu mynd. Vafalaust vinna
þó íhaldsmegin í flokkadeilunum
eins og gengur og gerist einnig í
öðrum flokkum, — miklu lægri
hvatir og störf. Gagnrýnendur
ínaldsins gætu kanske kvartað um
það, að eigingimi, ágirnd og
óskorðuð áfengis-tilhneiging væru
alt saman atriði, sem ættu þátt í
viðgangi íhaldssamra stjórnmála-
manna. En hvaða sanngimisvott-
ur sem kynni að vera fólginn í
slíkri gagnrýni, þá virðist mjer
það ekki koma við verkefni minu
að athuga íhaldið frá jmnari hlið
en þeirri, sem til fyrirmyndar er
(its ideal form). Myndhöggvari,
sem ætlar sjer að sýna mynd
mannslíkamans, stefnir fremur að
því að höggva út Apollo eða Ven-
us en ljóta eða vanskapaða menn
eða konur, þó manneskjur sjeu
engu að síður. Og í stjórnmálarit-
gerð er fyrir hendi sú sjerstaka
ástæða til að útiloka hið óverðuga
eða ósamboðna, sem síður á þó við
listaverkið — sú ástæða, að með
því að sýna fyrirmyndina, er nokk-
uð unnið í þá átt, að hvetja menn
til þess að stefna í áttina til henn-
ar. . . . íhaldsmenn, sem berjast
gegn böli byltingarinnar fyrir
áhrif trúarinnar, ættj arðarástar-
innar eða varúðarinnar, þó ekki
sje annað, þeir munu vinna vel og
til göfgunar sjálfum sjer og sam-
borgurum sínum, hvort svo sem
þeir kunna að hafa rjett fyrir sjer
eða rangt í einstökum deilumálum,
sem þeir dragast inn í.
það er óefað göfugast að skoða
íhaldið frá sjónarmiði trúarinnar
og ættjarðarástarinnar. En það
getur verið vafamál, hvort það
sjónarmið er eins máttugt til þess
að vinna íhaldsflokknum fylgi
eins og hið minniháttar aðdráttar-
afl eðlis-íhaldsins. Varúðin gegn
því, sem ókunnugt er og traustið
á hinu, sem kunnugt er og reynt,
eru atriði, sem allir kannast við í
sjálfs síns fari. Og einkum nú á
tímum, þegar ráðandi er góðlátleg-
ur efi um loforðin sem stjórnmála-
menn allra flokka strá í kringum
sig, einkum nú hafa þessi atriði
sitt ótvíræða gildi. þau hverfa þó
sjónum í stjórnmáladeilum dags-
ins og stjómmálamönnum og
blaðamönnum þykir ekki mikið til
þeirra koma og leita eðlilega betra
efniviðar fyrir ritmensku sína og
mælsku. En þessi atriði eru þó til
í hverju mannshjarta, era sífelt á
verði gegn hættunni af því, sem
kann að verða, og óþreytandi í því
að lofsyngja gæðum þess sem er.
það er mikil ástæða til þess að
halda, að íhaldið þurfi að beita
ollu afli sínu í nánustu framtíð í
baráttunni við þann óvin, sem það
í upphafi hófst til að útrýma —
byltingastefnuna, sem í mörg ár
hefir ekki verið eins ógnandi og
nú. Eln við getum með hugrekki
horft fram á þá baráttu. Bretar
eru skynsamasta þjóð heimsins.
Aldrei hefir þjóðmála-dómgreind
þeirra ennþá verið afvegaleidd
nema að litlu leyti og um skamt
skeið. Og rök þau, sem renna
undir íhaldið, hafa sífelt haft hin
öflugustu áhrif á þá. Ef íhaldið
heldur trygð við það að verja og
vernda trúna, ættjarðarástina og
forsjálnina, þurfum við ekki að
ugga um vöxt þess og viðgang.
þann 6. júlí fór jeg frá Svigna-
skarði upp Norðurárdal, og skoð-
aði þar íossinn Glanna. Hann er
ágætur til að sprengja, því hann
fellur svo vel við norðurbakkann,
og eru tvéir lygnir hyljir á leið-
inni, sem laxinn getur hvílt sig í,
en jeg þori ekki að segja frá laxa-
stiga, því jeg hefi svo litla þekk-
ingu á þeim, og væri best fyrir
hlutaðeigendur að fá sj erfróðan
mann til þess.
Við íossinn kom til mín fólk,sem
ætlaði norður í Húnavatnssýslu,
og konxum við svo að Forna-
hvammi og vorum þar nóttina 10
að tölu. I þeirri tölu voru 2 frá
Ameríku, Ásmundur Jóhannsson
og sonur hans Grettir. þeir eru
ættaðir úr Húnavatnssýslu og
voru að heimsækja frændur og
vini.
því miður var kona bóndans í
Fornahvammi ekki heima, var til
lækninga fyrir sunnan. En furðan-
lega fór vel um okkur á allan hátt,
og þakka jeg fyrir minn part. Að
morgni þess 7. júlí var nú lagt upp
á Holtavörðuheiði, og var þá bæði
þoka og talsverð rigning, og áfram
stað fjórir, Magnús með okkur og
annar maður, og fóru þeir upp að
Arnai'vatni til að veiða þar, og vai
mjer sagt, að þá væru margir við
silungsveiði þar uppfrá og mundu
vera náiægt 15—16 hundruð
faðma langar netatrossur í þeim
vötnum, og þeir hefðu svo smárið-
in net, að þau tækju smátt sil-
ungsseiði og dræpu ait, og að einn
bóndi þar i grendinni hefði farið
fyrstu ferðina og sótt siiung á 1
hest, farið svo aftur og sótt á 4
hesta, og nú, þegar jeg var þar
staddur, var hann í þriðju ferð-
inni. þarna var fáment og fremur
litið heimili. Hjer þurfa Húnvetn-
ingar að gá að sjer, að ekki verði
eyðilögð öll veiði þarna uppi á
heiðinni, takmarka tíma, neta-
fjölda fyrir hvern og einn og um-
fram alt möskvastærðina, og jeg
vona, að mínar athugasemdir
verði teknar tii greina, því engin
sú auðsuppspretta er til, að ekki
megi uppausa hana, ef ekkert er
látið í hana aftur.
Svo fórum við að þorvaldsvatni
og fórum við í kring um það. Sá
jeg, að norðan við það hafði verið
bygöur silungskofi til að geyma í
silung; líka sá jeg, að áin hafði
verið stífluð, til að taka með þurr-
um höndum silung úr henni,-og get
jeg hugsað, að illa hafi verið far-
ið með þetta stóra og góða vatn.
það væri vissara að stífla ána og
dýpka það, að minsta kosti yfir
veturinn. Framh.
var haldið með lítilli viðstöðu alt
norður að Hrútatungu. þar er
gamall bær og góður bóndi; töfð-
um við þar nokkuð. 1 þessum hóp
voru 2 bændur úr Húnavatns-
sýslu, Stefán frá Ilúki og Halldór
frá Haugi, og varð jeg þeim sam-
ferða, því þeir höfðu verið beðnir
af Húnvetningum aö ná í míg, en
jeg var búinn að ákveða að fara
norður í þá sýslu til að skoða bæði
vötn og læki. Við lögðum svo upp
á Hrútafjarðarháls í mikilli þoku
og rigningu, og er fremur bratt
upp á hann og blautur vegur og
vondur; komum að Húki seint.
þar var jeg um nóttina. Svo dag-
inn eftir bað Stefán bóndi mig að
fara með sjer upp á Hrútafjarðar-
hálsinn til að skoða þar nokkur
vötn. það er bæði brattur og vond-
ur vegur þar á hálsinum, oft þurft
um við að ganga, því annars lágu
hestamir á kafi í keldum og for-
æði. Fyrst komum við að Bæjar-
vatni, ekki stóru, og er það víst
fremur grunt, en liggur vel við.
þar næst að Ulugavatni, sem er
Iíkt hinu, og svo Hólavatni sein-
ast, og að því fjórða kom jeg, sem
Heitir Hólmavatn, og er með nokk-
uð stórum varphólma, sem svart-
bakurinn býr í, og er hann vondur
vargur í að drepa silunginn úr
netunum og jeta hann. þar sá jeg
talsverða silungsátu. Jeg sagði
bónda, að hann þyrfti fyrst að
stífla lækinn, sem rennur úr því,
og dýpka það að mun, síðan drepa
svartbaksvarginn allan og flytja
svo bleikju silungsseiði í vatnið.
En um hin vötnin 3 var jeg hrædd
ur um að þar væri fremur lítil áta,
helst að reyna eitthvað lítilsháttar
við Bæjarvatnið, gera það svo
djúpt, að ekki botnfrysi. Að svo
sögðu var nú haldið heim að Húki,
en jeg tafði þar lítið, fór austur
yfir Vesturdalsá og að Draggeirs-
stöðum; þar býr Daníel; tafði þar
lítið og fór bóndi með mjer aust-
ur yfir Miðfjarðarhálsinn og ofan
að Torfastöðum, þar býr Magnús
tengdasonur Bjöms í Núpsdals-
tungu, og um kvöldið bað Magnús
mig að fara með sjer upp á háls-
inn til að skoða þar stórt vatn, sem
heitir Torfastaðavatn. það er
ábyggilegt, að þar má fjölga sil-
ungi; áta var þar talsverð, enda er
Magnús mjög duglegur og góður
veiðimaður. Jeg var þar svo um
nóttina í besta gengi, en um morg-
uninn kom Bjöm í Núpsdalstungu
til mín til að fara með mjer upp á
heiði langt til að skoða þorvalds-
vatn, því hann hafði foeðið mig
I þess með brjefi, og lögðum við af
þórður Flóventsson
frá Svartárkoti.
---o----
Búnafiariánadieíitlin.
Rvk. 24. nóv. 1924. FB.
Fjármálaráðuneytið tilkynnir:
Út af missögnum í blqðum þess
efnis, að ráðuneytið hafi ákveðið
að hin fyrirhugaða Búnaðarlána-
deild við Landsbankann verði ekki
stoínuð, skal upplýst, að stjóm
Landsbankans hefir færst undan
því að stofna þessa deild eins og
nú stendur, meðal annars vegna
þess, að bankinn hafi ekki fje til
slíkra útlána, og ráðuneytið til-
kynt Búnaðarfjelagi Islands, að
varhugavert þyki að ganga bein-
línis eftir því móti vilja banka-
stjórnarinnar, að byrjað verði á
framkvæmd laganna, enda væri
slík þvingun tilgangslaus, þar sem
lögin leggi það alveg á vald banka-
stjórnarinnar, hvort litlu eða
miklu fje sje varið til útlánanna
innan þess hámarks, er lögin til
taka. En Búnaðarlánadeildin get-
ur að sjálfsögðu tekið til starfa
undir eins og bankastjórnin telur
bankann hafa fje fyrir hendi til
þess, og hefir ráðuneytið enga ráð-
stöfun gert 1 gagnstæða átt. Hins-
vegar er ráðuneytið 1 samvinnu
við Búnaðarfjelag Islands og
Landsbankastjórnina að undirbúa
tillögur um endanlega úrlausn á
þessu nauðsynjamáli.
----o----
Eldsvoði. Nýlega brann gisti-
húsið í Stykkishólmi, eign J. Guð-
mundssonar, til kaldra kola. Eitt-
hvað bjargaðist þó af matvælum
og munum.
Á þórshöfn druknuðu 3 menn
nýlega, rjett við land. þeir hjetu
Jón Friðriksson formaður, Sig.
Jónsson og Jósef Jónsson frá
Vopnafirðí.
Eldgos. Frá Langanesi og Vopna
firði hefir sjest eldbjarmi í suð-
vestri þaðan og orðið vart ösku-
falls, og er talið að eldsumbrot
sjeu þar í óbygðum og vita menn
ekki nánar um það.
Heiðurssamsæti. Stjóm og end-
urskoðendur Sláturfjelags Suður-
lands hjeldu Hannesi Thorarensen
fyrverandi forstjóra þess og frú
hans heiðurssamsæti nýlega.
Færðu honum að gjöf dýran loð-
feld en frúnni gullúr. Fór samsæt-
ið hið besta fram.______________
Prentsmiðjan Acta.