Lögrétta - 02.12.1924, Blaðsíða 1

ímiheinita og afgreiðsja
í Veltusundi ?>
Sími 17H.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ér.
Umvíðaveröld.
Forsetakosning í ilandaríkjunum.
Eins og fyr hefir verið frá sagt
fóru kjörmannakosningar til for-
setavaldsins í Bandaríkjunum ;
fram 4. nóv. Lauk þeim þannig, að |
Coolidge, sem var varaforseti og
gegndi störfum síðan Harding dó, I
hlaut langmest fylgið, eða um j
18.5 milj. atkvæða, en Davis um !
8.5 milj. og La Follette um 4 milj- !
Jafnframt þessum kjörmanna-
kosningum fara fram kosningar til
þingsins, þ. e. a. s. kosin er öll
þj óðfulltrúadeildin og þriðjungur
öldungadeildarinnar. En kjörtíma-
bil fyrri deildarinnar eru 2 ár, en
6 ár þeirrar síðari, þó þannig, að
þriðjungur hennar gengur úr, og
er kosinn á ný annað hvort ár.
þingið, sem nú var verið að kjósa
til, og er hið 69. í röðinni, kemur
saman í marts næsta ár, og end-
unlegar forsetakosningar fara
heldur ekki fram fyr en eftir ára-
mót. því forsetakosningunum er
þannig fyrir komið, að þær eru
tvöfaldar, þannig, að fyrst eru
kosnir með almennum kosningum
kjörmenn (electors), en þeir, sem
þá kallast „Electoral College“,
kjósa svo forsetann. Kjörmennirn-
ir eru 531, og þarf rjett kjörinn
forseti að fá helming þeirrar tölu.
Fái ekkert forsetaefni slíkan
meirihluta, kýs þjóðfulltrúadeildin
forsetann. En kjrömennirnir eru
kosnir í hverju hinna einstöku
ríkja um sig, jafnmargir og full-
trúar þess eru í báðum deildum
þingsins. En það er mjög misjafnt,
l. d. hefir New York ríki 45 full-
trúa, en t. d. Nevada 3. í öldunga-
deildinni sitja 96 menn, þ. e. tveii
fyiir hvert einstakt ríki í banda-
iaginu, en þau eru 48. 1 hinni
deildinni er fulltrúatalan á reiki,
miðuð við mannfjölda, samkv.
talningu 10. hvert ár að jafnaði.
Nú eru fulltrúarnir þar 433.
Flokkaskipunin eftir síðustu kosn-
ingamar (1922) var þessi: I öld-
ungadeild: 53 „republikanar", 42
„demokratar“, 1 bændaflokks-
maður. í hinni deildinni: 225
„republikanar“, 207 „demokrat-
ar“, 1 jafnaðarmaður, 1 bænda-
flokksmaður, 1 óháður. En kosn-
ingarnar núna fóru þannig, hjer
um bil: f senatinu hafa republik-
anar að nafninu til 50 atkv., en
þar með eru taldir fylgismenn La
Follettes, sem eiginlega eru nú
sjerstakur flokkur, og ráða úr-
slitum þar í deild. f fulltrúadeild-
inni hafa „republikanar“ hinsveg-
ar um 230 atkv.
Aðalmennirnir sem kosið var
um nú við forsetakosningarnar
voru þrír. Eitt New York tímarit-
ið (New Republic) lýsti þeim
þannig fyrir kosningarnar: Cool-
idge forseti er þumbaralegur
íhaldsmaður, sem gerir íhalds-
stefnuna ekki aðlaðandi.Mr. Davis
er ljúfmannlegur íhaldsmaður,
sem gerir stefnuna aðlaðandi. f
öllum meginatriðum eru þeir báð- j
ir talsmenn íhaldssamrar lífs- j
skoðunar og eiga þar af leiðandi
rjett á atkvæðum íhaldsmanna. '
La Follette senator er talsmaður
framsœkinnar lífsskoðunar, og á
því rjett á atkvæðum framsæk-
inna manna. þetta er auðvitað
fyrst og fremst skoðun þessa
blaðs, en lýsir þó flokkaafstöðunni
nokkuð alment.
La Follette var upphaflega
tteykjavík, þriðjudaginn 2. desbr. 1924.
— . JL.* i 2 * * * * * * * * 11 ——1- " L"
62. tbl.
Guðmundur Magnússon,
læknir.
íslensk þjóðfræði.
Eftir Villijálm p. Gíslason.
Greinaflokkarnir, sem komið hafa
Skreyttu’ ei, þjóð, er þektir manninn,
þennan beð með falskri grein. —
Hann var mikli hjálpargranninn
hverri sveit við skæðust mein.
Jafnt, þó dveldi ’hann firna fjærri,
fanstu æ að hann var nærri;
öllum, öllum auðnustærri, —
eggin hvöss, en björt og hrein.
Af hans smiðju bjartan bjarma
bar um gjörvalt þetta land,
af hans iðju’, er hel og harma
hopa Ijet við töfrabrand.
Saman unnu hugur hvestur,
höndin sling og viljinn mestur,
viðkvæmt hjarta’ og hnífur bestur,
— hjer var dauða torleyst band.
Hár að köllun, heill í starfi,
hlýddi ’ann laust á mærð og gum. —
Heitur ljek hinn þjóðarþarfi
þyngstu töfl; — hvort sást þó fum?
En stæðu meinin vel að vígi,
væru úrslit hulin skýi,
líkt og styggur fugk þá flýgi
fanst þjer máske orðin sum.
Mundu, þjóð, er þektir manninn,
þor hans, gifta, ment og snild,
heildin — 1 í f i ð, það var þanninn:
þjer var nauðsyn öll sú fylgd.
Virð hans starf með glöggsýn góðri,
geym hans líf í minning hljóðri,
sveipa nafnið háum hróðri,
— hefir til þess rökin gild.
J a k. T h ó r.
hjer í blaðinu, eru nú komnir út í
bökarformi, að viðbættum eftirmála,
og geta því þeir, — einstaklingar,
söfn eða lestrarfjelög — sem það vilja,
fengið þá þar i einni heild fyrir að-
eins 4 kr. (160 bls. bók). Efninu er þar
skift í kafla með sjeistökum fyrirsögn-
um, og eru þær þessar: i. þjóðfræði og
þjóðareðli. 2. Upphaf skólalialds. 3.
Utanfarir og innlend menning. 4. Upp-
tök embættaskólanna. 5. Læknisfræði.
G. Lögfræði. 7. Guðfræði. 8. Sagnfræði.
9. íslensk fræði og erlent vald. 10.
þjóðskóli og háskóli. 11. Háskóli og ís-
lensk menning. 12. Verksvið háskól-
ans. 13. „Heimspeki" eða íslensk fræði.
14. íslensk þjóðfræðadeild. 15. Bókvísi.
16. Náttúrufræði. 17. þjóðhagsfræði. 18.
þjóðminjafræði. 19. Listmentir. 20.
Húsnæði. 21. Kostnaður. 22. Niðurlag.
23. Eftirmáli.
,,republikani“, en á síðkastið hefir
myndast um hann sjerstakur
flokkur ,,progressionista“ svo-
nefndra, en hann einkennir sjálfan
sig sem „liberalan“ eða frjálslynd-
an mann. Fylgismenn hans í sen-
atinu eru ekki nema um einn
tugur, en samt ráða þeir þar mjög
miklu vegna þess, hve hinir flokk-
arnir eru annars jafnir. Að sumu
leyti nálgast L. F. skoðanir jafn-
aðarmanna og á yfirleitt mikil ítök
í mörgum þeim, sem óánægðir eru
með núverandi ástand og flokka-
skipun í landinu. Varaforsetaefni
með honum var Wheeler frá Mon-
tana, áður „demokrat“. Útnefn-
ingarþing þeirra var haldið í Wis-
consin-ríki.
Frambjóðandi „demókrata“ var
John W. Davis (f. 1873), mál-
færslumaður í New York. Áður
(1918) hafði hann verið sendi-
herra í Englandi og þar áður
(1913) „solicitor general“ í dóms-
málaráðuneytinu. þingmaður varð
hann 1910 og vann m. a. mikið að
ýmsri verkamannalöggjöf. Út-
nefning hans kom ekki fyr en við
103. prófkosningu á flokksþinginu
(í New York), en þar voru nærri
1100 fulltrúar, og þarf tvo þriðju
atkvæða til þess að útnefning sje
gild. Stóð baráttan fyrst milli Mc
Adoo, tengdasonar Wilsons, og
Srnith ríkisstjóra. Varaforsetaefni
með Davis var Ch. W. Bryan, rík-
isstjóri í Nebraska, bróðir W. J.
Bryans, sem áður hefir verið for-
setaefni.
Coolidge, sá sem kosinn var (f.
1872), er einnig lögfræðingur, og
þingmaður lengi og ríkisstjóri í
Massachusetts. Varafors.efni með
honum er Dawes sá, sem skaða-
bótatill. margumtöluðu eru við
kendar. Hann er annars alkunnur
bankamaður (f. 1865). Á stríðsár-
unum stóð hann fyrir matvæla- og
hergagnakaupum handa Banda-
ríkjahernum, seinna varð hann
formaður í sparnaðamefnd einni
mikilli heima fyrir, og loks einn
aðalmaður sjerfræðinganefndar-
innar í París, sem með skaðabóta-
málin fór.
Gagnvart Evrópu og hennar
málum munu þessar nýju kosning-
ar því ekki valda neinum breyt-
ingum frá því sem nú er. En ýms
fjármál Norðurálfunnar eru, eins
og kunnugt er, ekki lítið komin
undir afstöðu Bandaríkjanna.
Síðustu símfregnir.
Puccini, eitt kunnasta tónskáld
nútímans, er nýdáinn. Hann var
ítalskur, f. 1858, af söngmanna-
ættum. Hann lærði í Milano hjá
Poncielli og Bazzini. Kunnustu
söngleikir hans eru Manon Les-
caut, La Boheme, Tosca. Af leikj-
um hans frá síðustu árum má
nefna La Rondini. — Skotspóna-
frjettir segja, að Trotsky hafi ný-
lega verið vikið frá embættum. —
Frá Rómaborg er símað, að stjórn-
arandstæðingar hafi borið fram
vantraustsyfirlýsingu gegn Musso
l>ni nú nýlega, en hún verið feld
með miklum meirihluta. — 1
frönsku nýlendunum Algier og
Tunis hafa einhverjar kommún-
istaóeirðir átt sjer stað, og kvað
stjórnin telja þær all alvarlegar.
— Frá Madrid er símað, að Primo
de Rivera hafi sagt af sjer. Hjer í
blaðinu kom fyrir nokkru allítar-
leg lýsing á spænsku málunum og
störfum og stefnu de Rivera. —
Frá Genf er símað, að nýjar hag-
skýrslur sýni hækkandi vöruverð
um allan heim. — Frá New York
er símað, að þýskir iðjuhöldar hafi
fengið 300 miljón dollara lán þar.
— 1 Egyftalndi og Sudan hafa
verið róstur undanfarið og sagt að
magnist þar óvildin gegn Englend-
ingum- : ; j ’
--- o-----
Áfengismál allmörg hefir lög-
reglan hjer í bænum haft til með-
ferðar undanfarið og hefir bæjar-
fógeti nú dæmt í þeim. Hafði ver-
ið gerð allrík gangskör að því að
klófesta ýmsa bannlagabrjóta,
einkum leynisala, sem mikill
ófögnuður hefir verið að hjer, eins
og áður hefir verið á minst hjer í
blaðinu. Dómarnir eru þessir:
Sigurður Bemdsen dæmdur í 80
daga fangelsi og 1500 kr. sekt,
Einar Einarsson (áður veitinga-
maður í Bárunni) 1500 kr. sekt og
30 daga fangelsi, og hefir honum
verið refsað tvisvar áður, Ólafur
Jóhannsson 1500 kr. sekt og 30
daga fangelsi, refsað 1 sinni áður.
Ásgeir Ásmundsson frá Seli 1000
kr. sekt og 30 daga fangelsi, hefir
sannast brotlegur tvisvar áður.
Gestur Guðmundsson 2000 kr.
sekt og 45 daga fangelsi. Björn
Halldórsson 1000 kr. sekt, brotleg-
ui einnig áður. ólafur Lárusson
Fjeldsted 2000 kr. sekt og 30 daga
fangelsi. Hefir hann 4 sinnum áð-
ur verið tekinn fyrir ýmiskonar
bannlagabrot, m. a. fyrir að hafa
verið við riðinn áfengisbrugg (við
að skilja pólitúr), sem að ein-
hverju leyti varð þess valdandi, að
húsbruni varð. Við sama mál var
einnig riðinn Guðm. Nordal og
fekk 30 daga fangelsi og 500 kr.
sekt. Einnig voru þrír íslenskir
hásetar á íslandi dæmdir fyrir
bannlagabrot og fengu 500 kr. sekt
hver og 5 daga fangelsi við vatn og
brauð. Loks eru Marian-málin
svonefndu, sem fyr er frá sagt
hjer í blaðinu. Var skipstjórinn á
þýska skipinu dæmdur í 30 daga
fangelsi og 1000 kr. sekt, formað-
urinn á strandvarnarbátnum í
1000 kr.sekt og 2X5 daga fangelsi
við vatn og brauð og hásetarnir í
500 kr. sekt og 5 daga fangelsi við
vatn og brauð hver. Að síðustu er
svo að geta þess, að í áfengis-
versluninni sjálfri hefir einn
starfsmannanna á skrifstofunni
verið tekinn fyrír það, að hafa
misbeitt stöðu sinni til þess að
selja áfengi eftir fölskum ávísun-
um. En það mál er ekki fullrann-
sakað ennþá. Er þetta í annað
skifti sem óregla í vínversluninni
kemur fyrir dómstólana, og verð-
ur vikið að þeim málum hjer
síðar.
Heilbrigðismál. Greinarnar um
þau, eftir gamlan lækni, byrja nú
aftur hjer í blaðinu, og ættu
menn að lesa þær í samhengi, því
þar eru gerð að umtalsefni ýms
atriði, sem snerta alla þá, sem
fást við heilbrigðis- og uppeldis-
mál, og skýrt frá ýmsum merkum
nýungum og reynslu erlendis í
þessum efnum, sem ekki hefir áð-
ur verið skrifað um á íslensku, og
bent á hversu bæta megi margt í
þessum málum hjerlendis.
Olíusamningnum við British
Petroleum Co., sem gerður var í
ágúst 1922, og mikið var deilt um
á sínum tíma, og mörgum þótti
illur, hefir nú verið sagt upp af
ríkisstjórnarinanr hálfu frá árs-
lokum 1925, en til þess tíma var
upphaflega samið.
púsund krónur segir Bjarni
Jónsson dómkirkjuprestur að al-
þýðumaður einn í Rvík, sem ekki
vill láta nafns síns getið, hafi ný-
lega fært sjer til Hallgrímskirkj-
unnar. „Fórust honum orð á þá
leið, að þessum peningum væri
best varið með því að gefa þá til
stuðnings kirkju og kristindómi;
blessunar guðs hefði hann orðið
aðnjótandi og átt margar góðar
stundir í kirkjunni. þessvegna
væri það honum sjerstök gleði að
geta gefið þessa upphæð til Hall-
grímskirkjunnar“.
Guðmundur Thoroddsen hefir
verið settur prófessor í stað Guðm.
Magnússonar.
Nýir togarar eru nú að bætast í
skipahópinn, einn hjá Kveldúlfi
og annar hjá Sleipni.
Bnini. Nýlega brann skemma
hjá Birni alþingismanni á Sval-
barði og í henni talsvert af mat-
vælum og áhöldum.
Forsætisráðherrafrúin þóra
Magnússon er nýlega farin til
Englands og dvelur þar um hríð.
Einar H. Kvaran rithöf. og frú
hans eru nýlega farin áleiðis til
Vesturheims og dveljast þar
fram á næsta haust, en sonur
þeirra, Ragnar E. Kvaran, er eins
og kunnugt er prestur í Winnipeg.
Tárið heitir nýtt leikrit eftir
Pál J. Árdal, sem verið er að leika
á Akureyri.
þórarinn Tulinius kvað nýlega
hafa keypt skip í þýskalandi, sem
hann ætlar að hafa í ferðum
hingað.
17. júní, mánaðarblað, sem
þorf. Kristjánsson gefur út í Kaup
mannahöfn, flytur ýmislegt, sem
mörgum mun þykja fróðlegt og er
yfirleitt eigulegt rit. í októberbl.
þ. á., sem er 4. tbl. 2. árg., er
mynd af Boga Th. Melsted sagn-
fræðingi og góð grein um hann eft-
ir Vald. Erlendsson lækni. Eru þar
m. a. tilfærð ummæli um B. Th.
M. eftir þeim I. C. Christensen og
C. Th. Zahle, sem voru mestu ráð-
andi meðal Dana um íslensk mál, .
er bundinn var endi á þrætuna um
þau milli Dana og Islendinga.
Segjast þeir báðir mjög hafa
stuðst við upplýsingar frá B. Th.
M. um þau mál. — í þessu tbl. er
emnig grein eftir I. C. Christen-
sen, er segir frá samkomu við
þjórsárbrú 1907. — Blaðið fæst í
Bókav. þorst. Gíslasonar, Veltu-
sundi 3.
Kvöldvökur eru nefnd skemt-
i anakvöld, sem haldin hafa verið
hjer í bænum undanfarið, og hef-
ir verið lesið þar upp ýmislegt úr
ísl. bókmentum, fornum og nýj-
um.
Leiðrjetting. I grein minni um
bækur Fræðaf jelagsins í Lögrjettu
28. oktbr. er slæm prentvilla á bls.
2 í 4. dálki um Safn Fræðafjelags-
ins. þar á að standa: „I fjórða
| bindinu af Safni eru p r e n t u ð
brjef frá Magnúsi Stephensen kon-
ferensráði í Viðey til Finns Magn-
ússonar prófessors“ o. s. fx-v. Eins
og þetta var rangprentað, leit svo
j út sem nokkuð af brjefum þessum
hafi verið prentað áður, en það
hefir eigi verið gert.
Khöfn 11. nóvbr. 1924.
Bogi Th. Melsteð.
----0-----